Paso.yty roslinne:

a) Niszczyk zjadliwy (wegorek niszczyk) - sa to szkodniki zewnetrzne - nigdy nie pora.aja systemu

korzeniowego, choc własnie przez niego wnikaja do wnetrza rosliny. Przemieszczaja sie po filtrze

wodnym, gdy. moga .yc tylko w srodowisku wilgotnym. Cykl .yciowy rozpoczyna sie od zło.enia, przez

samice, jaj do gleby. Z jaj wylegaja sie nitkowate larwy, które sa larwami inwazyjnymi. Wnikaja one do

rosliny, gdzie przechodza kilkakrotne linienia, po których staja sie samicami lub samcami. Wówczas

pora.aja rosline. Niszczyk zjadliwy zimuje w stadium larwalnym (czasami zimowac mo.e samica w .yciu

utajonym), gdy. jest odporny na niskie temperatury. Wegorek niszczyk jest typowym polifagiem - mo.e

pora.ac wiele roslin z ró.nych nie spokrewnionych ze soba rzedów (chwasty, rosliny uprawne i inne).

Powoduje charakterystyczne stasmienie pedów, skrócenie miedzywezli na zbo.ach, chorobe pierscieniowa

cebuli na cebuli i cebulach roslin cebulowych. Niszczyk zjadliwy mo.e wytwarzac rasy pokarmowe -

przystosowane do .ycia na konkretnym gatunku rosliny. Gatunki te moga wytwarzac około 6 pokolen na

rok. 10 nicieni/500 g. gleby mo.e powodowac 20% strat plonu 20 - 40 /500 g. gleby - 50% strat plonu.

Rosliny moga byc atakowane w sposób dwojaki:

1. przez nicienie znajdujace sie w glebie w stanie .ycia utajonego (w resztkach roslinnych pozostałych z

zeszłego roku, badz z wprowadzonym do gleby materiałem siewnym lub sadzonkowym), które wiosna,

gdy tkanki roslinne nasiakaja woda wychodza do gleby atakujac rosliny.

2. przez larwy, które w czasie wegetacji roslin schodza do gleby i sa w stanie wniknac natychmiast do

innych roslin.

Z gleby larwy wnikaja do czesci podziemnych roslin (łodyg, bulw, cebul itp.) lecz nie do korzeni. Wnikanie

to odbywa sie przez ró.ne otworki lub zranienia w tkance roslin, prawdopodobnie tak.e w okolicy sto.ka

wzrostu bezposrednio do nieuszkodzonej tkanki. Do stolonów i kłebków ziemniaczanych larwy moga

wnikac przez przetchlinki (szczególnie wtedy, gdy ziemniaki znajduja sie w srodowisku wilgotnym i

przetchlinki powiekszaja sie) lub przez _brwi_ nad oczkami. Po wniknieciu do rosliny larwy albo same

wedruja wiazkami naczyniowymi, albo te. sa unoszone - wraz ze wzrostem rosliny, ku górze, do łodyg i

lisci, a niekiedy nawet do czesci kwiatowych (np. u owsa, bobiku, koniczyny, lucerny, cebuli). Nicienie nie

pora.aja wiazek naczyniowych, lecz umiejscawiaja sie w tkance miekiszowej, gdzie od.ywiaja sie sokami

komórek. Enzymy wydzielane przez nicienie do tkanek powoduja w nich daleko idace zmiany, wsród

których nadmierne powiekszanie sie komórek wydaje sie odgrywac decydujaca role dla nicieni w roslinie.

http://sciagi.bajo.pl Powered by Mambo Open Source Utworzony: 31. 05. 2006, 13:25

W roslinie larwy dochodza do pełnej dojrzałosci. Po kopulacji samice składaja jaja ( 1 samica - nawet

kilkaset), z których po 5 - 7 dniach wychodza larwy; po dalszych linieniach przekształcaja sie one w

osobniki dorosłe. Całkowita długosc cyklu trwa w zale.nosci od temperatury, a tak.e od gatunku rosliny -

od 19 do 30 dni. W roslinie rozwijaja sie tak.e nastepne pokolenia. Czesc larw z ka.dego pokolenia

wychodzi zwykle z rosliny do gleby, skad atakuje inne rosliny. Gdy nie znajda rosliny, do której mogłyby

wniknac, a beda w srodowisku suchym, wówczas zapadaja w stan .ycia utajonego. Jesli beda w

srodowisku wilgotnym to po wyczerpaniu zapasów pokarmowych gina. Larwy w stanie .ycia utajonego

moga przetrwac bardzo długi okres (nawet 28 lat).

b) Wegorek truskawkowiec - powoduje deformacje rosliny, zanik włosków na łodygach i zabków na

lisciach. Na truskawkach mo.e miec 10 pokolen. Osobniki wegorka truskawkowca wedruja po roslinie w

cienkich błonkach wody pokrywajacych ja, wzdłu. łodygi, ku górze. Poczatkowo nicienie .yja jako

paso.yty zewnetrzne w zwinietych listkach rozety i rozłogów truskawek, wokół wierzchołków wzrostu,

