Wartości znaczące dla nauczyciela,
a etyczne wymogi pełnienia roli zawodowej
Praca nauczyciela, jego powinności zawodowe i sposób ich wykonywania (a głównie ich podmiot - uczeń) niejako zwiększają pod pewnym względem roszczenia moralne, powodują wzrost wrażliwości na określone wartości moralne.
Tylko nauczyciel świadomy ponoszonej osobistej odpowiedzialności za podejmowane decyzje może skutecznie stawić czoła sytuacjom dydaktycznym i wychowawczym, jakie stwarza współczesna rzeczywistość szkolna. Rozwiązywanie wszelkich sytuacji zawodowych nie jest uzależnione od znajomości zakazów czy nakazów, ale od zrozumienia i umiejętności dokonania przez nauczyciela moralnego wyboru: co lepsze w konkretnych warunkach.
Współcześnie termin „wartość” rozumiemy:
ze stanowiska obiektywistycznego - pewna właściwość przedmiotów - -niezależnie od tego, jak je oceniają ludzie
ze stanowiska subiektywistycznego - jako właściwość nadawania przedmiotom przez człowieka w zależności od jego potrzeb, uczuć, woli
„Wartość” wg G. Kerschensteinera - „Wartość jest właściwością rzeczy zjawiającą się pod wpływem jej oddziaływania na odczuwającą świadomość.”
Wg B. Nawroczyńskiego - „Przeżycie wartości o charakterze oczywistym to wypadek, kiedy na podstawie zbadania stanu rzeczy intuicyjnie nabierzemy przekonania, iż podmiot X ze względu na cechę N może zaspokoić cechę Y. Gdy takie przekonanie wygłasza osoba o wyrobionym sumieniu jej sąd wartościujący jest jak najlepiej przystosowany do obiektywnego stanu rzeczy. (...) Trafne wartościowanie możliwe jest zaś wtedy, gdy należycie ukształtował się organ wartościowania - sumienie.”
Wartości rozwijały i zmieniały się w ciągu całej historii. Ten fakt zmian i rozwoju wartości jest istotny z punktu widzenia następstw moralności czynów ludzkich. Tzn., że w postępie wiedzy ludzkiej i możliwości technicznych otwierają się nowe drogi dla wyrażania ludzkiej potencjalności, a wartości istniejące uzyskają nowy wymiar lub tworzą się całkowicie nowe (R. Mehl). Zawsze jednak człowiek staje wobec dylematu: co jest dobre, a co złe? Dokonuje ocen, często za postawę przyjmując uznane normy. Tak właśnie rodzi się moralność, czyli ogół sądów i przeświadczeń o dobru i złu, powinności oraz wszystkich działań popadających na mocy tych przeświadczeń i sądów pod ocenę.
„Na pytanie: czym jest wartość? - łatwo odpowiedzieć: zdrowy rozsądek, bowiem określa, że <jest nią wszystko to, co cenimy, co kochamy, za czym tęsknimy, do czego dążymy, co jest zdolne zaspokajać nasze potrzeby.>” („W kręgu powinności maralnych nauczyciela” - A. Moleszak, A. Tchorzewski, W. Wołoszyn, WSP w Bydgoszczy Katedra Teorii Wychowania i Deontologii Nauczycielskiej Bydgoszcz 1994)
Rozumiejąc prawo moralne jako stałą, obiektywną i powszechną rzeczywistość, niezależną od woli człowieka a zależną od warunków, określonych kultur, historii i epok, przez prawo moralne obiektywne (ogólny imperatyw moralny lub normę moralną) będziemy rozumieli stałe rozporządzenie konsekwentnego autorytetu, uzdalniające podmioty rozumne (osoby fizyczne i moralne) do działania etycznie godziwego.
Prawo podmiotowe - system normatywnych uzdolnień człowieka do moralnego działania, w którym mieści się moralna powinność i moralny obowiązek. (Imperatyw - to szacunek dla rodziców. Powinność - dziecko powinno szanować rodziców. Uprawnienie - rodzicom przysługuje uprawnienie do tego szacunku.)
Wg A. Szycówny - „Praca nauczyciela - jest jak praca artysty - musi on kochać swoją sztukę.”
Powinności i obowiązki wobec uczniów:
Każdy nauczyciel - wychowawca powinien okazywać swoim uczniom życzliwość, której podstawą jest akceptacja ucznia.
Obowiązkiem każdego nauczyciela - wychowawcy jest nawiązanie bezpośredniego kontaktu z każdym wychowankiem, a najwyższą formą tego kontaktu jest zrozumienie jego stanu psychicznego.
