Pervin Lawrence - Psychologia osobowości, ćw. 3

ROZDZIAŁ 2. CECHY JAKO SKŁADNIKI OSOBOWOŚCI

• Cechy odnoszą się do stałych aspektów funkcjonowania jednostki, są podstawowymi kategoriami opisu osobowości;

• Podstawowe pytania rozdziału:

1. W jaki sposób pojęcie cechy opisuje podstawowe składniki osobowości?

2. Jak różni psychologowie badali cechy osobowości i w jakim stopniu ich koncepcje były podobne?

3. Czy istnieje jakaś liczba podstawowych cech, które stanowią podstawowe składniki osobowości?

4. Jeżeli cechy odpowiadają za stałość zachowania jednostki w czasie i w różnych sytuacjach, to jak można wytłumaczyć różnorodność zachowań tej samej osoby w podobnych do siebie sytuacjach?

1. Psychologia osobowości Raymonda B. Cattella (lata 40.)

• Dokonania Cattella obejmują wiele zagadnień, np. zastosowanie analizy czynnikowej do badania cech oraz ogólnej oceny osobowości, badania nad inteligencją oraz dziedziczenia cech osobowości;

• Do określenia podstawowych cech osobowości wybrał analizę czynnikową(pod wpływem badań Spearmana); ostatecznie doszedł do wniosku, że o osobowości człowieka decyduje 16 podstawowych czynników=> Szesnastoczynnikowy Kwestionariusz Osobowości (16PF Questionnaire);

• Kwestionariusz ten służy do pomiaru różnic między ludźmi według podstawowych jednostek osobowości, przykładowe czynniki: powściągliwy - wylewny, zrównoważony - emocjonalny, konserwatywny - postępowy;

• Cattell prowadził swoje pionierskie badania w latach 40., nie dysponował komputerem i musiał wszystkie wyliczenia prowadzić sam! Poza tym nie zadowalał się on danymi jednego typu - wskaźniki obserwacji, kwestionariuszami czy badaniami laboratoryjnymi => dążył do zebrania wszystkich trzech, by sprawdzić czy pokrywają się za sobą;

• Cattell opracował także metodę badania wpływu, jaki na poszczególne cechy mają czynniki dziedziczne i środowiskowe=> szacuje się, że osobowość człowieka w 2/3 zależy od środowiska, a w 1/3 od czynników dziedzicznych;

• Interesował się on także ewolucją tych cech => wykazał, że poniżej 4. roku życia jedynie 1/3 cech osobowości obecnych u ludzi dorosłych;

• W związku z tym, że nie uważał on człowieka za jednostkę statyczną, zachowującą się tak samo we wszystkich sytuacjach - stwierdził, że zachowanie człowieka zależy od wielu czynników motywacyjnych i sytuacyjnych;

2. Psychologia cech osobowości Hansa J. Eysencka

• Również stosował analizę czynnikową, ale w opozycji do Cattella, rozpatrywał mniejszą liczbę wymiarów osobowości(operował na poziomie typów, a nie cech lub czynników) oraz położył większy nacisk na relację osobowość - właściwości biologiczne;

• Wg Eysencka typ obejmuje pewne kontinuum, rozciągające się między punktami najwyższego i najniższego natężenia danej właściwości(poszczególne osoby mogą sytuować się w różnych miejscach na tej skali);

• Psychotyczność Ekstrawersja Neurotyczność (PEN)=> trzy podstawowe wymiary osobowości; W celu pomiaru różnic indywidualnych w zakresie każdego w powyższych wymiarów opracowany został Kwestionariusz Osobowości EPQ (Eysenck Personality Questionnaire);

• Psychotyczność (cechy): agresywny, chłodny, egocentryczny, bezosobowy, impulsywny, antyspołeczny, brak empatii, twórczy, gruboskórny;

• Ekstrawersja: towarzyski, żywy, aktywny, asertywny, poszukujący doznań, beztroski, dominujący, wybuchowy, śmiały;

• Neurotyczność: lękliwy, depresyjny, z poczuciem winy, o niskiej samoocenie, spięty, irracjonalny, płochliwy, markotny, emocjonalny;

• Wymiar ekstrawersji/introwersji odnosi się do różnic w towarzyskości i impulsywności;

1. Ekstrawertyk jest towarzyski, lubi przyjęcia, ma wielu przyjaciół, uwielbia momenty pobudzenia i działa pod wpływem chwili, jego zachowania są często ryzykowne,

