Co to jest fobia szkolna?

Fobia szkolna jest jednym z rodzajów nerwic dziecięcych związanych ze środowiskiem szkolnym i wymaganiami, jakie są tam stawiane. Każde dziecko przeżywa niepokój, idąc pierwszy raz do szkoły. To lęk związany z oddzieleniem od rodzica i lęk przed nieznanym, którym jest szkoła. Większość uczniów oswaja się z tymi lękami, ale niektóre dzieci nie dają sobie rady ze względu na problemy, jakie tkwią w nich samych lub na skutek różnego rodzaju urazów. Niepokój związany z oddzieleniem może wtedy przerodzić się właśnie w fobię szkolną.

Istotą fobii szkolnej jest całkowita odmowa i niemożność chodzenia do szkoły. Fobia może rozwijać się powoli i niezauważalnie.

Definicje

Słownik psychologiczny podaje: Fobia - nieuzasadniony, bardzo silny, nie dający się opanować, chorobliwy lęk przed określonymi przedmiotami i sytuacjami, wywołujący tendencję do unikania ich; uczucie lęku bywa połączone z przykrymi objawami wegetatywnymi, np. pocenie się, przyspieszenie bicia serca, suchość w ustach. Fobia jest objawem zaburzeń nerwicowych; z czasem trwania choroby liczba fobii powiększa się, doprowadzając do poważnych komplikacji życiowych.

Klasyfikacja fobii jest oparta na rodzaju czynnika lękotwórczego, którym może być przedmiot (fobia przedmiotowa) lub sytuacja (fobia sytuacyjna).

Fobia szkolna jest właśnie klasycznym przykładem fobii sytuacyjnej, ponieważ dziecko odczuwa lęk nie przed szkołą rozumianą jako całość, ale przed konkretnymi sytuacjami, które mają miejsce w szkole. Fobię szkolną określa się jako nerwicę szkolną, która stanowi zróżnicowany pod względem etiologicznym zespół, będący często formą nerwicy lękowej (rzadko prawdziwych fobii), którego wiodącym objawem jest obawa przed uczęszczaniem do szkoły, przy czym przed każdym udaniem się do niej i w czasie pobytu w szkole pojawiają się u dziecka przejawy lęku. Na podkreślenie zasługuje fakt, że psychologiczne objawy lęku w tym zespole są często maskowane przez bogatą symptomatologię wegetatywną (bóle głowy, drżenie rąk, nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunki, duszność, niekiedy z objawami hiperwentylacji, pocenie się). Znaczny stopień nasilenia objawów może uniemożliwić dziecku kontynuowanie nauki w szkole, stosowanie zaś kar i przymusu nasila objawy. Cechą charakterystyczną zespołu jest całkowite ustępowanie objawów z chwilą przeminięcia zagrożenia uczęszczania do szkoły.

Przyczyny

Nauka w sposób różnorodny wypowiada się o przyczynach fobii szkolnej.

Jedna z głównych przyczyn pojawienia się fobii szkolnej zawiera się w relacji dziecko-rodzice. Instytucja szkoły aktywizuje tylko zaburzenia tej relacji.

• Zdaniem Hersova sprzyjającym układem jest dominująca, groźna matka i bierny ojciec lub matka nadmiernie uczuciowo związana z dzieckiem i zamknięty, chłodny uczuciowo ojciec.

• Natomiast wg Eisenberga decydujący wpływ ma lękowa postawa matki (podświadomie boi się ona rozstania z dzieckiem, któremu była do tej pory niezbędna, a które w nowej sytuacji przestanie jej potrzebować w takim samym jak dotychczas stopniu) oraz jej chwiejność uczuciowa w stosunku do dziecka.

• Bakwin twierdzi, że dziecko nie boi się właściwie szkoły, lecz separacji z matką, która stanowi dlań źródło podstawowej satysfakcji uczuciowej i z którą nie chce się rozłączyć.

• Z kolei Agras jej przyczyny upatruje w ogólnie depresyjnej lub lękowej postawie dziecka, które dlatego szuka oparcia w matce.

Rodzaje lęków szkolnych

Jaczewski wymienia trzy typy takich lęków.

