WYKŁAD 11

PODSTAWY TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA

Część 2

Zawartość modułu

W tym module zostaną omówione problemy związane z procesem produkcji w przedsiębiorstwie. Aby ten proces mógł być realizowany, należy zaangażować odpowiednie środki finansowe. Problem jednakże w tym, że nie zawsze przedsiębiorcy są w stanie podjąć właściwe decyzje, których konsekwencje będą w późniejszych okresach dotkliwie odczuwane.

Głównymi konceptami poruszanymi w tym module będą:

• Majątek przedsiębiorstwa

• Funkcja produkcji w długim i krótkim okresie

• Analiza kosztów produkcji

Każde przedsiębiorstwo działa na własny rachunek i ryzyko, to znaczy, że pokrywa swoje koszty z wygospodarowanych środków i samo ponosi konsekwencje nietrafionych decyzji ekonomicznych. Musi również samodzielnie zadbać o zaopatrzenie w potrzebne surowce i materiały, tak, aby nie ponosić z jednej strony nadmiernych kosztów składowania, a z drugie strony - zapewnić ciągłość procesu produkcyjnego.

Cel pedagogiczny

Celem pedagogicznym tego modułu jest wybudowanie wiedzy przyszłych menedżerów związanej z podejmowaniem decyzji dotyczących umiejętności oceny i interpretacji kosztów produkcji.

Wiedza ta będzie wykorzystywana w procesach decyzyjnych związanych z zakupem surowców i materiałów, ocenie rozmiarów produkcji i korzyści z tego wynikających.

Wiedza bazowa potrzebna do pracy nad modułem

Do wybudowania wiedzy zawartej w tym module potrzebna jest wiedza z zakresu podstawowych problemów ekonomii, znajomość procesu gospodarowania o raz problemów związanych z funkcjonowaniem popytu i podaży. Opanowanie tej partii materiału jest niezbędne dla późniejszej pracy nad modułami dotyczącymi rynku czynników produkcji oraz struktur rynku. Pozwoli to na:

• Wypracowanie umiejętności oceny kosztów i decyzji z nimi związanych,

• zrozumienie zagadnień związanych z funkcjonowaniem rynku czynników produkcji,

• podjęcie właściwych decyzji związanych z zakupem czynników produkcji niezbędnych w procesie wytwarzania,

• zrozumienie zasad funkcjonowania przedsiębiorstwa w określonych typach struktur rynkowych.

Informacje główne

Celem działalności przedsiębiorstwa jest podejmowanie działalności wytwórczej czy usługowej aby uzyskać satysfakcjonującą ich wielkość dochodu.

Dla każdego przedsiębiorstwa istotna jest odpowiedź na 2 pytania:

1. 
   Jak, przy danym poziomie produkcji kształtują się koszty wytwarzania oraz

2. ile wyniosą przychody (utarg) z tej sprzedaży produkcji.

Koszty zależą od zastosowanej technologii, określającej wielkość nakładów niezbędnych do wytworzenia danej produkcji oraz cen poszczególnych czynników

Przychody uzyskane ze sprzedaży produkcji zależą od kształtowania się krzywej popytu na wyroby przedsiębiorstwa Krzywa ta określa cenę za jaką produkcja może zostać sprzedana.

Koszty produkcji

Fazy działalności przedsiębiorstwa:

• zaopatrzenia: Zakup zasobów (rzeczowych, ludzkich, naturalnych)

• produkcji: łączenie zasobów za pomocą posiadanej technologii w celu zwiększenia ich wartości poprzez wytworzenie nowych wyrobów.

• zbytu: sprzedaż wytworzonych produktów.

Dotyczą one każdego podmiotu wytwórczego niezależnie od wielkości i rodzaju realizowanej produkcji i działania te łączy jedna wspólna cecha - mają konkretny wymiar wartościowy.

W fazie zaopatrzenia producent ponosi nakłady pieniężne (NP) na opłacenie wykorzystywanych zasobów, zakup materiałów itp.

W fazie zbytu - producent uzyskuje konkretny efekt pieniężny (EP) w wyniku sprzedaży swoich produktów.

Relacje między tymi wielkościami mogą być następujące:

1. NP > EP - producent uzyskuje stratę równą NP. - EP

2. NP < EP - producent osiąga zysk równy EP - NP.

3. NP = EP - producent nie uzyskuje żadnego efektu (nie występuje w praktyce)

W praktyce kalkulacja przychodów, kosztów i zysków jest operacją skomplikowaną.

Produkcja - jest to proces, w którym poprzez kombinację pracy ludzkiej, środków i przedmiotów pracy oraz przy użyciu technologii powstają nowe produkty lub usługi.

Aby zakupić czynniki produkcji (kapitał, ziemię (surowce, materiały) i pracę, potrzebny jest kapitał własny lub obcy.

Kapitał własny to wkłady właścicieli, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, który dzieli się na :

• kapitał zakładowy (przeznaczony na działalność bieżącą)

• kapitał rezerwowy (który stanowi zabezpieczenie przed ryzykiem)

Kapitał obcy to środki czasowo udostępnione przedsiębiorcy z różnych źródeł:

• długoterminowy (zobowiązania hipoteczne, obligacje, pożyczki długoterminowe)

• krótkoterminowy (kredyty banków komercyjnych, zobowiązania wobec dostawców, budżetu i pracowników)

Przedsiębiorstwo posiada pewien określony majątek, który umożliwia mu prowadzenie działalności gospodarczej. Wszystkie zmiany, zachodzące w stanie majątku muszą mieć odzwierciedlenie w rachunkowości firmy.

Majątek przedsiębiorstwa dzieli się na:

1. Majątek trwały (środki trwałe)

2. Majątek obrotowy (środki obrotowe).

Środki trwałe to środki pracy, których okres użytkowania jest dłuższy niż 1 rok, zużywają się stopniowo, w długim okresie, zachowując swoją pierwotną postać, posiadają określoną wartość pieniężną, której odpowiednie części są stopniowo przenoszone na wytwarzane za ich pomocą produkty. Do tej grupy zaliczamy: budynki, budowle, maszyny, urządzenia, środki transportu itp.

Środki obrotowe - to składniki majątkowe, które w procesie produkcji zużywają się całkowicie lub podlegają przeobrażeniu zmieniając swoją naturalną postać. Do tej grupy należą: materiały, paliwo, energia, produkcja w toku, wyroby gotowe, przedmioty nietrwałe, gotówka w kasie i na rachunkach bankowych oraz środki pieniężne w rozrachunkach.

W księgowości majątek trwały i obrotowy będący w dyspozycji przedsiębiorstwa określa się jako aktywa, ponieważ bierze on czynny udział w realizacji zadań przedsiębiorstwa. Natomiast fundusze własne i obce, które stanowią źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa określa się jako pasywa, ponieważ nie odgrywają aktywnej roli w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Suma aktywów zawsze musi być równa sumie pasywów.

Usystematyzowane zestawienie wszystkich elementów majątku przedsiębiorstwa i źródeł ich pochodzenia, sporządzone na określony dzień i w określonej formie nazywamy bilansem przedsiębiorstwa.

Prowadzenie działalności produkcyjnej wiąże się z koniecznością ponoszenia określonych kosztów, które w przedsiębiorstwie są ewidencjonowane w różnych układach:

• rodzajowym

• funkcjonalnym

• kalkulacyjnym.