.ywiac sie sokami komórek delikatnej tkanki. Nastepnie nicienie wnikaja do wnetrza tkanek roslinnych,

prowadzac dalej tryb .ycia własciwy paso.ytom wewnetrznym. Niekiedy faza paso.ytowania

zewnetrznego nie wystepuje, a nicienie wnikaja od razu do wnetrza tkanek. Szkodnik ten wnika do lisci

głównie przez szparki oddechowe lub zranienia. Rozmna.anie nicieni odbywa sie wewnatrz tkanki

roslinnej. Długosc cyklu rozwojowego nicienia wynosi około 14 dni. Nicien ten mo.e miec wiele pokolen w

ciagu roku.

c) Wegorek chryzantemowiec - mo.e miec do 10 pokolen na rok. Najłatwiej zaobserwowac go na jesieni,

gdy pojawiaja sie chryzantemy doniczkowe. Powoduje na roslinach brazowe plamy ograniczone zielonymi

nerwami. Poza chryzantemami mo.e pora.ac tak.e truskawki. Główna przyczyna pora.enia chryzantem

jest u.ycie rozsady lub sadzonek ju. pora.onych przez nicienie. Znacznie rzadziej du.e rosliny pora.ane

sa przez nicienie, które atakuja je z gleby. Wraz z rosnaca roslina nicienie wedruja po łodydze w cienkiej

błonce wody przykrywajacej ja, głównie na dolnej stronie lisci. Wewnatrz lisci nicienie od.ywiaja sie

zawartoscia komórek. Nicienie moga rozwijac sie na roslinie lub wewnatrz niej. Zapłodniona samica

składa bardzo du.a ilosc jaj, z których - przy sprzyjajacych warunkach - ju. po 14 dniach powstac mo.e

nowe pokolenie. W ciagu lata mo.e wydac 10 pokolen. Dorosłe nicienie czesto zwijaja sie w suchych oraz

obumarłych lisciach i w ten sposób moga przetrwac ponad 2 lata. Gdy tak zaka.one czesci rosliny trafia

do wilgotnej gleby, nicienie wychodza z nich do gleby. Zimowanie nicieni odbywa sie głównie w

naziemnych czesciach roslin matecznych, rzadziej w glebie.

d) Matwik ziemniaczany - najczesciej wystepuje 1 pokolenie na rok. Sa typowymi szkodnikami

korzeniowymi (glebowymi). Pora.aja rosliny psiankowate. Samce i larwy maja kształt nitkowaty,

natomiast samice - cytrynkowaty. Cykl .yciowy: matwik ziemniaczany zimuje w postaci cyst, a wiec

własciwie zimuja larwy. Na wiosne rosliny psiankowate wydzielaja substancje powodujace wychodzenie

larw, które nastepnie przytwierdzaja sie do korzenia. Po kilkakrotnym linieniu larwy przekształcaja sie w

samce odrywajace sie od rosliny oraz samice na stałe przytwierdzone do korzenia za pomoca aparatu

gebowego. Po zapłodnieniu samica składa do swego wnetrza jaja. Wówczas ciało jej staje sie kształtu

cytrynkowatego i koloru złotego, obumiera i zimuje. Po wylegnieciu z jaj, larwy inwazyjne wnikaja do

korzenia. Matwik ziemniaczany jest szkodnikiem kwarantannowym to znaczy pora.one przez niego

rosliny musza byc wykorzystane we własnym gospodarstwie, nie moga zostac sprzedane. Mo.e on

powodowac straty do 80% plonu. Próg szkodliwosci matwika wynosi 500-1000 larw/100g gleby lub 100

cyst/100g gleby. Matwik ziemniaczany rozwija sie gdy temperatura gleby wzrosnie powy.ej 10C. Cysty

moga przebywac w glebie bardzo długo. Na wiosne, gdy temperatura gleby osiagnie ok. 10 - 120C, ze

znajdujacych sie w glebie cyst zaczynaja wychodzic larwy. Masowe ich wychodzenie nastepuje przy

temperaturze 15 - 200C. Na wychodzenie larw z cyst du.y wpływ maja warunki srodowiska, głównie

temperatura i wilgotnosc gleby. Korzenie roslin .ywicielskich matwika stymuluja wychodzenie larw z cyst.

Wszystkie larwy jednak nie opuszczaja cyst w ciagu jednego sezonu wegetacyjnego (1 roku), a nawet w

ciagu kilku lat. Nawet po 20 latach le.enia w ziemi cysty matwika ziemniaczanego moga zawierac .ywe

larwy. Samica w czasie swego rozwoju, zmieniajac barwe z brazowej na brunatna, przechodzi przez

stadium złoto .ółtego zabarwienia, które sprawia, .e samice sa łatwe do zaobserwowania na korzeniach

http://sciagi.bajo.pl Powered by Mambo Open Source Utworzony: 31. 05. 2006, 13:25

roslin. Długosc rozwoju samicy matwika ziemniaczanego wynosi - w naszych warunkach klimatycznych -

53 do 75 dni, w zale.nosci od momentu wnikniecia larwy do korzeni, od warunków srodowiska itp.