• Pierwszym z nich jest lęk przed kompromitacją. Mimo różnych panujących stereotypów, znacznej części uczniów zależy na wynikach nauki. Wypada umieć wiele, wypada być dobrym uczniem. Przy tym nie wypada być uczniem nadmiernie pracowitym, być «kujonem». Trzeba się ze swoją pracowitością kryć, nie uchodzi nie mieć czasu na rozrywki i sport. Ale by uzyskać dobre wyniki w nauce, trzeba poświęcić jej bardzo wiele czasu

• Lęk przed niepowodzeniem szkolnym odróżnia Jaczewski od lęku przed kompromitacją i wiąże go ze zdawaniem egzaminów wstępnych do szkoły średniej i na uczelnię wyższą.

• Trzeci rodzaj lęku to poczucie zagrożenia wynikające z braku zdolności odpowiadających stawianym w szkole wymaganiom. Mimo ciągłych starań, dziecko nie osiąga wskazanych wyników, a jednocześnie pojawia się przemęczenie pracą szkolną.

Do innych czynników nasilających ryzyko wystąpienia fobii szkolnej zalicza się indywidualne cechy psychofizyczne ucznia, np.: zaburzenia emocjonalne, wady wymowy, dysleksję czy niepełnosprawność. Duży wpływ na rozwój fobii szkolnej ma jakość życia rodzinnego. Rozwinięciu się choroby sprzyjają konflikty rodziców, tak zwana "ciężka atmosfera" w domu, jak również problemy finansowe.

FOBIA SZKOLNA TO CZY WAGARY?

UCZEŃ WAGARUJĄCY

• stara się ukryć nieobecności przed rodzicami 

• nie odczuwa ogromnego lęku przed pójściem do szkoły 

• często oszukuje 

• raczej nie uskarża się na dolegliwości fizyczne 

• po lekcjach chętnie przebywa poza domem 

• jest pod dużym wpływem rówieśników 

• gdy ucieka z zajęć, dopuszcza się czynów chuligańskich (np. kradzieży, bójek)

UCZEN CIERPIĄCY NA FOBIĘ SZKOLNĄ

• różnymi sposobami uzyskuje zgodę rodziców na opuszczanie zajęć, również manipulacją 

• zwykle lubi szkołę, jest skrupulatny i dokładny, ale boi się chodzić do szkoły z powodu odczuwania ogromnego lęku, wręcz paniki 

• martwi się sprawami dotyczącymi nauki i rodziców 

• cierpi na dolegliwości zdrowotne w obliczu konieczności uczestniczenia w zajęciach szkolnych 

• niechętnie wychodzi z domu, ciągle chce być z rodzicami

GŁOWNE OBJAWY SOMATYCZNE

• bóle i skurcze brzucha 

• bóle głowy 

• dolegliwości żołądkowe, takie jak nudności, wymioty, biegunki, zawroty głowy 

• przyspieszone bicie serca 

• stany podgorączkowe

Jak to się leczy

Problem fobii szkolnej zawiera się w trójkącie: rodzina - szkoła - dziecko. Z czego najważniejszym ogniwem jest rodzina i to ona powinna odgrywać główną rolę w procesie leczenia. Często najskuteczniejszym sposobem jest terapia całej rodziny. Na poziomie behawioralnym najistotniejsze jest jednak jak najszybsze przerwanie absencji dziecka w szkole, co można uzyskać poprzez nawiązanie kontaktu z wychowawcą i stworzenie (przejściowo!) bezstresowych warunków powrotu dziecka do szkoły.

PRZYKŁADOWY PLAN PRACY z dzieckiem cierpiącym na fobię szkolną:

• praca z systemem rodzinnym

• farmakoterapia - w celu obniżenia poziomu lęku

• współpraca rodziców z wychowawcą

• działania terapeutyczne mające na celu wzmożenie poczucia własnej wartości (indywidualne i grupowe zajęcia terapeutyczne (nauka zachowań asertywnych)

• pomoc w nauce

• nacisk na zwiększenie u dziecka umiejętności w kontaktach z ludźmi

1