POLITYK SPOŁECZNA JAKO DZIEDZINA NAUKOWA - kształtuje się od XIX w ma za zadanie badanie sfery stosunków społecznych związanych z realizacją potrzeb większych grup społecznych

POLITYKA SPOŁECZNA W UJĘCIU SOCJOLOGICZNYM - dyscyplina naukowa, która bada zmiany w strukturze społecznej zachodzące pod wpływem celowej działalności grup społecznych oraz państwa lub innych podmiotów oraz ocenia zaistniałe zmiany.

POLITYKA SPOŁECZNA JAKO DZIEDZINA PRAKTYCZNA - realizacja zaplanowanych zmian w strukturze społecznej, poszukiwanie skutecznych środków ich przeprowadzania.

Problem społeczny - określona przeszkoda uniemożliwiająca rozwój jednostkom i grupom społecznym. Jest ona dolegliwa, przerasta siły jednostek i grup do rozwiązania problemu.

Kwestia społeczna - dotyczy dużych zbiorowości np. kwestia robotnicza w XIXw dotyczyła nowo powstałej klasy społecznej w wielu państwach.

3 DZIEDZINY DEFINIUJĄCE POLITYKĘ SPOŁECZNĄ:

1. Administracja - wykonawcy, zarządzanie, kto i dlaczego będzie chciał interweniować w życie społeczne. Państwa posiada środki ekonomiczne oraz dysponuje środkami przymusu do zmiany zachowań jednostek. Podwykonawcami polityki społecznej mogą być organizacje społeczne.

2. Ekonomia - pieniądze, koszty, zyski. Alokacja - umiejscowienie zasobów materialnych w określonej dziedzinie życia. Redystrybucja - transfer pieniędzy do określonych grup na określone cele. Budżet państwa płaci określonym grupom społecznym. Jeśli bogaci mają większe dochody - płacą większe podatki. Redystrybucja pionowa - umowne przepływanie pieniędzy od bogatych do biednych. Redystrybucja pozioma - przepływ pieniędzy wewnątrz jednorodnej grupy społecznej. Stabilizacja systemu społeczno-gospodarczego jest bardzo ważna. Rozwój zrównoważony - rozwój gospodarczy, który nie umniejsza konkurencji w społeczeństwie.

3. Socjologia - zmiany w strukturze społecznej są brane pod uwagę. Zmiany widziane przez socjologa są analizowane, brak jest ingerencji. Interesują nas zmiany świadome, celowe, prowadzące do przekształcenia struktury społecznej.

ROLA PAŃSTWA W POLITYCE SPOŁECZNEJ:

Interwencja:

1. Regulacja prawna.

2. Dopłaty do towarów (np. unijnych).

3. Produkcja państwowa (państwo jako pracodawca).

4. Transfery - przesyłanie pieniędzy wcześniej nagromadzonych go grup potrzebujących.

Ponadto

państwo:

• stwarza pewne warunki (zachęcające i zniechęcające do podejmowania pewnego rodzaju działalności)

• dysponuje instytucjami (np. uczelnie może kształtować wykwalifikowane kadry);

• dysponuje 3 rodzajami władzy może zarówno narzucać obowiązki, jak i dawać prawa;

• dysponuje instrumentami ekonomicznymi (daje zasiłki, nakłada podatki, dzieli dochód narodowy)

• może monitorować rzeczywisty przebieg zaprojektowanych zmian

polityka społeczna jako nauka będzie badała samą konstrukcję programu, jego odpowiedniość, a także odpowiedniość zastosowanych narzędzi to jakby recenzja tego, co stosuje się w rzeczywistości;

recenzja = powiedzieć, jaka jest sytuacja oraz prawdopodobny przebieg zmian zachodzących pod wpływem zastosowania danych narzędzi;

środki:

• prawne

• zasady podziału ekonomiczne

• tworzenie instytucji

• kształcenie kadr

• analizy i oceny

Przedmiotem zainteresowania polityki społecznej nie są problemy jednostkowe, ale problemy wielkich grup społecznych.

Polityka społeczna ≠ pomoc społeczna ≠ pomoc socjalna

Pomoc społeczna - zajmuje się jednostką lub małą grupą (rodziną)

Pomoc socjalna - jedna z form działalności pomocy społecznej

Polityka społeczna a polityka socjalna wąska polityka podziału różnego rodzaju świadczeń (coś jak wyrównywanie czy uzupełnianie niskich dochodów)

Modele polityki społecznej

Definicje modelu polityki społecznej:

• rzeczywista polityka prowadzona w różnych krajach (właśnie ta definicja przeważa obecnie)

• mogą powstawać w oderwaniu od praktyki, stanowiąc pewne konstrukcje logicznie pożądanych, czy też możliwych do realizacji strategii p.s. (jak byśmy chcieli, żeby było i jakim środkami chcemy to osiągnąć)

Na początku zajmowano się przede wszystkim klasyfikowaniem poszczególnych państw zależnie od tego, jak duże środki finansowe przeznaczały na p.s. (podział na „państwa wydające dużo” i „państwa wydające mało”. Uważano, że im bardziej uprzemysłowione państwa, tym bardziej podobną mają p.s.. Sądzono też, że wraz z industrializacją nadchodzi zwiększenie odpowiedzialności państwa za standardy życia i bezpieczeństwo socjalne, oraz że niezależnie od ideologii państw, programy p.s. będą podobne.

Nie dało się ustalić faktycznych wydatków, próbowano więc stworzyć jakąś typologię, dzięki której można by określić rzeczywistą zawartość prowadzonej p.s. Z tego powodu powoli zmiana z kryteriów ilościowych na jakościowe:

• uwarunkowania dostępu do świadczeń i usług

• selektywność lub powszechność ochrony socjalnej

• jakość i poziom świadczeń i usług

• zakres i cele polityki rynku pracy (prawo do pracy czy prawo do zasiłku)

• sposoby finansowania programów socjalnych

Pojawiło się kilkanaście typologii, my zajmiemy się trzema:

1. Richard Titmuss - 3 modele p.s. (relacja p.s.-gospodarka rynkowa):

1. model marginalny (rezydualny) - obywatel radzi sobie sam, ew. pomaga mu rodzina, dopiero jak nie daje sobie rady, wkracza państwo, ale tylko doraźnie - „właściwym celem państwa dobrobytu jest nauczenie ludzi, jak sobie bez tego państwa radzić”

2. model motywacyjny, służebny, czy wydajnościowy - jest istotnym dodatkiem gospodarki, spełniającym wobec niej rolę służebną. Kształtowanie lojalności klasowej i grupowej.

3. model instytucjonalno - dystrybucyjny - jest redystrybutorem dochodów, integralną częścią społeczeństwa, gwarantującą dostęp do usług i świadczeń.

2. Norman Furiss i Timothy Tilton - 3 modele (możliwe formy integracji państwa w wolny rynek):

1. państwo pozytywne - ochrona właścicieli kapitału, więc ubezpieczenia społeczne, więc pracodawca się nie martwi chorobą pracownika, odpowiedzialność na całym społeczeństwie.

2. państwo bezpieczeństwa socjalnego - gwarancja minimalnego dochodu wszystkim obywatelom społeczeństwo równych szans

3. państwo dobrobytu społecznego - celem jest nie tylko równość szans, ale w ogóle równość warunków życiowych.

3. Gosty Esping - Andersen - zmiana terminu „modele” na „reżimy”:

• liberalny - problemy społeczne mają naturę jednostkową, a p.s. ma za zadanie jedynie łagodzenie biedy

• konserwatywno - korporacyjny - dążenie do zachowania ukształtowanych przez rynek prywatny różnic społecznych

• socjaldemokratyczny - klasy średnie także mają bezwarunkowe i powszechne prawa socjalne. Próba budowy państwa dobrobytu, równe prawo do wysokiego standardu życia

Kryteria podziału:

• stopień „dekomodyfikacji” - dostępu do świadczeń i usług (czy bezwarunkowy, czy trzeba coś zrobić, żeby mieć dostęp - składka, praca)

• wpływ świadczeń i usług na ew. zmianę istniejących podziałów społecznych

• relacje między państwem a rynkiem prywatnym w dziedzinie ubezpieczeń emerytalnych

„Typologie Titmussa i Esping - Andersena nawiązują bezpośrednio do trzech głównych orientacji ideologicznych współzawodniczących ze sobą w wysoko rozwinitych krajach kapitalistycznych”

Doktryna liberalizmu - państwo jedynie łagodzi biedę i tyle, nic więcej.

Doktryna socjalliberalizmu - państwo może interweniować dopóty, dopóki nie narusza swobodnej gospodarki rynkowej.

Doktryna socjaldemokratyczna - trzeba stworzyć system, w którym, dzięki solidarności społecznej, potrzeby wszystkich członków wspólnoty zostaną zaspokojone na odpowiednim poziomie (co to znaczy „odpowiednim” - trzeba zapytać (przyp. Kuby))

Na podstawie tych trzech doktryn oraz typologii Titmussa i Esping - Andersena można dokonać podziału na trzy główne modele p.s.. Różnicuje je tylko podmiot oddziaływania (kto prowadzi p.s. - państwo, ngosy, rodzina, kościół). Istotny jest również zakres redystrybucji dochodów związanych z realizacją celów p.s.

Model liberalny (rezydualny)

Rodzina jest głównym podmiotem p.s. Centralnym jej przedmiotem jest kobieta z rodziną w domu. Ma onaz zapewnione bezpieczeństwo socjalne (np. wysokie alimenty). P.s. opiera się na dobroczynności, państwo się właściwie nie włącza, jeżeli już to tylko wtedy, gdy ktoś sobie nie radzi. Rozbudowa systemu p.s. prowadzi jedynie do „utraty motywacji do pracy, osłabienia moralności i ograniczenia wolności indywidualnej”. P.s. - działania głównie o charakterze selektywnym, fakultatywne świadczenia socjalne, w zależności od potrzeb. Państwo jednocześnie pobudza do aktywnego życia gospodarczego (np. ulgi podatkowe). Taki model jest w USA. Chociaż on się trochę zmienia, bo kobiety idą do pracy, pojawiają się organizacje wspierane ze środków publicznych („non-for-profit”), pojawiają się nierynkowe zabezpieczenia socjalne (wszyscy płacą tyle smo, a korzystamy jak musimy)

Model redystrybucyjny (model instytucjonalnej polityki społecznej)

Głównie kraje nordyckie. Prawo do „godziwego życia”. Wiele praw przysługuje już z samego tytułu posiadania obywatelstwa. P.s. obejmuje wszystkie główne rodzaje ryzyka socjalnego. Opieka „od kołyski aż po grób”. Liberalna zasada polegania na sobie i neoliberalna pomocy do samopomocy zastąpiona zasadą społecznej odpowiedzialności.

