Psychologiczna ekspertyza sądowa w sprawach opiekuńczych

1. Uregulowanie kontaktów dziecka z rodzicami po rozwodzie

2. Ingerencja sądu w sprawowanie władzy rodzicielskiej

Sprawowanie władzy rodzicielskiej po rozwodzie

• Art. 58 §1 k.r.o. W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i o kontaktach rodziców z dzieckiem… (Sąd uwzględnia porozumienia małżonków w tym zakresie, jeśli jest zgodne z dobrem dziecka).

• Art. 59 §1a k.r.o. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych uprawnień i obowiązków w stosunku do osoby dziecka. Sąd może pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom na ich zgodny wniosek, jeśli przedstawili porozumienie i jest zasadne, że będą współdziałać w sprawach dziecka.

• Art. 106 k.r.o. Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd może zmienić orzeczenie o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania zawarte w wyroku orzekającym rozwód, separację bądź unieważnienie małżeństwa, albo ustalającym pochodzenie dziecka.

Syndrom oddzielenia od drugoplanowego opiekuna (Parental Alienation Syndrome - PAS )

Zespól alienacji rodzicielskiej (PAS) został odkryty przez R Gardnera i opisany jako zaburzenie występujące głównie w kontekście sądowej walki rodziców o przejęcie władzy rodzicielskiej. Oznacza zaburzenia prezentowane przez dziecko, które w sposób niesprawiedliwy i przesadzony jest angażowane przez głównego opiekuna w dewaluację i krytykę drugiego opiekuna. Zachowanie takie jest często podsycane przez członków dalszej rodziny.

Jak podaje A. Czerederecka (1999) zaburzenia te przyjmują następujące objawy w zachowaniu dziecka:

• deprecjonowanie drugiego opiekuna (matki/ojca), znieważanie i poniżanie go w swoich wypowiedziach bez poczucia zakłopotania i winy;

• izolowanie się bezpośrednie i pośrednie (odrzucanie prezentów, kartek z życzeniami nie przyjmowanie telefonów);

• ślepe przejmowanie oskarżeń kierowanych przez „kochanego” opiekuna pod adresem drugiego (niemal zawsze tego, który nie pełni bezpośredniej opieki)

• sztywność postaw, spostrzeganie rodziców w czarno-białych barwach.

Na pojawienie się i rozwój tego syndromu mają wpływ następujące działania ze strony głównego opiekuna:

• „pranie mózgu” (drastyczne formy nastawiania dziecka przeciwko partnerowi);

• szantaż emocjonalny i/lub materialny;

• wymierzanie kar za okazywanie pozytywnych emocji wobec drugiego opiekuna;

• przedstawianie drugiego opiekuna w skrajnie niekorzystnym świetle;

• niedopuszczanie drugiego opiekuna do spotkań z dzieckiem (często w skrajnej formie);

Subtelniejsze formy (komunikaty pośrednie):

• Demonstrowanie niechęci i braku akceptacji wobec wszystkich relacji dziecka z drugim opiekunem, które nie są jednoznacznie odrzucające

• Okazywanie dystansu, smutku i zawodu w przypadku pozytywnych kontaktów

Manipulowanie dzieckiem ma taki charakter, że jest ono przekonane o samodzielności wypowiadanych sądów na temat drugoplanowego opiekuna.

Formy PAS:

• Łagodna - dziecko uczestniczy w spotkaniach, ale jest nazbyt krytyczne wobec drugiego opiekuna

• Umiarkowana- postawa dziecka jest bardziej utrwalona i dostrzegalna, zazwyczaj w występują wszystkie objawy,

• Ostra - panika i wrogość dziecka wobec drugoplanowego opiekuna jest nie tylko przez nie deklarowana, ale nie zmniejsza się podczas spotkania z nim, nawet po odizolowaniu od głównego opiekuna. Wieź z głównym opiekunem ma charakter patologiczny - dziecko jest od niego uzależnione psychicznie, niesamodzielne w postawach i poglądach (nie tylko odnoszących się do drugoplanowego opiekuna).

Sposoby oddziaływania na dziecko w przypadku różnych form PAS wg Gardnera:

• Łagodna - utwierdzenie głównego opiekuna w jego prawach doprowadza do stopniowego zaniechania negatywnych oddziaływań

• Umiarkowana - wyznaczenie terapeuty, który będzie czuwać nad spotkaniami, udostępniać swój gabinet do „przekazywania” dziecka oraz zgłaszać sądowi wszelkie nieprawidłowości - sankcje dla głównego opiekuna za utrudnienia kontaktów.

• Ostra - natychmiastowe fizyczne przeniesienie do drugiego opiekuna i intensywne oddziaływania terapeutyczne ukierunkowane na zmianę postawy dziecka (najpierw przeniesienie dziecka do bliskich znajomych i rodziny, terapia i izolowanie od głównego opiekuna z wizytami w domu drugiego opiekuna, potem przeniesienie do domu drugiego opiekuna i kontrolowane spotkania z głównym opiekunem).

Formy ingerencji sądu w wykonywanie władzy rodzicielskiej

• Ograniczenie władzy rodzicielskiej - art. 107, 109 k.r.o. (gdy dobro dziecka jest zagrożone poprzez:

1. Zobowiązanie rodziców do określonego postępowania lub skierowanie rodziców do placówek lub specjalistów zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczącym rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym sposobem kontroli wykonania wydanych zarządzeń

2. Określenie, jakie czynności nie mogą być wykonywane bez zezwolenia sądu

3. Stały nadzór kuratora sądowego

4. Skierowanie małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego, albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi

5. Umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej lub innej placówce opiekuńczo-wychowawczej.

• Zawieszenie władzy rodzicielskiej - w razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej (art. 110 k.r.o.)

• Pozbawienie władzy rodzicielskiej - w razie trwałej przeszkody w sprawowaniu władzy rodzicielskiej, nadużywania władzy rodzicielskiej oraz rażącego zaniedbywania obowiązków względem dziecka (art. 111 k.r.o.)

Przedmiot i zakres opiniowania psychologicznego w sprawach opiekuńczych

• Przedmiot: charakterystyka rozwoju psychicznego dzieci w kontekście ich relacji emocjonalnych z rodzicami i oddziaływań wychowawczych rodziców

• Zakres ekspertyzy:

1. Relacje rodzice - dzieci (ocena związków uczuciowych dzieci z rodzicami oraz postaw wychowawczych rodziców i ich udział w dotychczasowym sprawowaniu funkcji opiekuńczo-wychowawczych)

2. Charakterystyka małoletniego/małoletnich (charakterystyka rozwoju psychicznego i fizycznego, poziomu intelektualnego, prognoza dalszego rozwoju psychicznego w zależności od formy sprawowania nad nim opieki w przyszłości)

3. Diagnoza stopnia zaburzenia związków uczuciowych w rodzinie i możliwości jej uzdrowienia

4. Propozycja dotyczące rozwiązania sytuacji wychowawczej małoletniego.

---