Zagadnienie 4.

Zdolność prawna to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków prawnych. Zdolność prawna jest atrybutem podmiotów prawa:

* osób fizycznych, którym służy od urodzenia (art. 8 Kodeksu cywilnego);

* jednostek organizacyjnych, którym ustawa przyznaje tę zdolność (art. 331 Kodeksu cywilnego), w tym osób prawnych.

Zdolność prawna jest na gruncie polskiego prawa niestopniowalna. Można ją mieć lub nie. Zakres, w jakim można z niej korzystać, definiuje osobny atrybut podmiotu prawa - zdolność do czynności prawnych.

Nabycie zdolności prawnej

Osoba fizyczna nabywa zdolność prawną z chwilą urodzenia; osoba prawna, co do zasady, z chwilą uzyskania osobowości prawnej; jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, uzyskują ją z mocy samego prawa w chwili powstania, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Utrata zdolności prawnej

Utrata zdolności prawnej przez osobę fizyczną następuje z chwilą śmierci lub w następstwie uznania za zmarłego. Jednostki organizacyjne tracą zdolność prawną z chwilą likwidacji.

podmiot międzynarodowy - to ten , kto posiada prawa i obowiązki wynikające bezpośrednio z prawa międzynarodowego a także zdolność do wywoływania skutków prawnych przez swoje działanie.

Rodzaje podmiotów międzynarodowych

-państwo- jest jedynym suwerennym, pełnym i pierwotnym tzn. każe państwo z chwilą swego powstania staje się ipso facto pełnym podmiotem prawa międzynarodowego

wg Berezowskiego podmioty prawa międzynarodowego można podzielić na:

a. zorganizowane

-terytorialne

• suwerenne

• nie suwerenne

-bez terytorialne

b. niezorganizowane

Państwo- suwerenna organizacja terytorialna.

Państwo jako osoba prawa międzynarodowego powinna posiadać:

-stałą ludność

-określone terytorium

-rząd

-zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami

suwerenność państwowa- niezależność władzy państwowej od jakiejkolwiek innej władzy. Władza państwowa jest najwyższa, która nie podlega żadnej innej władzy zewnętrznej, a zarazem jest władzą pierwotną, w tym sensie, że swoich uprawnień nie czerpie od żadnej innej władzy. Pełnię i wyłączność władzy sprawowanej przez państwo na jego terytorium

prawa zasadnicze państw- prawa , które przysługują każdemu państwu od czasu jego powstania przez cały czas jego istnienia

-Organizacje międzynarodowe -tzw. międzyrządowe, jest osobą międzynarodową, nie oznacza to że jest państwem. Jest ona podmiotem prawa międzynarodowego i zdolna jest do posiadania międzynarodowych praw i obowiązków, oraz ma zdolność do obrony swoich praw przez wysuwanie roszczeń międzynarodowych. Mają prawo do zawierania umów międzynarodowych z państwami i innymi organizacjami międzynarodowymi. Nie jest podmiotem suwerennym.

Podmiot prawa międzynarodowego

W prawie międzynarodowym podmiotem prawa międzynarodowego jest ten kto bezpośrednio z norm prawa międzynarodowego wywodzi swoje prawa i obowiązki.

Definicja podmiotu prawa międzynarodowego nie została unormowana przez akty prawa międzynarodowego, toteż rozpatrywana jest jedynie w sferze doktrynalnej. Zwraca się uwagę na dwa elementy:

* zdolność prawną, rozumianą jako możliwość posiadania praw i obowiązków międzynarodowych

* zdolność do czynności prawnych, rozumianą jako możliwość nabywania praw i zaciągania zobowiązań międzynarodowych poprzez własne działanie.

Podmioty prawa międzynarodowego posiadają następujące atrybuty:

* ius tractatuum (ius contrahendi) - zdolność zawierania umów międzynarodowych. W ramach ius tractatuum upatruje się także zdolności uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych, jako że tworzone są one właśnie na mocy umów międzynarodowych,

* ius legationis - zdolność uczestniczenia w stosunkach dyplomatycznych, czyli przyjmowania (legacja bierna) i wysyłania (legacja czynna) przedstawicieli dyplomatycznych innych podmiotów,

* ius standi - zdolność występowania z roszczeniami, ale też odpowiedzialność wobec prawa międzynarodowego

Podmioty prawa międzynarodowego można podzielić na:

* pierwotne (będące podmiotami przez sam fakt istnienia)

* wtórne albo pochodne (ich podmiotowość wynika z uznania ich przez podmioty pierwotne)

* pełne

* niepełne (zakres podmiotowości ograniczony do określonych czynności)

* suwerenne (podejmujące decyzje niezależnie od innych podmiotów)

* nie suwerenne

Za podmioty prawa międzynarodowego uznaje się:

* państwa (jako jedyne są podmiotami pierwotnymi, pełnymi i suwerennymi). Do tej kategorii należy zaliczyć także minipaństwa. Tych ostatnich nie można zaliczyć do kategorii nie suwerennych organizacji terytorialnych na gruncie klasycznej definicji państwa, która zakłada istnienie: władzy, terytorium (bez względu na jego obszar), ludności i zdolności do utrzymywania kontaktów międzynarodowych. Bezsprzecznym argumentem przemawiającym za zaliczeniem ich do kategorii państw, i zarazem przyznania podmiotowości prawno-międzynarodowej, jest fakt przyjęcia do ONZ, do której mogą należeć tylko państwa (przyjęcie do ONZ jest faktem uznania za państwo).

* Stolicę Apostolską, jako podmiot sui generis (szczególnego rodzaju). Stolica Apostolska która jest podmiotem bez terytorialnym, sprawuje zwierzchnictwo nad jednostką geopolityczną Watykan, która nie jest uważana za podmiot prawa międzynarodowego. Wszelkie umowy międzynarodowe (tzw. konkordaty) zawiera Stolica Apostolska.

* Suwerenny Zakon Kawalerów Maltańskich (utrzymujący stosunki dyplomatyczne z państwami, np. z Polską od 1990)

* organizacje międzynarodowe (wtórne, niepełne, nie suwerenne)

* partyzanci i strony walczące

uznanie za stronę walczącą wymaga spełnienia następujących wymogów:

* należy sprawować władzę nad określonym terytorium

* posiadać władzę, będącą w stanie utrzymywać ew. stosunki dyplomatyczne

* przestrzegać konwencji i praw wojennych

niestosowanie się do któregoś z powyższych wyklucza możliwość uznania za stronę walczącą. Partyzanci i strony walczące (również narody) sprawujące władzę nad danym terytorium, mogą dążyć do utworzenia tam państwa - do tego czasy określa się je jako państwa in statu nascendi (łac. w trakcie powstawania, rodzenia)

* narody (wg art. 1 Karty Narodów Zjednoczonych narody mają prawo do samostanowienia, tym samym mogą być podmiotami prawa międzynarodowego niezależnie od tego czy dążą do utworzenia państwa - np. Polska i Czechy w 1917-1918)

* Osoby fizyczne i prawne chociaż ich podmiotowość prawno-międzynarodowa budzi jeszcze wiele wątpliwości.

Zagadnienie 8

Umowy międzynarodowe można dzielić na wiele różnych sposobów, wykorzystując do tego rozmaite kryteria. Biorąc pod uwagę liczbę stron umowy, umowy dzielimy na dwustronne (bilateralne) i wielostronne (multilateralne). Nie ma różnicy w mocy wiążącej obu typów umów, niemniej podział ten często jest przywoływany, ponieważ między oboma typami umów występuje szereg różnić, np. w zakresie procedury zawierania. Niekiedy typologia umów na dwu- i wielostronne uzupełniana jest o umowy parostronne (plurilateralne).

Umowa międzynarodowa, oświadczenie woli dwu lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego, wywołujące dla nich skutki prawne (prawa i obowiązki o charakterze międzynarodowym). Umowa międzynarodowa jest głównym źródłem prawa międzynarodowego. Normy dotyczące umowy międzynarodowej zostały zawarte w konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów (1969). Stronami umowy międzynarodowej są państwa, a także np. organizacje międzynarodowe. Umowy międzynarodowe są podstawowym instrumentem regulującym stosunki międzynarodowe, ich liczba stale wzrasta, obejmują coraz więcej dziedzin życia społecznego.

Umowy międzynarodowe dzielą się na dwustronne i wielostronne, wielostronne mogą być zamknięte lub otwarte (dostępne dla innych państw). Umowy międzynarodowe mogą mieć charakter pisemny lub ustny (bardzo rzadko stosowne), mogą mieć formę jednego lub kilku dokumentów. Umowy międzynarodowe mają różne nazwy, np.: traktat, konwencja, karta, porozumienie, układ, konkordat (pomiędzy Stolicą Apostolską a innymi krajami, w sprawie statutu lokalnego Kościoła katolickiego). Nazwa umowy nie wpływa na jej znaczenie prawne.

Ze względu na treść umów można je podzielić na: polityczne (np. umowy o przyjaźni i dobrym sąsiedztwie), wojskowe (np. sojusze militarne), gospodarcze (np. o handlu), naukowo-techniczne (np. o wymianie naukowej) oraz kulturalne (np. o ochronie i wymianie dóbr kultury).

Zawarcie umowy poprzedzają negocjacje, w trakcie których uzgodniona zostaje szczegółowo treść umowy (w przypadku umów wielostronnych negocjacje mają zwykle charakter konferencji międzynarodowej). Po ustaleniu treści negocjatorzy przygotowują oficjalny dokument, który czasami parafują (w celu potwierdzenia autentyczności dokumentu). Umowa nabywa moc prawa obowiązującego w momencie jej uprawomocnienia, które następuje w przewidziany przez strony i zgodny z ich prawem wewnętrznym sposób.

Można wyróżnić dwa główne sposoby wchodzenia umów w życie:

- prosty, umowa obowiązuje w momencie jej podpisania przez kompetentny organ państwa (np. ministra spraw zagranicznych),

- złożony, oprócz podpisania muszą zostać dokonane dodatkowe czynności, do których należą: ratyfikacja, zatwierdzenie (zwykle dokonywane przez organ legislacyjny). Umowa zaczyna obowiązywać z chwilą wymiany, pomiędzy jej sygnatariuszami, dokumentów potwierdzających ratyfikację lub zatwierdzenie.

Umowa może obowiązywać strony porozumienia bezterminowo lub w ściśle określonym wycinku czasu. Okres obowiązywania zależy od: treści samej umowy, woli stron (mogą dokonać jej przedłużenia lub skrócić czas jej obowiązywania), zmiany warunków zewnętrznych.

Zagadnienie 12

UMOWA MIĘDZYNARODOWA W PRAWIE POLSKIM.

Ratyfikowane umowy międzynarodowe są traktowane jako źródła prawa powszechnie obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej.

W odniesieniu do umów międzynarodowych zawartych przez Polskę już po wejściu w życie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej-to jest z dniem 17 października 1997r, przesadza o tym jednoznacznie przepis artykułu 87 ustawy1 Konstytucji.

Obowiązywanie umów międzynarodowych pochodzących sprzed dnia wejścia w życie konstytucji określają zasady, o których mówiłem przed chwilą, w tym zwłaszcza zasada ex proprio vigore, z uwagi na istniejący wówczas brak norm konstytucyjnych pozwalających na precyzyjne ustalenie stosunku prawa krajowego do prawa międzynarodowego. Np. Sąd Najwyższy uchwała z dnia 12 czerwca 1992r uznal, że ratyfikacja umowy międzynarodowej oznacza bezpośrednia transformację traktatu międzynarodowego w akt prawa krajowego o randze ustawy. Zdarzały się jednak takie orzeczenia, w których Sąd Najwyższy stwierdzał, iż ratyfikowanie umowy międzynarodowej oznacza jedynie nałożenie na prawodawcę krajowego obowiązku wydania aktu normatywnego, który przenosiłby normy prawno-międzynarodowe do prawa obowiązującego w Polsce.

W tej sytuacji jednoznaczne uznanie ratyfikowanej umowy za źródło prawa powszechnie obowiązującego oznaczało przesądzenie wątpliwości związanych ze sposobem wejścia umowy do prawa polskiego.

Organem upoważnionym do ratyfikacji umowy jest Prezydent, który może ratyfikować umowę według własnego uznania, przy czym dla ratyfikacji niektórych umów wymagane jest uprzednie uzyskanie zgody Sejmu- tzw. ustawy ratyfikacyjnej.

W artykule 89 Konstytucji zostały wymienione umowy wymagające uzyskania zgody Sejmu na ratyfikację. Dotyczą one: pokoju, sojuszy, międzynarodowych układów politycznych lub wojskowych, wolności, praw lub obowiązków określonych w konstytucji, członkostwa Polski w organizacji międzynarodowej, znacznego obciązenia państwa pod względem finansowym, spraw uregulowanych w ustawie lub takich, dla których regulacji konstytucja wymaga ustawy.