Model socliberalny (motywacyjno - korporacyjny)

Model pomiędzy liberalnym a redystrybucyjnym - tzn. programy głównie o charakterze ubezpieczeniowym, zależące jednak od statusu na rynku pracy i dochodów. Chodzi o to, by nie zaszkodzić gospodarce, a pomagać jej tam, gdzie się da. Trzeba utrzymać taką proporcje między podmiotami p.s. (państwem a resztą), by nie zmniejszać motywacji do samodzielnego radzenia sobie i przezorności. Mamy do czynienia w socjalnej gospodarce rynkowej z zasadą socjalnych zobowiazań państwa, zasadą solidarności (redystrybucyjnego i kolektywnego rozwiązywania problemów socjalnych) i zasadą subsydiarności (najsilniej związana z socliberalnym modelem, wywodzi się z encykliki Quadragesimo Anno z 1931). Subsydiarność zakłada instytucjonalną decentralizację odpowiedzialności za rozwiązywanie podstawowych problemów socjalnych. Im niższy stopień decyzyjny, tym większa szansa na rozwiązanie problemu, jeżeli ją stać na to w sensie materialnym i organizacyjnym. Jak nie to państwo i ngosy przejmują odpowiedzialność. Najpierw interweniują grupa sąsiedzka, kościół, lokalne organizacje socjalne, dopiero potem państwo. Tak czy inaczej, nie można w żaden sposób naruszyć gospodarki rynkowej.

WARTOŚCI W POLITYCE SPOŁECZNEJ:

Solidarność (budowanie więzi w określonej grupie społecznej)

Idea sprawiedliwości społecznej obejmuje:

• sprawiedliwy podział dóbr,

• równość szans w życiu społecznym, gospodarczym i politycznym,

• równość wobec prawa.

Równość społeczna - stan stosunków społecznych w którym wszyscy członkowie społeczeństwa mają równe szanse i równe położenie życiowe (materialne warunki zaspokajania swoich potrzeb.

Nierówność społeczna - nieświadomie wypracowany sposób dzięki któremu społeczeństwa zapewniają sobie możliwie najkorzystniejszą obsadę najważniejszych pozycji przez osoby najlepiej do tego przygotowane, podstawą dla funkcjonalnej nierówności społecznej jest system nagród i obowiązków istniejący w danym społeczeństwie.

Zasada wolności - (wolność jednostki kończy się tam, gdzie zaczyna się krzywda drugiej jednostki; wolność X-a nie może ograniczać wolności Y-a)

zasada dobra wspólnego.

Bezpieczeństwo socjalne - które obejmuje zapewnienie dochodów i usług w sytuacji wystąpienia ryzyka socjalnego (choroba, inwalidztwo, starość, śmierć, bezrobocie). Bezpieczeństwo socjalne można rozpatrywać w trzech aspektach:
1. naturalne potrzeby ludzi,
2. prawa obywatelskie,
3. powinność państwa.

Zasada dobra wspólnego

Zasada godności każdej jednostki (bo człowiek ma przyrodzoną godność, którą wszelkie prawa muszą respektować)

Pokój społeczny - jest podstawą stabilizacji życiowej ludzi, współpracy w osiąganiu celów, tolerancji różnic między ludźmi. Wartość pokoju społecznego rośnie wraz z osiąganiem dobrobytu i stabilizacji politycznej.

Główne wartości zawarte w doktrynach:

• Konserwatyzm - wysuwa na czoło takie wartości jak rodzina i rodzicielstwo, wiara i kultywowanie cnót religijnych, ojczyzna i patriotyzm, trwanie i rozwój narodu, rasy czy gatunku ludzkiego, ciągłość kulturowa i umiłowanie tradycji, posłuszeństwo i wytrwałość w pracy, stabilność i poszanowanie hierarchii społecznej opartej na dziedziczeniu własności i statusu.

• Liberalizm - wolność i płynąca z niej godność jednostki, dążenie do samorealizacji i samodoskonalenia, dążenie do szczęścia w sensie hedonistycznym, ważna jest własność prywatna, wiedza, rozwój ekonomiczny, demokracja polityczna i pluralizm ideowy.

• Socjalizm - ceni sobie równość i braterstwo, wyzwolenie pracy (przywrócenie pracy waloru twórczości) przeciwstawia wolności politycznej, sens życia wyzwolonych pracowników upatruje w służeniu kolektywowi i chce wprowadzić wszystkich w obręb jednowartościowej kultury bo ceni jedność ideową, odrzuca religię, wierzy w potęgę nauki, rozwój gospodarczy i demograficzny.

• Socjaldemokracja i socjal-liberalizm - wolność i równość.

• Społeczne nauczanie Kościoła rzymskokatolickiego - rodzina i wiara - przedsiębiorczość i rozwój, solidarność społeczna, zgodnie z zasadą pomocniczości.

• Ruch Zielonych - idea podjęcia polityki ekologicznej, przyroda może stać się wartością wymagającą aktywnej ochrony.

Wobec kontrowersji ideowo-programowych polityka społeczna musi wypośrodkować między następującymi strategiami:

• strategia konfrontacji - stawia na większość. Najsilniejsi zgarną całą pulę wygranych, urządzą świat po swojemu i będą musieli się zmagać z niezadowoleniem przegranych.

• strategia negocjacyjna - rozwiązania kompromisowe, wszyscy odnajdą w realnym społeczeństwie jakieś refleksy swoich preferencji, choć wszyscy będą odczuwali niedosyt.

CELE POLITYKI SPOŁECZNEJ:

Główne:

1. przeciwdziałanie bezrobociu, ubóstwu i marginalizacji społecznej;

2. rozwiązywanie ważnych problemów społecznych;

3. przeciwdziałanie narastaniu tzw. kwestii społecznych;

+ ubóstwo: niemożność korzystania z pewnych dóbr społecznych;

+ marginalizacja: odsunięcie od uczestnictwa w życiu społecznym;

Szczegółowe:

1. polityka ludnościowa;

2. polityka rodzinna wzmacnianie funkcji rodziny;

3. polityka kształtowania dochodu oraz warunków bytu materialnego ludności;

4. zatrudnienie, polityka pracy, ochrona pracy;

• struktura i wielkość zatrudnienia,

• aktywność zawodowa,

• bezrobocie i zagrożenia wynikające z wysokiego poziomu,

• zagrożenia wynikające z pracy na czarno (warunki pracy, ochrona pracy, ochrona pracy słabszych kategorii pracowników: kobiety, młodociani, niepełnosprawni, osoby starsze

• ochrona wynagrodzenia (płaca najniższa, prawo pracy i kontrola przestrzegania prawa)

5. polityka edukacyjna i kulturalna (kształcenie, nauka, kultura, ochrona zdrowia, ochrona populacyjna, wypoczynek i rekreacja)

6. kształtowanie systemu zabezpieczenia społecznego: system, który ma nam zapewnić bezpieczeństwo socjalne

• ubezpieczenie społeczne

• pomoc społeczna,

• ochrona zdrowia,

• system pomocy rodzinie

7. instrumenty kształtowania ładu społecznego;

• rola podmiotów niepaństwowych w polityce społecznej,

• rola związków zawodowych pracowników i pracodawców,

• system trójstronny i jego rola w kształtowaniu polityki społecznej,

• samorządy pracownicze i zawodowe,

• samorząd lokalny, stowarzyszenia i fundacje, podmioty prawne.

PRZEDMIOT POLITYKI SPOŁECZNEJ WYODRĘBNIONY ZE WZGLĘDU NA:

1. Wypełniane funkcje społeczne (szczegółowe polityki społecznej), wymienione wyżej.

2. Grup ludności i kategorii społecznych (wyodrębnienie na podstawie szczególnych funkcji lub specjalnych potrzeb)

1. rodziny niepełne,

2. rodziny wielodzietne,

3. rodziny ubogie,

4. ludność wiejska,

5. młodzież,

6. kobiety,

7. niepełnosprawni,

8. osoby starsze,

9. migranci.