Układ rodzajowy analizuje zużywanie się poszczególnych czynników produkcji.

Układ kalkulacyjny - jego podstawą jest sposób rozliczania różnych elementów kosztów na poszczególne wyroby.

Układ funkcjonalny dzieli koszty według miejsc ich powstawania.

Układ rodzajowy	Układ funkcjonalny	Układ kalkulacyjny
Koszty osobowe (wynagrodzenia, podatki od płac, składki na ubezpieczenia społeczne, działalność socjalno - bytowa)	Koszty: produkcji podstawowej produkcji pomocniczej działalności marketingowej bhp	Koszty bezpośrednie ponoszone przy produkcji konkretnych wyrobów (materiały i robocizna bezpośrednia)
Koszty materiałowe (zużycie surowców, materiałów, paliw i energii)	działalności badawczo - rozwojowej informacji naukowo -	Koszty pośrednie rozliczane na poszczególne wyroby według określonego klucza
Amortyzacja (koszty wynikające ze zużycia środków trwałych)	- technicznej itp.	(amortyzacja, zużycie energii, koszty administracyjne, odsetki bankowe, kary)
Usługi obce (bankowe, transportowe)
Podróże służbowe
Koszty reprezentacji i reklamy.

Przedsiębiorstwo sprzedając swoje produkty lub usługi osiąga określone przychody. Różnica między uzyskanymi przychodami a poniesionymi kosztami to tzw. wynik operacyjny, który może być dodatni (zysk) lub ujemny (strata operacyjna). Przedsiębiorstwo może też osiągać straty lub zyski nadzwyczajne - nie związane bezpośrednio z działalnością produkcyjną. Do strat nadzwyczajnych zaliczyć należy: straty losowe, kary, grzywny (z tytułu zanieczyszczenia środowiska, odsetki od przeterminowanych kredytów, itp.) Zyski nadzwyczajne to efekt: przeszacowania wartości materiałów zakupionych we wcześniejszych okresach po niższej cenie, dodatnie różnice kursowe, kary zapłacone przez wierzycieli firmy itp.

Ostateczny wynik finansowy przedsiębiorstwa (czyli zysk lub stratę brutto) uzyskuje się dodając do wyniku operacyjnego zyski nadzwyczajne i odejmując straty nadzwyczajne. Od zysku brutto odejmuje się podatek dochodowy otrzymując zysk netto, który jest przeznaczany na różne cele (dywidenda dla właścicieli, finansowanie rozwoju firmy, nagrody dla pracowników itp.)

Uproszczony rachunek wyników dla firmy X

Przychód ze sprzedaży

- Koszty własne produkcji sprzedanej

= Zysk operacyjny

+ Zyski nadzwyczajne

- Straty nadzwyczajne

= Wynik finansowy brutto

- Podatek dochodowy (jeżeli wynik finansowy to zysk)

= Zysk netto (strata netto)

Zysk jest specyficzną formą dochodu, ponieważ:

1. Jest wartością wynikową (nie może być ustalany wcześniej, tak jak na przykład wynagrodzenia)

2. Może być nie tylko dodatni, lecz także ujemny (gdy firma poniesie straty)

Aby przedsiębiorstwo mogło sprawnie funkcjonować na rynku powinno osiągać zysk, bowiem jego wielkość decyduje o:

• możliwościach rozwojowych firmy (inwestycje w nowoczesne technologie i urządzenia),

• gwarantuje samofinansowanie przedsiębiorstwa,

• wpływa na wysokość dywidend i wartość rynkową akcji firmy,

• gwarantuje trwałe i stabilne zatrudnienie.

Krótkookresowa teoria produkcji

Produkcja - jest to proces, w którym poprzez kombinację pracy ludzkiej, środków i przedmiotów pracy oraz przy użyciu technologii powstają nowe produkty lub usługi.

Rozmiary produkcji zależą przede wszystkim od:

• wielkości i struktury aparatu wytwórczego

• rozmiarów i struktury zatrudnienia i kwalifikacji pracowników

• pracochłonności poszczególnych wyrobów

Produkcja jest funkcją zużycia poszczególnych czynników produkcji i można ją zapisać w następujący sposób:

P_c = f (N_z, N_k, N_p), gdzie:

P_c - produkcja całkowita, N_z - nakłady ziemi, N_k- nakłady kapitału, N_p- nakłady pracy

Aby zwiększyć rozmiary produkcji należy zwiększyć ilość poszczególnych czynników produkcji. Nie wszystkie czynniki produkcji jesteśmy w stanie szybko zwiększać. W krótkim okresie możemy zwiększyć nakłady surowców, paliwa i pracy, ale nie jesteśmy w tym samym czasie w stanie zwiększyć powierzchni terenu, budynków oraz liczby maszyn i urządzeń. Stąd też przy analizie funkcji produkcji wprowadzono podział nas stałe i zmienne czynniki produkcji. Stałymi czynnikami produkcji są takie, których nakładów nie możemy zwiększyć w danym okresie. Zmienne czynniki produkcji to takie, których nakłady mogą być zwiększone szybko i bez dodatkowych inwestycji.

Rozróżnienie na stałe i zmienne czynniki produkcji prowadzi do rozgraniczenia między krótkim i długim okresem. W okresie krótkim przynajmniej jeden czynnik produkcji jest stały a wzrost produkcji następuje przez użycie większej ilości zmiennych czynników produkcji(por. przykład) czynniki produkcji są traktowane jako zmienne.

Przykład

Studium przypadku - w oparciu o przypadek z wykładu nr 2

Firma ogrodnicza dysponuje stałą ilością gruntu, oraz zestawem maszyn. W danym czasie stałymi czynnikami produkcji są te, których zasób nie może być zmieniony, a zmiennymi takie, których ilość producent może zmieniać odpowiednio do swoich decyzji co do wielkości produkcji.

Zaobserwowano jednak, że jeśli producent zwiększa stopniowo nakład zmiennego czynnika produkcji przy niezmiennej ilości stałych czynników produkcji - to wynik produkcyjny rośnie nieliniowo.

Zmiennym czynnikiem produkcji jest praca ludzka (L). Stałe - to powierzchnia gruntu i liczba maszyn. Poniższy przykład pokazuje, że jeżeli powiększamy nakład jednego czynnika produkcji, a inne są stałe, to stosunek nakładów czynników stałych do czynnika powiększanego stale się zmniejsza. W naszej firmie ogrodniczej w miarę wzrostu liczby pracowników zmniejsza się liczba hektarów, a także maszyn i urządzeń na 1 pracownika, odpowiednio zatem zmniejsza się produkt przeciętny (przypadający na jednostkę czynnika zmiennego i marginalny (krańcowy - czyli przyrost produktu całkowitego związany ze zwiększeniem nakładów czynnika zmiennego o jednostkę. Jest to efekt działania tzw. prawa malejących przychodów.

