Logistyka

1. Teoretyczne podstawy logistyki

1. Istota i zakres logistyki

W latach 90 naszego stulecia nastąpiło upowszechnienie w praktyce gospodarczej i literaturze ekonomicznej pojęcia “logistyka”. Historia tego słowa sięga starożytności i wiąże się z greckim - logistikos tzn. odnoszącym się do myślenia oraz logos lub logicos, oznaczającym liczenie, sztukę liczenia, kalkulowania, logikę. Tak więc w starożytności logistykę rozumiano jako praktyczną stronę rachowania, w odróżnieniu od naukowego, teoretycznego rozumienia liczb. Początkowo logistyka znalazła zastosowanie w działaniach wojskowych. Pierwsze informacje o takim właśnie wykorzystaniu znajdują się w kronikach Cesarstwa Bizantyjskiego. Cesarz Leontos VI (886-911) w swym dziele pod nazwą “Sumaryczne wyłożenie sztuki wojennej” wyróżnił obok strategii i taktyki jako trzecią naukę wojenną logistykę. Twierdził on, że zadaniem logistyki jest “żeby żołd był wypłacany, wojsko odpowiednio uzbrojone i uszeregowane, wyposażone w działa i sprzęt wojenny, żeby potrzeby wojska były dostatecznie i w odpowiednim czasie zaspokojone a każda wyprawa wojenna odpowiednio przygotowana, tzn. przestrzeń i czas odpowiednio obliczone, obszar oszacowany z uwzględnieniem ruchu wojsk, a także siły oporu przeciwnika, i zgodnie z tymi funkcjami należy regulować i porządkować ruchy i podział własnych sił zbrojnych”... Teorię cesarza Leontosa rozszerzył szwajcarski generał w służbie francuskiej A.H. Jomini, publikując swoje dzieło „Zarys sztuki wojennej” w 1836 roku w Paryżu. W książce swej przypisuje on logistyce znaczenie, które zapoczątkowało drogę postrzegania logistyki jako nauki cywilnej. Jomini porusza problemy, którymi zajmuje się współczesna logistyka - pisze o lokalizacji i zaopatrywaniu magazynów, planowaniu i realizacji marszów, przygotowaniu środków transportowych, urządzaniu dróg komunikacyjnych i zaopatrywaniu oddziałów. Książka została przetłumaczona na język angielski i została wciągnięta na listę lektur amerykańskich oficerów, a sama logistyka jako nazwa przedmiotu znalazła się w 1885 r. w programie nauczania nowo otwartej Szkoły Marynarki Wojennej USA.

W kolejnych latach słowo logistyka było głównie utożsamiane z działalnością militarną. Najbardziej intensywny rozwój teorii logistyki można zaobserwować od czasu II wojny światowej. Kiedy to problemy związane z lokalizacją, zaopatrzeniem magazynów oraz transportem, stworzyły podwaliny pod rozwój zarówno matematycznej nauki planowania - badań operacyjnych, jak też ekonomicznej dyscypliny naukowej - logistyki. W literaturze zagranicznej i krajowej nie ma dotychczas powszechnie przyjętej definicji logistyki. Poszczególni autorzy akcentują różne znaczenia tego pojęcia, odnosząc je zarówno do praktyki gospodarczej, jak i dziedziny wiedzy ekonomicznej.