GENEZA POLITYKI SPOŁECZNEJ:

• termin polityka społeczna pojawia się w XIX w. u Fourrier'a to szczegółowy przepis na szczęście ludzkości;

• we Francji termin ten funkcjonuje w odniesieniu do pracy;

• w Niemczech rola państwa w stanowieniu ładu społecznego i rozwiązywaniu problemów społecznych;

• Anglia termin „social work” podnoszenie warunków materialnych grup najuboższych; dziś „social science” lub „public policy”, które odnosi się do programów publicznych;

• USA głównie związki z polityka pracy i zatrudnienia, początki to powstawanie biur pracy;

• rozwój II połowa XIX wieku;

1. pierwsze działania dotyczyły ochrony pracy (lata 30. - 50.):

• powstają państwowe inspekcje pracy: ze względu na działalność przemysłu potrzebują wielu pracowników, zatrudniają więc dzieci i kobiety jako tanią siłę roboczą; do tego wysoka wypadkowość i śmiertelność;

• regulacja dopuszczalnego wieku zatrudnienia (dziś - nie młodszy niż 15 lat to osiągnięto dopiero w XX wieku);

• ograniczenie czasu pracy (najpierw do 16h; 8h to lata 20. XX wieku; wolna od pracy niedziela - od końca XIX w. dzięki Leonowi XIII i jego encyklice „Rerum novarum” z 1891r; również pod koniec XIX w. pojawia się tzw. „angielska sobota”, czyli 5-cio dniowy tydzień pracy);

• ograniczenie udziału kobiet w pracach ciężkich, szkodliwych dla zdrowia;

• minimalne wynagrodzenie (pierwsze regulacje - początek XIX w.: najniższa płaca wyliczana w kategorii chleba - ile kosztuje chleb, który zaspokoi dzienne zapotrzebowanie energetyczne dorosłego mężczyzny; następnie płaca ma zapewnić utrzymanie pracownikowi i jego następcy); „Rerum novarum” płaca ma mieć charakter „rodzinny”, tj. zapewnić utrzymanie rodzinie; regulacje prawne już w połowie XIX w.;

• regulacje pojawiły się dlatego, że gdyby tego nie zarobił, trzeba by było mu dopłacić ↔ a dopłaty daje państwo z podatków

• przerost popytu na pracę nad podażą = sytuacja bezrobocia a wtedy ludzie zgadzają się na wynagrodzenie poniżej kosztów utrzymania;

• 1919r. powstanie Międzynarodowej Organizacji Pracy;

2. ubezpieczenia społeczne:

• najpierw jako ubezpieczenia robotnicze (bo było ich najwięcej i w najgorszej sytuacji) - wiążą się ze złymi warunkami pracy, przede wszystkim w górnictwie;

• we współczesnym kształcie pochodzą z Niemiec (Otto von Bismarck):

• 1883r. powstają pierwsze ubezpieczenia chorobowe (niezdolność do pracy z powodu choroby i wszelkich skutków tego); organizowane przez kasy chorych;

choroba

utrata zdolności do pracy znaczne wydatki na leczenie

utrata dochodów

ubezpieczono także macierzyństwo

• 1885r. ubezpieczenie od wypadków przy pracy i chorób zawodowych; dostarcza środków utrzymania podczas okresu niezdolności do pracy;

• 1888r. ubezpieczenie emerytalno - rentowe:

na wypadek utraty zdolności do pracy;

na wypadek starości;

ryzyko utraty żywiciela rodziny;

• przełom XIX i XX w. ubezpieczenia od bezrobocia;

• konstrukcja ubezpieczeń niemieckich:

2. przymusowość;

3. powszechnosć (bo wszyscy musieli się ubezpieczyć);

4. zasada gwarancji państwa (państwo przyjmuje na siebie obowiązek wypłaty wszystkich świadczeń);

5. roszczeniowy charakter ubezpieczeń (jeżeli ubezpieczyłam się i spełniłam warunki, to świadczenie musi być mi dostarczone, czyli wypłacone);

6. publiczny charakter instytucji ubezpieczeń społecznych nie mogą działać dla zysku (np. inwestować powierzonych pieniędzy)

• problemy:

- kto ma płacić?

- na jakich zasadach mają się odbywać wypłaty?

- kto ma dysponować zgromadzonym majątkiem?

W Niemczech: płaci ten, kto przyczynia się do ryzyka lub je powoduje

• chorobowe pracodawca i pracownik płacą składkę;

• emerytalno - rentowe pracodawca, pracownik i państwo po 1/3;

• od wypadków i chorób zawodowych pracodawca;

• od bezrobocia pracodawca, pracownik i państwo po 1/3;

wypłata zależnie od wystąpienia ryzyka na zasadzie proporcjonalności (każdy ma taki sam dostęp do

świadczeń)

dysponowanie środków samorząd ubezpieczonych (wybierany w wyborach tajnych i powszechnych);

Anglia:

• rozpad wielopokoleniowej rodziny (wielkie migracje);

• duża liczba inwalidów pracy;

• rozpad wspólnot lokalnych (upadek feudalizmu);

• projekt posła Both'a:

nikt nie płaci składki;

nikt nie dysponuje kasą;

świadczenie (emeryturę tygodniową) otrzymuje każdy obywatel, który ukończył 65 lat;

• II wojna światowa masowy napływ obywateli brytyjskich z kolonii ogromne obciążenia dla państwa;

• 1942r. Plan Beveridge'a - wielka reforma;

Francja:

• zadania ubezpieczeniowe przekazane samorządom;

• francuska polityka społeczna jest związana z gospodarką rynkową i jej rozwiązaniami jest wolnorynkowa i samorządowa;

wpływy kształtowania się polityki społecznej w Europie:

1. liberalizm: Anglia, USA; rozwiązania rynkowe, duży udział pomocy społecznej kierowanej, adresowanej;

2. konserwatyzm: Niemcy, koniec XIX w., państwo i rodzina + podmioty samorządowe;

3. socjalizm: Skandynawia, szczególnie Szwecja, dominująca pozycja państwa;

do dziś silnie wpływają.

3. rynek pracy:

• najwcześniejsze regulacje w USA

METODY I NARZĘDZIA POLITYKI SPOŁECZNEJ:

• Narzędzia prawne - system prawa regulujący uprawnienia socjalne obywateli w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, pomocy społecznej, ochrony zdrowia, zatrudnienia, edukacji, rodziny, ochrony praw obywatelskich. Prawo pozwala nam kształtować politykę.

• Instrumenty ekonomiczne - podatki, obciążenia, subwencje, darowizny, stypendia, ulgi podatkowe. Prorodzinna skala podatkowa - Francja, Niemcy - ludzie płacą mniej bo mają obciążenia na dzieci, osoby chore itp. Neutralna skala pdatkowa - wszyscy płacą tyle samo - tka jest u nas w Polsce.

• Społeczne - kształtowanie opini publicznej, postaw i zachowań społecznych.

• Instytucje - prywatne i państwowe, mogą wykonywać politykę społeczną. Kiedyś dużo rzeczy robił Kościół i inne organizacje wyzanniowe.

• Organizacje - możliwość i warunku zorganizowania się, demokratyczne warunki działania społeczeństwa obywatelskiego.

• Edukacja społeczna - wiedza i kompetencje społeczeństwa, uczestnictwo w podejmowaniu decyzji dotyczących grup ludności i społeczności lokalnych. Potrzebne są wykwalifikowane kadry. Pracownik socjalny musi być obdarzony zaufaniem (jest to osoba zaufania publicznego), ponieważ jemu dajemy pod opiekę dzieci, ludzi chorych, osoby słabe. Zaufanie powinniśmy też mieć do urzędników.

• Analizy i oceny - badania dotyczące rzeczywistych i przewidywalnych konsekwencji podejmowanych przedsięwzięć i zmian.

• Pomiar

Polityka społeczna posługuje się pomiarem (pokazuje nam jaki jest stan zjawiska, tempo zmian i czy to się jeszcze mieści w normie, dostarcza informacji ale nie odpowiada na pytanie dlaczego) stosuje system wskaźników, mierników i norm do oceny zjawisk;

• miernik = miara naturalna (np. urodzenia, zgony); np. 43% pracuje, narodziło się X dzieci, są to liczby, pewne wielkości

• wskaźnik = miara, która pokazuje kierunek i tempo zmian (np. zmiany przyrostu naturalnego); jest to statystyka służąca syntetycznej, wyczerpującej i wyważonej ocenie podstawowych aspektów społeczeństwa, miary odzwierciedlające w różnych przekrojach warunki życia jednostek.

Cechy wskaźników społecznych:

• zawierają ładunek wartościujący,

• są zorientowane na zobrazowanie stopnia zaspokojenia potrzeb ludności,

• obejmują swoim zakresem ogół potrzeb ludzkich,

• stwarzają podstawy do regulowania kierunku i tempa rozwoju zmian społecznych.

Klasyfikacja wskaźników społecznych:

• według kryterium obiektywności:

• obiektywne(wykorzystywane do opisu poziomu życia):wartościowe i ilościowe

• subiektywne (wykorzystywane do opisu jakości życia).

• według stopnia szczegółowości:

• szczegółowe (cząstkowe) - dotyczą wąskiego elementu rozwoju społecznego.

• syntetyczne (agregatowe) - uzyskiwane z agregacji wskaźników cząstkowych

• według kryterium metodologii mierzenia:

• nakładów (opisują infrastrukturę)

• efektów(opisują cechy społeczeństwa)

• według kryterium zastosowania:

• diagnozy,

• prognozy,

• stanu pożądanego.

• norma = pewien `prawidłowy' poziom (np. tzw. minimum socjalne, norma czasu pracy), miara przedstawiona na podstawie doświadczeń i badań, obserwacji; Norma minimalna - bardzo ważna w polityce społecznej, ponieważ wyznacza granicę poniżej której występuje niezaspokojenie potrzeb.

• Edukacja - jest też instrumentem polityki społecznej. Ludzie nie rozumieją demokracji, nie wierzą w nią, dlatego właśnie nie głosują.

UWARUNKOWANIA POLITYKI SPOŁECZNEJ:

1. Historyczne - warunki i etapy rozwoju polityki społecznej.

2. Aksjologiczne - system wartości społeczeństwa jako podstawa wyboru zasad i ustalania celów, pojęcie potrzeby, hierarchia potrzeb).

3. Ideologiczne - wpływ ideologii na kształtowanie programu, wybór celów i zasad działania.

4. Ekonomiczne - środki ekonomiczne realizacji programów.

5. Polityczne - programy polityki społecznej oraz mechanizmy i siły polityczne decydujące o realizacji programów.

6. Prawne - system prawa regulujący działanie polityki społecznej.

7. Demograficzne - stan i struktura ludności oraz przebieg podstawowych procesów demograficznych.

8. Społeczne - ukształtowanie struktury społecznej.

9. Psychologiczne - oddziaływanie na motywacje, postawy i zachowania.

ZAKRES PODMIOTOWY POLITYKI SPOŁECZNEJ:

Podmioty w polityce społecznej - ciała publiczne, które powodują zmiany.

Klasyfikacja podmiotów polityki społecznej:

• ze względu na zasięg:

• globalne - ONZ, MOP, SOZ WHO

• regionalne - Rada Europy, UE, NAFTA,

• krajowe - Sejm,

• lokalne - rada miasta, wójt gminy

• ze względu na funkcje:

• ustawodawcze,

• wykonawcze,

• sądownicze,

• kontrolne.

• ze względu na charakter:

• państwowe,

• społeczne,

• wyznaniowe,

• nonprofit, forprofit, rynkowe, nierynkowe.

