STRUKTURALIZM

ZAGADNIENIA:

• Strukturalizm a młodogramatyzm. Baudoin de Courtney jako prekursor strukturalizmu. Główne tezy de Saussure'a. (langue i parole, synchronia i diachronia, językoznawstwo wewnętrzne i zewnętrzne, teoria znaku, znaczenie a wartość znaku.

• Szkoła kopenhaska (Hjlemslev). Substancja i forma planu wyrażania i planu treści. Zasada konmmutacji. Teoria znaków i figur.

• Szkoła praska. Fonologia strukturalna Trubeckiego. Fonologia binarna Jakobsona a inne binarne opisy systemu fonologicznego (Laskowski). Opozycje morfologiczne Jakobsona. Istota funkcjonalizmu.

• Deskryptywizm. Dopuszczalne metody badawcze. Wielopoziomowa analiza dystrybucyjna. Typy dystrybucji. Metoda składników bezpośrednich w składni.

• Semantyka strukturalna. Opozycje semantyczne (Jakobson) Teoria pola semantycznego. Semantyka składnikowa. Etnolingwistyka (hipoteza Sapira-Whorfa).

• Strukturalizm w humanistyce.

LITERATURA:

• Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, Wrocław 1993 - hasła odnoszące się do pojawiających się na wykładach pojęć wraz z odsyłaczami.

• Jurij Apresjan, Koncepcje i metody współczesnej lingwistyki strukturalnej, Warszawa 1971 - część 1: Z historii lingwistyki strukturalnej.

• Halina Kurkowska, Adam Weinsberg, Językoznawstwo strukturalne, Warszawa 1979 - wstęp.

• Adam Weinsberg, Językoznawstwo ogólne, Warszawa 1983 - paragrafy 1, 2.1-2.5, 3, 9, 11-12.

• Ferdinand de Saussure, Kurs językoznawstwa ogólnego, Warszawa 1971 lub 1986 lub [w:] Semiotyka wczoraj i dziś, red. J. Pelc, Warszawa 1991 - Istota znaku językowego.

• Fonetyka i fonologia, red. H. Wróbel, Kraków 1991 - rozdział: System fonologiczny.

• Louis Hjlemslev, Prologomena do teorii języka [w:] Językoznawstwo strukturalne, red. H. Kurkowska i A. Weinsberg, Warszawa 1979 lub [w:] Semiotyka wczoraj i dziś, red. J. Pelc, Warszawa 1991- paragraf 12: Znaki i figury; paragraf 13: Wyrażenie i treść.

• Charles Hockett, Kurs językoznawstwa współczesnego, Warszawa 1968 - paragraf 12: Analiza fonologiczna.

• Zellig S. Harris, Założenia metodologiczne językoznawstwa strukturalnego [w:] Językoznawstwo strukturalne, red. H. Kurkowska i A. Weinsberg, Warszawa 1979,

• Rulon S. Wells, Składniki bezpośrednie [w:] Językoznawstwo strukturalne, red. H. Kurkowska i A. Weinsberg, Warszawa 1979.

• Manfred Bierwisch, Semantyka strukturalna [w:] Semiotyka wczoraj i dziś lub Semantyka składnikowa, „Przegląd Humanistyczny” 1986 nr 11-12.

• Gottfried W. Leibniz Tablice definicji [w:] Słownik i semantyka, Warszawa 1975 - trzy wybrane definicje z różnych pól semantycznych.

• Renata Grzegorczykowa, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa 2001 - rozdziały: Semantyka składnikowa; Rozkład semantyczny predykatów.

• Anna Wierzbicka, Semantyka zdań o zwierzętach, „Pamiętnik Literacki” 1970, z. 1.

• Anna Wierzbicka, Dociekania semantyczne, Warszawa 1976 - analizy dwóch wyrazów.

Strukturalizm w innych naukach humanistycznych

• Vladimir Propp, Morfologia bajki (na przykładzie bajki czarodziejskiej), „Pamiętnik Literacki” 1968, z. 4.

