Psychologia różnic indywidualnych 25 III 2010

model leksykalny, model 6-czynnikowy, ciemna triada

podstawy biologiczne czynników

• istnieją dane potwierdzające odziedziczalność czynników wyodrębnionych w PTO, ale nie jest możliwa dotychczas identyfikacja podstaw anatomicznych i fizjologicznych tych czynników.

(a żeby uznać cechę za temperamentalną, trzeba zidentyfikować te podstawy, należy wykazać, że była obecna w okresie niemowlęctwa. Problem z cechą sumienności.)

Tradycja anglosaska traktuje temperament jako podstawę do budowy osobowości w dalszym rozwoju.

EPQ-R - kwestionariusz eysenckowski.

Wpływ genotypu/środowiska w wariancję czynników osobowości;

Ugodowość - 30% geny (21 addytywne), 70 środowisko;

Sumienność - 27 addytywne, 12 nieaddytywne, 0,06 i 0,55 środowisko;

Otwartość - geny 38%, środowisko 0,62%;

mniejszy udział czynników genetycznych.

w/w dane przemawiają za uznanie cech jako temperamentalne (bo: odziedziczalność).

Hipotezy leksykalne

nad modelem PTO

w Polsce zajmuje się takimi badaniami tylko Piotr Szarota.

1. Cattell (1943) - wszystkie aspekty ludzkiej osobowości, które były lub są istotne, interesujące lub pożyteczne zostały utrwalone w treści języka.

2. Goldberg (1981) różnice indywidualne między ludźmi mają swój wyraz w języku. Im większe znaczenie mają te różnice, tym częściej ludzie będą na nie zwracali uwagę i tym częściej będą o nich rozmawiać, aż w końcu wynajdą opisujące je terminy.

Założenia: osobowość może być opisywana słowami; słowa mogą służyć do opisywania różnic.

Przesłanki, na których opierają się badania odwołujące się do języka naturalnego:

• spontaniczne opisy osobowości z punktu widzenia dokonujących ich osób mają istotne znaczenie dla charakterystyki osobowości;

• im ważniejsza określona cecha, tym częściej wymieniona w opisie;

• swobodne opisy dokonywane w różnych językach odzwierciedlają wpływ czynników kulturowych na kształt osobowości.

Lewis R. Goldberg

• autor terminu „Wielka Piątka”.

Zaproponował listę 100 przymiotników - identyfikatorów (dwubiegunowych) jako prototypowy opis pięciu czynników osobowości:

• ekstrawersja/surgencja:

np. rozmowny - nierozmowny; asertywny - nieasertywny.

• Ugodowość:

np sympatyczny - niesympatyczny; ciepły - chłodny.

• Sumienność:

np zorganizowany - niezorganizowany, dokładny - niedokładny.

• Stałość emocjonalna (nazwa dla neurotyczności):

np. zrelaksowany - podniecony. Niezazdrosny - zazdrosny.

• Intelekt (nazwa dla otwartości na doświadczenie):

np twórczy - nietwórczy, inteligentny - nieinteligentny.

Polska Lista Przymiotnikowa (PLP) w opracowaniu Piotra Szaroty.

• ugodowość: wielkoduszny, uczynny, ufny, wyrozumiały, dobroduszny, szczery, szlachetny, czuły.

• Sumienność: staranny, skrupulatny, pilny, obowiązkowy, rozważny...

• dynamiczność: (odpowiednik ekstrawersji): szybki, obronny, śmiały, zwinny, operatywny, odważny, dynamiczny, energiczny, aktywny, zręczny...

• pobudliwość: (odpowiednik neurotyczności): wybuchowy, impulsywny, pobudliwy, porywczy, zapalczywy, nieopanowany, choleryczny...

• intelekt: (odpowiednik otwartości na doświadczenie): bystry, odkrywczy, utalentowany, inteligentny, myślący...

Specyficzne właściwości wyników badań leksykalnych:

• osoby opisują osobowość innych ludzi na takich samych wymiarach, na jakich opisują własną osobowość; (np. Goldberg 1990)

• nasilenie ocen na poszczególnych skalach przymiotnikowych ulega zmianom w zależności od osoby i stopnia znajomości osoby ocenianej. Niezmienną natomiast pozostaje struktura spostrzegania - osoby nadal posługują się tymi samymi wymiarami/kategoriami.

• Niektóre wymiary, np. neurotyczność/stabilność emocjonalne nie są tak wyraźne w opisie innych ludzi jak w przypadku samoopisu.

• Badania wykazują, że oceny cech w mniejszym lub większym stopniu odzwierciedlają aktualne różnice indywidualne w zachowaniu i nie stanowią fikcji poznawczej pozbawionej podstaw w rzeczywistości.

Model osobowości HEXACO

bardzo rzadko używany

• badania leksykalne struktury osobowości wykorzystujące listy w różnych językach wykazały inną niż 5-czynnikową strukturę obejmującą 6 czynników (później (Ashton, Lee, 2000) potwierdzoną też na danych angielskojęzycznych)

• nowym czynnikiem była Uczciwość-Pokora (Honesty-Humility) tworzącą znaczącą cechę w tej strukturze. Odpowiednikiem Stabilności Emocjonalnej jest Emocjonalność.