Podmioty międzynarodowe:

• globalne

• Organizacja Narodów Zjednoczonych: aktywna działalność na rzecz zagwarantowania i przestrzegania w praktyce równych paw dla wszystkich ludzi, bez względu na płeć, rasę, religię, poglądy polityczne, przynależność państwową na rzecz zapewnienia jednakowych standardów socjalnych dla wszystkich ludzi. W 1948 roku uchwalono Powszechną Deklarację Praw Człowieka, która jest zbiorem praw człowieka i podstawowych wolności. ONZ promuje sprawiedliwość pomiędzy państwami oraz patronuje inicjatywom finansowym, które rozdzielają pomoc biednym krajom. ONZ realizuje programy społeczne. Najważniejszym podmiotem międzynarodowej makropolityki społecznej jest Rada Gospodarczo-Społeczna ONZ, której zadaniem jest: rozwijanie międzynarodowej współpracy w dziedzinie gospodarki, kultury, oświaty, zdrowia i problematyki społecznej, dąży do koordynacji działań niepaństwowych organizacji międzynarodowych, przyznaje im statusy konsultacyjne. Rada ONZ działa poprzez komisje funkcjonalne, komitety, regionalne komisje, współpracuje z innymi podmiotami ponadnarodowej polityki społecznej.

• Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP), której główna działalność sprowadzana jest do promowania sprawiedliwości socjalnej w skali międzynarodowej. MOP podejmuje inicjatywy na zasadzie wspólnego działania przedstawicieli rządów, organizacji pracodawców i pracowników dla:

• poprawy warunków pracy i życia mas pracujących,

• likwidacji bezrobocia,

• zagwarantowania godziwych zarobków,

• uznawania prawa do rokowań zbiorowych,

• likwidacji dyskryminacji w dziedzinie zatrudnienia i szkolenia,

• ochrony pracy dzieci, młodzieży i kobiet,

• ochrony pracowników,

• organizowania kształcenia zawodowego i technicznego.

MOP tworzy międzynarodowe standardy pracy we postaci konwencji i rekomendacji, współpracuje z różnymi międzynarodowymi organizacjami międzypaństwowymi i niepaństwowymi.

• Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) - dąży do osiągnięcia przez wszystkie narody możliwie najwyższego poziomu zdrowia poprzez:

• koordynowanie pracy służby zdrowia w zakresie międzynarodowym,

• rozwijanie współpracy z ONZ, jej organizacjami wyspecjalizowanymi oraz rządowymi, prywatnymi oraz zawodowymi instytucjami i stowarzyszeniami w dziedzinie zdrowia,

• udzielanie rządom pomocy technicznej w umacnianiu służby zdrowia na ich terytorium,

• inicjowanie i popieranie prac zmierzających do likwidacji chorób epidemicznych,

• opracowywanie projektów konwencji dotyczących międzynarodowych spraw zdrowia,

• rozwijanie i popieranie międzynarodowych norm w odniesieniu do żywności, produktów biologicznych, farmaceutycznych i podobnych,

• ustanawianie międzynarodowego nazewnictwa chorób, przyczyn zgonów oraz czynności służby zdrowia,

• popieranie i prowadzenie badań naukowych w dziedzinie zdrowia,

• doskonalenie metod nauczania i szkolenia w zawodach dotyczących ochrony zdrowia , lecznictwa i im pokrewnych

Podmioty krajowe:

Sejm i Senat - są naczelnymi organami władzy ustawodawczej i decydują o treści ustawodawstwa socjalnego (uchwala i wydaje akty prawne). Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi i Radzie Ministrów. Sprawami polityki społecznej w Sejmie zajmują się:

• Komisja Polityki Społecznej i Rodziny - kształtowanie polityki socjalnej państwa, ochrona pracowników, w tym bhp, analiza systemu płac i utrzymania, wali z bezrobociem, problemów społecznych i socjalnych osób niepełnosprawnych, pomocy społecznej, zajmuje się sprawami rodziny, komunalnego budownictwa mieszkaniowego.

• Komisja Edukacji, Nauki i Młodzieży - kształcenie i wychowanie przedszkolne, podstawowe, ogólnokształcące, zawodowe, pomaturalne, wyższe, oświata dla dorosłych, kształcenie nauczycieli i kadr naukowych.

• Komisja Łączności z Polakami za Granicą - należą do nich sprawy więzi polonii z krajem oraz problematyka obywateli polskich zamieszkałych za granicą.

• Komisja Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej - zajmuje się strukturami samorządu terytorialnego, rozwojem regionów i społeczności lokalnych.

• Komisja Zdrowia - interesuje ją stan zdrowia Polaków oraz reformy służby zdrowia.

• Komisja Mniejszości Narodowych i Etnicznych - zajmuje się utrzymaniem dziedzictwa kulturowego mniejszości narodowych, etnicznych i językowych oraz ochrony ich praw.

Komisje pracują w oparciu o przyjęty plan pracy na dany rok. Mogą wypracowywać dezyderaty pod adresem rządu. Mogą organizować konferencje naukowe. Każda komisja ma swoje prezydium i sekretarzy. Sprawami polityki społecznej w Senacie zajmują się:

• Komisja Polityki Społecznej i Zdrowia - rozpatruje problemy nierówności prawnych i ekonomicznych poprawiając prawo,

• Komisja Nauki, Edukacji i Sportu - zajmuje się systemem kształceniami wychowania, systemem doskonalenia zawodowego nauczycieli, opieką nad dziećmi i młodzieżą.

• Komisja Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej.

• Komisja Emigracji i Polaków za Granicą.

Sejm i Senat nadają polityce społecznej kształt prawny, drogą demokratycznych procedur określając zakres interwencji państwa na rzecz wyrównywania różnic i szans socjalnych obywateli

Podmioty regionalne:

• Rada Europy - ponadnarodowa organizacja, która tworzy karty, kodeksy i konwencję dotyczące polityki społecznej w krajach należących do UE. Finansowym instrumentem polityki społecznej Rady Europy jest Fundusz Rozwoju Społecznego (założony jako Fundusz Przesiedleńczy), który:

• niesienie socjalnej pomocy państwom członkowskim,

• wspieranie budownictwa socjalnego dla ludzi o niskich dochodach,

• tworzenie miejsc pracy,

• modernizacja rolnictwa,

• odbudowanie po katastrofach naturalnych i ekologicznych (Polska ratyfikowała Statut funduszu i korzysta obecnie z pożyczki na usuwanie skutków powodzi i budowy ochrony przeciwpowodziowej).

• Unia Europejska - uchwaliła Kartę Podstawowych Praw Socjalnych Pracobiorców (dokument bazuje na Europejskiej Karcie Społecznej) oraz Traktat z Amsterdamu. Celem europejskiej polityki społecznej jest realizacja socjalnych praw obywateli państw członkowskich i poszerzanie przestrzeni socjalnej w Europie. Duże znaczenie ma nadrzędny sąd wspólnot - Trybunał Sprawiedliwości, który w ostatnich latach wydał wiele orzeczeń dotyczących realizowania polityki społecznej w państwach członkowskich UE, które dotyczyły:

• polepszenia warunków pracy,

• walki z dyskryminacją,

• prawa pobytu,

• zabezpieczeń społecznych,

• swobodnego przepływu pracowników,

• równouprawnienia kobiet i mężczyzn,

• dostępu do informacji.

Podmioty lokalne:

Samorząd terytorialny ma szeroki zakres działania:

• Samorząd wojewódzki - prowadzi politykę rozwoju województwa na którą składa się np. kreowanie rynku pracy oraz wspieranie i prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli. Nadzór sprawuje Prezes Rady Ministrów oraz wojewoda.

• Samorząd powiatowy wykonuje zadania publiczne o charakterze ponadgminnym, określone ustawami. Zadania powiatu nie mogą naruszać zakresu działania gminy.

• Samorząd gminny - zaspokaja zbiorowe potrzeby wspólnoty. Organem stanowiącym i kontrolnym jest rada gminy (rada miejska), która obraduje na sesjach.

Państwowe podmioty:

• Ustawodawcze - Sejm i Senat

• Wykonawcze:

• Prezydent

• Prezes Rady Ministrów (premier)

• Rządowe Centrum Studiów Strategicznych.

• Minister Finansów

• Minister Pracy i Polityki Społecznej

• ZUS

• Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji

• Minister Edukacji Narodowej i Sportu

• Minister Sprawiedliwości

• Minister Zdrowia w tym Państwowa Inspekcja Sanitarna

• Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

• Urząd Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast

• Kontrolne:

• Najwyższa Izba Kontroli

• Rzecznik Praw Obywatelskich

• Rzecznik Praw Dziecka

• Państwowa Inspekcja Pracy

Podmioty niepaństwowe (organizacje pozarządowe): zrzeszenia, stowarzyszenia, związki, fundacje, mają wpływ na:

• tworzenie miejsc pracy,

• aktywizację postaw obywatelskich,

• kreowanie modelu życia osób niepełnosprawnych,

• obronę interesów obywatelskich względem instytucji państwowych,

• obronę socjalnych praw człowieka,

• uczestnictwo w tworzeniu strategii w skali regionalnej i lokalnej

Organizacje społeczne i fundacje propagują ducha solidarności ze słabszymi, chorymi i niepełnosprawnymi, biednymi i wyłączonymi ze społeczności, osobami starszymi. Wnoszą istotny wkład do wali przeciwko społecznej marginalizacji, wyzyskowi kobiet i dzieci, rasizmowi i ksenofobii. Organizują pomoc humanitarną i żywnościową w przypadku klęski żywiołowej lub regionach objętych wojną. Organizacje pozarządowe kojarzą się z ruchem społecznym - typ zachowania zbiorowego, w którym zachodzą interakcje między uczestnikami ruchu i który kieruje zmiany społeczne w sposób świadomy lub niezamierzony. Ruchy społeczne charakteryzują się wspólnym celem działania, solidarnością. Do najbardziej znanych organizacji społecznych wchodzących w skład organizacji pozarządowych należy:

• Towarzystwo Opieki Nad Więźniami,

• Caritas,

• Krajowy Fundusz Dzieci,

• Monar,

• Polska Akcja Humanitarna,

• Polski Czerwony Krzyż,

• Towarzystw Przyjaciół Dzieci,

• Towarzystwo Pomocy im. Brata Alberta.