• Claude Levi-Strauss, Antropologia strukturalna, Warszawa 1970 - rozdział: Struktura mitu.

• Petr Bogatyriew, Semiotyka kultury ludowej, Warszawa 1979 - wstęp i dowolny wybrany artykuł z tomu.

JĘZYKOZNAWSTWO GENERATYWNE.

ZAGADNIENIA:

• Gramatyka generatywno-transformacyjna w wersji z Syntactic Structures. (Jej dystrybutywne korzenie: drzewo składników frazowych, rola składni, asemantyzm). Pojęcie struktury syntaktycznej głębokiej i powierzchniowej. Rodzaje reguł (przepisywania i transformacji). Leksykon w gramatyce generatywno-transformacyjnej.

• Model generatywno-transformacyjny uwzględniający semantykę jako składnik interpretacyjny. Formalny zapis sensu zdania.

• Semantyka jako generatywny składnik gramatyki (semantyka generatywna). Głęboka struktura semantyczna i jej zapis predykatowo-argumentowe. Role argumentów (głębokie przypadki).

• Modele generatywne a modele funkcjonalne. Model sens <=> tekst. Szczegółowość i wielopoziomowość modelu. Zapis sensu w formie grafów. Sytuacja i jej uczestnicy. Funkcje leksykalne i opis leksykonu.

• Nowsze wersje gramatyki generatywnej: od „Government&Binding” do Minimalizmu i Teorii optymalności.

LITERATURA:

• John Lyons, Chomsky, Warszawa 1975.

• Jacek Fisiak, Wstęp do współczesnych teorii lingwistycznych, wyd. 2, Warszawa 1985 -rozdział poświęcony generatywizmowi.

• Noam Chomsky, Zagadnienia teorii składni, Wrocław 1982 - wstęp K. Polańskiego i z rozdziału Wstępne założenia metodologiczne paragrafy: 1-3, s. 14-37.

• Renata Grzegorczykowa, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa 1990 lub 2001 - rozdział 4: Współczesne teorie semantyczne. Charles Fillmore, Gramatyka przypadka [w:] Semiotyka wczoraj i dziś, Warszawa 1991.

• Jurij Apresjan, Semantyka leksykalna, Warszawa 1990 - rozdział Model sens-tekst i historia jego powstania.

• Paweł Rutkowski, Wprowadzenie do fonologii generatywnej, „Poradnik Językowy” 2001, nr 1, s. 12-30.

• Katarzyna Rosner, Teoria języka i umysłu ludzkiego Noama Chomsky'ego i jego interdyscyplinarna doniosłość [w:] Noama Chomsky'ego próba rewolucji naukowej, t. 1, Warszawa 1995.

• Noam Chomsky, Koncepcje języka [w:] Noama Chomsky'ego próba rewolucji naukowej, t. 2., Warszawa 1996.

• Raphael Salkie, Gramatyka rdzeniowa i peryferie [w:] Noama Chomsky'ego próba rewolucji naukowej, t. 2, Warszawa 1996.

JĘZYKOZNAWSTWO PRAGMATYCZNE

ZAGADNIENIA:

• Teoria performatywów i konstatacji Austina. Kryteria fortunności performatywów. Perfomatywy jawne i ukryte. Teoria illokucji. Składniki (aspekty) aktu mowy: akt lokucyjny (fonetyczny, fatyczny, retyczny), illokucyjny i perlokucyjny. Skutek illokucyjny i perlokucyjny.

• Teoria illokucji Searle'a. Reguły konstytutywne i regulujące. Warunki opisujące akty mowy (przygotwawcze, treści prepozycjonalnej, szczerości, zasadniczy). Akty illokucyjne bezpośrednie i pośrednie.

• Implikatury konwersacyjne Grice'a. Zasada kooperacji i jej maksymy. Mechanizm tworzenia implikatur konwersacyjnych. Rola implikatur w komunikacji językowej i ich znaczenie w opisie języka.

• Presupozycje. Presupozycje logiczne, ich definicje i test wykrywający. Problem wartości logicznej zdań z fałszywą presupozycją. Kryteria klasyfikacji presupozycji (semantyczne i pragmatyczne, szczegółowe klasyfikacje semantycznych).