Rozwój samca przebiega szybciej, 36 - 42 dni. Matwik ziemniaczany ma zasadniczo w polu tylko 1

pokolenie w ciagu roku, ale w sprzyjajacych warunkach rozwinac sie mo.e tak.e drugie pokolenie; nie ma

ono jednak znaczenia jesli chodzi o szkodliwosc w stosunku do ziemniaków. W szklarniach natomiast,

rozwinac sie mo.e kilka pokolen w ciagu roku. Matwik ziemniaczany nie mo.e rozwijac sie bez rosliny

.ywicielskiej. Larwy bowiem, które wyjda z cyst do gleby, a nie trafia na korzenie, na których mogłyby

.yc, gina z głodu po upływie około 1 roku; czerpia w tym czasie pokarm z zapasów nagromadzonych w

ciele.

e) Matwik burakowy - tworzy 1-2 pokolen na rok. Zimuje w postaci jaj umieszczonych wewnatrz ciała

obumarłej samicy. Jego cykl .yciowy jest taki sam jak matwika ziemniaczanego z małym wyjatkiem: w

przypadku korzystnych warunków samica wytwarza galaretowaty woreczek do którego składa jaja, z

których nastepnie wylegaja sie larwy; w ten sposób powstaje drugie pokolenie. Matwik burakowy

powoduje zmniejszenie korzenia i wytwarzanie brody korzeniowej (mały korzen spichrzowy i du.o korzeni

przybyszowych). Mo.e pora.ac równie. kapuste. Larwy matwika burakowego sa najbardziej ruchliwe w

glebie w temperaturze 21 - 260C. Obecnosc korzeni szeregu roslin .ywicielskich w glebie stymuluje

wychodzenie larw z cyst, mimo tego nie wszystkie larwy wychodza z cyst w ciagu pierwszego roku. Cysty

matwika burakowego moga zachowac .ywotnosc ok. 10 lat. Pewna ilosc larw wychodzi z cyst co roku pod

wpływem działania czynników srodowiska nawet przy braku roslin stymulujacych to wychodzenie. Samica

matwika burakowego zmieniajac barwe z białej na brunatna, nie przechodzi przez stadium barwy

złoto.ółtej. U wielu samic tkwiacych na korzeniach mo.na obserwowac w tylnym koncu ciała mały,

galaretowaty woreczek; do tego woreczka samica składa od kilkunastu do kilkudziesieciu jaj (czasem

mo.e ich zło.yc ponad 100). Gdy warunki srodowiska sa sprzyjajace, wówczas larwy wychodza z

woreczka do gleby jeszcze za .ycia samicy, dajac poczatek nowemu pokoleniu matwika. Całkowita

długosc cyklu rozwojowego samicy matwika burakowego zale.y w du.ym stopniu od warunków

srodowiska: waha sie od 30 do 56 dni. Liczba pokolen matwika, które moga rozwinac sie na burakach w

ciagu roku jest ró.na; w naszych warunkach klimatycznych rozwijaja sie zwykle 2 pokolenia: pierwsze w

okresie pomiedzy 15.VI, a 15.VII, drugie 2 - 15.VIII, a 15.IX. Na rzepaku ozimym - 2 pokolenia. Na

gorczycy i rzepaku jarym - 1 pokolenie.

Rodzaj: Meloidogyne

Na wiosne z jaj, znajdujacych sie w naroslach lub zło.onych przez samice do galaretowatych woreczków,

wychodza larwy. Sa one lawami drugiego stadium, pierwsze bowiem linienie odbywa sie w jaju. Larwy

matwików korzeniowych sa bardzo podobne do larw nicieni z rodzaju Heterodera. Larwy matwików

korzeniowych maja sztyleciki dł. 10 - 11 mikrometra. Wychodzenie larw z narosli jest ułatwione wówczas,

gdy narosla rozpadaja sie w glebie pod wpływem czynników srodowiska. Wnikanie larw do korzeni roslin,

tworzenie sie komórek olbrzymich w zaatakowanych tkankach oraz dalszy rozwój larw w korzeniach roslin

przebiega podobnie jak u Heterodera. Enzymy wydzielane przez larwy do tkanek powoduja silne

rozmna.anie sie komórek, w wyniku czego powstaja narosla. Samice matwików korzeniowych nie tworza

cyst. Moga rozwijac sie albo całkowicie wewnatrz narosli lub te. tylna czesc ciała samicy wystawac mo.e

na zewnatrz korzenia, a wówczas typowa narosl mo.e sie nie utworzyc. W tym przypadku tylna czesc

ciała samicy pokryta jest masa zło.onych do galaretowatego woreczka jaj i całosc robi wra.enie narosli.

W jednej narosli mo.e znajdowac sie jedna samica lub kilka. Samce matwików korzeniowych nie

odgrywaja du.ej roli w rozwoju matwików korzeniowych. Wprawdzie z larw, które wnikaja do korzeni,

rozwijaja sie tak.e samce, ale jest ich zwykle o wiele mniej ni. samic. Rozwój partenogenetyczny jest u

matwików korzeniowych zjawiskiem normalnym. Wieksza ilosc samców rozwinac sie mo.e wówczas, gdy

warunki rozwoju nicieni sa niekorzystne (brak po.ywienia).Po upływie mniej wiecej miesiaca po

wniknieciu larwy do korzenia, powstała z tej larwy samica jest płciowo dojrzała i zaczyna składac jaja

(zwykle 300 - 1000 sztuk). Jaja moga byc składane do wewnatrz narosli lub do galaretowatego woreczka.