Zasady kształtowania funkcji podmiotów w polityce społecznej:

• solidarność,

• dobro wspólne,

• pomocniczość,

• współuczestnictwo,

• odpowiedzialność.

POLITYKA SPOŁECZNA WOBEZ WYBRANYCH KATEGORII SPOŁECZNYCH I ZAWODOWYCH:

• LUDNOŚĆ WIEJSKA

Na wsi w niedostatek popadła niemal połowa rodzin rolniczych, wskutek:

• niekorzystnej dla nich zmiany stosunku cen artykułów przemysłowych do rolnych,

• wyśrubowana stopa kredytowa,

• spadek popytu na żywność,

• szeroki import art. żywnościowych z zagranicy

• MŁODZIEŻ

Dzieci z niezamożnych rodzin oraz uczniowie szkół średnich i studenci wyższych uczelni poprzez placówkę edukacyjną mogą mieć przyznane dopłaty do obiadów, dopłaty do akademika, zapomogi na cele związane z edukacją. Dzieci z rodzin niepełnych lub patologicznych mogą uczęszczać do specjalnych placówek tworzonych przez gminę w postaci ognisk wychowawczych, stowarzyszeń. W działalności polityki społecznej wobec młodzieży bardzo ważne jest rozwijanie zamiłowania do zdobywania wiedzy, która może się okazać ważnym elementem w przyszłościowym staraniu się o pracę. Można to zrobić poprzez edukację która informowałaby młodych ludzi iż kształcenie się jest bardzo ważne. Problemem dzisiejszej młodzieży jest brak umiejętności gospodarowania wolnym czasem (co może się przyczynić do rozwijania różnych kwestii społecznych), dla młodych ludzi potrzebne są różne instytucje które pomogłyby młodym ludziom podsuwać pomysły aby dobrze zagospodarować wolny czas.

• LUDZIE STARZY

przede wszystkim ośrodki pomocy społecznej, domy spokojnej starości

• NIEPEŁNOSPRAWNI

Przyczyny niepełnosprawności:
Głównymi przyczynami inwalidztwa są: choroby (80%), wypadki (18%), wady wrodzone (2%), np. choroby układu krążenia (40%), narządów ruchu (12%), układu oddechowego (7%), neurologiczne (7%), psychiczne (6,6%), gośćcowe (5%), gruźlica płuc (4,5%) oraz choroby narządu wzroku (3,5%), układu trawienia (3%).
Rodzaje niepełnosprawności: dysfunkcja narządu słuchu, ruchu, wzroku, upośledzenie umysłowe i choroby psychiczne, przewlekłe choroby somatyczne ciała (przedłużające się dolegliwości lub stałe niedomagania).

Polityka wobec osób niepełnosprawnych:

• renta inwalidzka (= renta z tytułu niezdolności do pracy) z każdego źródła właściwego dla ubezpieczeń powszechnych, jeżeli osoba taka ma uprawnienia do świadczeń z ubezpieczenia społecznego;

uprawnienia te zależą od wieku, opłacania (i wysokości) składki oraz od grupy inwalidztwa;

• pomoc społeczna (regulowana ustawą z 29.11.1990) dostarcza świadczeń osobom bez uprawnień do świadczeń z systemu ubezpieczeń społecznych (w postaci zasiłku stałego) np. osoby niepełnosprawne od dziecka, albo których inwalidztwo nastąpiło przed ukończeniem 18 r. życia;

• rozdział orzecznictwa o niepełnosprawności i niezdolności do pracy:

1. powiatowy zespół do orzekania o niepełnosprawności wydaje orzeczenia co do stopnia, w jakim dana osoba jest niezdolna do pracy ( cele rentowe);

2. powiatowe centrum pomocy rodzinie tu orzeka się o niepełnosprawności ( cele nierentowe);

• obowiązek rehabilitacji w stosunku do osób, którym grozi utrata zdolności do pracy w Polsce ta rehabilitacja ogranicza się do medycznej (brak społecznej i zawodowej);

• wydatki na rehabilitację: PFRON, budżety kas chorych, ubezpieczenie społeczne;

• osoby niepełnosprawne - ok. 14% ludności (5,5 mln), a po spisie powszechnym z 2002 roku może okazać się więcej;

• BEZROBOTNI

• kwestia bezrobotnych:

• art. 67 Konstytucji (gwarancje konstytucyjne odsyłają do ustawy, która reguluje sposób rozwiązania problemu);

• osoba bezrobotna pozostająca bez pracy nie z własnej woli;

• 14.12.1994 - ustawa o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu dokładna definicja osoby bezrobotnej;

• świadczenia z tytułu bezrobocia realizowane są przez Powiatowe Urzędy Pracy (instytucje samorządowe od 2000r.) dzięki środkom z Funduszu Pracy (ok. 70% ze składek pracodawców: składka = 2,45% wynagrodzenia pracownika);

• ochrona bezrobotnych:

1. pomoc socjalna w formie świadczeń pieniężnych;

2. pomoc w odzyskaniu lub uzyskaniu zatrudnienia (pomoc pracodawcom w tworzeniu nowych miejsc pracy, a bezrobotnym w nabywaniu nowych kwalifikacji);

• Polska pierwsze regulacje dotyczące bezrobotnych - 1989r.

• za rok 2001: 85% wydatków z Funduszu Pracy to wydatki na zasiłki dla bezrobotnych, a tylko 10% na aktywne formy zwalczania bezrobocia;

• zasiłek może być pobierany przez 6 - 12 miesięcy w zależności od stopy bezrobocia na danym terenie;

• środki na zwalczanie bezrobocia: składki pracodawców, dotacje z budżetu państwa;

• w przyznawaniu zasiłków mamy raczej do czynienia z uznaniowością niż z roszczeniowością czyli raczej pomoc społeczna niż ubezpieczenie (a składkę płacimy jak na ubezpieczenie);

• DOTKNIĘCI ZJAWISKAMI PATOLOGII SPOŁECZNYCH

Uzależnienia patologiczne i ich konsekwencje
Uzależnienia patologiczne - zjawiska społeczne będące zagrożeniem dla życia społecznego, jego porządku i rozwoju, tj. alkoholizm, narkomania, palacze, hazard. Z patologią wiążą się zakłócenia norm współżycia społecznego. Konsekwencjami uzależnień patologii są przestępstwa, zwłaszcza wśród nieletnich, napady, brutalne pobicia. Problemem jest rynek narkotyków i przestępstwa popełniane pod ich wpływem. W Polsce środkiem zapobiegającym narkomanii jest przewidziana w ustawie z 1985 r. karalność produkcji, przetwarzania i obrotu środkami odurzającymi, uprawy bez zezwolenia maku i konopi oraz ich przetwarzania, karane jest również udostępnianie ich innej osobie.

Działania ograniczające zagrożenia społeczne
Działania w tym zakresie podejmują:
1. sądownictwo (sądy najwyższe, okręgowe, apelacyjne, rejonowe),
2. prokuratura,
3. więzienia,
4. organy ścigania (policja),

5. profilaktyka,

6. działalność kościoła i innych organizacji (AA, Monar).

• ZAGROŻENI TRWAŁYM UBÓSTWEM (osoby o niskich kwalifikacjach, osoby bezrobotne, dzieci w wieku do 14 lat, osoby utrzymujące się ze świadczeń społecznych)

Pomoc społeczna - według ONZ zespół czynników ułatwiających jednostkom, rodzinom, grupom i społecznościom przezwyciężenie trudnych sytuacji socjalnych, których źródło tkwi w zachodzących zmianach. Pomoc społeczna jest działalnością zakładającą świadome współuczestnictwo w zmaganiach z trudnościami życiowymi podopiecznego, zmierzająca do zwiększenia optymalnego wykorzystania jego aktywności.

Opieka społeczna - związana z przejęciem odpowiedzialności za podopiecznego z jego swoistym ubezwłasnowolnieniem, połączonym z niewykorzystaniem jego zaradności. Opieka ma charakter filantropijny.

System pomocy społecznej w Polsce:

• na szczeblu wojewódzkim - regionalne ośrodki polityki społecznej, ogólny nadzór i ocena efektywności pomocy społecznej.

• na szczeblu powiatowym - powiatowe centra pomocy rodzinie, domy opieki społecznej

• na szczeblu gminnym - gminne i miejskie ośrodki pomocy społecznej, analiza potrzeb i zjawisk wywołujących zapotrzebowanie na pomoc społeczną, zadania własne (obowiązkowe) i zadania zlecone przez administrację urzędową

• specjalne programy samopomocy - przeciwdziałanie przemocy w rodzinie, dożywianie najuboższych dzieci, schroniska dla samotnych matek z dziećmi i kobiet w ciąży.

Rodzaje pomocy społecznej:

• środowiskowa - udzielana w miejscu zamieszkania: rzeczowa, usługowa, pieniężna

• instytucjonalna - np. domy opieki społecznej.

Warunki korzystania z pomocy społecznej:

• wystąpienie trudności życiowych przewidzianych w ustawie,

• brak dochodów lub bardzo niski poziom dochodów, uniemożliwiający normalne funkcjonowanie

Rodzaje świadczeń pomocy społecznej:

• obligatoryjne

• renta socjalna - przeznaczona dla osób, które nie są zdolne do pracy z powodu inwalidztwa, a nie wypracowały sobie prawa do świadczeń ubezpieczenia społecznego. Otrzymują ją osoby niezdolne do pracy z powodu inwalidztwa, które wystąpiło w trakcie nauki.

• zasiłek stały wyrównawczy - wypłacany osobie całkowicie niezdolnej do pracy z powodu wieku (kobieta 60 lat, mężczyzna 65) lub inwalidztwa (1 i 2 grupa) jeżeli jest to osoba samotna a jej dochód jest niższy niż kryterium dochodowe lub też ta osoba żyje w rodzinie nie mając środków na własne utrzymanie

• gwarantowany zasiłek okresowy - przysługuje osobie która utraciła prawo do zasiłku dla bezrobotnych z powodu upływu okresu jego pobierania a dochód rodziny nie przekracza kryterium dochodowego.

