26.05.2006r.
AUTOR PUBLIKACJI : Anna Kochalska - Siwak
Psycholog w Publicznej Poradni
Psychologiczno-Pedagogicznej
w Kędzierzynie-Koźlu
TEMAT PUBLIKACJI : OBSERWACJA PSYCHOLOGICZNA.
CEL PUBLIKACJI :
Zgodnie z moim doświadczeniem, każdy nauczyciel w swojej klasie może spotkać się
z tzw. trudnym uczniem, tj. takim, który sprawia trudności wychowawcze.
Powstaje wówczas potrzeba uzyskania szczegółowych danych na temat jego zachowania.
Metodą bardzo użyteczną oprócz innych metod, np.” rozmowa z rodzicami ucznia” - jest właśnie „obserwacja psychologiczna” dziecka.
Warto więc zdobyć podstawowe informacje na temat tego, w jaki sposób posługiwać się tą metodą .
Publikacja ma za zadanie przekazanie nauczycielom bądź wychowawcom lub innym osobom pracującym z dziećmi wiedzy, mogącej pomóc w praktycznym wykorzystaniu tej metody.
Moje doświadczenia , którymi chciałabym się podzielić, powinny przynieść efekt pozytywny,
u wyżej wymienionych osób, w postaci poprawy umiejętności psychologicznych służących rozwiązywaniu problemów wychowawczych.
SZCZEGÓŁOWA TREŚĆ PUBLIKACJI:
Metoda obserwacji jest metodą psychologiczną przydatną w trakcie poznawania ucznia, przy rozwiązywaniu problemów wychowawczych czy problemów związanych z nauką.
Stanowi uzupełnienie innych metod, pozwala uzyskać informacje, które trudno zdobyć przy pomocy innych metod, sprzyja ulepszaniu pracy dydaktyczno - wychowawczej.
Obserwacja, to jest metoda, której istotną cechą jest nieingerowanie w przebieg obserwowanych zjawisk i ograniczanie się do ich naturalnego przebiegu.
.
Rodzaje obserwacji :
Indywidualna np. poznawanie konkretnej jednostki sprawiającej określone problemy.
Grupowa, np. poznanie klasy, bądź innej grupy.
Wycinkowa, np. obserwacja pewnego fragmentu zachowania danej jednostki.
Całościowa np. obserwacja zmierzająca do wszechstronnego poznania jednostki, we wszystkich jej sferach.
Dotycząca próbek zdarzeń, np. odnosząc się tylko do zachowań agresywnych.
Bierna, kiedy obserwator nie jest członkiem grupy, do której należy obserwowana jednostka.
Czynna, kiedy obserwator jest uczestnikiem zdarzeń obserwowanych [Author ID1: at Sun Mar 12 14:31:00 2006 ]poprzez branie udziału w nich lub poprzez organizowanie zajęć nastawionych na wywołanie określonych zmian.
Ciągła, czyli prowadzona bez przerwy przez np. szereg godzin czy tygodni.
Próbek czasowych, czyli obserwacja dokonywana jest w określonych odstępach czasowych, określonych z góry przez obserwatora.
Nieskategoryzowana, czyli prowadzenie obserwacji w celu ogólnego określania przedmiotu i dokonanywania jakościowego opisu zachowania.
Skategoryzowana, wymagająca wyodrębnienia kategorii ułatwiających dokonanie opisu danego zjawiska, np. konkretnych czynności, które nas interesują u ucznia .
.
ZASADY, które powinny być spełnione podczas obserwacji:
1. Ma zmierzać do poznania dziecka w celu rozwiązania określonego problemu.
2. Ma być systematyczna i ma być prowadzona przez dłuższy czas.
3. Powinna być prowadzona w różnych sytuacjach życiowych u ucznia, np. na lekcji czy na przerwie, bądź w czasie zabaw.
4. Należy uwzględniać w czasie obserwacji różne aspekty zachowania, np. mimikę, ruchy itp.
5. Powinna zawierać opis konkretnych zachowań, który ma stanowić materiał do interpretacji psychologicznej.
6. Ma być prowadzona w sposób dyskretny, tak, aby uczeń nie czuł się obserwowany.
7. Należy ujmować opis zachowania na tle całokształtu sytuacji, w której bierze uczeń.
8. Ważne jest zwrócenie uwagi na sytuacje trudne czy konfliktowe, współtowarzyszące obserwowanemu zjawisku.
9. Ważne jest zwrócenie uwagi na cechy dodatnie i ujemne cechy obserwowanego zjawiska.
10. Należy uwzględniać zaistniałe zmiany zachodzące w zachowaniu podczas obserwacji.
11. Ważna jest dokładność i planowość obserwacji, a także właściwie określony cel obserwacji.
12. Ważne jest uwzględnianie współzależności obserwowanych faktów i zjawisk.
REJESTRACJA DANYCH Z OBSERWACJI .