Po ogłoszeniu ratyfikowanej umowy w Dzienniku Ustaw- stanowi ona część obowiązującego w Polsce porządku prawnego, w związku z czym- jej postanowienia sa źródłem uprawnień i obowiązków dla podmiotów prawa polskiego oraz są bezpośrednio stosowane przez odpowiednie organy władzy publicznej w Polsce, chyba, że ich stosowanie zostało uzależnione od wydania ustawy.

Doniosłe znaczenie ma przepis artykułu 91 ustawy 2 Konstytucji, zgodnie z którym umowa ratyfikacyjna za uprzednią zgodą Sejmu ma pierwszeństwo w stosowaniu przed ustawą.

Doniosłość ratyfikowanych umów międzynarodowych jako źródło prawa polskiego wzmacnia dodatkowo kompetencja Trybunału Konstytucyjnego do badania zgodności

Przepisów ustawowych oraz podustawowych z tą właśnie grupą umów.

Konstytucja w artykule 241 ustawy 1 uznała też umowy ratyfikowane i ogłoszone w Dzienniku Ustaw przed dniem wejścia jej w życie za umowy ratyfikowane za zgodą Sejmu, a więc mające pierwszeństwo w stosowaniu przed ustawami.

W odniesieniu do umów międzynarodowych pochodzących sprzed 17 października 1997r. I nieopublikowanych w Dzienniku Ustaw- nie ma podstaw do uznania, iż mają one moc ustawy i przysługuje im pierwszeństwo w stosowaniu przed ustawami.

Podstawowym źródłem prawa międzynarodowego prywatnego w Polsce jest ustawa z dnia 12 listopada 1965r.-Prawo międzynarodowe prywatne-Dziennik Ustaw, nr46, pozycja 290.

Normy kolizyjne są jednak również zawarte w wielu innych aktach ustawowych oraz w licznych umowach dwustronnych i wielostronnych podpisanych i ratyfikowanych przez Polskę. Większość z nich pochodzi sprzed dnia wejścia w życie konstytucji. Dotyczą m.in. procedury cywilnej, ochrony dzieł literackich i artystycznych, dochodzenia roszczeń alimentacyjnych za granicą, obywatelstwa kobiet zamężnych, ekstradycji przestępców.

Do przełomu lat 80 i 90 podstawowe znaczenie jako źródła norm kolizyjnych miały umowy dwustronne. Obecnie, coraz większego znaczenia nabierają umowy wielostronne dotyczące różnorodnych aspektów obrotu prawnego, co jest związane przede wszystkim z uzyskaniem przez Polskę członkostwa w Radzie Europy oraz postępującym procesem

Ratyfikacji podpisanych już wcześniej konwencji międzynarodowych. Przyjmuje się zasadę, że postanowienia umowy wielostronnej maja pierwszeństwo w zastosowaniu przed postanowieniami umowy dwustronnej.

Do kluczowych kwestii wyrastających na styku różnorodnych narodowych systemów prawa należą- ustalenie sądu właściwego do rozpoznania danej sprawy oraz wykonanie orzeczenia sądu obcego państwa.

W sytuacji braku odpowiedniej umowy ustalenie jurysdykcji krajowej zależy w zasadzie od woli stron układających stosunek prawny między sobą. Wykonanie zaś wyroku sądu obcego państwa jest uzależnione od stosowania zasady wzajemności.

Przedstawiciele polskiej nauki i praktyki uczestniczą aktywnie w pracach nad unifikacją europejskiego cywilnego prawa sądowego.

Uczestniczą również w pracach Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego, zmierzającej do wypracowania międzynarodowej konwencji o uznaniu i wykonywaniu orzeczeń sądowych.

Konwencja wiedeńska z 23 maja 1969r o prawie traktatów definiuje w artykule 2, ustawy 1 umowę międzynarodową jako- międzynarodowe porozumienie zawarte w formie pisemnej i podlegające zasadom prawa międzynarodowego przez podmioty społeczności międzynarodowej posiadające tzw. zdolność traktatową.

Zdolność traktatową posiada państwo i jego upoważnione organy .

O tym, jakie organy i w jaki sposób realizują tę zdolność w imieniu państwa bądź we własnym imieniu, ale na rachunek państwa- decyduje prawo krajowe.

Współcześnie umowy międzynarodowe stanowią zdecydowaną większość źródeł prawa międzynarodowego.

Obok umów międzynarodowych istotnym źródłem prawa międzynarodowego są także zwyczaje międzynarodowe, ustalone w toku stosunków między podmiotami społeczności międzynarodowej i usankcjonowane w toku międzynarodowej praktyki.

Polega ona na uznaniu przez państwa lub przez organizacje międzynarodowe oraz instytucje prawnomiędzynarodowe, że jakieś postępowanie w życiu międzynarodowym powinno być regułą we wzajemnych relacjach między nimi.

Także zasady wydobyte w toku działalności orzeczniczej niektórych instytucji międzynarodowych, np. Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości jako organu Narodów Zjednoczonych, są traktowane jako pomocnicze źródła prawa międzynarodowego, pomagające w ustaleniu treści normy międzynarodowej, bądź sposobu, w jaki należałoby jakąś formę międzynarodową rozumieć i stosować.

Umowa międzynarodowa może także być źródłem prawa krajowego. Według przeważającego stanowiska zawarcie i ratyfikowanie umowy międzynarodowej przez dane państwo lub jego organ, stwarza przesłankę wcielenia- zgodnie z zasadą ex proprio vigore- norm międzynarodowych zawartych w umowie- do systemu prawa krajowego.

Tak więc, ratyfikacja umowy- rodzi nie tylko skutki prawnomiędzynarodowe polegające na uznaniu, iż państwo bierze na siebie obowiązki i ciężary określone w danej umowie, ale również skutki w prawie wewnętrznym- w postaci uznania, iż zaistniała niezbędna przesłanka do nabycia mocy obowiązującej w prawie krajowym przez normy prawno-

międzynarodowe. O momencie wejścia w życie przesądza ogłoszenie umowy międzynarodowej w dzienniku publikacyjnym i w trybie przewidzianym w prawie obowiązującym w danym państwie.

W odniesieniu do pozostałych umów, które nie podlegają procedurze ratyfikacji, zawieranych nie w imieniu państwa, ale w ramach kompetencji poszczególnych organów władzy w danym państwie - z ich odpowiednikami w innych państwach, bądź z organizacjami międzynarodowymi- przeniesienie zawartych w nich norm prawno-międzynarodowych do wewnętrznego porządku prawnego- wymaga odpowiedniego przekształcenia takiej normy w normę prawa krajowego, a więc działalności prawotwórczej upoważnionego organu państwowego.

Zagadnienie 16

Obywatelstwo, więź prawna łącząca jednostkę z państwem oraz związane z tym uprawnienia i obowiązki określone przez prawo i konstytucję. Obywatelstwo można nabyć na mocy prawa - przez urodzenie, stosowane są tu 2 rozwiązania:

- o obywatelstwie decyduje tzw. prawo ziemi (Ius soli) - dziecko nabywa obywatelstwo państwa, w którym się urodzi;

- prawo krwi (Ius sanguinis) - dziecko nabywa obywatelstwo rodziców (lub matki), niezależnie od tego, gdzie się urodzi.

Nabycie obywatelstwa w wyniku decyzji również występuje w 2 wariantach:

- przez nadanie (naturalizację) na podstawie decyzji uprawnionego organu państwowego, na wniosek osoby zainteresowanej, po spełnieniu określonych warunków (np. zamieszkiwania pewnego okresu czasu na terytorium państwa);

- przez tzw. opcję - dana osoba ma możliwość wyboru obywatelstwa któregoś z rodziców bądź małżonka.

Konsekwencją nabycia obywatelstwa jest uzyskanie praw i obowiązków wynikających z konstytucji.

W Polsce kwestię obywatelstwa reguluje ustawa z 1962. Obywatelstwo polskie nabywa się przez:

1) urodzenie z obojga rodziców lub jednego z rodziców posiadających obywatelstwo polskie;

2) urodzenie lub znalezienie się w Polsce zarówno w przypadku, gdy rodzice są nieznani, jak i wtedy gdy nie posiadają żadnego obywatelstwa;

3) prawo wyboru jednego z dwóch posiadanych obywatelstw i zrzeczenia się jednego z nich (opcja);

4) nadanie cudzoziemcowi obywatelstwa polskiego, jeżeli mieszka co najmniej 5 lat w Polsce (naturalizacja);

5) powrót do Polski z zamiarem osiedlenia się na stałe;

6) przysposobienie za zgodą opiekuna (tj. przez adopcję).

Są kraje, w których osoby mogą posiadać podwójne obywatelstwo lub nie posiadać żadnego (bezpaństwowiec, apatryda).

Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego Edukacja Obywatelska” Wydawnictwa Europa. Autorzy: Roman Smolski, Marek Smolski, Elżbieta Helena Stadtmüller.

Zagadnienie 20

Prawo dyplomatyczne - dział prawa międzynarodowego regulujący stosunki dyplomatyczne między państwami, a więc stosunki utrzymywane poprzez stałe misje dyplomatyczne.

Źródła prawa dyplomatycznego

Podstawowym aktem prawa międzynarodowego regulującym tą dziedzinę prawa jest Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 1961 roku. Obejmuje ona kwestie ustanowienia stosunków dyplomatycznych, funkcje dyplomatyczne, rangi szefów misji dyplomatycznych, a także przywileje i immunitety dyplomatyczne. Poza Konwencją wiedeńską, która jest wielostronną umową międzynarodową, państwa niekiedy zawierają dwustronne konwencje dyplomatyczne, które rozwijają, uzupełniają lub modyfikują normy prawne zawarte w Konwencji wiedeńskiej z 1961 r. Mimo skodyfikowania prawa dyplomatycznego, wciąż spore znaczenie w tej dziedzinie ma zwyczaj międzynarodowy.

Charakteru norm prawnie wiążących nie posiadają natomiast normy kurtuazji międzynarodowej, zwane też grzecznością międzynarodową lub obyczajem międzynarodowym, mimo że mają istotne znaczenie w dziedzinie stosunków dyplomatycznych.

Ustanowienie stosunków dyplomatycznych

Każde państwo będąc podmiotem prawa międzynarodowego posiada ius legationis - możliwość uczestniczenia w stosunkach międzynarodowych: wysyłania własnych przedstawicieli dyplomatycznych do innych państwa oraz przyjmowanie obcych dyplomatów, czyli posiada prawo legacji(biernej-przyjmowania i czynnej-wysyłania). Niemniej nawiązanie stosunków dyplomatycznych wymaga obopólnej zgody zainteresowanych państw.

Gdy państwa nawiążą (ustanowią) stosunki dyplomatyczne, kolejnym etapem jest mianowanie szefa misji dyplomatycznej (z reguły w randze ambasadora). Prawo dyplomatyczne wymaga uzyskania uprzedniej zgody, tzw. agrément, na mianowanie określonej osoby szefem misji. Prośbę o udzielenie agrément kieruje się w drodze dyplomatycznej. Państwo zapytane może odmówić udzielenia zgody i nie ma obowiązku uzasadnianie swej decyzji. Zaakceptowany kandydat, po mianowaniu na szefa misji zgodnie z procedurą własnego kraju, przybywa do kraju przyjmującego wyposażony w listy uwierzytelniające (w przypadku chargé d'affaires będą to listy wprowadzające). Oficjalnym początkiem pełnienia jego funkcji jako szefa misji jest moment akredytacji, czyli złożenia swoich listów uwierzytelniających (wprowadzających).

Funkcje misji dyplomatycznej

Zgodnie z Konwencją wiedeńską z 1961 roku do funkcji misji dyplomatycznych należy:

* reprezentowanie własnego państwa (państwa wysyłającego) w państwie przyjmującym,

* ochrona interesów swojego państwa oraz jego obywateli,

* prowadzenie rokowań z państwem przyjmującym,

* zapoznawanie się z warunkami panującymi w państwie przyjmującym i informowanie o tym własnego kraju (realizacja tej funkcji nie dopuszcza korzystania z metod niezgodnych z prawem, np. szpiegostwa),

* popieranie przyjaznych stosunków między oboma państwami.