Jesli jaja składane sa do narosli, wówczas larwy wychodzace z nich moga pora.ac sasiednie czesci

korzenia i tworzyc nowe pokolenie. Jesli samica składa jaja do woreczka, wówczas larwy z tych jaj moga

wyjsc do gleby, skad atakowac moga te sama lub inna rosline. Matwiki korzeniowe sa dosc wra.liwe na

niskie temperatury. Temperatury poni.ej 00C sa dla larw i osobników dorosłych zabójcze, natomiast jaja,

zarówno w glebie jak i w naroslach, moga przetrzymywac niskie temperatury naszego klimatu w okresie

http://sciagi.bajo.pl Powered by Mambo Open Source Utworzony: 31. 05. 2006, 13:25

zimy.

f) Guzak północny - Wystepuje w uprawach polowych i jest polifagiem. Samica ma rozdety cyrtynkowaty

kształt, nie tworzy cyst. Guzaki, podobnie jak matwik burakowy, wytwarzaja jedno, dwa pokolenia na

rok. Larwa przytwierdza sie do korzenia, przekształca w samice i .eruje na korzeniu (samica wprowdza

do rosliny substancje enzymatyczne powodujace wzrost komórek wskutek czego na korzeniu powstaja

charakterystyczne guzy). Nicien ten blokuje w ten sposób transport wody w roslinie powodujac jej

wiedniecie oraz deformacje korzeni. Zimuje w postaci jaj - w naroslach lub przykrytych ciałem samicy.

g) Guzak południowy - Jest to nicien ciepłolubny, wystepuje głównie w szklarniach. Charakteryzuje sie

tymi samymi cechami co guzak północny.