• świadczenia dla kobiet w ciąży i wychowujących dziecko - np. dodatek pielęgnacyjny

• dodatek do zasiłku stałego wyrównawczego

• fakultatywne

• zasiłek okresowy - adresowany do osób które przejściowo znalazły się w trudnej sytuacji materialnej z powodu barku zatrudnienia, choroby, niepełnosprawnością itd.

• socjalny zasiłek okresowy i celowy - adresowany do osób, których dochód jest wyższy niż to określono w ustawie o pomocy społecznej, jednak trudne warunki życiowe wymagają udzielenia pomocy.

• zasiłek celowy - świadczenia a zaspokojenie niezbędnych potrzeb życiowych i mieszkaniowych lub w wyniku poniesionych strat po klęskach żywiołowych i wypadkach losowych

• pomoc na ekonomiczne usamodzielnienie się - udostępnienie maszyn i narzędzi pracy lub też pomoc pieniężna

• płacenie przez ośrodki pomocy społecznej składni na ubezpieczenie społeczne za osoby rezygnujące z pracy w celu sprawowania opieki nad niepełnosprawnym potomstwem oraz a osoby bezrobotne bez prawa do zasiłku

• usługi opiekuńcze

POLITYKA ZATRUDNIENIA I OCHRONA PRACY

Polityka zatrudnienia jest to polityka której celem jest najbardziej efektywne wykorzystanie zasobów pracy, eliminowanie nieproduktywnego zatrudnienia i dążenie do zatrudnienia pełnego i produktywnego.

W wielu krajach podkreśla się że celem jest osiągnięcie stanu w którym zatrudnienie jest pełne.(wtedy kiedy wszystkie zasoby pracy są wykorzystane) i efektywne.

W celu efektywnego i pełnego wykorzystania zasobów pracy Polityka zatrudnienia wykorzystuje różne narzędzia:

1. Ekonomiczne

2. Prawne

3. Edukacyjne

4. Powołuje się w tym celu odpowiednie instytucje, których celem jest organizowanie efektywnego wykorzystania zasobów pracy.

) Narzędzia ekonomiczne są to przede wszystkim narzędzia używane do rozwoju gospodarki, narzędzia podatkowe, polityka gospodarcza państwa (wyznaczana przez państwo), stopy podatkowe, polityka finansowa państwa ( czyli to wszystko co ma wspierać rozwój gospodarczy)

2) Narzędzia prawne są zawarte zarówno w materiach określających ustrój gospodarczy państwa oraz narzędzia prawne związane z określeniem warunków i stosunków prawnych.

3) Narzędzia edukacyjne- ich celem jest przede wszystkim podniesienie wartości zasobów pracy, dostosowanie zasobów pracy do potrzeb rynku pracy.

4) Powołane specjalne instytucje mają na celu nie tylko organizowanie rynku pracy ale także ochronę zasobów pracy.

Analizując zatrudnienie możemy stosować różnego rodzaju podejścia i wskaźniki. Możemy je analizować z punktu widzenia miejsca w którym zatrudnieni są pracownicy, a więc z punktu widzenia trzech sektorów:

I SEKTOR: rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo ( związane z pozyskiwaniem dóbr przyrody)

II SEKTOR: przemysł, budownictwo, transport ( to wszystko co wiąże się z tworzeniem wartości materialnych)

III SEKTOR: usługi

• usługi materialne: te wszystkie usługi które służą przywróceniu wartości pewnym przedmiotom

• usługi niematerialne: te wszystkie usługi które służą zaspokojeniu potrzeb „wyższego rzędu” a więc potrzeb związanych z kulturą, ochroną zdrowia, nauką.

Analiza tych trzech działów zatrudnienia pokazuje nam jak ewoluuje i przekształca się struktura zatrudnienia. Obserwując te zmiany od około 30 lat zobaczylibyśmy pewną prawidłowość- zmniejsza się stale udział zatrudnionych w rolnictwie. Przechodzą oni do przemysłu, budownictwa, transportu. Ale zmniejsza się także zatrudnienie w przemyśle, transporcie, budownictwie, następuje trwałe zmniejszanie się odsetka w tej sferze która wytwarza dobra materialne. Ci pracownicy którzy są zwalniani przechodzą do usług.

Dlaczego w Polsce jest tak duże bezrobocie? 27,3% ludności w Polsce związanych jest z rolnictwem, ale tylko 4,3% czerpie wszystkie swoje dochody z rolnictwa. W innych krajach jest to 6%. Rolnictwo jest sektorem gdzie liczba miejsc pracy będzie się zmniejszać.

Przemysł, budownictwo i transport- przyjmuje się współcześnie że tak naprawdę tylko 20% ludzi docelowo będzie zatrudnionych w tym dziale gospodarki. Nowoczesne technologie potrzebują coraz mniej ludzi, są bardziej wydajne, bezpieczniejsze dla ludzi, dla środowiska, oraz są tańsze. Nie ma zatem możliwości powiększenia zatrudnienia w przemyśle. W Polsce ubywało miejsc pracy głównie w transporcie, przemyśle, budownictwie

Ubywa miejsc pracy ponieważ ogranicza się miejsca pracy a nie dlatego że mniej się produkuje. Tylko dział usług niematerialnych może przynieść nowe miejsca pracy- usługi ochrony zdrowia, sportu, rekreacji, kultury, edukacji, tworzenia informacji itd. Jednak aby powstawały nowe miejsca pracy w tym dziale, są pewne warunki:

• społeczeństwo musi być bardziej zamożne żeby mogło korzystać.( A więc wzrost poziomu zamożności może spowodować zapotrzebowanie na usługi)

• poziom wykształcenia oraz poziom aspiracji

Te dwa warunki mogą spowodować wzrost zatrudnienia w usługach. Są to jednak procesy które będą przebiegały w długim czasie. Natomiast niewątpliwie będzie się zmniejszało znaczenie usług materialnych ( naprawa różnych rzeczy) bo bardziej opłaca się kupić nowe. Pojawią się usługi materialne związane z przetwarzaniem odpadów przemysłowych. Jest to jedyna dziedzina w której możemy oczekiwać wzrostu miejsc pracy. Dzisiaj w krajach najwyżej rozwiniętych zatrudnienie w usługach przekroczyło 70%. Zatrudnienie w tym dziale kształtuje się na poziomie 25% - 30%. Zatrudnienie w usługach w Polsce jest poniżej 50%.

Najtrudniejszy problem z którym musi się zmierzyć XXI wiek to problem braku pracy. W Polsce współczynnik zatrudnienia wynosi 43,7% ( na 1000 osób w wieku produkcyjnym pracuje tylko 437 !!!) W Unii Europejskiej przeciętnie na 1000 osób pracuje 750. W Niemczech współczynnik zatrudnienia wynosi około 75% - 78%.

Współczynnik zatrudnienia jest najwyższy wśród osób z wyższym wykształceniem - wynosi 76%. Wśród osób z podstawowym wykształceniem wynosi 18%, z wykształceniem ogólnokształcącym 37%, osoby z zasadniczym zawodowym wykształceniem 52,3 %. A więc im wyższe wykształcenie tym wyższy współczynnik. Poza tym wyższe współczynniki są wśród mężczyzn niż wśród kobiet ( różnica wynosi kilka procent)

Spośród ogółu osób zatrudnionych (43,7%) 73,1% to są pracownicy najemni ( to ci którzy pracują na podstawie umowy o pracę) 15,9% są to osoby pracujące na własny rachunek, niecałe 4% to są pracodawcy.

Drugą strona tego samego zjawiska jest bezrobocie, które mierzy się stopą bezrobocia ( odsetek osób aktywnych zawodowo, które mogą i chcą pracować i nie pracują) Ostatni spis powszechny pokazał nam że stopa bezrobocia w Polsce wynosi 21,2% ( spośród osób aktywnych zawodowo)

Kim są bezrobotni? ( wiek, płeć, stan cywilny, miejsce zamieszkania czyli podstawowe dane społeczno- demograficzne)

W ten sposób otrzymujemy dużo informacji przydatnych do polityki zatrudnienia. W Polsce bezrobocie ma następującą strukturę: bardzo wysoki udział osób w najmłodszych grupach wieku 18- 24 lata. 43% ludzi w tej grupie wieku nie pracuje ( nie zalicza się oczywiście osób które studiują) Polskie bezrobocie to głównie ludzie młodzi i kobiety ( współczynnik zatrudnienia kobiet wynosi 38%). Wyższe bezrobocie jest również na wsi. Województwo warmińsko- mazurskie i kujawsko- pomorskie są to rejony gdzie bezrobocie jest najwyższe. Są takie powiaty np. powiat gołdapski w woj. warmińsko- mazurskim, w których bezrobocie przekracza 40% zasobów pracy (ogólnie jest 17%)

Skutki bezrobocia mają wpływ na życie rodzinne, osobiste, poziom zamożności itd. Z punktu widzenia ekonomicznego bezrobocie jest przede wszystkim ogromna stratą kapitału który mógłby być wykorzystany do tworzenia bogactwa ( bogactwo powstaje z pracy) Bezrobocie tak naprawdę oznacza że znaczna część zasobów jest niewykorzystana.

Przyrastanie zasobów pracy w Polsce:

Poczynając od roku 1990 możemy powiedzieć że każdy kolejny rok przynosił spadek liczby miejsc pracy. W okresie transformacji Polska miała 17 mln. 550 miejsc pracy. W roku 1990 ubyło 1mln 73 tyś. miejsc pracy. W kolejnych latach ubywało po kilkaset tysięcy miejsc pracy. Był tylko jeden rok- 1998 kiedy ubyło jedynie 55 tyś. miejsc pracy, ale już w roku 2001 ubyło 492 tyś. W roku 2002, zgodnie ze spisem powszechnym mieliśmy 13 mln. 218 tyś. pracujących ( A więc przez 12 lat ubyło 4 mln. 312 tyś. miejsc pracy) Bez względu na to czy mieliśmy do czynienia ze wzrostem gospodarczym, stale ubywało miejsc pracy. Jest to tendencja trwała i wyraźna.