Przykładowo, zgodnie z „Leksykonem Biznesu”, autorstwa Józefa Penca, „logistyka jest nauką i sztuką praktycznego działania zajmującą się procesami sprawnego i efektywnego sterowania przepływami materiałów i wyrobów oraz związanej z nimi informacji z otoczenia do firmy, wewnątrz firmy i z firmy do otoczenia; całość działań dotyczących przepływu materiałów i wyrobów łącznie z systemami informacyjnymi i systemami sterowania”. Definicja ta kładzie nacisk na przepływ „strumienia” zasobów przez poszczególne elementy działalności przedsiębiorstwa, rozpoczynając od zakupu surowców, kończąc na dostawie wyrobów. Najbardziej rozpowszechnioną definicją logistyki w literaturze krajowej, jest definicja prezentowana przez Fredricka J. Beiera i Krzysztofa Rutkowskiego, w której logistyka oznacza zarządzanie działaniami przemieszczania i składowania, które mają ułatwić przepływ produktów z miejsc pochodzenia do miejsc finalnej konsumpcji, jak również związaną z nimi informację, w celu zaoferowania klientowi odpowiedniego poziomu obsługi po rozsądnych kosztach”. Jednak dla pełnego zrozumienia misji i treści logistyki należy przytoczyć najpopularniejszą i najpełniejszą definicję logistyki opracowaną w USA przez Council of
Logistics Managment: Logistyka jest terminem opisującym proces planowania, realizowania i kontrolowania sprawnego i efektywnego przepływu surowców, materiałów do produkcji, wyrobów gotowych oraz odpowiedniej informacji z punktu pochodzenia do punktu konsumpcji w celu zaspokojenia wymagań klienta. Działania logistyczne mogą obejmować (choć nie muszą się do nich ograniczać): obsługę klienta, prognozowanie popytu, przpływ informacji, kontrolę zapasów, czynności manipulacyjne, realizowanie zamówień, czynności reparacyjne i zaopatrywanie w części, lokalizację zakładów produkcyjnych i składów, procesy zaopatrzeniowe, pakowanie, obsługę zwrotów, gospodarowanie odpadami, czynności transportowe i składowanie W wyniku analizy powyższej definicji, można wyróżnić podstawowe zadania logistyki:

• koordynacja przepływu surowców, materiałów do produkcji i wyrobów gotowych do konsumentów,

• minimalizację kosztów tego przepływu,

• podporządkowanie działalności logistycznej wymogom obsługi klienta.

System logistyczny przedsiębiorstwa jest bardzo złożony. Jego części składowe, w oparciu o kryterium jego podziału funkcjonalnego to:

• Logistyka zaopatrzenia - dostarczanie dóbr od dostawców na rynku zaopatrzeniowym do magazynu zaopatrzenia przedsiębiorstwa; możliwy jest także bezpośredni przepływ dóbr z rynku zaopatrzenia do miejsc przetwarzania materiałów,

• Logistyka produkcji - przepływ surowców, materiałów pomocniczych, części z magazynów zaopatrzenia do miejsc przetwarzania, przepływ wyrobów gotowych do magazynów zbytu,

• Logistyka dystrybucji - przepływ dóbr od magazynów wyrobów gotowych do klientów.

Podział systemu logistycznego przedsiębiorstwa na funkcjonalne podsystemy logistyczne oraz podstawowe czynności logistyczne zaprezentowane są na rys. 1. Zintegrowany system logistyczny przedsiębiorstwa wymaga odpowiedniego zarządzania na poszczególnych szczeblach. Wyróżnia się trzy poziomy działania:

• Poziom operacyjny - przepływy materiałów w systemach zaopatrzenia, produkcji, magazynowania, dystrybucji,

• Poziom taktyczny - przepływy informacyjne,

• Poziom strategiczny - zarządzanie logistyczne.

Rys. 1

Źródło: Hans-Christian Pfohl: Logistiksysteme, Betriebwirtschaftliche Grundlangen. Springer - Verlag 1990, Berlin, s.16

1. Zarządzanie logistyczne a zarządzanie logistyką

Zarządzanie logistyczne składa się z formułowania strategii, planowania, sterowania i kontroli procesów przepływu i magazynowania surowców, zapasów produkcji w toku, wyrobów gotowych oraz związanych z nimi przepływu informacji od dostawców do przedsiębiorstwa, wewnątrz przedsiębiorstwa i z przedsiębiorstwa do końcowych odbiorców (rys. 2).

Rys. 2 Zarządzanie logistyczne

Źródło: Stefan Abt: Zarządzanie logistyczne w przedsiębiorstwie... str20

Działania zawiązane z zarządzaniem logistycznym można sprowadzić do pięciu obszarów (rys. 3):

1. Optymalizacja fizycznego przepływu dóbr rzeczowych

• opracowanie nowej strategii dla rozwoju przedsiębiorstwa,

• zarządzanie logistyczno-marketingowe,

• integracja czynności związanych z procesami logistycznymi dzięki modernizacji struktur organizacyjnych i powołanie służb logistycznych,

• sterowanie przepływem materiałów i towarów, które prowadzi do optymalizacji fizycznego ich przepływu.