Powinnością nauczyciela jest dobroć wyrażająca się we właściwym stosunku nauczyciel - uczeń, a jej podstawą jest obiektywne przestrzeganie zasad postępowania.
Powinnością nauczyciela jest okazywanie uczniom szacunku, a więc postrzeganie go jako podmiotu.
Obowiązkiem nauczyciela jest ustawiczna troska o intelektualny, moralny i fizyczny rozwój ucznia w procesie dydaktyczno - wychowawczym.
Powinnością nauczyciela jest kierowanie się zasadą sprawiedliwości, której podstawę stanowią te same kryteria oceny ucznia i uwzględnienie obiektywnych uwarunkowań, w jakich oceny się dokonuje.
Odpowiedzialność za ucznia polega na powinności rzetelnego wprowadzania go w dorosłe życie, którego jakość zależeć będzie od intelektualnego i emocjonalno - uczuciowego przygotowania.
Obowiązkiem nauczyciela jest dyskrecja w roli doradcy i przewodnika ucznia w tych dziedzinach życia, które w sposób ewidentny sprawiają mu trudności i kłopoty.
Obowiązkiem jest humanitaryzm względem ucznia wyrażający się wyrozumiałością i czynną dobrocią w każdej sytuacji.
Nauczyciel powinien brać na siebie współodpowiedzialność za przygotowanie ucznia do pełnienia przyszłych ról społecznych.
Powinnością nauczyciela jest ukierunkowanie ucznia na wszelkie formy aktywności.
Obowiązkiem nauczyciela jest wdrażanie ucznia do przestrzegania pożądanych norm i zasad moralnych.
Powinności i obowiązki wobec siebie i zawodu:
Obowiązkiem nauczyciela jest korzystanie z władzy mu udzielonej - tylko w zgodzie z prawem i przepisami szkolnymi.
Powinnością jest służenie prawdzie i szerzenie jej.
Nauczyciel powinien przedkładać potrzeby innych nad własne.
Obowiązkiem jest postępowanie utrwalające autorytet.
Nauczyciel ma obowiązek ciągłego doskonalenia się w poszukiwaniu postępu.
Obowiązek - to postrzeganie zasad, które wpaja nauczyciel wychowankom.
Obowiązek - to znajomość celów i ich wartości w ramach własnej działalności.
Obowiązek - to troska o godność osobistą i zawodową.
Obowiązek - to identyfikacja z obowiązkami zawodowymi i życiem.
Obowiązek - to inicjatywa w pracy.
Powinnością nauczyciela jest odpowiedzialność za całokształt pracy.
Powinność to świadomość sensu i wartości pracy.
Powinności wobec innych nauczycieli:
Powinnością jest szanowanie i uznawanie odmiennych metod pracy kolegów.
Powinno się zachęcać innych nauczycieli do samodoskonalenia.
Powinność - to tworzenie atmosfery w pracy i współdziałania w grupie.
Powinność - to integrowanie zespołu, którego jest się członkiem.
Powinnością jest adaptowanie nowych nauczycieli.
Nie należy zawodzić zaufania innych.
Powinno się angażować w całokształt życia środowiska własnego.
Powinnością jest solidaryzowanie się z grupą.
Powinno się wspólnie podejmować decyzje.
Powinno się pomagać nowym członkom zespołu.
Powinno się unikać rozmów o błędach i omyłkach kolegów.
Powinnością jest obiektywizm w ocenie wysiłku pracy kolegów.
Powinności i obowiązki wobec środowiska:
Powinnością jest zwalczanie zła, egoizmu i wychowania w środowisku i społeczeństwie.
Powinność - to podejmowanie prac społecznych.
Powinność - to uznanie zasady dobra społecznego jako zasady nadrzędnej.
Powinnością jest odpowiedzialność za realizację obowiązku szkolnego.
Powinnością jest ugruntowany światopogląd.
Powinno się przezwyciężać różnice kultur.
Powinno się pracować w instytucjach i organizacjach.
Powinno się znać potrzeby i problemy środowiska.
Powinność - to współpraca z rodziną ucznia.
Powinno się aktywizować środowiska w celu rozwijania możliwości wychowawczych szkoły.
Powinno się brać udział w przeobrażeniu środowiska.
Powinnością jest uznanie praw środowiska do interesowania się szkołą i ingerowania w jej sprawy.
Z. J. Bykowski - „Rychlej się uczeń od swego mistrza nauczy, na którego robotę patrzy niż u tego, który o sobie mówi.”
3