2. ELEMENTY NAUKI O CYWILIZACJI DO XX WIEKU JAKO PRZEDMIOT FILOZOFI DZIEJÓW

WSTĘP

• Henry Morgan (XIX w.) wprowadził termin cywilizacja i podzielił dzieje ludzkości na:

• okres dzikości (paleolit- kamień łupany)

• okres barbarzyństwa (neolit- kamień gładzony)

• okres cywilizacji (następujący po rewolucji neolitycznej)

• elementy nauki o cywilizacji istniały już od wielkiej rewolucji neolitycznej

• przedmiotem historiozofii (filozofii dziejów) jest szukanie praw rządzących procesami dziejów (gdyby takie prawa nie istniały historia powszechna byłaby tylko zbiorem przypadkowych wydarzeń następujących bez żadnego porządku)

OSCYLACJE CYKLICZNE

• dzieje jako proces cykliczny, przebiegający po kole, wieczne nawroty, stałe powtarzanie tych samych procesów

• popularny w antycznej Grecji

• z roku na rok, z pokolenia na pokolenie uczestniczy się w tych samych procesach, nie ma nic nowego

• mit o Tantalu wplątanym w koło i skazanym na wieczną mękę w rytmie jego obrotów, mit o Syzyfie

• w „Prawach” Platona wieczne nawroty tych samych form władzy i towarzyszących jej doktryn politycznych

ROZWÓJ LINEARNY

• od punktu początkowego- stworzenia świata- do końcowego- końca świata (koniec historii)

• głosiły go religie uniwersalne zachodniej części Starego Świata- zoroatrianizm, chrześcijaństwo (idea przejęta od judaizmu), islam

• św. Augustyn- „Państwo Boże” (IV w) -ośmiesza koncepcje oscylacji cyklicznej, przeciwstawia jej rozwój linearny

• cały czas jednak w „podziemiu”

• popularna koncepcja cykliczna- czas cykliczny, koło przeznaczenia,

• idee cyrkulacji czasów w wiecznym świecie rozwijał Siger z Barbantu potępiony za to przez kościół

• Joachim z Fiore (XII w) trzy kolejne cyklicznej epoki dziejów w których dominują kolejno 3 osoby trójcy świętej (został wyklęty przez kościół)

• starotestamentowa epoka Ojca

• nowotestamentowa epoka Syna

• przyszła epoka Ducha Świętego (która miała się zacząć według Joachima od 1260 r.)

• koncepcja linearna była zarazem koncepcja sakralną (historia świata rozumiana jako historia zbawienia) historia świecka stanowiła jedynie tło

• podział historii świata na 6 epok:

• od Adama do Noego

• od Noego do Abrahama

• od Abrahama do Dawida

• od Dawida do niewoli babilońskiej

• od niewoli babilońskiej do narodzin Chrystusa z perspektywą do końca świata

• od XVI wieku desakralizacja i dejudaizacja koncepcji linearnej

• Jean Bodin (XVI w) „przewodnik łatwego poznawania dziejów”

• dzieje powszechne nie zaczynają się w Raju, ani nie skończą się sądem ostatecznym

• doskonalenie się ludzkości w miarę postępu kultury (wysiłek własny ludzi bez interwencji sił nadprzyrodzonych)

• odrzucił periodyzację dziejów opartą na Biblii i uważającą działalność Jezusa za punkt zwrotny

• periodyzacja dziejów powszechnych na trzy epoki: (dzisiejsza nauka o cywilizacji trzy generacje cywilizacji rolniczych)

• dominacja ludów południowo-wschodnich (najdawniejsza w dolinach wielkich rzek)

• dominacja ludów śródziemnomorskich (antyczna w basenie śródziemnomorskim)

• dominacja ludów północnych (nad atlantycka cywilizacji europejskiej)

• przemieszczanie się ognisk dziejów cywilizacji z południowego wschodu ku północnemu zachodowi

• Jacques Bossuet (XVII w)

• krok wstecz w rozwoju filozofii dziejów

• powrót do koncepcji historii sakralnej

• prowidencjonalizm- przekonanie o interwencji Opatrzności, jako motorze wydarzeń dziejowych

• pierwsze który zaczął rachować lata ujemne przed narodzeniem Chrystusa

• Krzysztof Keller

• podział dziejów na 3 epoki: starożytność, średniowiecze i oświecenie

• twórca terminu średniowiecze dla czasu od upadku cesarstwa zachodnio- rzymskiego a Renesansem

• podział na średniowiecze i nowożytność jest zupełnie sprzeczny z periodyzacją, jaka w XX wieku umacnia się pod wpływam nauki o cywilizacji, w której dzieje powszechne rozpatruje się w przekroju trwania poszczególnych cywilizacji

