1

1. Teoria w nauce (definicja teorii -poznawcza, naukowa) oraz kryteria teorii we współczesnym naukach humanistycznych.

A)teoria potoczna-zbiór twierdzeń dotyczących określonej dziedziny rzeczywistości.

B) teoria interpretowana jako rezultat działalności badawczej-wynikają z przeprowadzania badań

C) teoria jako system twierdzeń logicznie i merytorycznie uporządkowanych ( udziela odpowiedzi "dlaczego")

a)teoria musi mieć wyraźnie określony przedmiot

b)musi mieć hierarchiczną siatkę pojęć

c) musi zawarte w niej twierdzenia i hipotezy uporządkować pod względem logicznym i merytorycznym( aby tworzyły spójny system)

d)twierdzenia muszą być zweryfikowane i uzasadnione

e)teoria ta powinna umożliwiać wyjaśnianie i przewidywanie zjawisk zachodzących w rzeczywistości

f)wymaga się, aby określiła swoje miejsce wśród innych teorii np. nadrzędnych czy równorzędnych.

2.Rodzaje teorii (ze względu na zasięg) i ich charakterystyka.

a)Filozoficzno-metodologiczna(teorie ogólne)

-teoria o najszerszym zasięgu

-zawiera twierdzenia ontologiczne(dział filozofii zwany teorią bytu, są

to tezy i twierdzenia dotyczące rzeczywistości społecznej),poglądy na

-zawiera twierdzenia epistemologiczne (dział filozofii zwany teorią

poznania, sposoby poznawania świata i świata w nauce)

-zawiera twierdzenia metodologiczne(dyrektywy odnoszące się do sposobu

np. badania rzeczywistości edukacyjnej, gromadzenia materiału empirycznego

b)Modele(teorie średniego zasięgu)

-systemy twierdzeń i hipotez ,które wyjaśniają pewien fragment

rzeczywistości, np. rozwój poznawczy jednostki

-na strukturę tych teorii składają się:

-pytania-problemy wyznaczające pole badawcze

-stosowane i hierarchicznie uporządkowane pojęcia

-kryteria klasyfikacji i typologii zjawisk

-twierdzenia i hipotezy tworzące system

c)Teorie prakseologiczne(najwęższy zasięg, empiryczne, szczegółowe)

-teorie empiryczne(przedmiotem tych teorii są zależności między

zmiennymi ,mogą być to cechy, zjawiska; te zależności są potwierdzone

lub obalone w wyniku bezpośrednio prowadzonych badań empirycznych

-są bezpośrednio związane z praktyką wychowawczą ;te teorie sa

podstawą dla projektowania metodyki działań pedagogicznych

-najważniejsze twierdzenia opisujące pojmowanie teorii w naukach

3.Teoria wychowania jako subdyscyplina pedagogiki (jej przedmiot, problematyka badawcza i miejsce w strukturze nauki o wychowaniu).

*teoria od praktyki różni się tym, że teoria zawiera uporządkowaną wiedzę o określonym fragmencie rzeczywistości a praktyka jest zespołem działań przekształcających ten fragment rzeczywistości

*teoria jest wytworem powstającym w wyniku działalności badawczej w której badacz musi stosować określone procedury, zasady i reguły legitymizacji wiedzy zawartej w teorii

*teoria jest systemem twierdzeń uporządkowanych merytorycznie i logicznie. Kryterium uporządkowania merytorycznego wyznacza przedmiot. Logicznie są związane z dwoma formami- dowodzeniem i wyjaśnianiem

Cechami wyróżniającymi teorię naukową są:

c) najczęściej dotyczy ogólnych praw i prawidłowości oraz ujmuje prawdy ponadjednostkowe czyli odnoszące się do szerszej klasy zjawisk, cech, procesów niż jeden konkretny przykład

Teoria wychowania-jej miejsce w strukturze ogólnej wiedzy o wychowaniu.

Niema jednoznacznych rozstrzygnięć czy teoria wychowania jest samodzielną dyscypliną naukową czy też subdyscypliną pedagogiki. Dyskusja może odbywać się na dwóch płaszczyznach:

b) teoretyczno-metodologiczna

4. Związek teorii wychowania z innymi naukami oraz jej zadania i funcje.

Zadania teorii wychowania:

a) określenie przedmiotu poznania

b) ustalenie podstawowych ontologicznych, epistemologicznych i metodologicznych w oparciu o które dokonuje się opisu i wyjaśnień przedmiotu poznania

c) zdefiniowanie, sklasyfikowanie podstawowych pojęć aby tworzyły logiczną całość

d) określenie problemów i sformułowanie ich w określonej perspektywie epistemologicznej (w polu poznawczym)

e) ustalenie i przyjęcie określonej strategii oraz instrumentarium badawczego aby można gromadzić materiał empiryczny, opracowywać dane empiryczne oraz formułować sądy i twierdzenia, które wchodzą w skład teorii.