Spis powszechny pokazał również że 1 mln. 55 tyś. osób nie ma ustalonego statusu na rynku pracy. Nie są to osoby bezrobotne, ani pracujące, ani osoby utrzymujące się z renty czy emerytury. Część z nich jest pewnie za granicą , ale niestety znaczna większość zajmuje się „ czarnym biznesem”.

Przyczyny bezrobocia:

Przyczyny bezrobocia zawsze leżą w typie rozwoju gospodarki, w polityce gospodarki. Polityka zatrudnienia jest tą dziedziną polityki społecznej, która bardzo ściśle wiąże się z polityką gospodarczą. Od rodzaju polityki gospodarczej zależy przede wszystkim poziom zatrudnienia. Co się robi żeby zmniejszyć poziom bezrobocia? Trzeba usunąć rzeczywiste przyczyny bezrobocia np. to że stale ubywa miejsc pracy. Polityka zatrudnienia analizując stan zasobów pracy może aktywnie oddziaływać na to w jaki sposób dopływają nowe zasoby pracy. Można na przykład przedłużać okres pobytu w szkole, można zmniejszać nacisk nowych roczników demograficznych które dorastają do wieku zdolności do pracy ( poprzez powiększanie oferty edukacyjnej) W ten sposób oddziałuje się także na jakość zasobów pracy. Można oczywiście oddziaływać również na tych którzy odchodzą z rynku pracy: można proponować wcześniejsze odejście na emeryturę np. w Niemczech można iść wcześniej na emeryturę i pobiera się ją o 3% niższą..

Te dwie tendencje, późniejszego wprowadzania na rynek pracy i wcześniejszego opuszczania rynku pracy związane są przede wszystkim z sytuacją demograficzną. Można też stosować różnego typu ułatwienia związane z samozatrudnieniem. W tej chwili w Unii Europejskiej stało się bardzo modne zatrudnienie w III sektorze, czyli w organizacjach społecznych. W Niemczech ten sektor zatrudnia 12% ogółu zatrudnionych, w Polsce ten sektor zatrudnia 0,9%. Rozwój tego sektora zależy od dwóch warunków. Po pierwsze żeby ludzie chcieli i umieli się organizować, a po drugie zależy także od tego czy mają pewne nadwyżki czasu i środków, żeby korzystali z usług tego sektora.

Edukacja jest ważna dla rynku pracy nie tylko dlatego że przedłuża się czas pobytu w szkole, ale również z tego powodu że te osoby łatwiej się dostosowują do warunków pracy, łatwiej znajdują zatrudnienie. Ale trzeba również pamiętać że na rynek pracy wchodzą osoby o bardzo zróżnicowanych możliwościach. Dlatego tak ważne jest efektywne wykorzystanie zasobów pracy, tzn. wykorzystuje się nie tylko tych dobrze wykształconych, przedsiębiorczych ale również i tych o słabszych możliwościach, z niskim wykształceniem, niepełnosprawnych, chorych, obciążonych różnymi obowiązkami rodzinnymi (osoby samotnie wychowujące dzieci), starszych, emigrantach. Dlatego w polityce zatrudnienia tworzy się specjalne programy które dawałyby możliwość efektywnego wykorzystania słabszych zasobów pracy, oraz wspierających zatrudnienie.

Dzisiaj w polityce zatrudnienia stosuje się programy indywidualne które pozwalają dopasować instrumenty polityki zatrudnienia do konkretnej osoby i konkretnej sytuacji. W takim programie zwraca się uwagę na potencjalne możliwości osoby której chce się pomóc w znalezieniu miejsca na rynku pracy, a więc czy potrzebne jest szkolenie czy rehabilitacja, czy innego rodzaju pomoc. Bardzo często nazywa się to zatrudnieniem socjalnym. Jest to zatrudnienie gdzie nie oczekuje się, że ta osoba, czy grupy osób będą tworzyły wartość dodatkową ale ich praca będzie wystarczająca do tego, żeby nie ponosić wydatków z funduszów publicznych ( mają zarobić same na siebie). W związku z tym odstępuje się od pobierania podatków od wynagrodzeń tych osób.

W Niemczech są specjalne zakłady które organizują staże dla młodych ludzi i odstępuje się od pobrania części podatków od osób prawnych ( w zamian za zorganizowanie stażu )

Jeśli chodzi o rynek pracy i okoliczności efektywnego korzystania z zasobów pracy trzeba pamiętać o tym że zasoby pracy są bardzo silnie zróżnicowane. Takie indywidualne podejście do rozwiązywania problemów każdego bezrobotnego człowieka ( szczególnie młodego)jest stosowane od lat 90-tych, dlatego że okazało się że te metody które obejmowały całe kategorie przestały być efektywne.

Polityka rynku pracy to polityka tworzenia nowych miejsc pracy. Może ona stosować bardzo różne instrumenty:

• Instrumenty aktywne ( mają na celu dwa podstawowe cele):

• Zmiana jakości zasobów pracy poprzez różnego rodzaju przekwalifikowania, uaktualnienie kwalifikacji, umożliwienie nabycia nowych ( wszystko to co ma na celu zmianę sytuacji bezrobotnego na rynku pracy)

• Ułatwienie tworzenia miejsc pracy. Może mieć ono charakter podmiotowy, skierowane na podmioty indywidualne ( np. bezrobotny któremu udziela się pożyczki), albo może być też skierowane na podmioty publiczne np. tworzenie interwencyjnych miejsc pracy, tworzenie warunków do organizowania robót publicznych.

Środki polityki rynku pracy mogą być środkami ogólnymi- skierowane do wszystkich, albo specjalne- skierowane do wybranych ludzi np. do osób młodych, chorych psychicznie, czy niepełnosprawnych, kobiet samotnie wychowujących dzieci, albo skierowane do określonych regionów, powiatów. Mogą to być programy stosowane centralnie lub lokalnie.

Polityka rynku pracy i instrumenty które w niej są stosowane zależne są przede wszystkim od przyczyn bezrobocia i charakteru tego bezrobocia ( czy jest ono krótko czy długotrwałe, czy jest to bezrobocie strukturalne czy bezrobocie struktury) A czym to się cholera różni?! Cechy które decydują o tym że osoby są bezrobotne: młodzież, osoby starsze, niepełnosprawne i o słabym zdrowiu, osoby młode o bardzo niskich kwalifikacjach, osoby samotne mające dzieci na utrzymaniu, osoby w wieku niemobilnym ( powyżej 45 roku życia).

Ta analiza struktury bezrobotnych pozwala nam przede wszystkim na to aby prawidłowo sformułować politykę rynku pracy. Są też pewne cechy terytoriów na których bezrobocie jest największe. Dotyczy to głównie obszarów słabo rozwiniętych, wiejskich, peryferyjnych, poddawanych restrukturyzacji np. rolnictwo, obszary na których był PGR, obszary po przemyśle surowcowym, przetwórczym ( chodzi tu tylko o taki przemysł który praktykował stare technologie) Bezrobocie powstaje również w centrach dużych miast, w osiedlach mieszkaniowych. Generalnie bezrobocie jest tym większe im słabsze są więzi społeczne, gdzie mamy do czynienia ze społecznościami które są zdezintegrowane.

W krajach Unii Europejskiej najwyższy wskaźnik bezrobocia ma Hiszpania ( w 1984 roku było najwyższe, wynosiło ponad 24%) w roku 2001 kształtowało się na poziomie 14%, drugim w kolejności krajem jest Francja 9,5% i Finlandia 9%, w Niemczech około 8%. Ale są kraje w których bezrobocie jest bardzo niskie, należy do nich np. Austria 3%, Dania 4%, Szwecja 5%, Belgia 7%, Portugalia 4%. Ogólnie w UE bezrobocie nie jest bardzo wysokie, ale przykłada się tam ogromną wagę do tego aby je zmniejszyć, zwłaszcza dotyczy to zwalczania bezrobocia wśród młodych. Ten proces zaczyna się już od weryfikacji systemu edukacyjnego pod kątem jak najlepszego przygotowania młodych ludzi do podejmowania zatrudnienia (szeroko rozwinięte poradnictwo psychologiczne, pedagogiczne, zawodowe które ma na celu najlepsze dostosowanie wyboru zawodu do możliwości, potrzeb, zainteresowań każdej młodej osoby) Drugi bardzo ważny czynnik związany z kształceniem to wyrównywanie szans młodzieży, która ze względu na warunki środowiskowe, rodzinne ma mniejsze szanse uzyskania dobrego wykształcenia. Służy temu cały rozwinięty system pomocy stypendialnej oraz cały system usług wspierających kształcenie młodzieży ( przede wszystkim usług opieki i wychowania pozaszkolnego) Są to systemy powszechnie dostępne dla wszystkich. Kolejne działania związane są z bardzo szeroko rozwiniętą pomocą socjalną dla uczniów i studentów np. każdy z nas może studiować w Niemczech, jeśli tylko zda egzamin z niemieckiego na odpowiednim poziomie. Osoby niezbyt zamożne dostają jeszcze stypendium socjalne. W innych krajach bardzo szeroko rozwinięte są pożyczki dla osób studiujących.