Paso.yty wewnetrzne i zewnetrzne

Paso.yty wewnetrzne

Węgorek chryzantemowiec (Aphelenchoides ritzemabosi) jest nicieniem szczególnie często opanowującym chryzantemy. W ostatnich latach wystąpił również na różnych gatunkach krzewów liściastych. W szkółkach bylinowych dotychczas pojawił się na bergenii sercolistnej (Bergenia cordifolia), bodziszkach (Geranium spp.), tarczownicy tarczowatej (Darmera peltata), a w minionym sezonie wegetacyjnym dodatkowo uszkadzał silnie liście tiarelli sercolistnej (Tiarella cordifolia), maku (Papaver spp.) i jaskra ostrego (Ranunculus acris). Nicienie te żerują i rozmnażają się wewnątrz liści. Objawy żerowania mają postać kanciastych, czerwonawych lub ciemnobrązowych do prawie czarnych plam, ograniczonych nerwami (fot. 1). W błonce wodnej pokrywającej pędy nicienie przemieszczają się na sąsiednie liście. Umiejscawiają się na ich dolnej stronie, a następnie przez aparaty szparkowe przedostają się do tkanki miękiszowej, którą zasiedlają i niszczą. Rośliny silnie opanowane przez węgorka tracą wartości zdobnicze i nie nadają się do sprzedaży. Fot. 1. Objawy żerowania węgorka chryzantemowca na bodziszku Nicienie te rozprzestrzeniane są z sadzonkami pobranymi z porażonych okazów matecznych. Miejscem zimowania szkodników są pąki śpiące i wierzchołki pędów, a nawet zaschnięte liście, w których mogą przetrwać nawet kilka lat. Zapobieganie i zwalczanie. Rośliny przeznaczone na mateczniki należy poddać analizie laboratoryjnej na obecność nicieni (np. w najbliższej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa). Aby nie dopuścić do rozprzestrzeniania się nicieni w szkółce, należy usuwać i palić resztki roślinne oraz zaschnięte liście. Obecnie nie ma preparatów zarejestrowanych do zwalczania nicieni w uprawach bylin ogrodowych, a jedynie w uprawach chryzantem. Roztocze Roztocz astrowiec (Phytonemus pallidus asteris), podobnie jak w poprzednich latach, wyrządzał duże szkody w uprawach astra krzaczas­tego (Aster dumosus) i astra nowobelgijskiego (A. novi-belgii). Jest to różnopazurkowiec blisko spokrewniony z roztoczem truskawkowcem, ma bardzo podobną biologię i wygląd (rys.). Oso­bniki dorosłe tego roztocza mają ciało długości do 0,25 mm, błyszczące, eliptyczne, początkowo przezroczystobiałe, później kremowożółte. Roztocz astrowiec: a — samica, b — samiec Zimują pojedyncze samice przy podstawie roś­lin, ukryte w pochwach liściowych. Wiosną rozpoczynają żerowanie na najmłodszych liściach nakłuwając i wysysając zawartość komórek, czego skutkiem jest marszczenie i silne zdrobnienie blaszek liściowych. Uszkodzone rośliny są skarłowaciałe i słabiej kwitną. Roztocz ten jest rozprzestrzeniany przede wszystkim z sadzonkami astrów. Zapobieganie i zwalczanie. Sadzonki nowo zakupionych roślin przeznaczone na mateczniki należy sprawdzać na obecność roztocza. Po wykryciu szkodnika trzeba opryskiwać rośliny 2- lub 3-krotnie co 7-10 dni preparatem roztoczobójczym (np. Talstar 100 EC — 0,05%). Szpeciel dąbrówkowy (Aceria ajugae) to roztocz, który wyrządził znaczne szkody w uprawach dąbrówki rozłogowej (Ajuga reptans). Ma ciało kształtu robakowatego, długości do 0,15 mm, barwy mlecznobiałej. Szkodnik ten żeruje na dolnej stronie najmłodszych liści rozetowych powodując zawijanie brzegów blaszek liś­ciowych do góry i ich szarzenie (fot. 2). Fot. 2. Uszkodzenia powodowane przez szpeciela dąbrówkowego na dąbrówce rozłogowej Zwalczanie. Po wykryciu szkodnika należy opryskiwać rośliny 2- lub 3-krotnie co 7-10 dni preparatem roztoczobójczym (jw.). Przędziorek chmielowiec (Tetranychus urticae) miał w dwu ubiegłych sezonach wegetacyjnych warunki sprzyjające do szybkiego rozwoju i licznie zasiedlał: przegorzan pospolity (Echinops ritro), dzwonek skupiony (Campanula glomerata), szałwię omszoną (Salvia nemorosa), wielosił rozesłany (Polemonium reptans), głowienkę wielkokwiatową (Prunella grandiflora), dziewannę ogrodową (Verbascum x hybridum) 'Pyramidatum', tawułki (Astilbe spp.), jasnotę plamistą (Lamium maculatum) 'White Nancy', firletkę smółkę (Lychnis viscaria), rutewkę żółtą (Thalictrum flavum), pierwiosnki (Primula spp.) oraz fiołek wonny (Viola odorata). Osobniki dorosłe, przebywające latem na liściach, mają długość 0,3-0,4 mm, są żółtozielone z dwiema ciemnymi plamami po bokach ciała. Larwy są podobne do osobników dorosłych, ale zamiast czterech, mają trzy pary odnóży. Samice zimujące zmieniają barwę na ceglastoczerwoną. W wyniku żerowania tego roztocza na liściach większości wymienionych roślin tworzyły się mozaikowate, żółte przebarwienia, a niekiedy liście zasychały od brzegu. Liście jasnoty plamistej dodatkowo przebarwiały się na kolor fioletowawoczerwony wzdłuż nerwu głównego, a blaszka uwypuklała się ku górze. Zwalczanie. W okresie wegetacji, zanim pojawią się samice zimowe, tj. do połowy sierpnia, rośliny należy opryskiwać mieszaniną dwóch preparatów — Nissorun 050 EC (0,06%) i Talstar 100 EC (0,05%) lub Karate Zeon 050 CS (0,05%). Mszyce Bawełnica topolowo-tojeściowa (Parathecabius lysimachiae) zasiedla często korzenie tojeści rozesłanej (Lysimachia nummularia) 'Aurea' w uprawach pojemnikowych. Już w maju szkodnik ten żerował na szyjce korzeniowej i korzeniach tej byliny (fot. 3) powodując początkowo zasychanie pojedynczych pędów, a później całych roślin. Fot. 3. Bawełnica topolowo-tojeściowa żerująca na korzeniach tojeści rozesłanej Bezskrzydłe dzieworódki długości do 2,6 mm są ciemnozielone, pokryte białą wydzieliną woskową, larwy — żółtozielone. Bawełnica topolowo-jaskrowa (Thecabius affinis) powodowała podobne, jak poprzedni gatunek uszkodzenia na jaskrze ostrym (Ranunculus acris) 'Multiplex' w drugiej połowie czerwca i w lipcu. Jej bezskrzydłe dzieworódki są żółtawobiałe lub żółtawozielone, długości około 3 mm, z charakterystycznymi, białawymi nitkami woskowymi znajdującymi się na końcu ciała. Zwalczanie