• Językoznawstwo kognitywne.

• Definicje pojęć i wyrażeń: cechy definicyjne a cechy konotacyjne, wiedza naukowa a wiedza potoczna; nieostrość granic. Teoria prototypów.

• Kategorie i kategoryzacja.

• Metaforyczny charakter języka (językoznawstwo kognitywne w ujęciu Lakoffa).

• Symboliczny charakter języka (gramatyka kognitywna Langackera).

• Teoria ram interpretacyjnych Fillmore'a.

• Badania nad językowym obrazem świata - wykorzystanie frazeologizmów i znaczeń przenośnych.

LITERATURA:

• George Lakoff, Mark Johnson, Metafory w naszym życiu, Warszawa 1988.

• George Lakoff, Mys'lenie v zerkale klassifikatorov, „Novoe w zarubeznoj lingvistike” 1988, t. 23, s. 12-51.

• Lidia Jordanska, Igor Mielczuk, Konotacja w semantyce lingwistycznej i w leksykografii [w:] Konotacja, red. J. Bartmiński, Lublin 1988.

• Elżbieta Tabakowska, Gramatyka i obrazowanie, Kraków 1995.

• Krystyna Waszakowa, O nowych zjawiskach leksykalnych w świetle semantyki rozumienia [w:] Semantyczna struktura słownictwa i wypowiedzi, red. R. Grzegorczykowa i Z. Zaron, Warszawa 1997.

• Renata Grzegorczykowa, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa 1990 lub 2001 - rozdział: Semantyka kognitywna; Problem wiedzy o świecie: ramy interpretacyjne.

• John R. Taylor, Kategoryzacja w języku - rozdziały I, II, III, V i VII.

• Anna Wierzbicka, Język — umysł — kultura, Warszawa 1999 - artykuł: Prototypy i inwarianty. Owoce i warzywa. Semantyka kategoryzacji ludzkiej.

• Ronald Langacker, Wykłady z gramatyki kognitywnej, Lublin 1995 - wykłady 1-5.

• John Fife, Wykłady z gramatyki kognitywnej [w:] Podstawy gramatyki kognitywnej, red. H. Kardela, Warszawa 1994.

• Roman Kalisz, Teoretyczne podstawy językoznawstwa kognitywnego [w:] Podstawy gramatyki kognitywnej, red. H. Kardela, Warszawa 1994.

ETNOLINGWISTYKA

• Benjamin L. Whorf, Język, myśl, rzeczywistość, Warszawa 1971 - wstęp i jeden z rozdziałów: Model uniwersum Indian; Niektóre kategorie czasownikowe w hopi; Związek między nawykami myślenia i zachowaniem a językiem; Technika psychologii postaci w złożeniach szawni.

JĘZYKOWY OBRAZ ŚWIATA

Prace teoretyczne

• Jerzy Bartmiński, Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata [w:] Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin 1990.

• Renata Grzegorczykowa, Pojęcie językowego obrazu świata [w:] Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin 1990.

• Renata Grzegorczykowa, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa 2001 - rozdział: Pojęcie językowego obrazu świata i sposoby jego rekonstrukcji.

• Wojciech Chlebda, Płaszczyzny oglądu językowego obrazu świata w opisie semantycznym języka, [w:] Komparacja systemów i funkcjonowania współczesnych języków słowiańskich, red. S. Gajda, Warszawa 2000.

Przykładowe prace materiałowe

• Katarzyna Mosiołek, Obraz kota w języku polskim (w zestawieniu z francuskim), „Studia Semiotyczne” 1993.

• Dorota Filar, Adam Głaz, Obraz ręki w języku polskim i angielskim [w:] Językowa kategoryzacja świata, red. R. Grzegorczykowa i A. Pajdzińska, Warszawa 1996.

• Janusz Anusiewicz, Kot jaki jest — w języku polskim, „Prace Filologiczne” 1992, t. XXXVII.

• Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin 1990 - dowolny tekst materiałowy.

---