FILOZOFIA PRAWA - ĆWICZENIA

I. Wprowadzenie 05.10.2004r.

1. Systemy filozoficzne:

1. Metafizyka ( ontologia)

- nauka o bycie,

- badanie istoty rzeczy.

B) Epistemologia (gnoseologia)

- nauka o poznaniu,

- sposobach poznania,

- granicach poznania,

- możliwościach poznawczych człowieka,

- źródła poznania: zmysły (empirycznie), rozum, intuicja, wiara.

C) Aksjologia

- nauka o wartościach

aksjomat - twierdzenie, które przyjmuje się za prawdziwe

obiektywny - niezależny od woli świadomości człowieka

subiektywny - zależny od woli i świadomości człowieka

D) Estetyka

- nauka o pięknie, rozumianym jako wartość

E) Etyka

- nauka dobra i zła

- moralność - wewnętrzne przekonanie o tym co jest dobre, a co złe.

12. 10 2004r.

powszechność - dominująca większość

indywidualizm - zależy od jednostki, konkretnej osoby

relatywizm - coś co jest zmienne (zależne ) od czasu i przestrzeni, nie jest to nihilizm - brak wartości

absolutyzm - coś co jest niezmienne w czasie i przestrzeni

F) Metodologia

- dział filozofii

- metody poznania naukowego

- dociekanie istoty rzeczy bez opierania się na utartych poglądach

PLATON

1. Według Platona istnieją dwa światy : świat idei i świat materialny

a) idee są:

- niematerialne

- wieczne

- doskonałe

- niezmienne

b) ciało należy do świata materialnego

„ Ciało jest kajdanami duszy człowieka”

II. Filozofia prawa, filozofia człowieka 19. 10.2004r.

1.Filozofia człowieka

- kim jest człowiek

- jaki jest człowiek w relacji z filozofią prawa - to w jaki sposób postrzegamy człowieka tak dostosowujemy założenia ustrojowe

Hobbes - człowiek jest zły z natury - ustrój absolutny

Rousseau - człowiek jest z natury dobry - demokracja społeczna

demokratyzm - rządy ogółu

elitaryzm - rządy wybranej grupy „stojącej” wyżej od reszty społeczeństwa w hierarchii społecznej.

2.Filozofia, a polityka

- czym jest polityka

- jakie cechy powinna mieć aby była sztuką rządzenia

- formowanie ideału polityka

- teoria elit

- powiązanie rozwiązań z filozofia prawa

BENTHAM

- wrodzona konstytucja fizyczna - dążenie do przyjemności

- osoba jest wolna , ma wybór pomiędzy przyjemnością, a przykrością, a to wynika przynależności do społeczeństwa

- prawo jest układem reguł pierwotnych (prawo materialne) i wtórnych (prawo formalne):

w sposobie zmiany, sposobie zasądzania i sposobie rozpoznania

AUSTIN

- sprzeciw w stosunku do common law

- bunt przeciwko tradycyjnym wartościom, zmiana na system prawa

- definicja wyrasta z założeń

- prawo od początku do końca powinno być tworzone przez dana społeczność, tylko i wyłącznie na potrzeby tej społeczności

- prawo to nakaz suwerena zabezpieczony przymusem państwowym

09.11.2004r.

HABERMAS

Modernizm:

- blisko oświecenia

- opisywanie rzeczywistości z punktu widzenia człowieka, który stara się być obiektywny

- wszystkie dziedziny mają pełnić rolę służebną

- historyczność

WEBER

-filozofia człowieka- indywidualny rozwój każdej jednostki, rola podmiotu doceniona wobec kultury, twórczy wkład człowieka.

Postmodernizm:

- sztuka dla sztuki

- świadomość podmiotu tworzącego

- eklektyczny - połączenie różnych elementów w określony sposób, który prowadzi do powstania nowego dzieła, nowego systemu

- wielowątkowość

- ahistoryczność

BAUMAN

Państwo narodowe;

- suwerenność przejawia się na czterech płaszczyznach:

• militarna

• gospodarcza

• kulturowa

- państwo narodowe zanika,

- istnieją więzi ekonomiczne, tworzone przez duże korporacje, które prowadza do zaniku państwa narodowego ( utraty suwerenności przez państwo )

- zatracenie suwerenności kulturowej, gospodarczej

- globalizacja - jednolita gospodarka i kultura światowa, wynikiem jest szybki przepływ informacji ( zatraca się czynnik miejscowy oraz więzi międzyludzkie)

- globalizm - światowy, jest skutkiem korzystania przez człowieka z wolności, materialny

- uniwersalizm - światowy, należy do sfery wartości

16.11.2004r.