2. usprawnienie procesów informacyjno-decyzyjnych:

• wprowadzeni postępu w technologii informatycznej, która umożliwia otwarcie nowych dróg, w zakresie wspomagania zarządzania,

• rozwój nowych technik produkcyjnych oraz transportowych, pozwalający na lepsze wykorzystanie systemów wspomagania komputerowego oraz zintegrowanych systemów zarządzania

3. utrzymanie optymalnych zapasów rzeczowych:

• synchronizacja transportu z gospodarką zapasami, pozwalająca na wyznaczenie optymalnej wielkości dostaw i bezpiecznej częstotliwości dostaw,

• wykorzystanie nowych metod zarządzania: Just-in-Time, MRPII - planowanie zasobów produkcyjnych, MRP - planowanie potrzeb materiałowych,
  DRP - planowanie dystrybucji zasobów.

4. synchronizacja infrastruktury procesów logistycznych:

• koordynacja zamówień odbiorców z manipulacjami transportowymi, składowaniem, gospodarką opakowaniami, dzięki prognozowaniu popytu,

• synchronizacja transportu zewnętrznego i wewnętrznego,

5. analiza kosztów procesów logistycznych

• analiza kosztów w odniesieniu do infrastruktury logistycznej,

• redukcja lub skrócenie czasu realizacji usług transportowych,

• zmniejszenie lub redukcja zapasów, czyli kosztów magazynowania,

• zastosowanie metod ABC oraz XYZ do grupowania materiałów i towarów o jednorodnych kosztach,

• prowadzenie kompleksowego rachunku kosztów coraz bardziej rozbudowywanych łańcuchów logistycznych.

Rys. 3 Zarządzanie logistyczne Źródło: Stefan Abt: Zarządzanie logistyczne.... str.34

Zarządzanie logistyczne jest domeną opcji strategicznych. Środkami strategicznymi buduje się potencjał powodzenia, za pomocą którego osiągnie się sukces w przyszłości. Istotą zarządzania logistycznego jest określenie „głównej drogi”, którą ma podążać przedsiębiorstwo, określenie rzeczy właściwej w zakresie organizacji przepływów w przedsiębiorstwie i poza nim, w całym łańcuchu. Domeną zarządzania logistyką są zaś zadania związane z realizacją w sposób właściwy konkretnych procesów przepływu zasobów w czasie i przestrzeni. Są to działania na poziomie operacyjnym i taktycznym. Zarządzanie logistyką obejmuje poszczególne cele cząstkowe i jednostkowe, dotyczy skonkretyzowanych programów oraz operacji i czynności w różnych obszarach decyzyjnych (tabl.1)

Tabela 1.

	Zarządzanie logistyczne	Zarządzanie logistyką
Obszar decyzyjny	Strategiczny	Taktyczny	Operacyjny
Transport	Wybór rodzaju transportu	Zastosowanie formy leasingu dla użytkowania	Wysyłka produktu
Zapasy	Decyzje o wielkości i strukturze zapasów	Poziom zapasów bezpiecznych	Wykonanie zamówienia
Proces zamówienia	Otwarcie zamówienia		Przyjęcie zwrotów
zaopatrzenie	Rozszerzenie źródeł zakupu, zwiększenie liczby dostaw	Kontrakty ma dostawy surowców	Realizacja dostaw
Magazynowanie	Obsługa zapasów, określenie wielkości obrotów magazynowych	Rozmieszczenie zapasów w magazynie	Przyjęcie i wydanie z magazynu
Wybór lokalizacji	Liczba, powierzchnia i lokalizacja magazynów

Źródło: Kompendium wiedzy o logistyce, wydawnictwo naukowe PWN, W-wa Poznań 99, pod red. Elżbiety Gołembskiej, str.33

Zatem można wywnioskować, że linia oddzielająca zarządzanie logistyczne od zarządzania logistyką biegnie analogicznie do linii rozdzielającej zarządzanie strategiczne od zarządzania operacyjnego i taktycznego. Zarządzanie logistyczne ma postać bardziej ogólną, która podlega podziałowi i konkretyzacji w fazie zarządzania logistyką. W przeciwieństwie do zarządzania logistycznego, zarządzanie logistyka wykazuje wyższy stopień szczegółowości. Ponadto zarządzanie strategiczne różni się od zarządzania taktyczno-operacyjnego orientacją na długi okres czasu oraz odpowiednio mniej wyraźnym zdefiniowaniem i zrestrukturyzowaniem problemów do rozwiązania, podczas gdy przedmiotem zarządzania taktyczno-operacyjnego są problemy konkretne, wyraźniej zdefiniowane i wyodrębnione.

