• Charles Taylor: w nowożytności kategoria doświadczenia religijnego prywatyzuje się; odwolywanie się do religii nie jest już tak wszechobecne jak w średniowieczu (gdzie caly świat wydawal się być podporządkowany wierze); od nowożytności mamy raczej osobiste doświadczenia religijne - gdy brakuje nam takiego zwykle dochodzi do zmiany lub odejścia od wiary

• Schleiermacher: religia nie jest zasadniczo zbiorem sądów i dzialań, a raczej poczuciem zależności od pewnego absolutu; na jej podstawie powstają inne formy religijności; źródla filozofii Schleiermachera protestanckie

• William James (filozof i psycholog): autentyczne doświadczenie religijne musi zawierać dwa elementy: tremendum (doświadczenie takiej potęgi, że aż wzbudzającej trwogę) z jednej strony i fascinas (przerażające i fascynujące zarazem), z drugiej

• Paul Tillich: każdy odnajduje w sobie pewną troskę ostateczną - coś, co na ostatecznym poziomie obchodzi czlowieka; ta troska to doświadczenie religijne; w tym sensie wiara jest ludziom konieczna: to co skończone nie może być przedmiotem troski ostatecznej (bo wtedy mamy do czynienia z balwochwalstwem)

• Karl Rahner: doświadczenie transcendencji - czlowiek jest bytem, który zawsze chce przekraczać; ma w tym sensie dwa wymiary: poznawczy (zdolność poznawczą) i wolitywny (chęć przekraczania nigdy nie ustaje; nigdy nie jesteśmy zadowoleni ze stanu posiadania, gdy mamy co chcemy, to i tak w końcu zapragniemy czegoś więcej); jest to w tym sensie znów doświadczenie calożyciowe

• John Hick: kantysta (czlowiek poznaje w czasie i przestrzeni, za pomocą kategorii umyslu; nasz aparat poznawczy jest swego rodzaju filtrem, który dziala tylko wtedy, gdy mamy do czynienia z jakims bytem) - Hick trochę modyfikuje te teorie: doświadczenie zależy od filtra poznawczego; doświadczenie religijne to konstrukcja świadomości zbudowana z pojęć religijnych, w wyniku kontaktu z Rzeczywistym

• Robert Forman: uważa, że istnieją doświadczenia religijne wspólne wszystkim religiom (czyli wbrew Hickowi, który twierdzi, że każdy ma indywidualne doświadczenie, ze względu na indywidualny aparat poznawczy); Foreman mówi w tym sensie o wydarzeniu czystej świadomości: sytuacji,w której umysl nie kategoryzuje, nie myśli w sensie szczególowym

• Typologia doświadczeń:

• Podmiotowe stany świadomości (doświadczemy tego co boskie, troska ostateczna)

• Doświadczenie pewnych stanów afektywn-organicznych intepretowanych jako skutki dzialania bożego

• Doświadczenie pewnych form poznawczych: zmyslowych, wyobrażonych czy intelektualnych (myślowych), interpretowanych jako dzialania boże

• Pozostawienie pewnych znaków nieprzezroczystych, jako ślaów dzialaności Boga (np. Pismo Święte)

• Przeżywanie swojego życia jako ciąglego doświadczenia religijnego

• Kierunki zależności:

• Mamy pewne doświadczenie przedkategorialne i później próbujemy je wyrazić, zinterpretaować (a więc religie są próbą wyrazu jakiego doświadczenia; stąd pewnie zdarza się, że są nieadekwatna, niekonsekwentne - doświadczenia religijne nie są jednakowe)

• Lingwistyczno-kulturowe: mamy pewną tradycję i uczestnictwo w niej doprowadza do doświadczenia, które jest wtórne wobec aparatu poznawczego; kultura zatem przygotowuje do doświadczenia