1. Dzienniki obserwacyjne o szerokim zakresie, gdy notujemy wszystkie fakty występujące w zachowaniu dziecka.
2. Dzienniki tematyczne, gdy rejestruje się tylko niektóre fakty dotyczące zachowania
3. Symboliczne dane, gdy używamy symboli podczas zapisu, np. x , oznacza płacz u dziecka.
4. Instrumentalne dane, gdy rejestracji dokonuje się za pomocą urządzeń, np. przy pomocy kamery.
Podczas obserwacji są stosowane :
- Arkusze obserwacyjne, które zawierają szereg pytań dotyczących danego zachowania.
- Dzienniki obserwacyjne dzieci sprawiających problemy wychowawcze. Na początku dziennika podajemy wstępne informacje o dziecku, np. imię i nazwisko, wiek, klasa, -warunki prowadzonej obserwacji, czas trwania obserwacji, jej cel, informacje o rodzinie dziecka, wytwory dziecka, dane na temat badań medycznych.
Do pomiaru zachowania obserwowanego zachowania służą skale szacunkowe, np. numeryczne pokazujące szereg liczbowo ujętych stopni służących do określenia nasilenia danej cechy, bądź przymiotnikowe, kiedy nasilenie cechy określają przymiotniki.
Uwzględnia się tez częstość występowania szacowanej formy zachowania.
Wprowadza się także skale szacunkowe z dokładnie opisanymi punktami krańcowymi dotyczącymi zachowania.
Szczególną formą obserwacji jest autobserwacja. kiedy ważne jest, aby zadać sobie pytanie : Jak moje zachowanie wpływa na zachowanie dziecka ?
Istotne jest obserwowanie, jak dziecko zachowuje się tuż po naszym działaniu, gdyż w ten sposób możemy uzyskać informację zwrotną mówiącą nam o tym, jak dziecko odebrało nasze zachowanie.
Ważne pytania ?
Jak postępuję, że daję sobie radę z dziećmi ?
Co mnie szczególnie denerwuje w trudnych dla mnie sytuacjach wychowawczych ?
Co będę obserwować ?, np. sposób prowadzenia lekcji, reagowanie na trudności przejawiane przez dziecko.
Istotne jest określenie, jakie są wskaźniki danego zachowania, które może mnie interesować.
Przed rozpoczęciem obserwacji należy ustalić :
Od kiedy będzie prowadzona obserwacja ?
Jak długo będzie prowadzona obserwacja ?
Jaki będzie sposób rejestracji danych ?
Jaki będzie sposób analizy danych, np. czy dane będą analizowane pod względem nasilenia zachowań, czy pod względem częstości zachowań ?
Jakie podjęte będą wnioski do dalszych działań przez nauczyciela ?
Ważne jest znalezienie odpowiedzi na pytania ?
Co wzmacnia dane zachowanie ?
Co można zrobić, aby zmodyfikować kontakty nauczyciela z tzw. trudnym uczniem ?
Najczęściej popełniane błędy w czasie dokonywania obserwacji :
przedwczesne interpretowanie obserwowanego zachowania
zbyt powierzchowne wyciąganie wniosków, zgodnie z przyjętymi oczekiwaniami czy osobistymi doświadczeniami
pomijanie warunków zewnętrznych w czasie wystąpienia danego zachowania
obserwowanie ucznia tylko podczas nielicznych sytuacji
uleganie uczuciom sympatii bądź antypatii do ucznia
zbyt ogólnikowe interpretowanie zachowań ucznia
nie dokonywanie odpowiedniej selekcji obserwowanych faktów pod kątem ich ważności dla poznania dziecka
niekompletne rejestrowanie danych i mało dokładne
Przykładowy zapis obserwacji :
Nazwisko i imię obserwowanego.
Klasa.
Data.
Opis zachowania ucznia.
Warunki, w których wystąpiło dane zachowanie.
Próba interpretacji.
Sugestie proponowane i zalecenia.
Nazwisko i imię nauczyciela, który dokonał obserwacji.
Podsumowując powyższe rozważania można podkreślić, że metoda obserwacji jest bardzo dobrą metodą w pracy z uczniem trudnym.
Szczególnie wtedy przynosi ona efekty, gdy jest właściwie prowadzona, zgodnie z przyjętymi kryteriami wpływającymi na jej skuteczność.
Celem tej publikacji jest zachęcenie osób pracujących z dziećmi do prowadzenia własnych obserwacji uczniów.
Istotne byłoby, aby obserwacje stosować, szczególnie w odniesieniu do tzw. uczniów trudnych wymagających większego nakładu i wysiłku ze strony nauczyciela.
Można sformułować wniosek, że systematyczne prowadzone obserwacje i autoobserwacje w kontaktach z uczniami mogą znacznie podnieść efektywność pracy wychowawczej.
Jednocześnie wydaje się, że takie działania przyniosą dużo satysfakcji osobistej każdej osobie realizującej je.
Bibliografia :
- Skorny Z. : Obserwacja psychologiczna dziecka, Warszawa: PZWSZ, 1961
- Skorny Z. : Obserwacje i charakterystyki psychologiczne, Warszawa: PZWSZ,1964.
- Karwowska M., Hajnicz W. : Obserwacje w poznawaniu dziecka, Warszawa: WSiP,
1986
Opracowała Anna Kochalska - Siwak