Państwo, jako jednostka organizacyjna, posiada swoje organy wewnętrzne i zewnętrzne. Pierwsze z nich mają swoje siedziby na terytorium danego państwa i zaliczyć można do nich np. organy administracji danego państwa. Do drugiej grupy zaliczymy z kolei organy, które mają swoje siedziby poza granicami własnego państwa. Chodzi tu przede wszystkim o przedstawicielstwa dyplomatyczne. Działają one w imieniu państwa wysyłającego we wszystkich dziedzinach. Obok nich funkcjonują również przedstawicielstwa konsularne, których zakres działania jest ograniczony do konkretnych dziedzin.

Nawiązanie stosunków dyplomatycznych między państwami następuje przez wysłanie przez jedno z nich swoich przedstawicieli na terytorium drugiego. Prawo to, przysługujące każdemu państwu, jest określane jako czynne prawo legacji, a prawo przyjmowania tych przedstawicieli - biernym prawem legacji.

Stosunki dyplomatyczne mogą zostać zerwane przez jedną ze stron w wyniku postępowania drugiego państwa ocenianego przez państwo zrywające jako poważne naruszenie praw, interesów lub godności. Może do tego dojść również w sytuacji, gdy państwo przyjmujące nie zapewniło misji warunków do właściwego jej funkcjonowania. Działanie to może być również podjęte w wyniku nałożenia sankcji na państwo naruszające pokój. Wybuch wojny również powoduje zerwanie stosunków dyplomatycznych między państwami walczącymi.

Misje dyplomatyczne są organami zewnętrznymi państwa wysyłającego, działającymi na terytorium państwa przyjmującego. Reprezentują one na terytorium państwa przyjmującego państwo wysyłające i ustalają oraz pomagają w realizowaniu ogólnych zasad stosunków między tymi dwoma państwami. Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 23 V 1969r. zalicza do funkcji misji dyplomatycznych:

a) reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym;

b) ochronę w państwie przyjmującym interesów państwa wysyłającego i jego obywateli, w granicach ustalonych przez prawo międzynarodowe;

c) prowadzenie rokowań z rządem państwa przyjmującego;

d) zaznajamianie się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami panującymi w państwie przyjmującym i z rozwojem zachodzących w nim wydarzeń oraz zdawanie z tego sprawy rządowi państwa wysyłającego;

e) popieranie przyjaznych stosunków pomiędzy państwem wysyłającym a państwem przyjmującym oraz rozwijanie pomiędzy nimi stosunków gospodarczych, kulturalnych i naukowych.

Na czele misji stoi jej szef (akredytowany w państwie przyjmującym), kierujący pracą personelu (zalicza się tu personel dyplomatyczny, administracyjny i techniczny oraz personel służby misji).

Szefowie misji dzielą się na trzy klasy:

a) ambasadorów i nuncjuszów, akredytowanych przy głowach państw oraz innych szefów misji równorzędnego stopnia;

b) posłów, ministrów i internuncjuszów, akredytowanych przy głowach państw;

c) charges d'affaires, akredytowanych przy ministrach spraw zagranicznych.

Nuncjusze i internuncjusze wysyłani są wyłącznie przez Stolicę Apostolską. Klasę szefów misji ustalają między sobą państwa.

Ogólnie przyjętą zasadą jest również, że ambasador reprezentuje interesy swojego państwa tylko w jednym państwie. Zdarza się jednak, że ambasador jest reprezentantem swojego państwa w równocześnie w kilku państwach. Szefowie misji korzystają z pierwszeństwa w obrębie swojej klasy zgodnie z kolejnością dat i godzin objęcia funkcji. Za objęcie funkcji może być uważane złożenie listów uwierzytelniających lub notyfikacja o przybyciu i złożenie kopii listów uwierzytelniających w ministerstwie spraw zagranicznych.

Szef misji najwyższej klasy, posiadający pierwszeństwo przed innymi z racji najdłuższego pełnienia funkcji w danym państwie, stoi jako dziekan na czele korpusu dyplomatycznego (zaliczamy do niego szefów misji oraz członków personelu dyplomatycznego wraz z rodzinami). Pełni on z tej racji przede wszystkim funkcje reprezentacyjne i protokolarne. Posiada jednak uprawnienia do występowania w imieniu korpusu, głównie w sprawach warunków pełnienia funkcji dyplomatycznych w państwie przyjmującym, a przede wszystkim w sprawach przestrzegania przywilejów i immunitetów dyplomatycznych.

Do personelu misji zaliczamy:

a) personel dyplomatyczny (zaliczymy do tej grupy: radców, sekretarzy oraz attaches),

b) personel administracyjny i techniczny (tu zaliczyć należy m.in.: personel kancelaryjny, lekarzy, szyfrantów),

c) personel służby (kierowcy, gońcy i służba zatrudniona przez państwo wysyłające).

Dwie pierwsze grupy korzystają z pełnych przywilejów i immunitetów dyplomatycznych. Ostatniej grupie przyznano tylko ograniczone przywileje i immunitety.

Przy dokonywaniu wyboru osób, które zostaną wysłane do misji obowiązują pewne ograniczenia wiążące państwo wysyłające, bowiem państwo przyjmujące może sprzeciwić się mianowaniu pewnych osób na określone stanowiska w misji dyplomatycznej. Najdalej idące prawo do interwencji przysługującej państwu przyjmującemu obowiązuje w stosunku do osoby szefa misji. Przed mianowaniem szefa misji, państwo wysyłające musi upewnić się, czy osoba przewidziana na szefa misji będzie mile widziana przez państwo przyjmujące - czy będzie traktowana jako persona grata. Odpowiedź twierdząca, określana jest jako agrement. Ewentualna odpowiedź negatywna, nie nakłada na państwo przyjmujące obowiązku podawania przyczyn odmowy. Dopiero po uzyskaniu agrement, państwo wysyłające powinno wystawić nowo mianowanemu przedstawicielowi dyplomatycznemu listy uwierzytelniające, które wręcza on głowie państwa przyjmującego. W wypadku, gdy jedna osoba ma zostać mianowana szefem misji w kilku państwach, wymagana jest zgoda wszystkich państw.

Zakończenie funkcji członka misji może nastąpić:

a) z inicjatywy członka misji (gdy poprosi on o odwołanie z zajmowanego stanowiska lub poda się do dymisji);

b) z woli państwa wysyłającego (odwołanie członka misji);

c) z woli państwa przyjmującego (uznanie za persona non grata - gdy działalność członka misji jest sprzeczna z prawem międzynarodowym lub z prawem wewnętrznym państwa przyjmującego);

d) na skutek wypadków losowych lub powstania okoliczności zewnętrznych, które uniemożliwiają dalsze istnienie stosunków dyplomatycznych (np. śmierć członka misji; zerwanie stosunków dyplomatycznych; utrata niepodległości przez państwo wysyłające lub przyjmujące).

Międzynarodowe - prawo publiczne

Prawo dyplomatyczne i konsularne

Personel dyplomatyczny korzysta w państwie przyjmującym z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych. Oznacza to, że organy państwa przyjmującego nie mogą stosować wobec przedstawicieli dyplomatycznych przymusu w żadnej formie, naruszać jego bezpieczeństwa lub swobody osobistej oraz nie mogą podejmować żadnych działań, których wynikiem byłoby naruszenie godności lub obraza przedstawiciela. W wyjątkowych przypadkach dopuszczalne jest ograniczenie swobody i nietykalności osobistej przedstawiciela dyplomatycznego, gdy np.: ma to zapobiec popełnieniu przestępstwa, w samoobronie i obronie koniecznej oraz jeśli wymagają tego szczególnie ważne względy bezpieczeństwa państwa przyjmującego lub bezpieczeństwa publicznego. Państwo przyjmujące jest ponadto obowiązane zapewnić przebywającym na ich terytorium przedstawicielom dyplomatycznym odpowiednią ochronę osobistą. Przedstawiciel dyplomatyczny korzysta ponadto w państwie przyjmującym z immunitetu jurysdykcyjnego w sprawach karnych, cywilnych i administracyjnych. Immunitet w sprawach karnych jest immunitetem pełnym, konwencja wiedeńska nie przewiduje od niego żadnych wyjątków.

W sprawach cywilnych, występuje kilka wyjątków od immunitetu pełnego w sprawach:

- powództw z zakresu prawa rzeczowego dotyczącego prywatnego mienia nieruchomego położonego na terytorium państwa przyjmującego;

- powództw dotyczących spadkobrania, w których przedstawiciel dyplomatyczny jest wykonawcą testamentu, administratorem, spadkobiercą lub zapisobiercą w charakterze osoby prywatnej, a nie w imieniu państwa wysyłającego;

- powództw dotyczących wszelkiego rodzaju zawodowej lub handlowej działalności wykonywanej przez przedstawiciela dyplomatycznego w państwie przyjmującym poza jego funkcjami urzędowymi;

- powództw, w których przedstawiciel dyplomatyczny wdał się w spór sądowy dobrowolnie.

Przedstawiciel dyplomatyczny nie jest zobowiązany do składania zeznań w charakterze świadka i korzysta z immunitetu podatkowego i celnego.

Zrzec się immunitetu może tylko państwo wysyłające.

Każdej osobie uprawnionej do korzystania z przywilejów i immunitetów przysługują one od chwili wjazdu na terytorium państwa przyjmującego w celu objęcia swego stanowiska, a w wypadku, gdy uprawniona osoba znajduje się już na tym terytorium - od chwili doręczenia jej nominacji właściwym władzom państwa przyjmującego. Jeżeli czas pełnienia funkcji członka misji dobiegł końca, przysługujące mu przywileje i immunitety wygasają z chwilą opuszczenia przez niego terytorium państwa przyjmującego. W wypadku, gdy osoba uznana za persona non grata nie opuściła terytorium państwa przyjmującego w wyznaczonym terminie, państwo to może cofnąć jej przywileje i immunitety.

Dodatkowo, jeżeli przedstawiciel dyplomatyczny przejeżdża przez terytorium lub znajduje się na terytorium państwa trzeciego, będąc w podróży celem objęcia swego stanowiska lub powrotu na nie, albo też wracając do swego własnego kraju, państwo trzecie przyzna mu nietykalność oraz wszelkie immunitety. Nie dotyczy to członków personelu administracyjnego i technicznego.

Państwo przyjmujące ma pewne obowiązki wobec przebywających na jego terytorium przedstawicieli dyplomatycznych, nie oznacza to jednak, że obowiązki takie są jednostronne.

Do obowiązków członków misji należy przede wszystkim:

a) poszanowanie i przestrzeganie prawa państwa przyjmującego;

b) niemieszanie się do spraw wewnętrznych tego państwa;

c) okazywanie swym postępowaniem właściwego stosunku do państwa przyjmującego i szanowanie jego instytucji, tradycji i kultury;

d) powstrzymywanie się od publicznej krytyki głowy państwa, rządu i innych organów państwa przyjmującego;

e) niedziałanie na szkodę państwa przyjmującego.

Budynki lub część budynków i tereny przyległe do nich (np.: ogród czy parking) użytkowane dla celów misji, łącznie z rezydencją szefa misji, określane są jako pomieszczenia misji. Pomieszczenia misji są nietykalne, a funkcjonariusze państwa przyjmującego nie mogą do nich wkraczać, chyba że uzyskają na to zgodę szefa misji. Do państwie przyjmującego należy podjęcie niezbędnych kroków do ochrony misji. Na państwie wysyłającym ciąży z kolei obowiązek użytkowania pomieszczeń misji zgodnie z jej funkcjami.

Wszystkim państwom przysługuje czynne i bierne prawo konsulatu. Nawiązanie stosunków dyplomatycznych jest równoznaczne ze zgodą na nawiązanie stosunków konsularnych (chyba że strony postanowiły inaczej). Analogicznie odnosi się to do zerwania stosunków dyplomatycznych.

Funkcje konsularne wykonują urzędy konsularne. Zdarza się jednak, że państwo powierza wykonywanie tych funkcji misjom dyplomatycznym - wtedy działaniami z tym związanymi zajmują się specjalnie powołane wydziały konsularne.

Ustanowienie urzędu konsularnego następuje tylko za zgodą państwa przyjmującego. Porozumienie w sprawie ustanowienia urzędu konsularnego musi określać jego siedzibę, klasę oraz okręg konsularny. Jest to związane z tym, że państwo wysyłające może ustanowić na obszarze państwa przyjmującego kilka urzędów konsularnych. Okręg konsularny jest obszarem przydzielonym urzędowi konsularnemu, dla wykonywania funkcji konsularnych.

Konwencja wiedeńska uznała cztery klasy urzędów konsularnych: konsulaty generalne, konsulaty, wicekonsulaty i agencje konsularne.