2. Introwertyk jest spokojny, nastawiony do wewnątrz, refleksyjny, nie wierzy decyzjom podejmowanym pod wpływem chwili, jest dobrze zorganizowany; jest bardziej wrażliwy na ból, szybciej się męczy, gorzej wypada w momentach pobudzenia, osiąga lepsze wyniki w szkole, jest mniej aktywny seksualnie pod względem częstotliwości pożycia i liczby partnerów oraz trudniej na niego wpłynąć;

• Nagroda i kara => na introwertyków lepiej działają kary, a na ekstrawertyków - nagrody;

• Wymiar psychotyczny jest najmniej jasny teoretycznie => sam termin budzi skojarzenia z psychozą, jednak osoby psychotyczne mogą mieć wyższą niż inni skłonność do psychozy, ale zazwyczaj mieszczą się w granicach normy;

• Eysenck zwraca uwagę na cechę psychotyczności jaką jest twórczość (zaznaczono powyżej), czego powodem może być umiejętność niekonwencjonalnego myślenia, które sprzyja kreatywności;

• Znaczenie czynników biologicznych w powstawaniu wymiarów osobowości(wspomniane w pierwszym podpunkcie)Eysenck dowodził na podstawie ich obecności w różnych kulturach oraz wyraźnego uwarunkowania genetycznego, przejawiającego się dziedzicznością podstawowych właściwości osobowości;

• Najbardziej wiarygodne prace dotyczące powyższego tematu, mają związek z wymiarem EKSTRAWERSJI => wiąże się z poziomem chronicznego pobudzenia korowego, tzn., że ekstrawertycy mają wyższy próg pobudzenia (trudniej ich pobudzić niż introwertyków), co znaczy, że potrzebują oni silniejszej stymulacji bodźców, aby osiągnąć ten sam, co introwertycy poziom pobudzenia;

• Z kolei badaniom na temat N i P poświęcono mniej uwagi, więc na temat ich biologicznych uwarunkowań nie wiadomo wiele;

3. Pięcioczynnikowy Model Osobowości (PMO)

• PMO albo inaczej Wielka Piątka(Big Five) zawiera następujące czynniki: ekstrawersja, sumienność, neurotyzm, ugodowość, otwartość na doświadczenia=> na nich właśnie oparte są liczne badania prowadzone w ostatnim czasie ; NEONAC (neuroticism, extraversion, openness [to experience], agreeableness i conscientiousness) - zbudowany z pierwszych liter modelu pięcioczynnikowego; posługuje się nimi (czynnikami) również kwestionariusz zwany Kwestionariuszem Osobowości NEO (NEO-PI), którego zmieniona wersja nosi nazwę Zmodyfikowany Kwestionariusz Osobowości(NEO-PI-R)

• NEO-PI-R składa się z 300 pozycji, pięciopunktowa skala, do każdego czynnika należy po 6 skal (łącznie 30 skal);

• Podstawowa hipoteza leksykalna(Goldberg) mówi o tym, że najważniejsze różnice między ludźmi można zamknąć w wyrazistych kategoriach, dla których wszystkie języki mają konkretne nazwy.

• Istotną kwestią jest relacja między PMO a innymi elementami osobowości takimi jak motyw, emocje, kontakty interpersonalne=> np. osoba uznawana za towarzyską kieruje się w swoim zachowaniu chęcią przebywania wśród ludzi, a osoba o wysokim wskaźniku skłonności do dominacji kieruje się w swoim zachowaniu chęcią panowania nad innymi i realizowania swojej woli(aspekt motywacji);

• Stwierdzono także związek między wynikami w zakresie pięciu czynników a rodzajem więzi miłosnej ludzi dorosłych => Ludzi nawiązujący trwałe, bezpieczne więzi są mniej neurotyczni i bardziej ekstrawertywni niż ci, którzy tworzą związki pełne niepokoju;

• Zwolennicy PMO widzą wyraźny związek między zaburzeniami a wskaźnikami w zakresie poszczególnych czynników, np. kompulsywność objawiają osoby o bardzo dużej sumienności;

• W ciągu ostatniej dekady zgromadzono ogromną ilość dowodów na to, że wiele ważnych cech osobowości jest w znacznym stopniu dziedziczona (podkreślali to już Eysenck i Cattell)=> kluczowym pojęciem jest tu odziedziczalność(proporcja wpływu czynników środowiskowych i genetycznych w obrębie danej cechy osobowości)