• Honesty - Humility (H), Emotionality (E), eXtraversion (X), Agreeableness (A), Conscientiousness (C), Openness to Experience (O).

Specyficzne wymiary osobowości: „Ciemna triada” (Dark Triad):

• od 2001 roku w literaturze przedmiotu wskazuje się na obecność trzech tzw. „awersyjnych społecznie” wymiarów osobowości.

• Są one diagnozowane zarówno u osób z populacji klinicznych, jak też z populacji ogólnej.

• Wymiary te, skorelowane ze sobą to makiawelizm, narcyzm i psychopatia.

Definicje składników Ciemnej Triady:

• Makiawelizm - tendencja do zachowywania się chłodno emocjonalnie i w sposób manipulacyjny w warunkach rzeczywistych i laboratoryjnych.

• Narcyzm („nie-kliniczny”, normalny) - tendencja do przejawiania poczucia ważności, władzy, dominacji i wyższości. Związana z silnym egocentryzmem.

• Psychopatia (j/w) - skłonność do dużej impulsywności i poszukiwania grozy, przy jednoczesnej małej empatii i niskim lęku.

Korelacje (Oaulhus, Williams 2002)

Narcyzm - makiawelizm: 0,25

Psychopatia - narcyzm: 0,5

Psychopatia - makiawelizm:

Wspólne właściwości Ciemnej Triady:

• niezależnie od swych źródeł, wszystkie trzy składniki Triady, choć w różnym stopniu, mają społecznie nieprzyjazny charakter, z tendencją w zachowaniu do samopromowania siebie, chłodu emocjonalnego, dwoistości oraz agresywności.

• Istnieją empiryczne dowody nakładanie się na siebie (wspólnej wariancji) składników Triady: makiawelizmu i psychopatii, narcyzmu i psychopatii oraz makiawelizmu i narcyzmu.

Genetyka psychiatryczna

rg - korelacja genetyczna; r - korelacja fenotypowa

Makiawelizm - narcyzm -0,00, r: 0,12

psychopatia - narcyzm: rg = 0,46, r = 0,28

psychopatia - makiawelizm: rg = 0,51

duży wpływ środowiska rodzinnego na cechę makiawelizmu (39%)

(czy środowisko rodzinne nie ma wpływu na inne cechy??)

tabele Paulhus, Williams, 2002).

Hexaco a Ciemna Triada

• Uczciwość - Pokora jako czynnik jest charakteryzowany następującymi cechami: szczerość, rzetelność i skromność vs chytrość, pretensjonalność, chciwość. (Ashton, 2004)

• zakres tego czynnika jest równie szeroki, jak opisany Ciemną Triadą, a zatem można przypuszczać, że istnieje silna korelacja między Uczciowością - Pokorą a Ciemną Triadą.

Uczciwość - Pokora jest ujemnie skorelowany z całą Wielką Triadą -0,53, -0,57, -0,72

Ekstrawersja 0,49 z narcyzmem.

Współczynniki korelacji dla subskładników uczciwości - pokory z ciemną triadą są ujemnie skorelowane stosunkowo wysoko.

(z badań:)

Style humoru vg Roda Martina:

pozytywne:

afiliacyjne (służy poprawianiu relacji, rozładowywaniu napięć

wzmacniające „ja” (podkreśla wartość osób, do któych humor jest skierowany

negatywne:

agresywny (złośliwy)

poniżający „ja” (ośmieszający daną osobę)

Ciemna Triada umiarkowanie dodatnio skorelowana z negatywnymi stylami humoru (psychopatia i makiawelizm). Narcyzm nie ma korelacji (0,06, -0,10). brak korelacji lub ujemna z pozytywnymi.

Strategie

Socjoseksualność (łatwość wchodzenia w relacje seksualne).

Osoby z Ciemną Triadą nie poszukują partnerów na stałe.

„kłusownictwo”, badania korelacji z Ciemną Triadą Jonason, Li i Buss, 2010 - jedyni dotychczasowi badacze Ciemnej Trady

korelacji z sposobami zatrzymywanie partnerów: Ciemna Triada próbuje zatrzymać partnera, stosują kary za groźby niewierności, przekupują („ujawnianie zasobów własnych”)

Wyniki z badań Jonasona, Li i Bussa (2010):

• Cechy Ciemnej triady mogą stanowić istotny czynnik w adaptacji, nawet jeśli strategie towarzyszące temu zespołowi są niepożądane społecznie.

• Ponoszony koszt tej adaptacji (w poszukiwaniu partnerów), to liczba porzuconych dotychczasowych partnerów dla nowych (liczba zerwanych związków).

Podsumowanie:

• model pięciu czynników osobowości w ujęciu Costy i McCrae jest uznaną i cenioną koncepcją osobowości, choć przyjmowaną nie bez krytyki przez psychologów.

• Jest to koncepcja, która ma szerokie zastosowania praktyczne m.in. W selekcji i doborze zawodowych, w ocenie stanu zdrowia psychicznego i somatycznego oraz w ocenie statusu życiowego człowieka (jego sytuacji społecznej i satysfakcji życiowej).