Do podstawowych funkcji przedstawiciela konsularnego należy ochrona różnorodnych interesów państwa wysyłającego i jego obywateli w państwie przyjmującym. Funkcje konsularne obejmują m.in.:

1) ochronę w państwie przyjmującym interesów państwa wysyłającego i jego obywateli, zarówno osób fizycznych, jak i osób prawnych;

2) popieranie rozwoju stosunków handlowych, gospodarczych i naukowych pomiędzy państwem wysyłającym i państwem przyjmującym;

3) zapoznawanie się wszelkimi prawnie dopuszczalnymi środkami z warunkami i rozwojem życia handlowego, gospodarczego, kulturalnego i naukowego w państwie przyjmującym i przesyłanie w tym przedmiocie sprawozdań rządowi państwa wysyłającego;

4) wydawanie paszportów i dokumentów podróży obywatelom państwa wysyłającego, jak również wiz i właściwych dokumentów osobom, które zamierzają udać się do państwa wysyłającego;

5) udzielanie pomocy i opieki obywatelom państwa wysyłającego,

6) występowanie w charakterze notariusza i urzędnika stanu cywilnego oraz wykonywanie związanych z tym funkcji, jak również pewnych czynności o charakterze administracyjnym,

7) sprawy spadkowe oraz ochronę interesów małoletnich i ubezwłasnowolnionych obywateli państwa wysyłającego;

8) reprezentowanie obywateli państwa wysyłającego przed sądami lub innymi władzami państwa przyjmującego;

9) wykonywanie prawa kontroli i inspekcji w odniesieniu do statków morskich i statków rzecznych posiadających przynależność państwa wysyłającego oraz do samolotów zarejestrowanych w tym państwie, jak również do ich załóg;

10) udzielanie pomocy statkom morskim i rzecznym oraz samolotom jak również ich załogom.

Na czele urzędu konsularnego stoi kierownik, którym może być (w zależności od klasy):

- konsul generalny,

- wicekonsul lub

- agent konsularny.

Do pozostałych członków urzędu konsularnego należy zaliczyć:

- funkcjonariuszy konsularnych (osoby, którym powierzono wykonywanie funkcji konsularnych),

- pracowników konsularnych (osoby zatrudnione w służbie administracyjnej lub technicznej) oraz

- członków personelu służby.

Do urzędników konsularnych pochodzących z państwa wysyłającego, nie można zaliczać konsulów honorowych. Może on być co prawda obywatelem państwa wysyłającego, ale najczęściej jest obywatelem państwa przyjmującego. Zostaje on upoważniony do wykonywania swoich funkcji przez państwo wysyłające, ale nie pobiera za to żadnego wynagrodzenia, dlatego też może on prowadzić działalność zarobkową.

Zasady mianowania kierownika urzędu konsularnego są w zasadzie analogiczne do zasad powoływania przedstawiciela dyplomatycznego. Państwo wysyłające, po wytypowaniu kandydata na to stanowisko, musi uzyskać od państwa przyjmującego tzw. exequatur, czyli zgodę na wykonywanie przez tą osobę funkcji konsularnych w określonym okręgu. Państwo przyjmujące ma prawo odmówić udzielenia zgody bez podawania przyczyny. Kierownikowi urzędu wystawia się listy komisyjne, które są odpowiednikiem listów uwierzytelniających przedstawiciela dyplomatycznego. Jeżeli chodzi o odwołanie kierownika urzędu konsularnego, to może to nastąpić zarówno z woli państwa wysyłającego jak i z woli państwa przyjmującego (uznanie za persona non grata).

W sprawie immunitetu konsularnego istnieje zasadnicza różnica w stosunku do immunitetu dyplomatycznego. Konsul podlega jurysdykcji i władzy państwa przyjmującego - z wyjątkiem swych czynności urzędowych.

Państwo przyjmujące ma obowiązek traktowania urzędników konsularnych z należytym im szacunkiem oraz podejmowania wszelkich niezbędnych środków dla zapobieżenia jakimkolwiek zamachom, skierowanym przeciwko ich osobie, wolności lub godności. Urzędnikom konsularnym nie przysługuje pełna nietykalność osobista, jednakże mogą być zatrzymani lub aresztowani tylko w przypadku popełnienia ciężkiej zbrodni i tylko w wykonaniu postanowienia właściwej władzy sądowej. Mogą być więzieni tylko w wykonywaniu ostatecznego i prawomocnego wyroku sądowego.

Urzędnicy i pracownicy konsularni nie podlegają jurysdykcji władz sądowych i administracyjnych państwa przyjmującego w odniesieniu do czynności dokonanych przy wykonywaniu funkcji konsularnych, a więc przy wykonywaniu funkcji urzędowych. Immunitet nie ma zastosowania w przypadku wytoczenia powództwa cywilnego, wynikającego z zawarcia przez urzędnika lub pracownika konsularnego umowy, w której nie występował on wyraźnie lub w sposób dorozumiany jako przedstawiciel państwa wysyłającego, a także w przypadku powództwa z tytułu szkody powstałej przez pojazd, statek lub samolot. Członkowie urzędu konsularnego nie są obowiązani do składania zeznań w charakterze świadka, jeśli dotyczą one faktów związanych z wykonywanymi przez nich funkcjami oraz do przedstawienia ich korespondencji i dokumentów urzędowych.

Urzędnikom i pracownikom konsularnym przysługuje immunitet celny i podatkowy. Zwolnieni są od świadczeń osobistych oraz od wszelkiego rodzaju służby publicznej, ponadto zwolnieni są od wszelkich obowiązków przewidzianych przez prawo państwa przyjmującego w dziedzinie rejestracji cudzoziemców i zezwoleń na pobyt.

Pracownikom konsularnym, czyli osobom zatrudnionym w służbie administracyjnej lub technicznej, przysługuje immunitet jurysdykcyjny, podatkowy i celny oraz są oni zwolnieni od świadczeń osobistych.

Członkom rodzin urzędników i pracowników konsularnych nie przysługują główne przywileje i immunitety, jako że mają one charakter funkcyjny, ale korzystają z immunitetu podatkowego i celnego.

Przywileje i immunitety dla członków urzędu konsularnego obowiązują od chwili wjazdu na terytorium państwa przyjmującego do czasu opuszczenia przez dane osoby terytorium państwa przyjmującego.

Władze państwa przyjmującego nie mogą wkroczyć bez zgody kierownika urzędu tylko "do tej części pomieszczeń konsularnych, którą urząd konsularny używa wyłącznie dla swej działalności"; można ponadto domniemywać zgodę kierownika urzędu konsularnego w razie pożaru lub innego nieszczęśliwego wypadku wymagającego podjęcia natychmiastowych środków ochrony. Nietykalne są natomiast w każdym czasie i miejscu archiwa i dokumenty konsularne. Obowiązek ochrony pomieszczeń i archiwów konsularnych istnieje także w razie zerwania stosunków konsularnych, a nawet w razie wybuchu wojny.

Na państwie wysyłającym tkwi z kolei obowiązek dbania aby pomieszczenia urzędu konsularnego nie były użytkowane w sposób niezgodny z wykonywaniem funkcji konsularnych. Należy dodać, że w urzędzie konsularnym nie można udzielać azylu.

Zagadnienie 24

Personel misji dyplomatycznej - oznacza członków personelu dyplomatycznego, personelu administracyjnego i technicznego oraz personelu służby misji dyplomatycznej.

Personel dyplomatyczny misji oznacza z kolei członków personelu misji posiadających stopień dyplomatyczny.

stopnie polskiego personelu dyplomatycznego

* ambasador tytularny

* radca - minister

* I radca

* radca

* I sekretarz

* II sekretarz

* III sekretarz

* attaché

Stopnie dyplomatyczne w odniesieniu do żołnierzy:

* attaché obrony (wojskowy, morski, lotniczy)

* zastępca attaché obrony (wojskowego, morskiego, lotniczego)

Personel służby misji oznacza natomiast członków personelu misji zatrudnionych w służbie domowej misji.

Zagadnienie 28

Przywileje i immunitety dyplomatyczne - zespół udogodnień i wyłączeń przysługujących członkom misji dyplomatycznej, a zwłaszcza przedstawicielom dyplomatycznym i członkom ich najbliższych rodzin.

Z reguły mówi się łącznie o "przywilejach i immunitetach", nie rozdzielając tych pojęć, choć niektórzy są zdania, iż przywileje to pewne uprawnienia nie przysługujące samym obywatelom państwa, w którym akredytowany jest dyplomata (np. prawo do flagi), zaś immunitety to pewne wyłączenia od obowiązujących w danym kraju norm prawnych (np. immunitet jurysdykcyjny).

Przywileje i immunitety dzielimy na: rzeczowe - przysługujące misji dyplomatycznej i osobowe - przysługujące członkom personelu misji.

Do przywilejów i immunitetów rzeczowych zaliczamy:

* prawo używania flagi i godła na pomieszczeniach misji dyplomatycznej,

* nietykalność pomieszczeń misji, jej archiwów, dokumentacji i korespondencji urzędowej

* zwolnienie od podatków i opłat

* swobodę porozumiewania się

Do przywilejów i immunitetów osobowych zaliczamy:

* prawo używania flagi i godła (tylko w przypadku szefa misji dyplomatycznej na terenie jego rezydencji prywatnej i w środkach transportu),

* nietykalność osobistą, rozciągającą się także na prywatną rezydencję, mienie, dokumenty i korespondencję,

* immunitet jurysdykcyjny, czyli - co do zasady - niepodleganie prawu kraju, w którym się jest akredytowanym,

* zwolnienie od opłat, podatków i ubezpieczeń społecznych,

* zwolnienie od rewizji osobistej i rewizji bagażu

Należy dodać, że nierzadko w potocznym użyciu (niestety podzielanym przez niektórych spośród tych prawników, którzy nie mają styczności z prawem dyplomatycznym) jest błędne stwierdzenie, że przywileje i immunitety osobowe przysługują każdemu posiadaczowi paszportu dyplomatycznego. W rzeczywistości tak nie jest, ponieważ państwa mogą wydawać takie dokumenty także osobom nie będącym członkami misji dyplomatycznych (i niebędących członkami rodzin członków misji dyplomatycznych). W ich przypadku to, czy i jakie przywileje i immunitety dana osoba otrzyma, zależy tylko i wyłącznie od uznania państwa ich udzielającego.

Zagadnienie 32

System Narodów Zjednoczonych

Omawianie całego Systemu ONZ najlepiej zacząć od sześciu organów tworzących Organizację Narodów Zjednoczonych.

Zgromadzenie Ogólne (General Assembly)

W Zgromadzeniu Ogólnym są reprezentowane wszystkie państwa członkowskie. Każdy kraj ma jeden głos. Decyzje w sprawach kluczowych, takich jak kwestie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, przyjmowanie nowych członków, zatwierdzanie budżetu ONZ i budżetu misji pokojowych, zapadają większością 2/3 głosów wszystkich członków. Decyzja w innych sprawach zapada zwykłą większością głosów. W ostatnich latach czynione są starania o podejmowanie decyzji w drodze konsensusu, a nie przez formalne głosowanie. Zalecenia Zgromadzenia Ogólnego nie mają mocy wiążącej, ale stanowią one ważny głos opinii światowej i reprezentują autorytet moralny społeczności międzynarodowej.

Podstawowe uprawnienie Zgromadzenia Ogólnego to przyznany mu na mocy artykułu 10 Karty Narodów Zjednoczonych mandat do rozpatrywania i wydawania opinii we wszystkich sprawach, które uzna za istotne, oraz nadzór i koordynacja całego Systemu Narodów Zjednoczonych.

Inne funkcje i uprawnienia nadane Zgromadzeniu na mocy Karty Narodów Zjednoczonych to:

* Ustalanie zasad współpracy dla utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, łącznie z zasadami procesu rozbrojenia i ograniczenia ilości broni.

* Omawianie i rekomendowanie rozwiązań dotyczących każdej kwestii, która tyczy się pokoju i bezpieczeństwa na świecie za wyjątkiem tych spraw, które stanowią przedmiot obrad Rady Bezpieczeństwa.

* Omawianie i rekomendowanie rozwiązań każdej kwestii w obrębie ustaleń Karty Narodów ONZ oraz dotyczącej uprawnień i funkcji organów ONZ, z tym samym zastrzeżeniem co w punkcie poprzednim.

* Inicjowanie badań i formułowanie rekomendacji w celu promowania międzynarodowej współpracy politycznej, opracowania i kodyfikacji prawa międzynarodowego, w urzeczywistnianiu praw człowieka i fundamentalnych wolności wszystkich ludzi a także we współpracy w dziedzinie gospodarki, spraw społecznych, kultury, edukacji oraz zdrowia.

* Formułowanie rekomendacji dla pokojowego rozwiązania każdej kwestii, która mogłaby zagrozić przyjaznym stosunkom między narodami, niezależnie od okoliczności jej powstania.