Nakłady pracy	Produkt całkowity (PC)	Produkt przeciętny PC/PN	Produkt marginalnyΔPC/ΔNP)
NL
0	0	-	-
1	3	3	3
2	10	5	7
3	18	6	8
4	28	7	10
5	40	8	12
6	48	8	8
7	49	7	1
8	48	6	-1
9	45	5	-3
10	40	4	-5

Początkowo zatrudnienie każdego pracownika daje przyrosty produkcji, czyli rośnie produkt całkowity (P_C), rośnie też produkt przeciętny, przypadający na 1 zatrudnionego oraz produkt krańcowy. Dzieje się tak, ponieważ dzięki wzrastającym nakładom czynnika zmiennego czynnik stały jest coraz lepiej wykorzystany. Jednakże w miarę zatrudniania kolejnych pracowników te relacje miedzy stałym i zmiennym czynnikiem będą się pogarszać, bowiem ludzie będą pracować w coraz trudniejszych warunkach. Przy dalszym zwiększaniu zatrudnienia ( od 8 pracownika i więcej ) okazuje się ,że dodatkowe nakłady nie są w stanie zwiększyć zbiorów pszenicy a przy 8 robotniku okazuje się, że produkt krańcowy przyjmuje wartości ujemne, co oznacza, że jego zatrudnienie spowodowało wręcz stratę.

Analizując powyższy wykres, należy zwrócić uwagę na trzy charakterystyczne punkty:

• Punkt a, , w którym produkt krańcowy osiąga maksimum, a później zmniejsza się i zaczyna działać prawo malejących przychodów

• Punkt b, w którym produkt przeciętny jest najwyższy (w tym punkcie przecina się krzywa produktu krańcowego i przeciętnego)

• Punkt c - w którym krzywa produktu całkowitego osiąga maksimum a produkt krańcowy wynosi zero.

Długookresowa teoria produkcji

W długim okresie wszystkie czynniki produkcji są zmienne - istnieje możliwość zwiększenia ich nakładów w przedsiębiorstwie. Czas, w jakim to zwiększenie może nastąpić, jest uzależniony od gałęzi przemysłu (krótszy w przetwórstwie żywności, dłuższy w maszynowym czy chemicznym).

Decyzje podejmowane przez przedsiębiorstwo w długim okresie dotyczą:

• Skali produkcji

• Lokalizacji firmy

• Technik wytwarzania

Zwiększenie nakładów czynników produkcji prowadzi do wzrostu rozmiarów produkcji,. Nie musi to być jednak wzrost proporcjonalny. Wyróżnić można:

• Stałe efekty skali - gdy rozmiary produkcji powiększają się w takim samym tempie, jak nakłady czynników produkcji.

• Rosnące efekty skali - gdy przyrost rozmiarów produkcji jest większy od przyrost nakładów czynników wytwórczych,

• Malejące efekty skali - gdy rozmiary produkcji rosną wolniej, niż nakłady czynników produkcji.

Lokalizacja to również czynnik, który w długim okresie czasu może ulec zmianie. Może ona w istotnym stopniu wpływać na koszty produkcji, wynikające z różnic w cenie ziemi, kosztach materiałów, surowców, energii, stawek płac, kosztach usług transportowych, bankowych itp. Jeżeli np. firma ma swoją siedzibę w pobliżu źródeł zaopatrzenia w surowce i rynków zbytu - ponosi mniejsze koszty związane zarówno z transportem surowców jak i gotowych wyrobów, wobec czego może zaproponować niższe ceny na swoje produkty.

Wybór metod (technik wytwarzania)

W długim okresie firma może podjęć decyzję o zmianach, które będą miały znaczący wpływ na jej funkcjonowanie przez następnych kilkanaście lat, dlatego tez muzą to być decyzje bardzo dokładnie przeanalizowane. Firma dążąca do maksymalizacji zysku będzie się starała uzyskać określony poziom produkcji przy minimalnych nakładach. Jeżeli firma ma do dyspozycji pracę i kapitał (czyli innymi słowy pracę żywą - ludzi i uprzedmiotowioną - maszyny) to w zależności od tego, który z czynników jest tańszy, zastosuje taką technologię (oczywiście tam, gdzie jest to możliwe). Jeżeli stawki płac są niskie - opłaci się zatrudnić więcej pracowników. Jeżeli koszty pracy są wysokie - należy dążyć do maksymalnego zautomatyzowania i zmechanizowania procesów produkcyjnych.

Decyzje związane z technikami wytwarzania możemy analizować również za pomocą linii jednakowego kosztu (izokwant), wprowadzając pojęcia krzywej jednakowego produktu, krańcowej stopy substytucji i linii jednakowego kosztu.

Krzywa jednakowego produktu (izokwanta) - to zbiór wszystkich technicznie wydajnych kombinacji czynników produkcji, które pozwalają wytworzyć określoną ilość danego produktu. Na rysunku są przedstawione krzywe jednakowego produktu przy różnych kombinacjach nakładów pracy (Np. i nakładów kapitału N_k.) Różnym poziomom produkcji odpowiadają różne izokwanty. Im wyższy poziom produkcji, tym wyżej położone izokwanty. Punkty A, B,C, położone na izokwancie Q₁, umożliwiają osiągnięcie rozmiarów produkcji a rozmiarach Q₁ przy różnych nakładach pracy i kapitału. Wybór metody wytwarzania polega więc na substytucji jednego czynnika produkcji drugim.

Krańcową stopą substytucji (K_ss) jednego czynnika produkcji przez drugi czynnik nazywa się stosunek przyrostu nakładów pierwszego czynnika do jednostkowego przyrostu nakładów drugiego czynnika.

K_ss maleje, ponieważ w miarę spadku kapitału i wzrostu nakładów pracy coraz trudniej jest zastępować kapitał pracą. Posuwając się wzdłuż izokwanty zmieniamy jedynie kombinacje nakładów kapitału i pracy, natomiast poziom produkcji pozostaje ten sam. Strata produkcji spowodowana zmniejszeniem kapitału (KP_k *ΔN_k) jest rekompensowana wzrostem produkcji uzyskanym dzięki wzrostowi nakładów pracy (KP_p *ΔN_{p). Więc}

(KP_k *ΔN_k) = (KP_p *ΔN_p

KP_k - krańcowy produkt pracy

KP_p - krańcowy produkt kapitału

ΔN_k - przyrost nakładów kapitału

ΔN_p- przyrost nakładów pracy

Oznacza to, ze krańcowa stopa substytucji kapitału przez pracę jest odwrotnością stosunku produktów krańcowych obydwóch tych czynników.

Jeżeli możliwości techniczne uzupełnimy informacjami dotyczącymi cen uzyskamy tzw. izokoszty - linie jednakowego kosztu.(Ic) Izokoszta pokazuje różne kombinacje czynników produkcji, które przy danych cenach producent może zakupić za posiadane środki finansowe.

Zwiększanie środków finansowych firmy znajdzie swoje graficzne odzwierciedlenie w oddalaniu się izokoszt od początku układu współrzędnych. Dopóki ceny czynników produkcji nie ulegną zmianie, różne linie jednakowego kosztu, odpowiadające różnym wielkościom środków finansowych będących w dyspozycji firmy, będą równoległe. Zmiana cen czynników produkcji prowadzi do zmiany nachylenia tych linii.

Jeżeli naniesiemy na jeden rysunek krzywe jednakowego produktu i jednakowego kosztu będzie można określić optymalną kombinację czynników produkcji - to jest taką, która przy najniższym koszcie pozwoli osiągnąć dany poziom produkcji, lub maksymalny poziom produkcji przy danym koszcie. Jest to punkt wyznaczony przez izokwantę styczną do linii izokoszty.