Funkcje teorii wychowania

a) f. poznawcza- wyraża się ona w poszukiwaniu prawdy o świecie, człowieku i związkach człowieka ze światem

b) f. generalizująca- polega na systematyzacji twierdzeń tworzących teorię w pewną logiczną całość

c) f. deskryptywna(opisowa)- rzetelny opis badanej rzeczywistości kryjącej się pod nazwą wychowanie i pochodzenie tej nazwy

d) f. komunikatywna- dzięki niej teoria wychowania dostarcza ważnych informacji o badanym fragmencie rzeczywistości za pomocą języka

e) f. praktyczna- wypracowanie twierdzenia, sady, opinie w ramach teorii wychowania mają społeczna użyteczność

f) f. prognostyczna- w oparciu o zgromadzone twierdzenia, wyniki badań empirycznych, opisy i sądy dotyczące rzeczywistości możemy przewidywać pewne zdarzenia bądź fakty, którymi zajmuje się teoria

g) f. ewaluacyjna- tzn. dzięki poddawaniu ocenie pewnych zjawisk, faktów możemy wprowadzić działania naprawcze, profilaktyczne jak również odnosić je do określonego systemu wartości

Związek teorii wychowania z innymi naukami

Podstawową dyscyplina jest FILOZOFIA. Dostarcza podstawowe twierdzenia dotyczące człowieka(kim jest, jaki jest człowiek, jaki jest świat) i relacji człowieka ze światem. Teoria szczególnie korzysta z antropologii, teologii i aksjologii.

Druga dyscypliną jest SOCJOLOGIA. Powiązania teorii wychowania z socjologią obejmuje wiedze o społecznych mechanizmach, które prowadzą do zmian osobowości człowieka, natomiast SOCJOLOGIA WYCHOWANIA relacje międzyludzkie, analizuje statusy społeczne.

6. Możliwe sposoby (perspektywy) analizy wychowania jako przedmiotu teorii wychowania i krótka ich charakterystyka.

a) antropologiczno-filozoficzna (człowiek!)- kształtuje się świadomość rozumienia jednostki i jej roli w procesie wychowania, ta perspektywa jest źródłem dla teorii pedagogicznej i praktyki edukacyjnej w zakresie wyboru koncepcji człowieka (wizji), czyli udzielamy odpowiedzi na następujące pytania:

*pyt. o uczestników procesu wychowania:

-kim(jaki) jest człowiek?

-kim może stać się człowiek?

*pyt. o istotę wychowania:

-czy i dlaczego wychowywać?

-czym wychowanie nie jest i czym nie powinno być?

b) aksjologiczna (wartość!)- pytania zasadnicze na które poszukujemy i udzielamy odpowiedzi:

*w imię czego wychowujemy, w imię jakich wartości? Dokonujemy wyboru świata wartości, jakie wartości w procesie wychowania mają być urzeczywistniane.

Świat wartości uzasadnia sens relacji wychowawczej można powiedzieć, że perspektywa ta włącznie z pierwszą otwierają drogę do dalszej refleksji, tzn. teleologicznej i prakseologicznej.

c) teologiczna (cel!)-dokonujemy rozważań nad celami wychowania, tzn. istotę, źródłem, rodzajami celów, sposobów formułowania celów wychowania, ideałów, wzorów osobowych ale również klasyfikacji celów, ich hierarchizacji, operacjonalizacji i taksonomii. Ta płaszczyzna udziela odpowiedzi na pytania:

d)prakseologiczna(działanie!)- dostarcza nam informacji związanych z racjonalnym, skutecznym i efektywnym działaniu. Tutaj wyraża się praktyczny sens i sprawność relacji wychowawczej. Ta płaszczyzna udziela odpowiedzi na pytania:

*poprzez jakie mechanizmy realizujemy proces wychowania?

Tu rozstrzyga się czy w wychowaniu ważna jest techniczna, instrumentalna sprawność czy też bogata w osobowościowe walory sztuka wychowania. W tej płaszczyźnie koncentrujemy się na wyborze stylów i strategii wychowania metod, środków i technik wychowania, sytuacji wychowawczych oraz wyboru typu relacji w wychowaniu.

e)legitymizacja(prawo!)- pytamy o prawomocność wychowania, ale również o prawo do wychowywania i prawa w wychowywaniu, tu pytamy o typ i zakres odpowiedzialności w wychowaniu oraz pytania o swobodę i przymus w wychowaniu, pytamy o zakres wolności wychowania i wolności w wychowaniu.