1.3 Łańcuch logistyczny
Łańcuch logistyczny łączy rynek zaopatrzeniowy z rynkiem zbytu, poprzez funkcje spełniane przez odpowiednie działy przedsiębiorstwa, w celu dostarczenia klientowi żądanego wyrobu w najdogodniejszych dla niego warunkach tj. we właściwym czasie, miejscu, stanie i ilości.
Najważniejszymi elementami tego łańcucha są obok działań produkcyjnych takie działania jak: składowanie, przemieszczenie, sortowanie lub montaż. Łańcuch logistyczny zawiera w sobie dwa przepływy, które zachodzą równolegle. Przepływ fizyczny to przemieszczanie surowców i materiałów poprzez poszczególne ogniwa łańcucha logistycznego począwszy od miejsc, w których pozyskuje się surowce, półprodukty i materiały, poprzez miejsce przetwarzania tych surowców i materiałów (produkcja), skończywszy na odbiorcach dóbr, klientach indywidualnych, innych przedsiębiorstwach i instytucjach. Z przepływem fizycznym ściśle związany jest przepływ informacji (rys 4 )

Rys. 4 Model zintegrowanego łańcucha dostaw Źródło: Mirosław Chaberek: Makro- i mikroekonomiczne aspekty wsparcia logistycznego, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002, str. 46

Przepływ fizyczny uruchomiony zostaje w momencie złożenia zamówienia przez klienta. Jest ono jednocześnie informacją o ilości i rodzaju zamawianego asortymentu. W momencie złożenia zamówienia uruchomiony zostaje cały szereg procesów. Po pierwsze, odbywa się sprawdzenie ilości zamawianego towaru z ilością posiadanego asortymentu i możliwością natychmiastowej realizacji zamówienia z zapasów magazynowych. Jeśli przedsiębiorstwo nie posiada zapasów, wówczas zostaje przekazana informacja do produkcji (względnie centrum dystrybucji) o ilości dóbr, które powinny być wyprodukowane, aby zaspokoić potrzeby zgłaszane z rynku. Po drugie, przyjęte w danym okresie czasu zamówienia klientów, stają się podstawą do planowania produkcji ujętej w plany produkcyjne, względnie służą planowaniu dostaw z centrum dystrybucji. Plany produkcyjne stają się podstawą planowania potrzeb materiałowych, a te z kolei służą zamawianiu odpowiednich ilości surowców i materiałów u dostawców. Po trzecie, informacja dotycząca przemieszczenia odpowiedniej ilości dóbr w odpowiednim czasie, musi być przekazana do działu transportu, względnie przedsiębiorstwa świadczącego usługi transportowe.

Poza wymienionymi procesami na ogół zachodzi konieczność wymiany informacji pomiędzy danym przedsiębiorstwem, klientem a bankiem lub inną instytucją świadczącą usługi finansowe. Zamówienia klientów generują informację, która służy zarówno uruchomieniu procesu dostawy, produkcji i zaopatrzenia przedsiębiorstwa, jak i kontroli całego procesu dla pojedynczego przedsiębiorstwa, a w skali łańcucha - dla wszystkich zaangażowanych w proces ogniw. Koncepcja współpracy wszystkich przedsiębiorstw uczestniczących w łańcuchu przekazywania dóbr od miejsca pozyskiwania surowca do ostatecznego odbiorcy, związana z koordynacją przepływu dóbr i informacji, z jednoczesnym dodawaniem wartości dla klienta przez kolejne ogniwa tego łańcucha ma na celu dostarczenie korzyści wszystkim współpracującym partnerom poprzez eliminowanie istniejących między nimi barier i osiąganie wysokiej sprawności całego łańcucha dzięki integracji i koordynacji przepływów. Sukces zarządzania łańcuchem dostaw zależy od integracji i koordynacji trzech rodzajów przepływów: informacji, produktów i gotówki

Zintegrowany łańcuch dostaw charakteryzuje zbiór atrybutów, które przesądzają o jego sprawności. W pierwszej kolejności zaliczyć do nich należy:
· wykorzystywanie dokładnej informacji jako źródła działań decyzyjnych,
· traktowanie czasu przepływu jako miernika sprawności łańcucha i konsekwentne dążenie do jego skracania,
· wspólne identyfikowanie i eliminowanie barier na drodze przepływu dóbr i informacji,
· eliminowanie działań, które nie dodają wartości,
· zaspokajanie potrzeb ostatecznego klienta traktowane jako wspólny cel wszystkich współpracujących przedsiębiorstw.