bawełnic. W celu zniszczenia tych szkodników, należy podlać rośliny roztworem jednego z preparatów mszycobójczych (np. Confidor 200 SL — 0,01%). Porazik kocankowy (Brachycaudus helichrysi). Mszyca ta wystąpiła — podobnie, jak w innych latach — na sadźcu purpurowym (Eupatorium purpureum). Bezskrzydłe, żółtawozielone dzieworódki długości do 2 mm i znacznie mniejsze larwy żerują wspólnie w koloniach ukrytych w wierzchołkach pędów i kwiatostanach. Uszkodzone liście są silnie zniekształcone i przebarwione na czerwono (fot. 4), a wzrost roślin i rozwój kwiatostanów zahamowany. Fot. 4. Objawy żerowania porazika kocankowego na Eupatorium purpureum Mszyca różano-rutewkowa (Longicaudus trirhodus) często występuje latem na orliku pospolitym (Aquilegia vulgaris). Tworzy nieduże kolonie na dolnej stronie liści, złożone z żółtawozielonych osobników bezskrzydłych długości 2-2,7 mm. Mszyca ta nie powoduje widocznych zmian w wyglądzie roślin. Wydala natomiast obficie rosę miodową, która zanieczyszcza liście, przez co rośliny tracą wartości zdobnicze. Dodatkowo rozwijają się na tej wydzielinie grzyby sadzakowe, które tworzą czarny osad na liściach ograniczający powierzchnię asymilacyjną rośliny. Mszyca rozchodnikowa (Aphis sedi) co roku zagraża rozchodnikom (Sedum spp.), głównie kaukaskiemu (S. spurium), okazałemu (S. spectabile) i wielkiemu (S. telephium). Tworzy na wierzchołkach pędów kolonie złożone z bezskrzydłych osobników barwy od ciemno- do czarnozielonej. Wskutek gromadnego żerowania szkodnika najmłodsze liście są zniekształcone, a wzrost roślin jest silnie zahamowany. Dodatkowo mszyca ta wydala duże ilości rosy miodowej. Zwalczanie trzech ww. gatunków mszyc, żerujących na nadziemnych częściach roślin. Po wykryciu pierwszych osobników należy opryskać rośliny preparatem o działaniu układowym (np. Mospilan 20 SP — 0,01% lub Confidor 200 SL — 0,04%). W przypadku mszyc żerujących tylko na powierzchni pędów, liści i kwiatostanów do zwalczania można użyć także preparatu z grupy karbaminianów (np. Pirimor 500 WG — 0,1%) lub pyretroidów (np. Talstar 100 EC — 0,05%). Inne pluskwiaki równoskrzydłe Skorupik jabłoniowy (Lepidosaphes ulmi) jest przede wszystkim groźnym szkodnikiem drzew i krzewów, ale okazał się również niebezpieczny dla runianki japońskiej (Pachysandra terminalis). Wskutek żerowania larw i samic na jej liściach i łodygach tworzyły się mozaikowate, jaśniejsze plamki, a wzrost roślin był silnie ograniczony. Tarczki samic są brązowawoszare, kształtu przecinkowatego, długości do 3,5 mm, larwy — białawe, owalne (fot. 5). Zimują jaja pod tarczkami samic. Larwy wylęgają się na początku czerwca. Początkowo wędrują po roślinie, a później osiedlają się na liściach i pędach. W sierpniu larwy przeobrażają się w samice, które do października składają jaja pod swoje ciało, a następnie zamierają. Fot. 5. Tarczki samic i larwy skorupika jabłoniowego Zwalczanie. W okresie wylęgania się i wędrowania larw po roślinie, co przypada w okresie kwitnienia głogów, rośliny należy opryskać 2-krotnie, co dwa tygodnie preparatem Owadofos 540 EC (0,15%) lub Mospilan 20 SP (0,02%). Pienik ślinianka (Philaeus spumarius) wystąpił pod koniec maja na pędach zawilców (Anemone spp.), rudbekii lśniącej (Rudbeckia nitida) oraz jaskra ostrego (Ranunculus acris). Przy podstawie liści i na ogonkach liściowych tych bylin, pod białą, pienistą wydzieliną, żerowały jasnozielone larwy szkodnika wysysając zawartość komórek. Przejawiało się to zniekształceniem liści i zahamowaniem wzrostu roślin. Osobniki dorosłe pojawiają się w pierwszej połowie czerwca i podobnie jak larwy, odżywiają się sokiem roślinnym. Postacie dorosłe o długości około 6 mm są zmiennie ubarwione, najczęściej jednak brązowawe z białymi plamami na skrzydłach, które w stanie spoczynku owada złożone są dachówkowato (fot. 6). Fot. 6. Owad dorosły pienika ślinianki Zwalczanie. W okresie żerowania larw należy opryskać rośliny jednym z preparatów wgłębnych o działaniu żołądkowym, np. środkiem Sumithion Super 1000 EC (0,075%). Po zauważeniu osobników dorosłych — preparatem kontaktowym z grupy pyretroidów (np. Talstar 100 EC — 0,05%). Skoczek melisowy (Eupteryx colli­na), skoczek kocimiętkowy (E. stachydearum, fot. 7) i skoczek czarnosmug  (E. vittata) — ich larwy już na początku maja silnie uszkodziły liście kocimiętki Faassena (Nepeta x faassenii) i szałwii omszonej (Salvia nemorosa). Żółtawozielone larwy żerowały na dolnej stronie liści, początkowo wzdłuż nerwów, a później na całej powierzchni nakłuwając tkanki i wysysając zawartość komórek. W miejscach nakłuć początkowo tworzyły się drobne, białawe plamki, które z czasem zlewały się obejmując całą powierzchnię liścia (fot. 8). Silnie uszkodzone liście zasychały. Osobniki dorosłe tych gatunków skoczków mają ciało długości 2,4-3,3 mm, czarne z zielonkawożółtą głową, na której znajdują się trzy czarne plamy, i zielonkawożółte skrzydła z nieregularnymi, brązowawymi plamami. Występują na roślinach w czerwcu oraz od sierpnia do października. Fot. 7. Skoczek kocimiętkowy Fot. 8. Żółte plamy na liściach kocimiętki Faassena — objawy żerowania larw skoczka melisowego Skoczek czarnoplamek (E. atropunctata) obserwowany był na liściach jasnoty plamis­tej (Lamium maculatum). Jego larwy i osobniki dorosłe były przyczyną identycznych uszkodzeń, jak wyżej opisane. Larwy żerują na roślinach w maju i lipcu, natomiast postacie dorosłe — w czerwcu i od sierpnia do jesieni. Osobniki dorosłe tego skoczka mają ciało długości do 4 mm, zielonkawożółte z dwiema czarnymi plamami na głowie. Na przezroczystych skrzydłach znajdują się cztery okrągłe plamy oraz dwie brunatne przepaski. Zwalczanie. Po zauważeniu pierwszych osob­­ników dorosłych lub uszkodzeń należy opryskać rośliny jednym z preparatów owadobójczych o działaniu kontaktowym, najlepiej z grupy pyretroidów (np. Talstar 100 EC — 0,05%).