Analiza kosztów produkcji

Przedstawiony wcześniej bilans i rachunek wyników ilustrują księgowe podejście do analizy sytuacji ekonomiczno - finansowej firmy. Koszty księgowe, obejmują faktycznie udokumentowane wydatki pieniężne związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, takie jak, koszty zakupu surowców i materiałów (są zwane również kosztami explicite). W ekonomii definicja przychodów i kosztów przedsiębiorstwa obejmuje całość przychodów i rozchodów niezależnie od tego czy mają one odzwierciedlenie w faktycznych płatnościach pieniężnych. Jest to ujęcie szersze. Ekonomiści - uwzględniają wpływ kosztów i zysków na poziom produkcji przedsiębiorstwa i sposób alokacji zasobów między różne ich zastosowania. Ekonomista definiuje koszt wykorzystania zasobu jako koszt alternatywny - nie jako rzeczywisty wydatek. Koszt alternatywny - to suma dochodów utraconych w wyniku niewykorzystania posiadanych zasobów (pracy i kapitału) w najlepszym z istniejących, alternatywnych zastosowań.(koszt utraconych możliwości). Oprócz kosztów explicite, faktycznie ponoszonych uwzględnia się koszty implicite (koszty domniemane), czyli takie, których przedsiębiorca faktycznie nie ponosi, ale teoretycznie musiałoby ponosić, gdyby np. nie miało własnych gruntów czy budynków, ale musiało je dzierżawić, na przykład środki finansowe zamiast inwestować w firmę można byłoby ulokować w banku i tego tytułu czerpać dochody- kosztem alternatywnym zainwestowanych pieniędzy jest kwota wycofana z banku i odsetki od niej. Właściciel danej firmy mógłby podjąć pracę zarobkową w innej firmie i uzyskiwać z tego tytułu określone dochody. Te dochody to właśnie koszt alternatywny. Aby przedsiębiorca nie zrezygnował z działalności i nie przeniósł zasobów do innej działalności, musi być odpowiednio wynagradzany, a firma musi osiągać pewne minimum zysku. Jest to tzw. zysk normalny.

Koszty ekonomiczne zatem obejmują wszystkie koszty związane z wykorzystaniem zasobów (rzeczywiste) , jak również koszty implicite, łącznie z zyskiem normalnym.

To różne rozumienie kosztów księgowych i ekonomicznych rzutuje na różnice między zyskiem ekonomicznym a zyskiem księgowym (bilansowym). Zysk bilansowy (z rachunku wyników) to różnica pomiędzy przychodami ze sprzedaży a kosztami działalności (explicite). Jeżeli od przychodów odejmiemy zarówno koszty explicite jak i implicite wraz z zyskiem normalnym - to uzyskana nadwyżka jest określana jako zysk ekonomiczny (czysty, nadzwyczajny).To właśnie zysk ekonomiczny informuje, czy istnieją bodźce do dalszego działania firmy, czy należy zmienić profil działalności.

Koszty w okresie krótkim

Przy podejmowaniu decyzji dotyczących rozmiarów produkcji w okresie krótkim znaczącą rolę odgrywa podział kosztów na stałe i zmienne, jak również całkowite, przeciętne i krańcowe.

Koszty stałe (K_s) to koszty, których wielkość w zasadzie nie zmienia się przy zmianie wielkości produkcji (administracja, amortyzacja, kary z tytułu przeterminowanych zobowiązań). Koszty zmienne (K_z), to koszty, które zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji (płace robotników, wartość zużytych surowców, materiałów, paliw i energii). Koszty całkowite to suma kosztów stałych i zmiennych.(K_c=(K_{s +}K_z). Jeżeli koszty całkowite podzielimy przez ilość wyprodukowanych wyrobów (Q) - otrzymamy koszt jednostkowy (przeciętny) (Kp=
).

Ważna jest również znajomość kształtowania się kosztów jednostkowych przy różnych (rosnących lub malejących) rozmiarach produkcji - pomocne będzie tutaj kategoria kosztów krańcowych K_k=
. Koszty krańcowe informują o tym, jak wzrastają koszty całkowite przy wzroście produkcji o jednostkę wyrobu. Ponieważ suma kosztów stałych jest jednakowa niezależnie od rozmiarów produkcji, koszt krańcowy wzrasta z powodu zmiany kosztów zmiennych.

W krótkim okresie możemy jedynie powiększać wykorzystanie zmiennych czynników produkcji, ale musimy pamiętać o działaniu prawa malejących przychodów - po przekroczeniu pewnego pułapu produkcji, każda próba zwiększenia jej rozmiarów będzie wymagała coraz większych nakładów czynników zmiennych. Poniższa tabela obrazuje relacje między kosztami produkcji i jej rozmiarami w krótkim okresie. Na jej podstawie zostanie również sporządzona graficzna prezentacja kosztów.

Przedsiębiorstwo produkujące zabawki ponosi następujące koszty:

Produkcja tys.szt/miesiąc	Koszt całkowity	Koszt stały	Koszt zmienny	Koszt krańcowy	Koszty przeciętne (jednostkowe
Q	Kc	Ks	Kz	Kk	Ks/Q	Kz/Q	Kc/Q
0	10	10	0	0	-	-	0
1	18	10	8	8	10,0	8,0	18,0
2	22	10	12	4	5,0	6,0	11,0
3	27	10	17	5	3,3	5,7	9,0
4	35	10	25	8	2,5	6,3	8,8
5	46	10	36	11	2,0	7,2	9,2
6	58	10	48	12	1,7	8,0	9,7

Nawet przy produkcji = 0 - firma ponosi koszty (utrzymanie przedsiębiorstwa). Im większa produkcja, tym wyższe są koszty. Koszt całkowity rośnie ze wzrostem produkcji, ale te zmiany są nieproporcjonalne Przy wyższym poziomie produkcji następuje gwałtowny wzrost kosztów. Z kolei analizując graficzna postać kosztów zauważyć można, że: krzywa kosztów stałych K_s jest linią poziomą - bowiem koszty te są jednakowe niezależnie od wielkości produkcji. Koszty zmienne (k_z) rosną wraz z rozmiarami produkcji - początkowo mniej niż proporcjonalnie, następnie każde kolejne powiększenie rozmiarów produkcji wymaga coraz większych nakładów. Zauważyć to można w kształcie krzywej kosztów zmiennych K_z. Która do punktu przegięcia jest wklęsła, a później staje się wypukła (wznosi się w tempie rosnącym).

Następnie poddamy analizie koszty przeciętne:

Krzywa przeciętnych kosztów stałych ma kształt opadający, z uwagi na to, że koszty te rozkładają się na coraz większa liczbę produktów. Krzywa kosztów całkowitych jest podstawą wyznaczania kosztów przeciętnych i kosztów krańcowych, natomiast krzywa całkowitych kosztów zmiennych jest podstawą wyznaczania przeciętnych kosztów zmiennych. Krzywa kosztu krańcowego przecina krzywą kosztu przeciętnego całkowitego w punkcie A, a krzywą kosztu przeciętnego zmiennego w punkcie B. Odległość między tymi dwoma punktami jest tym większa, im większy jest udział kosztów stałych w produkcji. Punkt A jest to tzw. optimum technologiczne informujące przy jakich rozmiarach produkcji jednostkowy koszt produkcji jest najniższy. Nie oznacza to jednak, że jest to wielkość produkcji optymalna dla przedsiębiorstwa z ekonomicznego punktu widzenia, bowiem należy jeszcze uwzględnić takie elementy jak poziom cen, możliwości oddziaływania na rynek, jego chłonność, konkurencyjność itp.