* Przyjmowanie raportów Rady Bezpieczeństwa oraz innych organów ONZ

* Ustalanie i aprobowanie budżetu ONZ oraz wysokości kontrybucji członków Organizacji.

* Wybór niestałych członków Rady Bezpieczeństwa, Rady Gospodarczej i Społecznej oraz wybieralnych członków Rady Powierniczej.

* Wybór części sędziów Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze (pozostałych wybiera Rada Bezpieczeństwa), oraz wybór Sekretarza Generalnego na podstawie rekomendacji Rady.

Doroczna sesja Zgromadzenia Ogólnego rozpoczyna się we wrześniu każdego roku. Jeżeli wymagają tego okoliczności Zgromadzenie może wznowić sesję lub spotkać się na sesji specjalnej w celu omówienia spraw o szczególnym znaczeniu. W okresie między sesjami prace Zgromadzenia są kontynuowane w ramach sześciu głównych komitetów oraz innych ciał pomocniczych, a także przez Sekretariat ONZ. Na początku każdej sesji Zgromadzenia wybiera nowego przewodniczącego, 21 wiceprzewodniczących oraz przewodniczących sześciu głównych komitetów Zgromadzenia. Gwoli sprawiedliwości fotel przewodniczącego Zgromadzenia Ogólnego przechodzi corocznie do kolejnej grupy krajów: afrykańskich, azjatyckich, wschodnioeuropejskich, latynoamerykańskich i karaibskich, zachodnioeuropejskich.

Specjalnej sesji Zgromadzenia Ogólnego może zażądać Rada Bezpieczeństwa, większość krajów członkowskich, a nawet jeden kraj członkowski, jeśli większość członków przychyli się do prośby. Te same zasady tyczą się sesji nadzwyczajnych, które odbywają się w ciągu 24 godzin od ich zwołania.

Przy Zgromadzeniu Ogólnym działają rozliczne ciała pomocnicze. Najważniejsze z nich - sześć komitetów głównych sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ - to:

* Komitet Pierwszy - sprawy rozbrojenia i bezpieczeństwa międzynarodowego (First Committee - Disarmament and International Security)

* Komitet Drugi - sprawy ekonomiczne i finansowe (Second Committee - Economic and Financial)

* Komitet Trzeci - sprawy społeczne, kulturalne i pomoc humanitarna (Third Committee - Social, Humanitarian and Cultural)

* Komitet Czwarty - sprawy polityczne i dekolonizacja (Fourth Committee - Special Political and Decolonization)

* Komitet Piąty - sprawy administracyjne i budżetowe (Fifth Committee - Administrative and Budgetary)

* Komitet Szósty - sprawy prawne (Sixth Committee - Legal)

Oprócz tego istnieją komitety proceduralne, działające tylko podczas sesji Zgromadzenia Ogólnego, komitety stałe oraz organy pomocnicze i ad hoc Zgromadzenia Ogólnego.

Rada Bezpieczeństwa (Security Council)

Karta Narodów Zjednoczonych nakłada na Radę Bezpieczeństwa odpowiedzialność za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa światowego. Rada funkcjonuje w systemie ciągłym, a więc może zebrać się w każdej chwili. Uwagę tego gremium na zagrożenia dla pokoju może zwrócić każde państwo, także nie będące członkiem ONZ. Rada składa się z 15 członków, z czego pięciu - Chiny, Francja, Federacja Rosyjska, Wielka Brytania oraz Stany Zjednoczone - są członkami stałymi. Pozostałych dziesięciu to członkowie niestali, wybierani przez Zgromadzenie Ogólne na dwuletnią kadencję. Co roku zmienia się pięciu niestałych członków. Na mocy rezolucji organ ten ustalił, że niestałych członków wybiera się według określonego klucza: Azja i Afryka - 5 członków, Ameryka Łacińska i Karaiby - 2, Europa Wschodnia - 1, Europa Zachodnia i inne kraje - 2. Przewodnictwo Rady Bezpieczeństwa obejmowane jest na okres jednego miesiąca przez kolejnych członków według kolejności alfabetycznej.

Do podjęcia decyzji w kwestiach proceduralnych i merytorycznych wymagane jest w Radzie Bezpieczeństwa uzyskanie dziewięciu głosów poparcia. Niektóre decyzje w wymagają zgodnego poparcia wszystkich stałych członków. Ta zasada nosi nazwę "prawa jednomyślności wielkich mocarstw". W przypadku decyzji w sprawach merytorycznych, gdy jeden ze stałych członków sprzeciwia się decyzji i stosuje prawo weta, decyzja nie zostaje podjęta. Wszystkie państwa członkowskie są zobligowane do wypełniania postanowień Rady Bezpieczeństwa.

W przypadku zaistnienia zagrożenia dla pokoju międzynarodowego Rada Bezpieczeństwa rozważa w pierwszej kolejności sposoby pokojowego rozwiązania konfliktu - sugeruje warunki ugody lub podejmuje się mediacji albo prosi o to Sekretarza Generalnego ONZ. Rada ma prawo wyznaczyć specjalnego przedstawiciela do spraw danego problemu. W przypadku otwartych działań zbrojnych Rada stara się doprowadzać do zawieszenia broni. Może postanowić o wysłaniu misji pokojowej dla utrzymania rozejmu lub niedopuszczenia do dalszych konfliktów.

Rada może przedsięwziąć środki dla wymuszenia przestrzegania jej postanowień. W wyjątkowych przypadkach może zezwolić państwom członkowskim ONZ na użycie "wszystkich dostępnych środków" w celu zapewnienia wykonania decyzji, łącznie ze zbiorową akcją militarną.

Rada Bezpieczeństwa rekomenduje Zgromadzeniu Ogólnemu kandydatów na stanowisko Sekretarza Generalnego oraz na nowych członków ONZ. Ponadto, Rada Bezpieczeństwa wybiera część sędziów Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości.

Przy Radzie Bezpieczeństwa funkcjonują liczne organy, z których najważniejsze to:

* komitety stałe - Komitet Ekspertów do spraw Zasad Procedury (Committee of Experts on Rules of Procedure), Komitet do spraw Przyjmowania Nowych Członków (Committee on Admission of New Members).

* Komitety ad hoc - Komitet do spraw Posiedzeń Rady Bezpieczeństwa poza Siedzibą ONZ (Security Council Committee on Council meeting away from Headquarters), Rada Zarządzająca Komisji Narodów Zjednoczonych ds. Kompensacji ONZ (Governing Council of the United Nations Compensation Commmitee) oraz Komitet Antyterrorystyczny (Counter-terrorism Committee).

* Komitety sankcji (Sanctions Committees), których liczba jest zmienna (30 sierpnia 2002 było 6 komitetów sankcji) - Komitet Rezolucji 661 (Irak), Komitet Rezolucji 751 (Somalia), Komitet Rezolucji 918 (Rwanda), Komitet Rezolucji 1132 (Sierra Leone), Komitet Rezolucji 1261 (Afganistan), Komitet Rezolucji 1343 (Liberia).

* Operacje i misje pokojowe

* Międzynarodowy Trybunał Karny dla Rwandy (International Tribunal for Rwanda)

* Międzynarodowy Trybunał Karny dla Byłej Jugosławii (International Tribunal for the Former Yugoslavia)

Rada Gospodarcza i Społeczna (Economic and Social Council - ECOSOC)

Rada Gospodarcza i Społeczna pozostaje w centrum działań Systemu Narodów Zjednoczonych w dziedzinie gospodarczej i społecznej. Poprzez debaty oraz rekomendacje dotyczące kierunku polityki ONZ, ECOSOC odgrywa kluczową rolę w budowaniu międzynarodowej współpracy na rzecz rozwoju oraz w ustalaniu zadań priorytetowych dla Organizacji. Rada Gospodarcza i Społeczna koordynuje pracę czternastu organizacji wyspecjalizowanych NZ, dziesięciu komisji funkcyjnych oraz pięciu komisji regionalnych. Otrzymuje ona wsparcie 11 funduszy i programów ONZ. Wszystkie te instytucje pracują nad rozwiązywaniem problemów społecznych i gospodarczych. Oprócz tego ECOSOC zapewnia wprowadzanie w życie postanowień głównych konferencji ONZ oraz kontynuuje pracę nad kwestiami poruszanymi na nich.

Rada Gospodarcza i Społeczna ma 54 członków wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne na trzyletnią kadencję. Podobnie jak w przypadku innych organów ONZ, obowiązuje tu zasada stałej liczby miejsc dla krajów reprezentujących różne regiony geograficzne: 14 dla państw Afryki, 11 dla państw Azji, sześć dla krajów wschodniej Europy, dziesięć dla krajów Ameryki Łacińskiej i Karaibów, a trzynaście dla państw Zachodniej Europy i innych krajów.

Członkowie spotykają się co miesiąc na kilkudniowych sesjach, natomiast w sierpniu każdego roku odbywa się doroczna czterotygodniowa sesja, podczas której ministrowie państw członkowskich na specjalnym spotkaniu omawiają podstawowe problemy gospodarcze, społeczne i humanitarne. Rada daje organizacjom pozarządowym możliwość wspomożenia działań ONZ swoim doświadczeniem, przez co stanowi istotne połączenie między Organizacją a społeczeństwami obywatelskimi na świecie. Około 2100 organizacji pozarządowych z całego świata posiada status konsultanta przy ECOSOC.

W ostatnich latach Rada Gospodarcza i Społeczna stała się główną instytucją na świecie zajmującą się najważniejszymi wyzwaniami stawianymi przez globalizację, między innymi zmniejszeniem "przepaści cyfrowej" między państwami rozwiniętymi i rozwijającymi się poprzez prace nad technologiami informacyjnymi i komunikacyjnymi. ECOSOC koordynuje także działania licznych komisji badających takie kwestie jak populacja, zrównoważony rozwój i rozwój społeczny.

Rada stała się również głównym forum, na którym wypracowuje się założenia działań ONZ, przy współpracy przedstawicieli Banku Światowego oraz Międzynarodowego Funduszu Walutowego, a także społeczności dyplomatycznej.

Według Karty Narodów Zjednoczonych Rada Gospodarcza i Społeczna odpowiada za:

* promocję wyższych standardów życia, pełnego zatrudnienia oraz postępu społecznego i gospodarczego;

* poszukiwanie rozwiązań dla międzynarodowych problemów gospodarczych, kulturalnych i edukacyjnych;

* umożliwianie międzynarodowej współpracy w dziedzinie kultury i edukacji;

* promocję powszechnego poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności;

ECOSOC konsultuje się ze środowiskiem akademickim, z sektorem biznesu oraz ze wspomnianymi już organizacjami pozarządowymi.

W związku z tak szerokim zakresem zadań zasoby Rady Gospodarczej i Społecznej wynoszą do siedemdziesięciu procent wszystkich zasobów Organizacji Narodów Zjednoczonych (ludzkich i finansowych). Funkcjonuje przy niej również duża liczba ciał pomocniczych, których najważniejsze rodzaje to:

*

Komisje Regionalne

Komisja Gospodarcza ds. Afryki

(Economic Commission for Africa - ECA)

Komisja Gospodarcza ds. Ameryki Łacińskiej i Karaibów

(Economic Commission for Latin America and the Caribbean - ECLAC)

Komisja Gospodarczo - Społeczna ds. Azji i Pacyfiku

(Economic and Social Commission for Asia and the Pacific - ESCAP)

Komisja Gospodarczo - Społeczna ds. Azji Zachodniej

(Economic and Social Commission for Western Asia - ESCWA)

Komisja Gospodarcza ds. Europy

(Economic Commission for Europe - ECE)

*

Komitety Stałe

Komitet Programu i Koordynacji

(Committee for Programme and Coordination)

Komitet do spraw Organizacji Pozarządowych

(Committee on Non-Governmental Organizations)

Komisja do spraw Osiedli Ludzkich

(Commission on Human Settlements)

Komisja do spraw Negocjacji z Agencjami Międzyrządowymi

(Commission on Negotiations with Intergovernmental Agencies)

*

Organy ad hoc

Otwarta Grupa Robocza do spraw Informatyki (Ad hoc Open-ended Working Group on Informatics)

*

Komisje Funkcjonalne (między innymi)

Komisja Statystyczna

(Statistical Commission)

Komisja ds. Ludności i Rozwoju

(Commission on Population and Development)

Komisja Rozwoju Społecznego

(Commission for Social Development)

Komisja Praw Człowieka

(Commission on Human Rights)

Komisja ds. Środków Odurzających

(Commission on Narcotic Drugs)

Komisja ds. Statusu Kobiet

(Commission on the Status of Women)

*

Organy specjalistyczne złożone z ekspertów rządowych, między innymi:

Grupa ad hoc Ekspertów do spraw Międzynarodowej Współpracy w Dziedzinie Podatków

(Ad Hoc Group of Experts on International Cooperation in Tax Matters)

Komitet do spraw Praw Ekonomicznych, Społecznych i Kulturowych

(Committee on Economic, Social and Cultural Rights)

Komitet do spraw Energii i Zasobów Naturalnych dla Rozwoju

(Commitee on Energy and Natural Resources for Development)

Stałe Forum do spraw Ludów Tubylczych

(Permanent Forum on Indigenous Issues)

*

Organy pokrewne (między innymi)

Międzynarodowy Organ Kontroli Środków Odurzających

(International Drug Control Board)

Rada Powiernicza (Trusteeship Council)

Radę powierniczą utworzono dla sprawowania międzynarodowej kontroli nad 11 terytoriami powierniczymi administrowanymi przez 7 państw członkowskich i zapewnienia im odpowiedniego przygotowania do przejęcia niezależnej władzy i odzyskania niepodległości. Do roku 1994 wszystkie te terytoria odzyskały niepodległość jako samodzielne państwa lub przyłączyły się do krajów sąsiednich. Ostatnim z nich było Terytorium Powiernicze Wysp Pacyfiku (Palau), które, już jako niepodległe państwo, stało się 185 członkiem ONZ.