Mucha narcyzowa, największy szkodnik narcyzów - co robić? Bronisław Kondrot - KK Wydanie specjalne Krokusy-Narcyzy-Tulipany-Fritillaria 1994

Z niecierpliwością oczekuje się na pierwsze wiosenne kwiaty cebulowe. Zazwyczaj na Święta Wielkanocne pojawiają się pierwsze kwiaty odmiany 'Ice Folie' a przy ciepłej zimie o trzy tygodnie wcześniej odmiana 'Rijnvald's Early Sensation'. Jeśli pojawia się i obficie kwitną jesteśmy pewni, że naszym żółtym i srebrzystym zwiastunom wiosny nie zagroził największy szkodnik narcyzów - mucha narcyzowa. Mucha narcyzowa zasiedla znaczne obszary, a gdy pojawi się w naszym ogródku, to w ciągu dwóch sezonów wegetacyjnych zniszczy wszystkie narcyzy, a potem w poszukiwaniu pokarmu przeniesie się na inne rośliny amarylkowate: śnieżyczki, ismeny, crinum i wystawione w doniczkach hipeastrum. Są dwa rodzaje much. Duża, pobzyga cebularz (Lampetia equestris) i mała, udnica cebulówka (Eumerus strigatus) nazywane potocznie muchami narcyzowymi. Są one aktywne w ogrodzie w pełni wiosny od pierwszych ciepłych dni maja aż do końca czerwca. Duża mucha narcyzowa, gęsto szarobrązowo owłosiona jest podobna do małego trzmiela, zaś rzadziej występująca mała mucha - do dużej muchy domowej. Jeśli nie podejmiemy żadnych przeciwdziałań, to samiczki składają jaja na liściach w pobliżu powierzchni ziemi. Duża mucha - tylko jedno, a mała - do 30. Larwy wylęgają się, wchodzą do ziemi i wgryzają do cebuli przy piętce, przy czym mała mucha najczęściej do cebul już chorych, porażonych chorobami grzybowymi, uszkodzonych mechanicznie itp. Opanowane przez dużą muchę cebule można wykryć po wykopaniu. Na wolnej od korzeni piętce znajduje się ciemno obrzeżona okrągła dziura o średnicy 2-4 mm. Czy cebule opanowane są przez muchę możemy także stwierdzić, mocząc cebule w wodzie. Cebule, w których znajduje się larwa wypłyną na wierzch i takie cebule należy spalić. Larwa przebywając w cebuli wygryza całe wnętrze i do czasu sadzenia we wrześniu - październiku dorasta do 16 mm długości i 7 mm grubości, zaś małej muchy do 1/3 tej wielkości. Przepoczwarzenie larwy następuje w cebuli lub w glebie i w ciepły majowy dzień, przez szyjkę z pustej już cebuli wylatuje dorosła mucha. Na pozostawionych na piętce łuskach mogą wytworzyć się w ciągu nowego roku wegetacyjnego małe cebulki, jeśli nie nastąpi na nowo nalot much. Gospodarstwa ogrodnicze rozmnażające cebule stosują w jedno lub dwuletnim cyklu, po wstępnym przygotowaniu, kąpiel cebul w wodzie o temperaturze 45oC przez kilka godzin. W czasie takiej kąpieli giną nie tylko larwy much, ale również niszczyka zjadliwego (Ditilenchus dipsaci) i roztocza. Dla amatora metoda ta jest zbyt kosztowna, zwłaszcza gdy musi się postarać o kocioł, system ogrzewania, mieszalnik, termostat. Stosunkowo łatwo i pewnie można muchy narcyzowe zwalczać corocznie przez podlewanie insektycydami systemowymi. W byłym NRD z dobrym skutkiem stosowano Bi 58 EC (Dimethoat) w 5% rozcieńczeniu. Zastosowane zastały również Ruscalin-bercema oraz preparat Lindan. W ogrodach, gdzie muchy narcyzowe zniszczyły wszystkie narcyzy, odbudowa nasadzeń była znowu możliwa. Te systemowe środki ochrony roślin dostają się z sokiem komórkowym do każdej komórki całej rośliny i zostają aktywne przez 10-14 dni. Wymienione środki są stosowane w ochronie drzew i krzewów owocowych, warzyw i kwiatów i stosowane właściwie, nie powodują żadnych szkód. Podlewać należy konewką całe kępki dwukrotnie w okresie nalotu much; według źródła niemieckiego raz w połowie maja po pełnym kwitnieniu i po raz drugi w połowie czerwca. Źródła polskie podają: opryskiwać od połowy kwietnia do końca wegetacji co 2 tygodnie środkami owadobójczymi. Przeciwko udnicy cebulówce możemy, począwszy od maja, opryskiwać lub podlewać ziemię wokół roślin 2-3 krotnie co 14 dni Basudinem 25 EC - 0,15% lub Diazinonem 25 EC - 0,15%. Przy podlewaniu zużyć 2,5 l cieczy użytkowej na 10m rzędu. W ogrodach przydomowych i działkowych należy ograniczać do minimum stosowanie środków chemicznych. Amatorski miłośnik narcyzów stoi więc wobec dylematu: nie stosować chemii i pozbywać się corocznie wielu pięknych odmian narcyzów, czy stosować i cieszyć się okazałymi kwiatami. Dylemat ów rozwiązać mogłyby biologiczne środki ochrony z korzyścią dla środowiska i miłośników kwiatów, ale na razie się nie pojawiły.