• wiek XVIII zwrot w koncepcjach filozofii dziejów

• Voltaire (Francois- Marie Arouet)

• twórca terminu „filozofia dziejów”, nazwany „ojcem filozofii kultury”

• odrzucał prowidencjonalizm Bossueta

• filozofia dziejów powinna być uprawiana bez założeń teologicznych

• w oświeceniu rozprzestrzeniają się terminy kultura i cywilizacja

• linearna koncepcja dziejów oparta na podstawach świeckich- socjalistyczne koncepcje społeczne

ROZWÓJ PO SPIRALI

• Giambattista Vico (1668-1744) „Nauka nowa”

• łączy rozwój cykliczny i linearny

• rozwój cykliczny w którym powtarzają się ogólne stadia, a każdy kolejny cykl był wzbogacony o nowe zjawiska i nowe właściwości, oznaczał dalszy etap w historycznym rozwoju

• każdy cykl po przejściu kulminacji w rozwijaniu wartości, które kultywował, popadał w stan upadku i barbarzyństwa. Z barbarzyństwa powstawały nowe twórcze moce, nastawione na realizację nowych wartości. Cykl rozpoczynał się na nowo jakby na wyższym poziomie

• Vico podzielił cykl dziejów na trzy fazy rozwojowe (obecny podział):

• okres bogów (faza wczesna-kształtowanie cywilizacji)

• okres bohaterów (środkowa- klasyczna faza rozkwitu- tak w sumie to powinna być faza bogów, gdyż teraz najwyższe uniesienia religijne)

• okres ludzi (późna- cywilizacja starzeje się i więdnie- okres desakralizacji)

• wcześniej obcy w Europie, w Indiach Budda nauczał dojście do nirwany to spirala wzrotów i upadków

• Georg Hegel (1770-1831) siła napędowa historii w triadzie:

• teza- napotyka na swe zaprzeczenie antytezę, prowadząc poprzez zderzenie obydwu do rezultatu końcowego jakim jest synteza

• August Comte (1798-1857)

• „prawo trzech stadiów” kolejno epoki: teologiczna, metafizyczna i pozytywna

• według Comte'a pierwsza z faz skończyła się z reformacją, druga z Wielką Rewolucja Francuską

• Mikołaj Danilewski „Rosja i Europa” (1869) lista 12 cywilizacje (typów historycznych)

• egipski

• chiński

• antyczno- semicki (asyryjsko- babilońsko- fenicko- chaldejski)

• indyjski

• irański

• hebrajski

• grecki

• rzymski

• neosemicki (arabski)

• germańsko- łaciński (europejski)

• meksykański

• peruwiański

• nie ma cywilizacji sumeryjskiej, pierwotnej indyjskiej czy kreteńskiej bo odkryto je dopiero po wydaniu książki

ŚLEPY ZAUŁEK RASIZMU

• Józef Artur Gobineau (1816-82) „Esej o nierówności ras ludzkich”

• Zamiast porównywać poszczególne cywilizacje, czy tez wcześniejsze od nich kultury ludów pierwotnych, Gobineau zaczął porównywać ze sobą grupy ludzkie w tych cywilizacjach lub kulturach bytujące, zaczął wartościować ludy na lepsze i gorsze w zależności od tego, jaką cywilizację czy kulturę wytworzyły

• Nauka o cywilizacjach wkroczyła w ślepy zaułek rasizmu, uznając jedne odłamy ludzkości za jakościowo lepsze od innych

• Pod wpływam prac Gobineau byli Nietsche, Wagner, Chamberlain (wydał „Podstawy XIX stulecia”- historie porównawczą cywilizacji opartą na rasizmie)

• Literatura ta coraz bardziej ustępowała z racji naukowych na rzecz emocji i uprzedzeń

• Alfred Rosenberg „Mit XX wieku” (1930 r)- rasizm

• Od Gobineau przez Chamberlaina do rosenberga prowadzi droga schyłkowa rasistowskiej filozofii dziejów- „nauki historii upadku“ (jak nazwał ją Henryk Olszewski)

• Oswald Spengler w Niemczech, Arnold Toynbew w Anglii, Feliks Koneczny w Polsce odrzucili rasistowski punkt widzenia, dzięki czemu otworzyli drogę naukowym badaniom porównawczym nad rozmaitymi cywilizacjami i ich dziejami.

MESJA

NIZM

NIHI

LIZM

CYNIZM

ARYSTOKRACJA

RELATYWIZM

DEIZM

TEO

LOGIA

WIARA PRAWDA

KRÓL

DESPO

TYZM

TYRANIA

ANAR

CHIA

DEMO

KRACJA

OLIGAR

CHIA

ARYSTOKRACJA

KRÓL BÓG

---