W związku z tym 1 listopada 1994 r. Rada Powiernicza zawiesiła swoją działalność, a w rezolucji z 25 maja 1994r. zmieniła zasady swojego działania - od tej pory członkowie nie mają obowiązku spotykania się corocznie, a tylko wtedy, gdy jest taka konieczność. Decyzję o tym podejmuje przewodniczący Rady z własnej inicjatywy lub na żądanie większości członków Zgromadzenia Ogólnego lub Rady Bezpieczeństwa. Obecnie członkami Rady Powierniczej są wyłącznie stali członkowie Rady Bezpieczeństwa.

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (International Court of Justice)

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości stanowi główny organ sądowy ONZ. Składa się on z 15 sędziów wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne oraz Radę Bezpieczeństwa, z tym że sędziowie wybierani przez Zgromadzenie Ogólne i przez Radę Bezpieczeństwa obradują oddzielnie. W Trybunale nie może zasiadać dwóch obywateli tego samego państwa. Sędziowie wybierani są na 9 lat i mogą ubiegać się o reelekcję, ale co 3 lata zmienia się 1/3 ich składu. Trybunał rozwiązuje spory między państwami, stąd jako strony mogą przed nim występować tylko państwa. Ich uczestnictwo w działaniach Trybunału jest dobrowolne. Jeżeli jednak państwo zgodzi się na uczestnictwo, zobowiązuje się również podporządkować decyzji Trybunału. Sprawy rozpatrywane są zazwyczaj w pełnym składzie sędziowskim, aczkolwiek decyzje w grupach roboczych są również przewidziane.

Przed Trybunałem mogą stawać nie tylko członkowie ONZ, ale również państwa, które są jedynie stronami Statutu Trybunału Sprawiedliwości, który stanowi część Karty Narodów Zjednoczonych. Nawet państwa nie będące stronami statutu mogą stawać przed Trybunałem, na mocy obowiązujących umów międzynarodowych oraz przepisów określonych przez Radę Bezpieczeństwa.

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości funkcjonuje również jako źródło opinii doradczych dla Zgromadzenia Ogólnego lub Rady Bezpieczeństwa. Inne instytucje systemu ONZ mogą zwracać się do Trybunału, ale tylko z rekomendacji tych dwóch organów.

Sekretariat (Secretariat)

Sekretariat wykonuje rzeczowe i administracyjne zadania Organizacji Narodów Zjednoczonych pod kierunkiem Sekretarza Generalnego, Rady Bezpieczeństwa i innych organów. Przewodniczy mu Sekretarz Generalny, a cały organ składa się z około 8 700 pracowników reprezentujących 160 krajów. Oprócz głównej siedziby w Nowym Jorku, Sekretariat ma biura na całym świecie.

Sekretarz Generalny to najwyższy urzędnik w strukturze ONZ oraz jej najważniejszy zwierzchnik administracyjny - symbol Narodów Zjednoczonych na świecie, szczególnie jako mediator i orędownik na rzecz pokoju. Sekretarz Generalny zwraca uwagę świata na najważniejsze kwestie globalne, od rozwoju i rozbrojenia, do praw człowieka. Ma również prawo poddać pod obrady Rady Bezpieczeństwa ONZ każdą kwestię, która zagraża pokojowi i stabilności międzynarodowej. Sekretarz Generalny może, dla rozwiązania międzynarodowych sporów, podjąć się mediacji lub przeprowadzić nieoficjalne działania dyplomatyczne.

Jednym z najważniejszych atutów ONZ jest bezstronność Sekretarza Generalnego. W ostatnich latach zwiększyła się intensywność prowadzonej przez niego �dyplomacji zapobiegawczej" mającej na celu stłumienie międzynarodowych sporów w zarodku, zapobieganiu ich eskalacji. Sekretarz Generalny objął również kierownictwo nad staraniami o reorganizację i usprawnienie działania Organizacji Narodów Zjednoczonych, blisko współpracując ze Zgromadzeniem Ogólnym i innymi ciałami w celu zapewnienia, że podjęte reformy będą gruntowne i skoordynowane. Wtedy Organizacja będzie w stanie efektywnie odpowiadać na potrzeby i oczekiwania krajów członkowskich.

Sekretarza Generalnego wybiera Zgromadzenie Ogólne na podstawie rekomendacji Rady Bezpieczeństwa. Przez ostatnie 40 lat obowiązuje nieformalna umowa między państwami członkowskimi, że stanowisko to będą piastowali kolejno przedstawiciele różnych regionów. Pierwszymi Sekretarzami Generalnymi byli Trygve Lie z Norwegii oraz Dag Hammarskjöld ze Szwecji. Po dwóch przedstawicielach krajów skandynawskich, fotel Sekretarza Generalnego objął reprezentatnt Azji (U Thant z Birmy, czyli z obecnego Myanmaru), Europy Zachodniej (Kurt Waldenheim z Austrii), Ameryki Łacińskiej (Javier Pérez de Cuéllar of Peru), Afryki (Boutros Boutros-Gali z Egiptu, który piastował ten urząd tylko przez jedną kadencję, a w końcu Kofi Annan z Ghany, obecny Sekretarz Generalny). Kadencja Sekretarza Generalnego trwa pięć lat i choć nie ma formalnego ograniczenia w długości urzędowania, żaden z dotychczasowych nie piastował stanowiska przez dłużej niż dwie kadencje.

Dokument przygotowany przez Ośrodek Informacji ONZ w Warszawie na podstawie materiałów ONZ oraz publikacji "Słownik Organizacji Narodów Zjednoczonych", autorstwa Janusza Rydzkowskiego, wydawnictwo Wiedza Powszechna, grudzień 2003 r.

Zagadnienie 36

Arbitraż międzynarodowy, rozjemstwo, instytucja prawa międzynarodowego publicznego określająca zasady działania międzynarodowego sądownictwa rozjemczego. Celem arbitrażu międzynarodowego jest rozstrzyganie sporów między podmiotami prawa międzynarodowego (przede wszystkim między państwami) przez pochodzących z wyboru sędziów i poddanie się ich wyrokowi. Każda ze stron powołuje 2 arbitrów z listy przechowywanej w Hadze (siedziba Trybunału).

Arbitraż jako metoda rozwiązywania sporów był znany w starożytności, z końcem XIX w. zaczął przybierać formy zinstytucjonalizowane. Na mocy konwencji przyjętych na konferencjach haskich z 1899 i 1907 powołano do życia Stały Trybunał Arbitrażowy.

1919 Liga Narodów w art. 12 statutu zobowiązała swoich członków do rozwiązywania sporów na drodze arbitrażu (Polska uczestniczyła w Konwencji Arbitrażu od 1922). Po II wojnie światowej do postępowania mediacyjnego (arbitrażowego) odwołała się w 1945 Karta Narodów Zjednoczonych (art. 2, 14, 33, 36), 1952 uchwalono tymczasowy projekt międzynarodowego postępowania arbitrażowego. Sprawy arbitrażu międzynarodowego w kwestiach handlowych reguluje konwencja genewska z 1961 o międzynarodowym arbitrażu handlowym (w Polsce działa Kolegium Arbitrów Polskiej Izby Handlu Zagranicznego, które rozpoznaje sprawy, jeśli siedziba jednej ze stron znajduje się poza granicami Polski).

Przez sądownictwo międzynarodowe rozumiemy taki sposób i organizację rozstrzygania sporów międzynarodowych, który jest oparty na prawie międzynarodowym, jest stale dostępny wszystkim państwom, a przy tym jest od nich niezależny.

Istotną cechą prawa międzynarodowego jest brak obowiązkowego sądownictwa międzynarodowego. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze jest sądem międzynarodowym, który nie jest wyposażony w kompetencję obowiązkową. Oznacza to, że kompetencja jego musi się opierać na zgodzie państw z tym, że państwo może z góry wyrazić zgodę na poddanie wszystkich swoich sporów lub określonej kategorii sądowi międzynarodowemu lub arbitrażowi. Z chwilą, gdy kompetencja sądu międzynarodowego zostanie w konkretnym przypadku uznana, jego wyrok jest bezwzględnie wiążący.

Powstawanie sporów międzynarodowych jest nierozerwalnie związane ze stosunkami międzynarodowymi. Wynikają one ze sprzeczności interesów poszczególnych państw i ich ugrupowań, z ich odmiennej polityki i odmiennego podejścia do wielu zagadnień. Rolą prawa międzynarodowego w odniesieniu do sporów międzynarodowych jest więc przede wszystkim znajdywanie sposobów pokojowego załatwiania sporów.

Z uwagi na rodzaj sądu, jego skład, wpływ państwa na procedurę wyrokowania i zakres źródeł, sądy dzielimy na:

- arbitrażowe czyli polubowne, rozjemcze oraz

- stałe sądy międzynarodowe.

Wspólną cechą tych sądów jest to, że rozstrzygnięcia są bezwzględnie wiążące dla państw - stron sporu, które dobrowolnie przekazały spór na drogę sądową.

Różnica pomiędzy sądownictwem a arbitrażem polega na tym, że strony uczestniczące w sporze nie biorą bezpośredniego udziału w utworzeniu sądu, który jest instytucją stałą. W związku z tym sędziowie mają większą niezawisłość aniżeli arbitrzy.

Pozostałością po arbitrażu, który wywarł ogromny wpływ na sądownictwo międzynarodowe jest prawo każdego państwa wiodącego spór, jeśli jego obywatel nie jest w składzie trybunału, delegować w odnośnej sprawie do gremium sędziowskiego swego przedstawiciela. Jest to wówczas tzw. sędzia ad hoc.

Stałe sądy międzynarodowe są zwane sądownictwem międzynarodowym, w ścisłym tego słowa znaczeniu. Powstały one niedawno, bo w okresie międzywojennym.

W odróżnieniu od sądów krajowych, sądy międzynarodowe nie mają obowiązkowej jurysdykcji. Państwa mogą jednak dojść do porozumienia odnośnie obowiązku przekazania określonych spraw w ustalonym okresie sądowi międzynarodowemu. Takie oświadczenie o przyjęciu jurysdykcji określonego sądu międzynarodowego nazywa się klauzulą fakultatywną lub opcyjną.

W odróżnieniu od sądów krajowych w składzie sędziów reprezentujących sprawę mogą uczestniczyć osoby posiadające bezpośredni stosunek do strony sporu - np. obywatele tego samego państwa - a nieraz nawet włącza się specjalne takie osoby do składu sądu tak, aby odgrywały one w pewnej mierze rolę reprezentantów stron. Jednak sędziowie ci powinni zachowywać przy rozpatrywaniu spraw bezstronność.

Po raz pierwszy próbowano stworzyć sąd międzynarodowy w Ameryce. W 1907r. powstał Trybunał Środkowoamerykański, który został zamknięty w 1918r. W Europie pierwszym takim sądem był Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej, powołany na mocy Paktu Ligi Narodów. Nie był jednak jej organem.

Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej istniał obok i niezależnie od drugiego organu sądowego stworzonego przez Ligę - Stałego Sądu Rozjemczego, utworzonego na podstawie konwencji haskiej I z 1907r. Obejmował on 50 państw, przy czym członkostwo STSM nie pokrywało się z członkostwem Ligi Narodów. USA były stroną STSM, a nie były członkiem Ligi, i na odwrót, ZSRR, był członkiem Ligi a nie był nigdy stroną STSM.

Wszystkie państwa, które były stronami STSM podpisały klauzule fakultatywną.