Bibliografia:

1.Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna, t. IX, Wyd. Gutenberga, Warszawa 1995

2.M. Chaberek: Logistyka - dawne i współczesne płaszczyzny praktycznego jej stosowania, „Pieniądze i Więź”, nr 3 (4) lato 1999

3. Józef Penc, Leksykon biznesu. Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa, 1997

4. Fredrick J. Beier, Krzysztof Rutkowski: Logistyka. SGH, Warszawa 1999

5.What It's All About. Council of Logistics Managment, Oak Brook, Illnois

6. Stefan Abt: Zarządzanie logistyczne w przedsiębiorstwie, Poslkie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa1998, str. 21

7. Mirosław Chaberek: Logistyka - zarządzanie logistyczne - zarządzanie logistyką, Gospodarka Materiałowa i Logistyka, nr 9/2000

8.Piotr Blaik: Koncepcja zintegrowanego zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001

9.Mirosław Chaberek: Makro- i mikroekonomiczne aspekty wsparcia logistycznego, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002, str. 46

Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna, t. IX, Wyd. Gutenberga, Warszawa 1995

M. Chaberek: Logistyka - dawne i współczesne płaszczyzny praktycznego jej stosowania, „Pieniądze i Więź”, nr 3 (4) lato 1999

Ibid

Józef Penc, Leksykon biznesu. Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa, 1997

Fredrick J. Beier, Krzysztof Rutkowski: Logistyka. SGH, Warszawa 1999

What It's All About. Council of Logistics Managment, Oak Brook, Illnois

Fredrick J. Beier, Krzysztof Rutkowski: Logistyka...

Stefan Abt: Zarządzanie logistyczne w przedsiębiorstwie, Poslkie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa1998, str. 21

Stefan Abt: Zarządzanie logistyczne...., str. 34-36

Mirosław Chaberek: Logistyka - zarządzanie logistyczne - zarządzanie logistyką, Gospodarka Materiałowa i Logistyka, nr 9/2000

Mirosław Chaberek: Logistyka - zarządzanie logistyczne - zarządzanie logistyką, Gospodarka Materiałowa i Logistyka, nr 9/2000

Piotr Blaik: Koncepcja zintegrowanego zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001, str. 159-

Mirosław Chaberek: Makro i Mikroekonomiczne... str. 41-49

Kompendium wiedzy o logistyce... str. 19

Przypływ dóbr rzeczowych

Logistyka w obrębie przedsiębiorstwa

Logistyka procesów utylizacyjnych

Materiały zbędne, opakowania zwrotne, odpady

Rynek zaopatrzeniowy

Logistyka marketingowa

Magazyn dostawców

Logistyka dystrybucji

Magazyn zbytu

Magazyn wyrobów gotowych

Proces produkcji

Magazyn przejściowy

Rynek zbytu

Surowce, półprodukty, materiały pomocnicze, wyroby gotowe

Surowce, półprodukty, materiały pomocnicze

Logistyka zaopatrzenia

Logistyka produkcji

Wyroby gotowe, półprodukty, wyprodukowane części

Magazyn zaopatrzeniowy

Logistyka materiałowa

Od punktu pozyskania do miejsca konsumpcji

w celu

jak najlepszego dostosowania się do potrzeb klienta i ich zaspokojenia

procesami

przepływu i magazynowania

odpowiednich informacji

wyrobów gotowych

surowców

zapasów produkcji w toku

w sposób efektywny i minimalizujący globalne koszty

Planowanie

Formułowanie strategii

Kontrola

Sterowanie

Zarządzanie logistyczne

3. utrzymanie optymalnych zapasów rzeczowych

2. usprawnienie procesów informacyjno-decyzyjnych

4. synchronizacja infrastruktury procesów logistycznych

Zarządzanie logistyczne

5. analiza kosztów procesów logistycznych

1. optymalizacja fizycznego przepływu dóbr rzeczowych

Klient

Przepływ informacji i kapitału

Przepływ produktów i materiałów

Montowanie

Druga linia dostawców

Druga linia dostawców

Druga linia dostawców

Pierwsza linia dostawców

Centrum dystrybucyjne

Detalista

Pierwsza linia dostawców

---