Polityka zatrudnienia (dane demograficzne)

• jedna ze szczegółowych polityk społecznych;

• ściśle związana z polityką gospodarczą;

• praca, kapitał, ziemia podstawowe wartości, ale praca jest najważniejsza, bo dzięki niej przekształcana są wszystkie inne wartości;

• działalność organów państwowych i społecznych;

• zmierza do zapewnienia pełnego zatrudnienia, najbardziej efektywnego wykorzystania dostępnej siły roboczej;

co wpływa na zasoby pracy:

1. aspekt ilościowy

• struktura demograficzna ludności:

• wiek przedprodukcyjny: 0 - 17ssss

• wiek produkcyjny 18 -59 / 64

• wiek poprodukcyjny: 60↑ / 65↑;

• o zasobach pracy decyduje, ile jest ludności w wieku produkcyjnym (tj. zdolnej i chętnej do pracy);

• ważne, ile z nich to osoby aktywne zawodowo (zatrudniona i bezrobotna), a ile to bierne (np. pozostające na urlopach wychowawczych, pobierające zasiłek wychowawczy lub macierzyński, uczące się w systemie dziennym etc.);

• efektywne wykorzystanie zasobów pracy taki system zatrudnienia, który tworzy wartości materialne, które pozwalają zaspokajać ważne potrzeby ludności (relacja zysków do poniesionych kosztów); zatrudnienie produktywne;

• pełne zatrudnienie: chodzi o ukształtowanie takiego rynku pracy, na którym każdy, kto jest zdolny i chętny do pracy, pracę znajduje i jest to praca dostosowana do jego możliwości i kwalifikacji;

• wydajność pracy: stosunek efektów do nakładów, jakie zostały poniesione na uzyskanie danego efektu; zależy od poziomu zainwestowania w tworzenie stanowiska pracy ( poziom technologiczny wyposażenia i samo wyposażenie stanowiska pracy, czyli jego uzbrojenie w to się inwestuje) oraz od poziomu organizacji pracy; jeżeli praca nie jest wydajna, to nie można do niej dokładać praca ma przynosić określone zyski (efekty);

• efektywność pracy ≠ intensywność pracy intensywność oznacza, ile się pracuje i jest siła rzeczy ograniczona wydajnością organizmu ludzkiego;

• struktura zatrudnienia:

• analiza zatrudnienia według 3 sektorów (trójsektorowa struktura zatrudnienia);

• I sektor: rolnictwo, rybołówstwo, leśnictwo;

• II sektor: przemysł, budownictwo, transport;

• III sektor: usługi bezpośrednie zaspokajanie potrzeb ludzkich;

• usługi: materialne / niematerialne;

• analiza ta pokazuje, jak poszczególne sektory się rozwijają:

@ stale zmniejsza się zatrudnienie w I sektorze (2 - 6%; Polska - 26%);

@ w drugim sektorze procent ten waha się między 25 - 30; tu także stałe zmniejszanie się zatrudnienia,

szczególnie tam, gdzie wytwarza się dobra materialne (żyw siłę roboczą zastępują maszyny);

@ najszybciej rozwija się III sektor, a szczególnie usługi niematerialne ( zbieranie, przetwarzanie i

przekazywanie informacji, przekazywanie wiedzy - usługi edukacji, usługi kultury, ochrony zdrowia);

tracą natomiast na znaczeniu usługi materialne (np. naprawy, utrzymanie obiektów etc.);

• możliwości przesunięć między sektorami są ograniczone ze względu na:

@ poziom wykształcenia (jakość kapitału ludzkiego) wymaga rozbudowy systemu kształcenia, a zmiany

takie wymagają lat;

@ istnienie określonych potrzeb i istnienie odpowiednich środków ekonomicznych na zakup tych usług

zamożność społeczeństwa i poziom rozwoju gospodarczego;

• Polska - 9,5% ogółu ludności ma wykształcenie wyższe, a wśród ludności wiejskiej jest to zaledwie 2%;

Czynniki zmian w zatrudnieniu:

• Technologia,

• Gospodarka,

• Polityka państwa,

• Instytucje (zwłaszcza szkolnictwo),

• Położenie geograficzne,

• Demografia

• Kultura - układ wartości.

POLITYKA EDUKACYJNA I KULTURALNA:

Struktura wykształcenia w Polsce

Spis powszechny pokazał że 10,2% ma wyższe wykształcenie. 32% ma wykształcenie podstawowe ( blisko co trzeci Polak ma wykształcenie podstawowe pełne i niepełne) Pozostała grupa ma wykształcenie zasadnicze zawodowe, średnie i pomaturalne. Widzimy zatem że poziom wykształcenia Polaków trochę wzrósł, bo w 1988 roku wyższe wykształcenie miało tylko 6,8%, jednak zdecydowana większość ma bardzo niskie wykształcenie. Osoby z wykształceniem ponad podstawowym stanowiły w Polsce w 2002 67% ( czyli prawie 1/3 osób ma wykształcenie tylko podstawowe pełne i niepełne oraz nie ma żadnego wykształcenia szkolnego!!!) Podstawowym zadaniem dzisiaj, jest zapewnienie wszystkim młodym ludziom możliwości uzyskania co najmniej wykształcenia średniego. We wszystkich dokumentach Unii Europejskiej dotyczących kształcenia ( np. Deklaracja Bolońska, Biała Księga) podkreśla się konieczność upowszechnienia nie tylko wykształcenia średniego, ale w Deklaracji Bolońskiej mówi się o upowszechnieniu wykształcenia wyższego ( licencjackie) W krajach Unii Europejskiej od 40% do 70% młodych ludzi studiuje, w Polsce ocenia się że współczynnik skolaryzacji w szkołach wyższych wynosi 40% ( ale do tego współczynnika zalicza się również osoby z innych roczników, tak więc dokładniejsze dane uzyskamy poprzez bilans edukacyjny)

Zmienia się także forma kształcenia. Jeśli chodzi o szkolnictwo wyższe mówi się dzisiaj o trzech formach kształcenia:

• wykształcenie tradycyjne ( to na przykład my)

• uczelnie kształcące na dystans- powstają z nowoczesnych technik przekazu

• uczelnie otwarte- są to uczelnie dostępne dla wszystkich. Np. czytelnia jest czynna całą dobę.

Przywiązywanie coraz większej wagi do wykształcenia wiąże się przede wszystkim ze zmianą sytuacji demograficznej. Analizy demograficzne pokazują, że mamy do czynienia w Europie ze stale spadającym przyrostem zasobów pracy. W ciągu 15 lat w Europie przyrośnie około 7 mln. 200 tyś. nowych osób ( jeśli chodzi o pracę), z czego 2 mln. 73 tyś. to są Polacy ( czyli Polska partycypuje w ogromnej części europejskiego przyrostu pracy) Następne lata ( 2011- 2020) to będzie okres kiedy w Europie zacznie gwałtownie ubywać zasobów pracy. Oblicza się, że w tych latach ubędzie aż 26 mln. pracowników. Kolejne lata 2021- 2050 w Europie ubędzie około 100 mln. pracowników, w tym czasie w Polsce ubędzie 2,5 mln. Widzimy zatem, że zmiany poziomu kształcenia, zmiany jakości zasobów pracy to jest jakby próba rekompensowania tych ubywających zasobów pracy, które pojawiły się w Europie i pojawią się w Polsce. Tak więc można powiedzieć że zwiększy się popyt na pracę ( jeżeli utrzyma się taka sama struktura tego popytu, jeśli ci sami pracownicy będą w przyszłości w Europie potrzebni) Taka sytuacja oznacza dla Polski, że będziemy mieli do czynienia z bardzo wysokim poziomem migracji ( będzie to dotyczyło naszego pokolenia i naszych dzieci)

W Polsce na badania naukowe przeznacza się 0,34% PKB ( 2002), na szkolnictwo wyższe przeznacza się 0,8% PKB, edukacja 4,8% PKB. W krajach UE na badania naukowe od 1% do 2,7% PKB. Możemy liczyć to także jako nakład na potencjalnego użytkownika np. potencjalnym użytkownikiem studiów wyższych jest młodzież, więc dzielimy kwotę przez liczbę uczniów i dostaniemy nakłady. Skutek niskiego poziomu nakładu jest taki że nie rozwija się własnej nauki i nie jest się w stanie utrzymać kontaktu z nauką światową. Polski system szkolny nastawiony jest przede wszystkim na to żeby bez przerwy selekcjonować i odrzucać pewną część ludzi. Efektem tego jest zaprzepaszczenie bardzo dużej części potencjalnie intelektualnego pokolenia ( są to bardzo duże straty),drugi bardzo ważny skutek niskich nakładów jest to że kształci się tylko nieznaczna część (ale niekoniecznie tych najlepszych). Selekcja odbywa się pod wpływem tzw. „cech przypisanych”, czyli takich które są niezależne od ludzi ( np. miejsce urodzenia, zamieszkania, poziom wykształcenia rodziców i zamożność rodziców) Im większe miasto, im większy poziom wykształcenia i zamożniejsi rodzice, tym większe szanse.

Współczynnik skolaryzacji ( stosuje się go w Polsce) to jest odsetek młodzieży w odpowiedniej grupie wieku, która kształci się na odpowiednim do wielu poziomie. W przypadku studiów jest to wiek 19-24 lata. Jest to jedna z miar poziomu kształcenia. Druga miara polega na porównywaniu bilansu edukacyjnego kolejnych roczników demograficznych.( Autorem tej jakże wspaniałej metody jest nasza wspaniała pani profesor. Polega na tym, że po zakończeniu nauki np. w 25 roku życia obliczamy jaka część młodzieży urodzonej 25 lat wcześniej, skończyła szkołę podstawową, zawodową, średnią i wyższą. W ten sposób możemy dokładnie powiedzieć jaka część rocznika jakie uzyskała wykształcenie.

Ze statystyk wynikało przez wiele lat, że między 15 a 18 rokiem życia około 16% młodych ludzi nie uczyło się i nie pracowało. Spośród osób z podstawowym wykształceniem, tylko 18% pracuje, dlatego dbałość o to żeby jakość zasobów pracy była coraz wyższa, z punktu widzenia rynku pracy jest podstawowym zagadnieniem.

Podmioty działające na rzecz edukacji:

• UNESCO - międzynarodowy podmiot, organizacja szerząca oświatę i szkolnictwo oraz walcząca z analfabetyzmem.

• Minister Edukacji Narodowej - odpowiada za realizację konstytucyjnego prawa do nauki, wyrównanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży, promowanie modelu wykształconego obywatela

• Rada Gminy i Zarząd Gminy - zarządzanie szkołami i placówkami i instytucjami opiekuńczo-wycowawczymi oraz nadzoruje działalność organizacyjną, finansową i administracyjną, finansową.

System oświaty:

• przedszkola,

• szkoły podstawowe

• szkoły ponadpodstawowe,

• placówki oświatowo-wychowawcze,

• placówki resocjalizacyjne

• rodziny zastępcze

---