Trybunał ten działał faktycznie do 1940r., formalnie do 1946,r. gdy wszyscy sędziowie jednogłośnie zgłosili swą dymisję a STSM został zastąpiony Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości ONZ.

Sprawy rozpatrywane przez STSM były właściwie drugorzędne i nie dotyczyły bezpośrednio interesów wielkich mocarstw. Niemniej jednak w okresie swej działalności STSM rozpatrzył 22 sprawy zakończone orzeczeniem, wydał 27 opinii doradczych. Przykładowo można wskazać sprawę ustroju żeglugi na Kanale Kilońskim, sprawę jurysdykcji w wypadku zderzenia statków na morzu pełnym, status Wspólnoty Grenlandii.

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

18 kwietnia 1946r. zaczął funkcjonować MTS, który w odróżnieniu od STSM jest organicznie związany z ONZ, stanowiąc jej główny organ sądowy. Status MTS oparty jest na statucie STSM i jest integralną częścią Karty NZ. Wszyscy członkowie ONZ są z mocy prawa stronami Statutu. Mogą nimi poza tym być inne państwa dopuszczone do uczestnictwa w Statucie Trybunału na mocy uchwały Ogólnego Zgromadzenia ONZ podjętej na zalecenie Rady Bezpieczeństwa.

Oprócz Statutu MTS jego działalność regulują także regulaminy wewnętrzne. Do podstawowych zagadnień organizacyjnych MTS należą:

- MTS jako główny organ sadowy ONZ;

- Sposób powoływani sędziów;

- Procedura i wnioski MTS;

- Opinie doradcze MTS.

Trybunał składa się z 15 niezawisłych sędziów wybieralnych bez względu na przynależność państwową spomiędzy osób o wysokim poziomie moralnym, odpowiadających warunkom w ich odnośnych krajach do zajmowania najwyższych stanowisk w sadownictwie, będących prawnikami, cieszących się autorytetem w zakresie prawa międzynarodowego. Sędziowie ci są wybierani na okres 9 lat przez Zgromadzenie Ogólne oraz Radę Bezpieczeństwa z list osób wyznaczonych przez grupy narodowe Stałego Trybunału Rozjemczego. Oba organy NZ dokonują wyboru jednocześnie bezwzględną liczbą głosów; co trzy lata następuje odnowienie 1/3 składu, jest dopuszczalna reelekcja. Przy wyborze sędziego Trybunału powinno się zwrócić uwagę na to, aby w jego składzie były reprezentowane główne formy cywilizacji i zasadnicze systemy prawne świata.

W Trybunale nie może być 2 sędziów - obywateli tego samego państwa, natomiast praktyka jest taka, że zawsze zasiadają przedstawiciele 5 wielkich mocarstw, stałych członków Rady Bezpieczeństwa.

Trybunał wybiera na okres 3 lat Przewodniczącego i jego zastępcę oraz sekretarza na okres 7 lat.

Kompetencje Trybunału

MTS może rozpatrywać jedynie takie spory, w których stronami są państwa. Wynika to z Karty NZ i dotyczy przede wszystkim państw będącymi członkami ONZ.

Jednak takie uczestnictwo nie jest wcale równoznaczne z generalnym przyjęciem przez nie jurysdykcji MTS. Państwo może bowiem być pozwane przed Trybunał tylko wtedy, gdy wyrazi na to zgodę, czy w specjalnej deklaracji, czy tylko w tym konkretnym wypadku. Może to dotyczyć tylko tej jednej konkretnej sprawy lub wszystkich spraw. Nie jest wiec to jurysdykcja obligatoryjna, lecz fakultatywna, czyli oparta na zgodzie państw na poddanie się procedurze jurysdykcji Trybunału. Praktyka jest taka, że państwa, które są stronami Statutu z racji swej przynależności do ONZ, składają Sekretarzowi Generalnemu ONZ specjalne deklaracje, które zawierają klauzulę fakultatywną, w których uznają za przymusowa jurysdykcję Trybunału.

Takie deklaracje są składane pod warunkiem wzajemności, tak więc to państwa decydują o tym, czy i w jakim stopniu poddają się jurysdykcji MTS.

Inną forma przyjęcia jurysdykcji jest uczestnictwo w wielostronnych umowach międzynarodowych i statutach organizacji wyspecjalizowanych, które przewidują kompetencje MTS.

Właściwość MTS

Trybunał może rozpatrywać jedynie spory natury prawnej; są to:

- spory dotyczące wykładni traktatów,

- każdej kwestii prawa międzynarodowego,

- istnienia faktu, który w razie stwierdzenia mógłby stanowić pogwałcenie prawa międzynarodowego,

- rodzaju lub wysokości odszkodowania, wynikającego z pogwałcenia prawa międzynarodowego.

Właściwość MTS może rozciąga się jedynie na spory prawne a nie polityczne.

Procedura i działalność MTS

Sprawa rozpoczyna swój bieg w Trybunale po wniesieniu przez państwo - powoda sprawy na piśmie i zarejestrowaniu prze Sekretarza MTS. Możliwe jest wniesienie wstępnego zastrzeżenia. Trybunał podejmuje decyzję w sprawie wstępnych zastrzeżeń i jeżeli okaże się kompetentny do rozpatrzenia sprawy, nadaje jej dalszy bieg.

Oficjalnymi językami są angielski, francuski; można jednak dopuścić używanie innych języków.

Postępowanie składa się z dwóch części - pisemnej i ustnej. Każda strona jest reprezentowana przez swych przedstawicieli - agents, którzy mogą korzystać z adwokatów lub doradców.

Narady Trybunału są zawsze tajne, każdy z sędziów może dołączyć do wyroku swoją indywidualną opinię, o ile nie zgadza się z motywami. Natomiast sędzia, który nie zgadza się z wyrokiem może przedstawić swe votum separatum, czyli zdanie odrębne, które publikowane jest jako załącznik do wyroku. Wyrok MTS posiada moc tylko w sprawie, pomiędzy stronami, a nie wobec innych państw. Wyrok ten jest ostateczny.

Oprócz orzeczeń w sporach międzynarodowych Trybunał wydaje także opinie doradcze w kwestiach prawnych na żądanie Rady Bezpieczeństwa, Zgromadzenia Ogólnego. Opinia doradcza nie posiada charakteru obowiązującego nawet dla organu, który ją zlecił.

Stałe sądy regionalne

Tworzenie stałych sądów o charakterze regionalnym jest cechą współczesnego prawa międzynarodowego. Pierwszym takim trybunałem był Trybunał Środkowoamerykański. W Europie, na podstawie Traktatów Rzymskich utworzono jako organ sądowy Wspólnot Europejskich - Europejski Trybunał Sprawiedliwości z siedzibą w Luksemburgu. Obok niego, od 1988r, także w Luksemburgu, funkcjonuje Sąd Pierwszej Instancji.

Trybunał Europejski składa się z 15 sędziów mianowanych wspólnie przez rządy krajów Unii na 6 lat, po jednym z każdego kraju. Ponadto w pracy Trybunału uczestniczy 9 Rzeczników Generalnych przygotowujących sprawy dla sędziów. Zadaniem Trybunału jest ochrona prawa Europejskiego i jego interpretacja. Trybunał odgrywa szczególną rolę przy kreowaniu podmiotowości prawno-międzynarodowej Wspólnot (zobacz także Temat: Państwo, Podtemat: Struktury międzynarodowe).

Stały trybunał arbitrażowy

Arbitraż międzynarodowy ma charakter doraźny. Formą jego instytucjonalizacji jest Stały Trybunał Arbitrażowy, przewidziany w pierwszej Konwencji haskiej z 1907 r.

Nie jest on jednak stałym międzynarodowym organem sądowym. Został on utworzony w celu ułatwienia państwom niezwłocznego odwołania się do arbitrażu. Sąd ten może zajmować się wszystkimi sprawami, które nie zostały uregulowane w drodze rokowań dyplomatycznych.

Cechy jego stałości wyrażają się w następujących elementach organizacyjnych:

a) Stały Trybunał Arbitrażowy ma stałą siedzibę i stałe biuro w Hadze. Biuro służy za Kancelarię Trybunału, jest ono pośrednikiem przy porozumiewaniu się w sprawie zebrań tego Trybunału, przechowuje ono archiwa oraz zawiaduje wszelkimi sprawami administracyjnymi;

b) Stały Trybunał Arbitrażowy ma stałą listę sędziów, do której każda ze stron Konwencji może wyznaczyć najwyżej osoby o najwyższych kwalifikacjach prawniczych. Osoby tak wyznaczone są wpisywane jako Członkowie Sądu na listę, która musi być podana do wiadomości wszystkim państwom. Jedna i ta sama osoba może być wyznaczona przez różne państwa. Państwa mogą również w drodze porozumienia wspólnie mianować jednego lub kilku członków. Członkowie Trybunału mianowani są na 6 lat, z możliwością odnowienia mandatu.

c) Stały Trybunał Arbitrażowy ma stała procedurę, jednak jej charakter jest subsydiarny, czyli ma ona zastosowanie tylko wtedy, gdy państwa same nie określają innej procedury.

Obecnie znaczenie Stałego Trybunału Arbitrażowego jest znikome. Wprawdzie niektóre obowiązujące umowy międzynarodowe przewidują arbitraż międzynarodowy jako sposób rozstrzygania sporów, ale współcześnie jest on w praktyce stosowany rzadko. Jednym z ostatnich przykładów wykorzystania tej instytucji było rozstrzygnięcie sporu między Egiptem a Izraelem o przynależność miejscowości Taba, położonej na wybrzeżu Morza Czerwonego.

Postępowanie arbitrażowe przewidują zawarte ostatnio przez Polskę umowy międzynarodowe w sprawie wzajemnego popierania i ochrony inwestycji.

Arbitraż a sądowe sposoby rozstrzygania sporów

Z ogólnej charakterystyki arbitrażu oraz porównania go z rozstrzyganiem sporów przez sądy wynikają pewne podobieństwa i różnice między nimi. Podobieństwo wyraża się w tym, że decyzja o zastosowaniu tych sposobów zawsze należy do zainteresowanych państw, a umowa międzynarodowa każdorazowo określa zasady i organizację ich stosowania. Różnice dotyczą zakresu, kompetencji i mocy wiążącej. Różnice te są następujące:

W arbitrażu strony same ustalają skład sądzący, natomiast skład sądu międzynarodowego jest stały.

W arbitrażu strony mogą ustalić dowolną procedurę postępowania, natomiast procedura sądowa jest stała.

Arbitraż, jako procedura bardziej uzależniona od woli stron niż sądownictwo międzynarodowe, jest więc od niego elastyczniejsza. Jednak w praktyce utrwaliła się preferencja bardziej bezpośrednich procedur pokojowego rozstrzygania sporów przed procedurami mniej bezpośrednimi. Chodzi tu o sytuacja, kiedy państwa najpierw prowadza rokowania bezpośrednie, a dopiero, gdy one nie dadzą rezultatu, odwołują się do załatwienia sporu przez sąd międzynarodowy czy arbitraż.

Zagadnienie 40

Wojna jako jeden ze sposobów prowadzenia polityki i rozwiązywania sporów międzypaństwowych, nieuchronnie występuje w pewnych okresach rozwoju społecznego. Wojny towarzyszyły takim ustrojom jak: niewolniczemu, feudalnemu, socjalistycznemu oraz kapitalistycznemu. W okresie wielkich imperiów zaostrzające się sprzeczności pomiędzy mocarstwami i walka o nowy podział świata prowadziły nieuchronnie do coraz to nowych wojen. Aż do XIX wieku „IUS AD BELLUM”, czyli prawo do wojny było uważane za jedno z trzech praw głównych wynikających z suwerenności państwa.

Pierwsza próba umownego ograniczenia prawa do wojny miała miejsce podczas konwencji pokojowej w Hadze w 1907 roku. Efektem prac tejże konferencji było przyjęcie tzw. Konwencji Drago - Portera. Przewidywała ona zakaz użycia siły dla wymuszenia zwrotu długów państwowych.