• Około 40% zmienności różnic indywidualnych w zakresie osobowości można wytłumaczyć czynnikami dziedzicznymi, ale wspomniany stopień odziedziczalności jest różny w odniesieniu do różnych cech; Stwierdzono, że geny wpływają na wszystkie pięć czynników osobowości, przy czym najsilniej na Otwartość, a najsłabiej na Sumienność;

• Dowody podtrzymujące model Wielkiej Piątki

1. Międzykulturowa zgodność co do podstawowych czynników - fundamentalne hipotezy leksykalne.

2. Zgodność samoopisów i danych obserwacyjnych (tzn., że własna ocena natężenia czynników osobowości jest zgodna z oceną natężenia tych czynników/cech dokonywaną przez np. bliskie osoby);

3. Korelacje między wskaźnikami cech oraz pomiarami motywacji, emocji(np. wysokim wynikom w skali Neurotyczność towarzyszy podatność na negatywne emocje, a wysokim wynikom Ekstrawersji - skłonność do przeżywania emocji pozytywnych)i zachowań interpersonalnych;

4. Diagnozy zaburzeń osobowości raczej jako wymiary i wiązki czynników osobowości niż kategorie;

5. Dowody genetyczne i teoria ewolucyjna;

4. Spójność osobowości a problem osobowościowych i sytuacyjnych determinant zachowania

• 
  
  Teoria cech opiera się na założeniu, że osobowość jest względnie stała - temat rozważań w tym rozdziale;

• Problem ten jest z jednej strony prosty - wszyscy wiemy, że zachowanie ludzi bywa i stabilne i zmienne, zakładamy, że ludzie mają określoną osobowość i chętnie przypisujemy im rozmaite cechy, lecz przecież wiemy też, że ten sam człowiek czasami bywa towarzyski, a czasami zamyka się w sobie itd.

• Problem ten jest skomplikowany - nie potrafimy uzgodnić w jakim stopniu osobowość jest stabilna, a jak dalece zmienna;

• Istnieją dwa aspekty spójności osobowości:

1. Stabilność=> niezmienność określonych cech mimo upływu czasu;

• u większości ludzi nawet po 30 latach zmiany osobowości są minimalne, choć wielu badaczy jest sceptycznych do tak radykalnego podejścia i przyjmują je z dużą ostrożnością(np. dlatego, że obserwacji poddaje się ludzi po 30. roku życia - nie wiemy jacy byli wcześniej)

• Przyczyną tej stabilności są na pewno czynniki genetyczne, ale także to, że ludzie począwszy od jakiegoś wieku, zamykają się w pewnych sytuacjach życiowych i sami siebie określają w pewnych kategoriach; wybierają też i kształtują swoje środowisko zgodnie z cechami swojej osobowości(np. ekstrawertyk nie czeka aż inni do niego przyjdą, lecz sam szuka ludzi)

2. Spójność=> te same cechy są widoczne w wielu różnych sytuacjach;

• Chodzi tu bardziej o konsekwencje w zachowaniu danego człowieka w określonych sytuacjach życiowych, tzn., że dana cecha nie wyraża się określonym zachowaniem w danej sytuacji, ale rozmaitymi zachowaniami w różnych sytuacjach;

• Osobowość przejawia się wyraźniej, gdy ludzie mogą wybierać sytuację, a nie gdy zostanie ona im narzucona;

• Z badań wynika, że najtrafniej możemy przewidzieć zachowanie człowieka, odwołując się do jego postępowania w podobnej sytuacji, ponieważ w grę wchodzi wówczas podobieństwo oddziałujących czynników sytuacyjnych i osobowościowych;

• Zakres przewidywań = odnosi się do zachowań, które możemy przewidywać;

• Dokładność przewidywań = odnosi się do trafności naszych przewidywań;

5. Krytyczne spojrzenie na cechy i analizę czynnikową

1. Czym jest cecha?

• Czy cecha jest predyspozycją do reagowania w określony sposób czy jest rzeczywistym zachowaniem?=> Jawne, widoczne zachowania;

• Cechy obejmują wszystkie aspekty osobowości;

2. Ile cech i jakich?

• Allport mówił o dużej liczbie cech, Cattell o szesnastu, Eysenck o trzech, jednak obecnie dominuje Pięcioczynnikowy Model Osobowości;

3. Metoda - analiza czynnikowa

• Analiza czynnikowa pozwala skutecznie ustalić grupy zachowań czy właściwości występujące razem;

PROBLEM OSOBOWOŚĆ A SYTUACJA