Koszty w długim okresie

W długim okresie nie występuje kategoria kosztów stałych, ponieważ może nastąpić pełne dostosowanie się do zmieniających się warunków, Dlatego też nie działa w tym przypadku prawo malejących przychodów

Aby graficznie wyznaczyć długookresową krzywą kosztów przeciętnych musimy znać przebieg krzywych krótkookresowych z kolejno po sobie następujących okresów. Łącząc punkty wyznaczone w minimach tych krzywych uzyskamy długookresową krzywa kosztów przeciętnych i na tej podstawie możemy ocenić, czy firma osiąga korzyści, czy niekorzyści skali.

.

W okresie długim relacje pomiędzy kosztami całkowitymi i rozmiarami produkcji mogą układać się różnie, co zależy od tego, czy firma zwiększając produkcję i zwiększając zasoby czynników produkcji osiąga czy nie osiąga korzyści skali. Jeżeli koszty całkowite rosną wolniej, niż rozmiary produkcji, krzywa długookresowego kosztu przeciętnego opada, firma osiąga korzyści skali.

Źródła korzyści skali
Technologiczne	Marketingowe	Finansowe
Duże firmy wykorzystują efekty specjalizacji i podziału pracy - lepsze wykorzystanie doświadczenia i umiejętności pracowników Niepodzielność niektórych czynników produkcji i ich wysoki koszt powodują, że są one efektywne tylko w dużych firmach (np. w hutach) Względy technologiczne, powodujące, że nakłady na powiększenie obiektu są relatywnie mniejsze od przynoszonych efektów (kontenery, piece hutnicze) Eliminacja kosztów związanych z transportem, magazynowaniem - przy produkcji wielofazowej przy produkcji na dużą skalę można lepiej wykorzystać odpady (produkcja uboczna) duże firmy dysponują większymi środkami na badania i rozwój, finansując własne laboratoria, placówki doświadczalne itp.	Przy hurtowych zakupach można wynegocjować niższe ceny zakupu surowców, materiałów i korzystniejsze warunki płatności Koszty pakowania i transportu nie wzrastają proporcjonalnie do ilości zamawianych i sprzedawanych produktów. Opłacalne jest zatrudnienie specjalistów w zakresie zakupu i sprzedaży Koszty marketingowe (badania rynku, reklama, utrzymanie działu sprzedaży) są niższe w dużych niż w małych firmach	Duże firmy łatwiej i na bardziej korzystnych warunkach mogą uzyskać kredyty bankowe na działalność bieżącą i rozwój. Duże firmy mogą korzystać z innych źródeł finansowania niż banki: np. emisja papierów wartościowych

Niekorzyści skali występują wówczas, gdy koszty całkowite rosną szybciej, niż rozmiary produkcji. Wówczas koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji. Występowanie korzyści skali to główna przyczyna funkcjonowania i dominacji w gospodarce światowej wielkich koncernów przemysłowych.

Niekorzyści skali
Menedżerskie	Geograficzne
trudności związane ze sprawnym zarządzaniem firmą nadmierny rozrost biurokracji poczucie wyobcowania, pogorszenie motywacji i wyników pracy pogorszenie relacji pracownik - pracodawca	wyższe koszty transportu surowca i wyrobów gotowych brak odpowiednio wykwalifikowanych pracowników koszty związane z degradacją środowiska naturalnego

.

Wewnętrzne korzyści skali występują wówczas, jeżeli spadek kosztów był spowodowany zwiększeniem rozmiarów produkcji. Zewnętrzne korzyści skali występują wówczas, gdy przyczyna obniżki kosztów jest zewnętrzna w stosunku do przedsiębiorstwa (np. tańsze surowce i półfabrykaty, których niska cena wynika ze zwiększonej skali produkcji).

Zewnętrzne niekorzyści skali występują wówczas, kiedy rozwój danej gałęzi prowadzi do wyczerpywania się tanich zasobów i niedoborów pracowników. Wówczas rosną koszty firmy, ponieważ za te czynniki produkcji należy więcej zapłacić.

.

Krzywa długookresowych kosztów krańcowych przecina długookresową krzywą kosztów przeciętnych w punkcie jej minimum, przy wielkości produkcji C. Oznacza to najkorzystniejsze dla firmy warunki produkcji. Dopóki koszty krańcowe nie zrównają się z przychodami krańcowymi, do tego momentu będzie opłacalne zwiększanie produkcji.

Przykłady zastosowania nowej wiedzy w praktyce

Prowadzisz własną firmę. Stawki płac wynoszą 10 zł, a stawki za wynajęcie kapitału 4 zł za godzinę. Wskaż najbardziej efektywne ekonomicznie metody wytwarzania 4,8 i 12 jednostek produkcji. Czy przy podanych w tabeli rozmiarach produkcji występują rosnące, stałe, czy malejące przychody ze skali produkcji? Które w jakich przypadkach?

Nakład kapitału	Nakład pracy	Produkcja
4	5	4
2	6	4
7	10	8
4	12	8
11	15	12
8	16	12

Konkluzja

1. Teoria podaży to teoria opisująca warunki dokonywania przez przedsiębiorstwo wyboru wielkości produkcji.

2. Aby zakupić czynniki produkcji (kapitał, ziemię (surowce, materiały) i pracę, potrzebny jest kapitał własny lub obcy.

3. Majątek przedsiębiorstwa dzieli się na majątek trwały (środki trwałe), majątek obrotowy (środki obrotowe).

4. W księgowości majątek trwały i obrotowy będący w dyspozycji przedsiębiorstwa określa się jako aktywa, ponieważ bierze on czynny udział w realizacji zadań przedsiębiorstwa. Natomiast fundusze własne i obce, które stanowią źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa określa się jako pasywa, ponieważ nie odgrywają aktywnej roli w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.

5. Usystematyzowane zestawienie wszystkich elementów majątku przedsiębiorstwa i źródeł ich pochodzenia, sporządzone na określony dzień i w określonej formie nazywamy bilansem przedsiębiorstwa.

6. Cel działania przedsiębiorstwa to maksymalizacja zysku. Firma, która ponosi straty nie może działać w nieskończoność. Aby maksymalizować zysk, przedsiębiorstwo musi produkować jak najtaniej i dąży do minimalizacji kosztów wytwarzania przy każdym poziomie produkcji.

7. Przedsiębiorstwo wybiera taki poziom produkcji, który zapewnia maksymalizację sumy zysków ekonomicznych.

8. Prowadzenie działalności produkcyjnej wiąże się z koniecznością ponoszenia określonych kosztów, które w przedsiębiorstwie są ewidencjonowane w różnych układach: rodzajowym, funkcjonalnym, kalkulacyjnym.

9. Przedsiębiorstwo sprzedając swoje produkty lub usługi osiąga określone przychody. Różnica między uzyskanymi przychodami a poniesionymi kosztami to tzw. wynik operacyjny, który może być dodatni (zysk) lub ujemny (strata operacyjna). Przedsiębiorstwo może też osiągać straty lub zyski nadzwyczajne - nie związane bezpośrednio z działalnością produkcyjną.