Następnie prezydent USA Woodrow Wilson wysunął pomysł utworzenia organizacji międzynarodowej w celu obrony pokoju i organizowania współpracy państw świata. Podczas konferencji pokojowej w Paryżu, 28 kwietnia 1919r. uchwalono Pakt Ligi Narodów (32 kraje w tym Polska), który został włączony do Traktatu Wersalskiego. Zgodnie ze swoim statutem. Organizacja miała gwarantować pokój i bezpieczeństwo na świecie. Każde państwo członkowskie, w wypadku konfliktu międzynarodowego, miało podporządkować się wyrokowi Trybunału Międzynarodowego w Hadze. Najwyższym organem Ligi była Rada złożona z czterech członków stałych ( Wielka Brytania, Francja, Włochy i Japonia) oraz czterech niestałych. Siedzibą Ligi Narodów była Genewa. Na mocy art. 10 Paktu państwa członkowskie Ligi zobowiązane były: „szanować i zachować przeciwko wszelkiej napaści z zewnątrz integralność terytorialną i niepodległość polityczną wszystkich członków Ligi.” Członkowie oświadczyli również, że wojna lub groźba wojny (bez względu czy skierowana w kraj będący członkiem Ligi czy też nie) jest kwestią do rozpatrzenia dla całej Ligi. Organizacja ta również zobowiązała się w swoim statucie do przedsięwzięcia wszelkich środków, które będą w stanie zapewnić pokój między narodami. Niestety nie było w statucie sformułowanego bezwzględnego zakazu wszczynania i prowadzenia wojny agresywnej. Wojna była dopuszczona po wyczerpaniu wszystkich środków pokojowych takich jak: arbitraż, droga sądowa, zastosowanie się do sprawozdań Rady i Zgromadzenia Ligi.

Pierwszą umową międzynarodową, wielostronną, która zawierała bezwzględny zakaz wszczynania i prowadzenia wojny agresywnej był podpisany w Paryżu w 1928 roku pakt Brianda - Kellogga (od nazwisk A. Brianda - francuskiego ministra spraw zagranicznych i F. Kellogga sekretarza stanu ze Stanów Zjednoczonych). Była to umowa otwarta, która obowiązywała ok. 60 państw w 1939 roku, a więc prawie wszystkie istniejące wtedy kraje. Już w pierwszym art. państwa (strony paktu) oświadczyły, iż potępiają: „uciekanie się do wojny w celu załatwienia sporów międzynarodowych i wyrzekają się jej jako narzędzia polityki narodowej w swych wzajemnych stosunkach.”. Ponadto strony w art. drugim uznały, że: „załatwianie i rozstrzyganie wszystkich sporów i konfliktów bez względu na ich naturę i pochodzenie, które mogłyby powstać między nimi, powinno być osiągane za pomocą tylko środków pokojowych.”. Ta deklaracja krajów podpisujących pakt oznaczała, że wojna agresywna stała się nielegalna. Pakt ten nie wykluczał jednak możliwości prowadzenia wojny obronnej. Państwo, które złamało tą zasadę (rozpoczęło wojnę z innym krajem z paktu) automatycznie przestawało korzystać z ochrony paktu. Jako, że kraje wyrzekły się wojny jako narzędzia polityki narodowej, pakt dopuszczał akcję zbiorową Ligi Narodów, tzw. wojnę sankcyjną.

Bezwzględny zakaz wojny agresywnej (norma ta ma charakter IUS COGENS) leży u podstaw systemu Organizacji Narodów Zjednoczonych. Już w Preambule do Karty Narodów Zjednoczonych jest wyraźnie sprecyzowany cel Organizacji: „uchronić przyszłe pokolenia od klęski wojny, która dwukrotnie za naszego życia wyrządziła ludzkości niewypowiedziane cierpienia”. Pod koniec Preambuły jest jeszcze wyrażona chęć, żeby: „postępować tolerancyjnie i żyć ze sobą w pokoju jak dobrzy sąsiedzi, zjednoczyć swe siły dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa”. Pierwszy art. Karty Narodów Zjednoczonych mówi o tym, że podstawowym zadaniem ONZ jest utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. W tym samym art. wspomniane jest, że wszelkie akty agresji i inne naruszenia pokoju należy łagodzić lub załatwiać pokojowymi sposobami, zgodnie z zasadami sprawiedliwości i prawa międzynarodowego. Natomiast art. 2 ust. 4 głosi, że: „Wszyscy członkowie powstrzymają się w swych stosunkach międzynarodowych od groźby użycia siły lub użycia jej przeciwko integralności terytorialnej lub niezawisłości politycznej któregokolwiek państwa bądź w jakikolwiek inny sposób niezgodny z celami Organizacji Narodów Zjednoczonych.”. Karta dopuszcza jednak samoobronę i zbiorową akcję przeciw agresorowi. Wyrażone jest to w art. 51, w którym wyraźnie przeczytać możemy: „Żadne postanowienie niniejszej Karty nie narusza naturalnego prawa każdego członka Organizacji Narodów Zjednoczonych, przeciwko któremu dokonano zbrojnej napaści, do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, zanim Rada Bezpieczeństwa zastosuje środki, konieczne dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.”. Drugim wyjątkiem art. 42, który wyraźnie definiuje możliwości Rady Bezpieczeństwa i zezwala tejże Radzie na stosowanie sankcji militarnych w celu przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Art. ten informuje, iż: „Akcja ta może obejmować demonstrację, blokadę i inne operacje sił zbrojnych, powietrznych, morskich lub lądowych członków Organizacji Narodów Zjednoczonych.”.

Oprócz wymienionych powyżej aktów prawnych powstał cały szereg umów międzynarodowych, które mają na celu zabezpieczenie przed wybuchem wojen. Są to np.:

- „Układ o zakazie prób z bronią jądrową w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą” z 1963 roku - układ ten dopuszcza przeprowadzanie prób jądrowych wyłącznie pod ziemią, zakazując wszystkich innych,

- „Układ o zakazie rozprzestrzeniania broni jądrowej” z 1968 roku - zapobiega rozprzestrzenianiu broni jądrowej i związanej z nią technologii. Zwiększa współpracę międzynarodową w zakresie rozwoju technologii jądrowej dla celów pokojowych. Do 2003 roku 188 państw podpisało i ratyfikowało NPT, w tym wszystkie państwa uznane za jądrowe przez Układ i posiadające broń jądrową. Żaden inny instrument międzynarodowy nie był podpisany i ratyfikowany przez tak wiele państw,

- „Konwencja o Zakazie Prowadzenia Badań, Produkcji i Gromadzenia Zapasów Broni Bakteriologicznej (Biologicznej) i Toksycznej oraz Ich Zniszczeniu” z 1972 roku - weszła w życie trzy lata później. Konwencja była rozszerzeniem protokołu Genewskiego z 1925 roku (Pierwsze masowe użycie broni chemicznej miało miejsce podczas I Wojny Światowej. W 1925 roku został podpisany "Protokół Genewski o Użyciu Duszących, Trujących lub Innego Rodzaju Gazów oraz Broni Bakteriologicznej Jako Środków Walki" (Geneva Protocol on the Use of Asphyxiating, Poisonous, or other Gases and Bacteriological Methods of Warfare). Protokół zakazywał użycia broni chemicznej podczas wojny, ale nie zabraniał badań nad jej rozwojem, produkcją oraz posiadaniem.. Nie precyzowała jednak środków

zaproponowały, więc stworzenie nowej konwencji, uwzględniającej metody weryfikacji. W 1997 roku weszła w życie "Konwencja o Zakazie Prowadzenia Badań, Produkcji, Składowania i Użycia Broni Chemicznej oraz o Zniszczeniu jej Zapasów" (Convention on the Prohibition of Developement, Production, Stockpilling, and Use of Chemical Weapons and on their Destruction - The Chemical Weapons Convention - CWC). CWC przedstawia nowe podejście do rozbrojenia. Zakłada całkowite wyeliminowanie użycia broni chemicznej. Ma to zostać osiągnięte przez zniszczenie wszystkich składów broni chemicznej oraz wstrzymanie całej jej produkcji. Międzynarodowa opinia publiczna uznaje osiągnięcia "Konwencji o Zakazie Prowadzenia Badań, Produkcji, Składowania i Użycia Broni Chemicznej oraz o Zniszczeniu jej Zapasów" za największy sukces w dotychczasowej historii rozbrojenia,

- „Akt końcowy KBWE” z 1975 roku - Akt był deklaracją dziesięciu zasad rządzących wzajemnymi stosunkami między uczestnikami konferencji. Zasady te, to:

• suwerenna równość

• powstrzymanie się od groźby użycia siły lub użycia siły

• nienaruszalność granic

• integralność terytorialna państw

• pokojowe załatwianie sporów

• nieingerencja w sprawy wewnętrzne

• poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności łącznie z wolnością myśli, sumienia, religii i przekonań

• równouprawnienie i prawo narodów do samostanowienia

• współpraca między państwami

• wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań wynikających z prawa międzynarodowego.

W dokumencie tym po raz pierwszy podzielone pod względem ideologicznym państwa przyjęły wspólny katalog reguł postępowania względem siebie w celu umocnienia bezpieczeństwa.

Jednym z podstawowych problemów przy tworzeniu prawa międzynarodowego o nieagresji jest określenie definicji agresji. Podstawową sprawą, o której należy pamiętać jest fakt, że pojęcie agresji w prawie międzynarodowym ma zastosowanie tylko do stosunków międzypaństwowych lub między państwem, a grupą państw (przykładem konfliktu między jednym państwem, a grupą państw jest grupowe dokonanie agresji przeciwko Czechosłowacji, które miało miejsce w 1968 roku ze strony Związku Radzieckiego i kilku innych państw członkowskich Organizacji Układu Warszawskiego).

W 1933 roku zostały podpisane „Konwencje Londyńskie o Określeniu Napaści” przez ZSRR (z inicjatywy tegoż kraju powstały), Polskę, Estonię Łotwę, Rumunię, Turcję, Iran i Afganistan. Według tych konwencji agresorem jest państwo, które pierwsze popełni jeden z następujących czynów:

• wypowie wojnę innemu państwu

• dokona najazdu za pomocą sił zbrojnych na terytorium innego państwa, nawet bez wypowiedzenia wojny

• zaatakuje za pomocą sił lądowych, morskich lub powietrznych terytorium, okręty lub samoloty innego państwa, nawet bez wypowiedzenia wojny

• zastosuje blokadę morską wybrzeża lub portów innego państwa

• udzieli poparcia zbrojnym bandom, które zorganizowały się na jego terytorium i dokonują napadu na terytorium innego państwa lub odmówi, pomimo żądania państwa napadniętego, wydania na swym własnym terytorium wszelkich będących w jego mocy zarządzeń w celu pozbawienia tych band pomocy lub opieki.

Definicja opracowana na forum ONZ, brzmi:

AGRESJA jest to zastosowanie siły zbrojnej przez jedno lub grupę państw przeciwko innemu lub innym państwom.

Istotą agresji jest użycie siły zbrojnej (w odróżnieniu od agresji ekonomicznej, pośredniej czy też ideologicznej). Istotnym elementem agresji jest element pierwszeństwa. Oznacza to, że agresorem jest państwo, które - bez względu na to, czy to ono wypowiedziało wojnę czy przeciwnik - pierwsze popełni jeden z takich czynów jak:

• inwazja lub atak sił zbrojnych na terytorium innego państwa oraz wszelka okupacja wojskowa lub aneksja terytorium innego państwa przy użyciu siły

• bombardowanie lub użycie jakichkolwiek broni przeciwko terytorium innego państwa

• blokada portów lub wybrzeży innego państwa przez siły zbrojne

• zaatakowanie sił zbrojnych lądowych, morskich lub powietrznych albo marynarki handlowej lub lotnictwa cywilnego innego państwa

• użycie sił zbrojnych, stacjonujących na terytorium innego państwa za jego zgodą, niezgodnie z warunkami określonymi przy wyrażaniu zgody lub wszelkie przedłużanie ich pobytu na tym terytorium po wygaśnięciu porozumienia

• wyrażanie zgody, by jego terytorium, które oddało do dyspozycji innemu państwu, było wykorzystane przez to inne państwo dla dokonania agresji przeciwko państwu trzeciemu

• wysłanie band zbrojnych, sił nieregularnych lub najemnych, które podejmują ataki zbrojne przeciwko innemu państwu w stopniu dorównującym atakom wyżej wymienionym albo zaangażowanie się w znaczny sposób w takie działania.

Wyliczenie powyższe nie jest wyczerpujące i Rada Bezpieczeństwa może postanowić, że również inne czyny państwa stanowią agresję w rozumieniu Karty Narodów Zjednoczonych. Wojna agresywna jest zbrodnią międzynarodową i pociąga za sobą odpowiedzialność międzynarodową. Żadne nabycie terytorium i żadna korzyść wynikająca z agresji nie są i nie będą uznane za legalne.

Bibliografia:

1. „Prawo międzynarodowe publiczne” A. Łazowski, A. Zawidzka; wyd.: Skrypty Becka

2. „Podręcznik prawa międzynarodowego” L. Antonowicz; wyd.: LexisNexis

3. „Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie” W. Góralczyk; wyd.: PWN

4. Internet: Wikipedia, www.unic.un.org.pl i inne.

1

11

---