GATUNEK LITERACKI: POJECIE KLASYFIKACYJNE, TYPOLOGICZNE, POLITYPICZNE (Sawicki)

• Akcent na kategorie gatunków literackich kładziono w poetykach Odrodzenia i Oświecenia

• Pojecie gatunku było budowane jako pojecie klasyfikacyjne.

• Uważano, że wszystkie cechy stanowiące pojecie, tworzące pojecie, muszą być obecne w każdym egzemplarzu, w każdym utworze należącym do klasy wyznaczonej tym pojęciom

• Stad wniosek, ze: utwór, który nie posiada choćby jednej cechy wymaganej przez pojecie gatunku, nie jest utworem przynależnym do tego gatunku

• W poetyce klasycystycznej uważano, ze obowiązkiem poety jest dostosowanie powstającego każdorazowo utworu do zaakceptowanego powszechnie systemu reguł genologicznych

• Siatka pojęć gatunkowych była mało tolerancyjna

• Taki aspekt przynależności gatunkowej budził sprzeciw romantyków. Postulowali oni bądź to praktyczne pokrzyżowanie gatunków, bądź tez teoretyczne ich pomijanie jako nieistotnych konwencji.

• Pieńkiewicz przyjmuje podział poezji w oparciu o nowe kryteria: tematykę i stosunek do niej mówiącego i przeżywającego podmiotu. Wyróżnia on:

• Pienia religijne

• Wiersze filozoficzne

• Poezje erotyczna

• Po 1918 akcentowano nastawienie antygatunkowe, co wiązało się miedzy innymi z postulatem nowatorstwa

• Mimo tych negatywnych nastawień podział na gatunki literackie trwał nadal

• Równocześnie powstawały stopniowo w badaniach literackich warunki sprzyjające ponownej akceptacji sztywnych norm gatunkowych

• W II poł. XIX próbowano stworzyć pojęcia innego charakteru niż pojęcia klasyfikacyjne. Duże zasługi miał tu socjolog Max Weber.

• Założył on, ze naturalne pojęcia typologiczne różnią się od pojęć klasyfikacyjnych tym, ze nie wymagają identyczności, jednorodności cech wszystkich egzemplarzy zbioru.

• Począwszy od lat 30 zaczęto mówić ze pojęcia genologiczne są właściwie pojęciami typologicznymi

• Z czasem zaczęto rozluźniać również pojęcia typologiczne. Wpływ na to miały sformułowania Wittgensteina. Zaczęto podkreślać nie tyle jakościowo ile przede wszystkim ilościowe podobieństwo do modelu. Pojęciem typologicznym obejmuje się wiec zbiór jednostek podobnych do wzorca ze względu na posiadanie pewnej ilości cech wzorca

• Skrajna postać tego rodzaju pojęć nazywa Morton Backner pojęciami politypicznymi.. W zbiorze objętym pojęciem politypicznym, obok jednostek o bardzo bliskim podobieństwie, mogą być jednostki bardzo mało do siebie podobne, a nawet takie, które nie posiadają żadnej cechy wspólnej. Ich wspólnota opiera się na podobieństwie do wzorca.

FIGURY MYŚLI (Ziomek) w: Retoryka opisowa

• Podział figur myśli:

1. Figury kontaktu

1. F. zwrotu do publiczności

• Obsekracja- forma użycia autorytetu- imienia Boga czy bogów

• Licencja- pozyskiwanie publiczności dla tezy niepopularnej, ale jawnie wyłożonej, wspartym szczerym lub nieco obłudnym kokietowaniem słuchaczy

• Apostrofa- bezpośredni i patetyczny zwrot do pojęcia lub osoby

2. F. pytań

• Wypytywanie- zarówno świadka jak przeciwnika, którego chce się zmusić do odp

• Subiectio- fingowany dialog będący w gruncie rzeczy monologiem- mowna sam zadaje sobie pytania i sam odpowiada

• Dubitatio- paradoksalne wzmocnienie stanowiska mówcy oporze odegranie rzekomej bezradności i niepewności

-ogólnie można powiedzieć ze są to pytania retoryczne- są to pytania zbędne, jako ze odp. na nie, nie jest znana, a nawet oczywista. W istocie są one wzmocnieniem pożądanej odp., często jej wymuszeniem.

2. Figury odnoszące się do sprawy (merytoryczne)

1. F. semantyczne

• Finitio- wstępne określenie charakteru sprawy czyli o kwalifikacje prawną, albo zależnie od rodzaju retorycznego- o temat

• Conciliatio- obrócenie argumentu przeciwnika na swoja korzyść

• Correctio- poprawienie własnej wypowiedzi

2. F. emotywne lub afektywne

• Exclamatio- okrzyk, wyraz zachwytu, oburzenia czy zdumienia

• Sermocinatio- przypisywanie postaciom wypowiedzi i myśli, dialogów i monologów służących do ich charakterystyki. Sam tak zabieg nazywa się fictio personae, a figura znana jest pod nazwa prozopopei. Prozopopeja z konieczności przekształca się w personifikację. Personifikacja polega na tym, ze pojęciu przypisywana zostaje zdolność myślenia i mówienia tudzież słuchania

3. Dialektyczne f. kompozycyjne

• Conciliatio- wykorzystanie argumentu przeciwnika na własną korzyść, zaliczana tez do figur semantycznych jako zabieg zmieniający znaczenie tekstu

• Praeparatio- przygotowanie do użycia argumentu, którego skuteczność i celowość może nie od razu jest widoczna, ale ma się przydać w dalszym ciągu mowy

• Figury myśli przez dodanie elementów mieszczą takie zabiegi jak:

• Interpositio- parenteza, nawiasowe wtrącenie

• Subnexio- dosłownie przyłączenie, polega na uzupełnieniu głównej myśli wywodu myślą poboczna i dodatkowym argumentem ( nie tylko x, lecz także y)

• Aetiologia- polega na uzasadnieniu przez myśl poboczna myśli głównej, na podaniu przyczyny

• Sententia- zdanie uogólniające doświadczenie lub zalecające jakiś sposób postępowania, wypowiadana jako zasada obowiązująca, zbliżone do aforyzmu

• Figury myśli przez redukcje elementów:

• Percursio- krótkie wyliczenie przedmiotów i okoliczności, z rozwinięcia których można zrezygnować

• Praeteritio- pominiecie

• Reticentia- nagle przerwanie zaczętej myśli

• Figury przez immutacje:

Maja układ trójwarstwowy:

• Słowa

• Rzeczy w znaczeniu dosłownym

• Rzeczy w znaczeniu postulowanym

• Figury myśli przez imputacje:

• Alegoria

• Ironia

• Emfaza

• Synekdocha

• hiperbola