23.11.2004r.

III. Prawo natury o niezmiennej treści

1.Umowa społeczna :

- w rozumieniu historycznym - fakt mający miejsce w historii

- w rozumieniu filozoficznym - pewna fikcja, założenie rozumowe do uzasadnienia danego systemu filozoficznego. Na tej koncepcji opiera się współcześnie ustrój demokratyczny.

2. Umowa społeczna wg Hobbesa :

- stan natury - był stanem wojny wszystkich ze wszystkimi i spowodował związany z nim strach o utratę życia. Doprowadziło to do zawarcia umowy jednoetapowej (każdego z każdym) tworzącej społeczeństwo i państwo

- treść umowy :

• zrzeczenie się przez jednostki swojej wolności na rzecz suwerena

• w rezultacie tej umowy obywatele mogą mieć w państwie tylko tyle wolności, ile rządzący państwem zachcą im udzielić

• powstaje państwo absolutystyczne ( państwo - Lewiatan) , które zdaniem Hobbesa jest najdoskonalszym z ustrojów, co ma uzasadnienie w naturze człowieka, który kierując się wolnością działa antagonistycznie i destrukcyjnie.

3. Umowa społeczna wg Locke :

- stan natury - ludzie nie chcąc sami rozstrzygać konfliktów stworzyli państwo - zawarli dwuetapową umowę społeczna każdego z każdym

- treść umowy:

• przeniesienie na władzę publiczną prawa do rozsądzania sporów i wymierzania sprawiedliwości

• jednostki nie zrzekły się wolności, która miały w stanie natury, lecz jedynie uwolniły się od niewygodnej sytuacji w której każdy był sędzią w swojej sprawie

• w razie bezprawnego ograniczenia wolności Locke przyznaje społeczeństwu prawo do oporu - rewolucji.

4. Umowa społeczna wg Rousseau:

- przejście ze stanu natury do życia w państwie

• postulat - wszystkie jednostki mają po utworzeniu państwa uczestniczyć w rządzeniu na zasadzie równości

- nie ogranicza równości człowieka - ten podlega tylko prawu pozytywnemu, na które się zgodził, a nie innym ludziom

- utożsamianie grupy rządzących i rządzonych

- ma charakter społeczny:

• sytuacja jednostki jest rozpatrywana z punktu widzenia całego społeczeństwa

• celem państwa jest korzyść wszystkich, a nie jednostek czy grup

- wymaga poddania się państwu, rezygnacja ze stanu natury i poddanie się stanowi społecznemu.

5. Umowa społeczna wg Kanta:

- stan natury :

• permanentny niepokój, doprowadził do zawarcia jednoetapowej umowy społecznej

• Kant wiążąc z umową powstanie państwa nie traktował jej jako faktu historycznego, lecz jako ideę rozumu. Umowa stanowi uzasadnienie dla prawa pozytywnego

- stan państwowy:

• zawierając umowę o utworzeniu państwa ludzie pozbyli się wprawdzie zewnętrznej wolności, ale tylko po to by ją natychmiast odzyskać jako członkowie wspólnoty z stanie prawnym

• umowa zjednoczenia przechodzi w umowę o władze - zobowiązuje każdego prawodawcę, aby wydawał ustawy ten sposób, jak gdyby wypływały one z połączonej woli całego ludu i ażeby traktować każdego poddanego tak, jak gdyby zgodził się również on na owe prawa

• umowa społeczna wyznacza granice wolności i powołuje prawo chroniące granice wolności

• umowa tworzy→ państwo→ prawo→ stan prawny→ gwarancję pokoju

IV. Prawo natury o niezmiennej treści, a prawo natury o zmiennej treści. 30.11.2004r.

1. Prawo natury o niezmiennej treści:

a) źródło:

- Bóg albo natura człowieka

b) treść:

- stała zawsze i wszędzie,

- absolutystyczna,

- obiektywna,

- powszechna - poglądy przeważające, dominujące w danym społeczeństwie

c) forma:

- niezmienna,

- o charakterze normatywnym

d) prawo do oporu:

- jest dane społeczeństwu, ale są wyjątki ( Rousseau, Kant)

* teorie ontologiczne

* urzeczywistnia wartość jaką jest sprawiedliwość

2. Prawo natury o zmiennej treści:

a) źródło:

- rozum człowieka

b) treść:

- zmienna,

- zależna od czasu i miejsca, od kultury,

- tworzona przez człowieka w danym miejscu i czasie,

- relatywna,

- subiektywistyczna,

- powszechna,

c) forma:

- niezmienna,

- wartości, postulaty, ideały,

- powinność ustanowienia norm

d) prawo do oporu:

- nie jest dane społeczeństwu (Stammler, Radbruch) Kant - prekursor prawa natury o zmiennej treści

* teorie gnoseologiczne

V. Pozytywizm prawniczy 07.12.2004r.

1. Sokrates

- najwyżej cenioną wartością jest sprawiedliwość, jej emanacją są prawa - jest to zalążek myślenia pozytywistycznego.

2. L. Morawski

a) pozytywizm twardy:

- teza społeczna:

• prawo tworzy się w drodze szeroko pojętego dyskursu,

• inaczej nazwana pewną kontraktowością,

• prawo jest tworzone przez suwerena, który wyraża wolę większości, zgodnie z określoną procedurą

- teza o rozdziale:

• prawo i moralność to różne systemy normatywne niezależne od siebie

- pozytywistyczna zasada rządów prawa:

• prawo pozytywne implikuje obowiązek posłuszeństwa wobec reguł prawnych i tylko prawo pozytywne może nas z tego obowiązku zwolnić

- test pochodzenia

• każdą normę możemy zidentyfikować przez wskazanie autorytetu normodawczego, który ją wydał lub uznał oraz przez wskazanie aktu w którym ta norma jest zawarta.

b) pozytywizm miękki.

VI. KANT 14.12.2004r.

21.12.2004r .

1. Tzw. przewrót kopernikański teorii poznania

- wrażenie - zespół danych naocznych uporządkowanych przez rozum

• ścieranie się dwóch teorii - racjonalizmu i empiryzmu - Kant w swojej teorii zawarł elementy obu w ten sposób godząc je

• wrażenia dostosowane są do zdolności poznawczych człowieka - rzeczywistość dostosowuje się do możliwości poznawczych człowieka

• czas następowania po sobie zjawisk

• współistnienie zjawisk

• ustalenie pewnych powszechnie obowiązujących prawideł w świecie przyrody

- poznanie rzeczy samych w sobie - naczelny cel ludzkości ( nieosiągalny zdaniem Kanta)

- „z tego co jest nie wnioskujemy o tym co być powinno”

• dane przez wrażenia

• uporządkowane przez pojęcia

2. Rozum praktyczny

- wolny od wszelkiego doświadczenia

- sumienie - odczucie moralne, w oparciu o nie tworzy się normy moralne:

• wytwór autonomicznej woli człowieka

• musi być zgodna z naczelną zasadą - imperatywem kategorycznym

- imperatyw - nakaz poznania

• kategoryczny - obowiązujący bezwzględnie, dlatego że naczelnym dobrem jest człowiek

• hipotetyczny - obowiązuje o tyle o ile chcemy osiągnąć dany cel

• praktyczny - inny sposób dla osiągnięcia imperatywu kategorycznego

Imperatyw kategoryczny

- def. -„ postępuj według takiej maksymy, dzięki której możesz zarazem chcieć żeby stała się powszechnym prawem.”

• możesz zarazem chcieć … powszechnym - dana norma moralna jest przyjmowana przez wszystkich

Imperatyw praktyczny

- def. -„postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w tej osobie, jako też w osobie każdego innego używał zawsze zarazem jako celu, nigdy tylko jako środka.”