Mieczyki - wciornastek mieczykowiec
Znaczne zmiany w wyglądzie tych roślin powoduje mały, ale bardzo groźny szkodnik mieczyków - wciornastek mieczykowiec. Wciornastki wypijają zawartość komórek roślinnych, dlatego miejsca ich żerowania na liściach i kwiatach wyglądają jak srebrzystobiałe plamki , które z czasem brązowieją. Silnie porażone liście i płatki kwiatowe zasychają, a pąki mogą się nie rozwijać. Owady te (długości do 2 mm) bardzo trudno zauważyć na roślinie. Musimy szukać w kwiatach albo w pochwach liści: larwy są żółte, a osobniki dorosłe ciemno zabarwione - prawie czarne. Jeżeli rozpoznamy objawy żerowania lub znajdziemy szkodnika, opryskujmy rośliny od trzech do pięciu razy co 10-14 dni, stosując Talstar 100 EC (0,05%) lub Marshal 250 EC (0,1%).

Brudnica mniszka ( Lymantria monacha) Na przednich skrzydłach tego motyla jest wyraźny czarny, zygazkowaty rysunek. Skrzydła tylne są jenolicie czarne. Odwłok samicy jest różowy. Samice są dużo większe, mniej zgrabne i bardziej leniwe. Czułki, prede wszystkim u samców, mają charakterystczny kształt podwójnego grzebienia. Brudnica mniszka żyje w lasach iglastych. Występuje od czerwca do sierpnia, jest motylemn jednopokoleniowym. Samce można zaobserwować latające również w dzień, samice zaś w ogóle latają bardzo niechetnie. Samice składają jaja pod korą drzew iglastych, a wiosną następnego roku z jaj wylęgają się gąsinice. Są one szare lub prawie czarne, z jedną romboidalną plamą na grzbiecie. Żywią się igłami świerka i w razie masowych pojawów wyrządzją wielkie szkody. Motyl ten należy do grupy tzw. prządek, szkodników lasów i ogrodów.

Śluzownica lipowa (Caliroa annulipes Klug) 

Rząd: Błonkoskrzydłe (Hymenoptera) 
Rodzina: Pilarzowate (Tenthredinidae)  

Długość dorosłej błonkówki: ok. 7 - 8 mm  
Pojaw owadów dorosłych: w maju, lipcu i niekiedy pod koniec sierpnia - dwa okazyjnie 3 pokolenia w ciągu sezonu. 
Środowisko: drzewostany z udziałem lipy i dębu, parki, aleje. Pospolity prawie w całym kraju.
Rośliny pokarmowe: lipa (Tilia spp.), dąb (Quercus spp.), rzadziej wierzba (Salix spp.), buk, (Fagus silvatica), lub brzoza (Betula spp.). 
Rozmieszczenie geograficzne: gatunek szeroko rozprzestrzeniony w Europie centralnej i północnej. W Polsce występuje on na terenie całego kraju.
 
Cykl rozwojowy: Osobniki dorosłe pierwszego pokolenia pojawiają się w maju. Jaja składane są pojedynczo pod epidermą, na spodniej stronie liścia - zwykle od jednego do kilkunastu na liściu. W swoim rozwoju gatunek ten przechodzi  6 - 7 stadiów larwalnych. Larwy żerujące grupowo na dolnej stronie blaszki liściowej wyjadają miękisz pozostawiając epidermę górnej strony liścia nienaruszoną. Po ok. 30 dniach żerowania dojrzałe larwy ostatniego stadium spadają do gleby, gdzie w górnych warstwach budują jednowarstwowy kokon inkrustowany na powierzchni ziarnami piasku, lub fragmentami rozłożonych liści. Przepoczwarczenie następuje w ciągu 10-14 dni. Dorosłe błonkówki drugiego pokolenia pojawiają się na początku lipca. W szczególnie ciepłe lata (np. 2002) może występować również trzecie pokolenie, wylatujące z kokonów pod koniec sierpnia. 

Znaczenie: Intensywne, grupowe żerowanie larw tego szkodnika prowadzi do częściowego, lub całkowitego brązowienia i przedwczesnego zamierania opanowanych liści. Śluzownica lipowa wykazuje tendencje do okresowych,  masowych pojawów, w czasie których może dochodzić do zamieranie liści całych koron zaatakowanych drzew. Masowe ataki powtarzające się przez szereg sezonów powodują ogólne osłabienie drzew, szczególnie niebezpieczne dla osobników młodszych.  

Zwalczanie: W przypadku wystąpienia nielicznych skupisk szkodnika na pojedynczych młodych drzewach, opanowane liście można usuwać ręcznie i palić. W szkółkach owada tego można zwalczać  stosując preparaty o działaniu kontaktowym, lub  inhibitory syntezy chityny bezpośrednio po zauważeniu pierwszych uszkodzeń spowodowanych przez larwy. Zwalczanie śluzownicy występującej na starszych drzewach jest trudne i zwykle działanie takie nie są podejmowane. Owad ten wykazuje wysoką odporność na działanie preparatów biologicznych produkowanych na bazie bakterii Bacillus thuringiensis oraz nicieni owadobójczych

---