10. Ostateczny wynik finansowy przedsiębiorstwa (czyli zysk lub stratę brutto) uzyskuje się dodając do wyniku operacyjnego zyski nadzwyczajne i odejmując straty nadzwyczajne. Od zysku brutto odejmuje się podatek dochodowy otrzymując zysk netto, który jest przeznaczany na różne cele (dywidenda dla właścicieli, finansowanie rozwoju firmy, nagrody dla pracowników itp.)

11. Przychody (utarg) przedsiębiorstwa pochodzą ze sprzedaży wyprodukowanych wyrobów i usług. Koszty to wydatki ponoszone w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej Zyski to nadwyżka przychodów nad kosztami.

12. Koszty powinny obejmować koszt alternatywny wykorzystania wszystkich zasobów. Koszt alternatywny jest równy wartości dochodów, jakie dany czynnik produkcji mógłby przynieść, gdyby wykorzystano go w innym, możliwie najlepszym zastosowaniu. Koszty ekonomiczne obejmować powinny szczególnie koszt czasu i wysiłku właściciela związany z prowadzeniem firmy, jak również koszt alternatywny wykorzystania zaangażowanego kapitału. Zysk nadzwyczajny to czysty zysk pozostający właścicielowi po potrąceniu wszystkich tych kosztów.

13. Koszt krańcowy to przyrost kosztów całkowitych wywołany wzrostem produkcji o jednostkę. Przesunięcie w górę krzywej kosztów krańcowych powoduje zmniejszenie rozmiarów produkcji.

14. Czynniki produkcji dzielimy na stałe i zmienne. Stałymi czynnikami produkcji są takie, których nakładów nie możemy zwiększyć w danym okresie. Zmienne czynniki produkcji to takie, których nakłady mogą być zwiększone szybko i bez dodatkowych inwestycji.

15. Rozróżnienie na stałe i zmienne czynniki produkcji prowadzi do rozgraniczenia między krótkim i długim okresem. W okresie krótkim przynajmniej jeden czynnik produkcji jest stały a wzrost produkcji następuje przez użycie większej ilości zmiennych czynników produkcji(por. przykład) czynniki produkcji są traktowane jako zmienne. W długim okresie wszystkie czynniki produkcji są zmienne - istnieje możliwość zwiększenia ich nakładów w przedsiębiorstwie. Czas, w jakim to zwiększenie może nastąpić, jest uzależniony od gałęzi przemysłu (krótszy w przetwórstwie żywności, dłuższy w maszynowym czy chemicznym).

16. Decyzje podejmowane przez przedsiębiorstwo w długim okresie dotyczą: skali produkcji, lokalizacji firmy oraz technik wytwarzania.

17. Decyzje związane z technikami wytwarzania możemy analizować również za pomocą linii jednakowego kosztu (izokwant), wprowadzając pojęcia krzywej jednakowego produktu, krańcowej stopy substytucji i linii jednakowego kosztu.

18. Krzywa jednakowego produktu (izokwanta) - to zbiór wszystkich technicznie wydajnych kombinacji czynników produkcji, które pozwalają wytworzyć określoną ilość danego produktu.

19. Krańcową stopą substytucji (Kss) jednego czynnika produkcji przez drugi czynnik nazywa się stosunek przyrostu nakładów pierwszego czynnika do jednostkowego przyrostu nakładów drugiego czynnika.

20. Izokoszta (linia jednakowego kosztu) pokazuje różne kombinacje czynników produkcji, które przy danych cenach producent może zakupić za posiadane środki finansowe.

21. Koszty księgowe obejmują faktycznie udokumentowane wydatki pieniężne związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, takie jak, koszty zakupu surowców i materiałów (są zwane również kosztami explicite).

22. W ekonomii definicja przychodów i kosztów przedsiębiorstwa obejmuje całość przychodów i rozchodów niezależnie od tego czy mają one odzwierciedlenie w faktycznych płatnościach pieniężnych. Jest to ujęcie szersze. Ekonomiści - uwzględniają wpływ kosztów i zysków na poziom produkcji przedsiębiorstwa i sposób alokacji zasobów między różne ich zastosowania. Ekonomista definiuje koszt wykorzystania zasobu jako koszt alternatywny - nie jako rzeczywisty wydatek.

23. Koszt alternatywny - to suma dochodów utraconych w wyniku niewykorzystania posiadanych zasobów (pracy i kapitału) w najlepszym z istniejących, alternatywnych zastosowań(koszt utraconych możliwości). Koszty ekonomiczne zatem obejmują wszystkie koszty związane z wykorzystaniem zasobów (rzeczywiste) , jak również koszty implicite, łącznie z zyskiem normalnym.

24. Zysk bilansowy (z rachunku wyników) to różnica pomiędzy przychodami ze sprzedaży a kosztami działalności (explicite). Jeżeli od przychodów odejmiemy zarówno koszty explicite jak i implicite wraz z zyskiem normalnym - to uzyskana nadwyżka jest określana jako zysk ekonomiczny (czysty, nadzwyczajny).To właśnie zysk ekonomiczny informuje, czy istnieją bodźce do dalszego działania firmy, czy należy zmienić profil działalności.

25. Przy podejmowaniu decyzji dotyczących rozmiarów produkcji w okresie krótkim znaczącą rolę odgrywa podział kosztów na stałe i zmienne, jak również całkowite, przeciętne i krańcowe. Koszty stałe (Ks) to koszty, których wielkość w zasadzie nie zmienia się przy zmianie wielkości produkcji (administracja, amortyzacja, kary z tytułu przeterminowanych zobowiązań). Koszty zmienne (Kz), to koszty, które zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji (płace robotników, wartość zużytych surowców, materiałów, paliw i energii). Koszty całkowite to suma kosztów stałych i zmiennych.(K_c=(K_{s +}K_z). Jeżeli koszty całkowite podzielimy przez ilość wyprodukowanych wyrobów (Q) - otrzymamy koszt jednostkowy (przeciętny) (Kp=
    ).

26. Koszty krańcowe informują o tym, jak wzrastają koszty całkowite przy wzroście produkcji o jednostkę wyrobu. Ponieważ suma kosztów stałych jest jednakowa niezależnie od rozmiarów produkcji, koszt krańcowy wzrasta z powodu zmiany kosztów zmiennych.

27. W krótkim okresie możemy jedynie powiększać wykorzystanie zmiennych czynników produkcji, ale musimy pamiętać o działaniu prawa malejących przychodów - po przekroczeniu pewnego pułapu produkcji, każda próba zwiększenia jej rozmiarów będzie wymagała coraz większych nakładów czynników zmiennych.

28. W długim okresie nie występuje kategoria kosztów stałych, ponieważ może nastąpić pełne dostosowanie się do zmieniających się warunków, Dlatego też nie działa w tym przypadku prawo malejących przychodów

29. W okresie długim firma zwiększając produkcję i zwiększając zasoby czynników produkcji może osiągać korzyści skali. Jeżeli koszty całkowite rosną wolniej, niż rozmiary produkcji, krzywa długookresowego kosztu przeciętnego opada, firma osiąga korzyści skali.

30. Niekorzyści skali występują wówczas, gdy koszty całkowite rosną szybciej, niż rozmiary produkcji. Wówczas koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji.