• popełnianie czynów złych moralnie nie odbiera człowiekowi godności

3. Pojmowanie człowieka:

a) homo phaenomenon

• człowiek jako element przyrody

• podporządkowany prawom przyrody

• świat phaenomenu jest rzeczywistością subiektywną

b) homo noumenon

• jest rzeczą samą w sobie i ma wolność jako:

- wolność od wszystkiego co zmysłowe, od przyrody

- wolność jako podleganie prawidłom czy zasadom, które człowiek sam ustala dzięki swojemu rozumowi

• świat noumenu jest rzeczywistością obiektywną

4. Idea wiecznego pokoju

- nigdy nie zostanie osiągnięta

- ludzkość zawsze będzie do niej dążyć

- rozum praktyczny - pojęcie (idea)

5. Rozumienie pacyfizmu

- tradycyjne:

• nie prowadzenie wojen

• brak represji na ludności cywilnej

• humanitaryzm

- współcześnie:

• zakaz okazywania, wywoływania agresji

• rozbrojenie powszechne

• likwidacja regularnych armii

• prawo do odmowy służby wojskowej

• ochrona praw zwierząt

• ochrona środowiska naturalnego

6. Praktyczne przykłady oddziaływania prawa natury:

• Rewolucja Francuska 1789-99

• Wiosna Ludów 1848r.

• walka z rasizmem

• walka o równość

• Sierpień 1980r. - Polska

• Rewolucja Październikowa 1915r.

7. Prawo, a moralność 04.01.2005r.

a) motyw postępowania

- obowiązek postępowania moralnego

- moralne postępowanie - zgodne z imperatywem kategorycznym i imperatywem praktycznym

- prawo i moralność to dwa oddzielne systemy normatywne

b) państwo celów

- każdy człowiek jest celem samym w sobie

- próba osiągnięcia tego przez prawo, które jest zagwarantowane przymusem

• wolność w najszerszym zakresie jaki jest możliwy do pogodzenia z jednakowym zakresem wolności wszystkich pozostałych

STAN NATURY STAN PAŃSTWOWY

- nie ma wolności - wolność jest tworzona przez

prawo pozytywne

Umowa społeczna - prawnie zagwarantowana wolność

- przymus prawny - przeszkadza przeszkodzie wolności

• Traktat o wiecznym pokoju - podstawą przymus prawny

8. Moralność, a polityka

- zgodność moralności z polityką

VII. Prawo natury o zmiennej treści 11.01.2005r.

Neokantyzm - system filozoficzny oparty na podstawowych twierdzeniach systemu filozoficznego Kanta, ale nie będący jego kontynuacją, tworzący nowy prąd filozoficzny.

RUDOLF STAMMLER

- nawiązanie do teorii krytyki czystego rozumu Kanta

Kant Sammler

Rozum teoretyczny Rozum prawny

rzeczywistość ideał

Pojęcia ( forma ) prawo (forma ) prawo naturalne (forma)

Wrażenia ( materia ) życie społ - gosp (materia ) wspólnota ludzi wolnej

Woli ( materia )

-

18.01.2005

LEON PETRAŻYCKI

• twórca psychologizmu

uprawnienia

przeżycia psychiczne - impulsje (emocje)

Obowiązek

prawo pozytywne prawo intuicyjne

( heteronomiczne) (autonomiczne)

- normy z zewnątrz - bezwzględnie obowiązujące

- ograniczone do czasu

i miejsca

• projekcja jest jednym z „elementów” emocji

• zmienność treści:

- rozum

- jednostka uwarunkowana przez czynniki społeczne, gospodarcze z treścią prawa pozytywnego

• „powszechność”:

- jest raczej quasi powszechność, mowa jest o tak zwanym ponad indywidualnym charakterze

- realizacji służyć ma polityka prawa przy pomocy rozumu

GUSTAW RADBRUCH

- ustawowe bezprawie- prawo obowiązujące, w rażącej sprzeczności z ideą sprawiedliwości

- idea prawa:

• bezpośredniość prawa

• celowość- treść prawa: indywidualizm, supraindywidualizm, transpersomalizm

• sprawiedliwość

- istnieją cztery światy wg Radbrucha

• świat natury

• świat idei - idea prawa

• świat kultury - prawo pozytywne , prawo natury

• świat religii

- prawo ponadustawowe - zespół zasad prawa pozytywnego, które mają realizować ideę sprawiedliwości

- przejawy relatywizmu:

• wzajemność

• tolerancja dla wszystkiego, z wyjątkiem tolerancji dla nietolerancji

• nie można udowodnić słuszności żadnego światopoglądu, tezy - postulat powszechnej tolerancji, pluralizm, wolność zrzeszania się, wolność światopoglądowa

9

---