31. Wewnętrzne korzyści skali występują wówczas, jeżeli spadek kosztów był spowodowany zwiększeniem rozmiarów produkcji. Zewnętrzne korzyści skali występują wówczas, gdy przyczyna obniżki kosztów jest zewnętrzna w stosunku do przedsiębiorstwa (np. tańsze surowce i półfabrykaty, których niska cena wynika ze zwiększonej skali produkcji). Zewnętrzne niekorzyści skali występują wówczas, kiedy rozwój danej gałęzi prowadzi do wyczerpywania się tanich zasobów i niedoborów pracowników. Wówczas rosną koszty firmy, ponieważ za te czynniki produkcji należy więcej zapłacić.

32. Dopóki koszty krańcowe nie zrównają się z przychodami krańcowymi, do tego momentu będzie opłacalne zwiększanie produkcji.

Zwróć uwagę na...

1. Porównaj funkcjonowanie dużych hiper- i supermarketów i małych punktów sprzedaży. Jakiego rodzaju efekty skali występują w tym przypadku?

2. Na podstawie bilansu przedsiębiorstwa można uzyskać podstawowe informacje o jego aktywach i pasywach. Poszukaj w źródłach (prasa, prospekty emisyjne) przykładowych bilansów i przeanalizuj je.

Słownik kluczowych pojęć:

Kapitał własny to wkłady właścicieli, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, który dzieli się na : kapitał zakładowy (przeznaczony na działalność bieżącą), kapitał rezerwowy (który stanowi zabezpieczenie przed ryzykiem)

Kapitał obcy to środki czasowo udostępnione przedsiębiorcy z różnych źródeł: długoterminowy (zobowiązania hipoteczne, obligacje, pożyczki długoterminowe), krótkoterminowy (kredyty banków komercyjnych, zobowiązania wobec dostawców, budżetu i pracowników)

Środki trwałe to środki pracy, których okres użytkowania jest dłuższy niż 1 rok, zużywają się stopniowo, w długim okresie, zachowując swoją pierwotną postać, posiadają określoną wartość pieniężną, której odpowiednie części są stopniowo przenoszone na wytwarzane za ich pomocą produkty. Do tej grupy zaliczamy: budynki, budowle, maszyny, urządzenia, środki transportu itp.

Środki obrotowe - to składniki majątkowe, które w procesie produkcji zużywają się całkowicie lub podlegają przeobrażeniu zmieniając swoją naturalną postać. Do tej grupy należą: materiały, paliwo, energia, produkcja w toku, wyroby gotowe, przedmioty nietrwałe, gotówka w kasie i na rachunkach bankowych oraz środki pieniężne w rozrachunkach.

Aktywa - majątek trwały i obrotowy będący w dyspozycji przedsiębiorstwa. Natomiast Pasywa - fundusze własne i obce, które stanowią źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa.

Bilans przedsiębiorstwa to usystematyzowane zestawienie wszystkich elementów majątku przedsiębiorstwa i źródeł ich pochodzenia, sporządzone na określony dzień i w określonej formie.

Produkcja - jest to proces, w którym poprzez kombinację pracy ludzkiej, środków i przedmiotów pracy oraz przy użyciu technologii powstają nowe produkty lub usługi

Stałe czynniki produkcji to te, których nakładów nie możemy zwiększyć w danym okresie. Zmienne czynniki produkcji to te, których nakłady mogą być zwiększone szybko i bez dodatkowych inwestycji

Krótki okres, to okres w którym przynajmniej jeden czynnik produkcji jest stały a wzrost produkcji następuje przez użycie większej ilości zmiennych czynników produkcji(por. przykład) czynniki produkcji są traktowane jako zmienne.

Długi okres to okres, w którym firma może zmienić wszystkie czynniki produkcji.

Izokwanta (krzywa jednakowego produktu)- to zbiór wszystkich technicznie wydajnych kombinacji czynników produkcji, które pozwalają wytworzyć określoną ilość danego produktu.

Krańcową stopą substytucji (Kss) jednego czynnika produkcji przez drugi czynnik nazywa się stosunek przyrostu nakładów pierwszego czynnika do jednostkowego przyrostu nakładów drugiego czynnika.

Izokoszta (linia jednakowego kosztu) pokazuje różne kombinacje czynników produkcji, które przy danych cenach producent może zakupić za posiadane środki finansowe.

Optymalna kombinacja czynników produkcji - to taka, która przy najniższym koszcie pozwoli osiągnąć dany poziom produkcji, lub maksymalny poziom produkcji przy danym koszcie.

Koszty księgowe obejmują faktycznie udokumentowane wydatki pieniężne związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, takie jak, koszty zakupu surowców i materiałów (są zwane również kosztami explicite).

Koszt alternatywny - to suma dochodów utraconych w wyniku niewykorzystania posiadanych zasobów (pracy i kapitału) w najlepszym z istniejących, alternatywnych zastosowań.(koszt utraconych możliwości).

Koszty explicite to koszty faktycznie ponoszone, mające odzwierciedlenie w ewidencji księgowej.

Koszty implicite (koszty domniemane), czyli takie, których przedsiębiorca faktycznie nie ponosi, ale teoretycznie musiałoby ponosić, gdyby np. nie miał własnych gruntów czy budynków, ale musiało je dzierżawić.

Koszty ekonomiczne zatem obejmują wszystkie koszty związane z wykorzystaniem zasobów (rzeczywiste) , jak również koszty implicite, łącznie z zyskiem normalnym.

Koszty stałe (Ks) to koszty, których wielkość w zasadzie nie zmienia się przy zmianie wielkości produkcji (administracja, amortyzacja, kary z tytułu przeterminowanych zobowiązań).

Koszty zmienne (Kz), to koszty, które zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji (płace robotników, wartość zużytych surowców, materiałów, paliw i energii).

Koszty całkowite to suma kosztów stałych i zmiennych.(K_c=(K_{s +}K_z).

Koszt jednostkowy (przeciętny) - koszt przypadający na jednostkę wyprodukowanego wyrobu.

Koszt krańcowy - wzrost kosztów całkowitych wywołany wzrostem produktu o jednostkę.

Materiały źródłowe

• D. Begg, S. Fisher, R. Dornbusch: Ekonomia t.1,PWE, Warszawa 1997 i późniejsze, rozdział 6, 7

• Praca zbiorowa pod red. S. Marciniaka: Mikro i makroekonomia PWN, Warszawa 1997i późniejsze. Rozdział 10

• Z. Dach. Podstawy mikroekonomii. Synaba. Kraków 2000, rozdział 6 i 7.

• Podstawy ekonomii. Praca zbiorowa pod red. R. Milewskiego, PWN, Warszawa 2002, rozdział 6 punkt 1-6.

• http://www.money.pl/NGosp/ - portal ekonomiczny zawierające informacje gospodarcze

• http://www.tf.pl/edukacja.php/- portal ekonomiczny zawierający m.in. podstawowe pojęcia ekonomiczne

Ewaluacja

1. Materiały wchodzą w skład środków trwałych przedsiębiorstwa.

2. Okres długi to przedział czasu dłuższy niż rok.

3. Długi okres to okres, w którym firma może zmienić wszystkie czynniki produkcji.

4. Izokwanta pokazuje różne kombinacje czynników produkcji, które przy danych cenach producent może zakupić za posiadane środki finansowe.

5. Krańcową stopą substytucji (Kss) jednego czynnika produkcji przez drugi czynnik nazywa się stosunek przyrostu nakładów pierwszego czynnika do jednostkowego przyrostu nakładów drugiego czynnika.

6. Izokoszta to zbiór wszystkich technicznie wydajnych kombinacji czynników produkcji, które pozwalają wytworzyć określoną ilość danego produktu.

7. Optymalna kombinacja czynników produkcji - to taka, która przy najniższym koszcie pozwoli osiągnąć dany poziom produkcji, lub maksymalny poziom produkcji przy danym koszcie.

8. Koszty księgowe obejmują wszystkie wydatki pieniężne związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

9. Koszt alternatywny - to suma dochodów utraconych w wyniku niewykorzystania posiadanych zasobów (pracy i kapitału) w najlepszym z istniejących, alternatywnych zastosowań.(koszt utraconych możliwości).

10. Koszty implicite to inaczej koszty domniemane.

11. Koszty ekonomiczne obejmują wszystkie koszty związane z wykorzystaniem zasobów (rzeczywiste) , jak również koszty implicite, łącznie z zyskiem normalnym.

12. Koszty stałe to koszty, których wielkość w zasadzie nie zmienia się przy zmianie wielkości produkcji.

13. Koszty zmienne to koszty których wielkość zależy od wielkości produkcji.

14. Korzyści skali mogą być rezultatem większej specjalizacji pracy.

15. Koszty skali to np. zanieczyszczenie środowiska naturalnego.

16. Fazy działalności przedsiębiorstwa obejmują zaopatrzenie produkcję i zbyt

17. Przychody uzyskane ze sprzedaży produkcji zależą od kształtowania się krzywej popytu na wyroby przedsiębiorstwa

18. Aktywa to majątek trwały i obrotowy będący w dyspozycji przedsiębiorstwa.

19. Pasywa to fundusze własne i obce, które stanowią źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa

20. Suma aktywów może być różna od sumy pasywów.

21. Bilansem przedsiębiorstwa nazywamy usystematyzowane zestawienie wszystkich elementów majątku przedsiębiorstwa i źródeł ich pochodzenia, sporządzone na określony dzień i w określonej formie.

22. Układ rodzajowy kosztów dzieli koszty według miejsc ich powstawania

23. Układ kalkulacyjny - analizuje zużywanie się poszczególnych czynników produkcji.

24. Układ funkcjonalny - uwzględnia sposób rozliczania różnych elementów kosztów na poszczególne wyroby.

25. Krótkookresowa krzywa kosztów krańcowych zawsze przecina krzywą kosztów przeciętnych w jej minimum.

26. Koszt całkowity jest malejącą funkcją wielkości produkcji.

27. Koszt krańcowy - wzrost kosztów całkowitych wywołany wzrostem produktu o jednostkę.

28. Straty nadzwyczajne to efekt niegospodarności przedsiębiorstwa.

29. Jednym z celów przedsiębiorstwa jest poprawa jakości produkowanych wyrobów.

30. Majątek produkcyjny przedsiębiorstwa zużywa się, w wyniku czego przedsiębiorstwo ponosi dodatkowe koszty związane z jego odtworzeniem.

Test wyboru

1. Jeżeli przedsiębiorstwo przesuwa się z jednego punktu na izokwancie do drugiego punktu na tej samej izokwancie, to:

1. wielkość produkcji wzrośnie,

2. wielkość produkcji zmaleje

3. krańcowa stopa substytucji kapitału przez pracę nie zmieni się

4. żadna odpowiedź nie jest poprawna

2. Zmniejszenie kosztów stałych zostanie spowodowane przez:

a. spadek wielkości produkcji

b. wzrost wielkości produkcji

c. wzrost kosztów zmiennych

d. żadna z odpowiedzi wielkość produkcji nie jest poprawna

3. Jeżeli przeciętne koszty całkowite rosną wraz ze wzrostem produkcji, to koszty krańcowe:

1. rosną szybciej niż przeciętne koszty całkowite

2. rosną proporcjonalnie do przeciętnych kosztów całkowitych

3. rosną wolniej niż przeciętne koszty całkowite

4. spadają wraz ze wzrostem produkcji.

4. Optimum technologiczne oznacza, że przedsiębiorstwo:

1. osiąga maksymalny zysk całkowity

2. maksymalizuje utarg całkowity

3. osiąga najwyższy zysk jednostkowy

4. osiąga najniższy zysk jednostkowy.

5. Koszt przeciętny to:

1. dochód ze sprzedaży jednostki produktu

2. stosunek kosztu całkowitego do wielkości produkcji

3. stosunek kosztu zmiennego do wielkości produkcji

4. żadna z odpowiedzi nie jest poprawna

Pytania problemowe:

1. Dlaczego oceniając opłacalność przedsięwzięcia należy brać pod uwagę nie tylko koszty księgowe, ale również ekonomiczne? Czym te koszty się różnią?

2. Dlaczego informacje zwarte w funkcji produkcji nie wystarczą do kierowania przedsiębiorstwem?

3. Z produkcją na dużą skalę wiążą się pewne negatywne efekty skali. Omów je na dowolnie wybranym przykładzie.

4. Skąd się biorą koszty stałe w krótkim okresie?

1

Q₁

Czytając główny materiał informacyjny zawarty w tym module postaraj się odnaleźć związki między konceptami a ich praktycznym zastosowaniem w rzeczywistości.

Q₃

Nakład pracy

C

B

Definicje:

Bilans przedsiębiorstwa to usystematyzowane zestawienie wszystkich elementów majątku przedsiębiorstwa i źródeł ich pochodzenia, sporządzone na określony dzień i w określonej formie

A

Definicje:

Środki obrotowe - to składniki majątkowe, które w procesie produkcji zużywają się całkowicie lub podlegają przeobrażeniu zmieniając swoją naturalną postać.

Zastanów się:

Dlaczego przedsiębiorstwa muszą analizować ponoszone przez siebie koszty?

Definicje:

Produkcja - jest to proces, w którym poprzez kombinację pracy ludzkiej, środków i przedmiotów pracy oraz przy użyciu technologii powstają nowe produkty lub usługi.

Definicje:

Stałe czynniki produkcji to te, których nakładów nie możemy zwiększyć w danym okresie. Zmienne czynniki produkcji to te, których nakłady mogą być zwiększone szybko i bez dodatkowych inwestycji.

Definicje:

Środki trwałe to środki pracy, których okres użytkowania jest dłuższy niż 1 rok, zużywają się stopniowo, w długim okresie, zachowując swoją pierwotną postać, posiadają określoną wartość pieniężną.

C

B

A

D

Przychody ze sprzedaży

Q₂

Decyzje przedsiębiorstwa dotyczące poziomu produkcji

Nakłady kapitału

Q₃

Q₂

Q₁

I_c

Optymalna kombinacja czynników produkcji

Ks/Q

Kz/Q

Kc/Q

ΔKc/ΔQ

A

B

DKp

koszty

przeciętne

Produkcja

Niekorzyści skali

Przeciętne koszty całkowite

KKp₂

KKp₃

KKp₅

KKp₄

DKp

Wielkość produkcji

Korzyści skali

Długookresowa krzywa kosztów przeciętnych

Koszty przeciętne i krańcowe w długim okresie

koszty

przeciętne i krańcowe

DKp

Zastanów się:

Dlaczego opłacalna jest produkcja na dużą skalę?

C

DKk

Produkcja

---