Rozwojówka ćw 9

Jagodzińska

• Mamy tendencję do opisu umiejętności dzieci porównując je do umiejętności dorosłych.

• W laboratoriach bada się zamierzoną pamięć list słów, zbiorów obrazów lub prostych historyjek.

• W warunkach naturalnych bada się pamięć niezamierzoną przedmiotów, miejsc i zdarzeń z życia dziecka.

• Dziecko słabo sobie radzi z zamierzonym zapamiętywaniem listy słów lub obrazków, ale wiernie i trwale pamięta np. zdarzenia z własnego życia.

• Małe dzieci wykazują większe kompetencje w wykonywaniu tych samych zadań pamięciowych (np. w zapamiętywaniu listy słów) wtedy, gdy występują one w kontekście naturalnych sytuacji w domu, przedszkolu lub w zabawie, niż wtedy, gdy są elementem sytuacji laboratoryjnej i pamiętanie stanowi cel sam w sobie.

SŁABE STRONY PAMIĘCI MAŁYCH DZIECI:

• Podstawowe parametry pamięci (zakres pamięci bezpośredniej, szybkość zapamiętywania i trwałość pamięci) mają u nich niższą wartość niż u osób starszych.

• Pamięć operacyjna ma stosunkowo małą pojemność głównie z powodu wolniejszego tempa przetwarzania inf niż u starszych dzieci i u dorosłych.

• Zamierzoną pamięć ograniczają deficyty strategiczne występująca aż do końca wieku przedszkolnego. Dzieci nie stosują spontanicznie strategii podczas zapamiętywania i przypominania (lub stasują je nieregularnie), nawet jeśli znają odpowiednie czynności; nie zawsze też odnoszą korzyści z zastosowanej strategii.

• Deficytom strategicznym towarzyszą deficyty metapoznawcze - dzieci niewiele jeszcze wiedzą o własnej pamięci i o innych procesach poznawczych. Błędnie oceniają stopień trudności zadań pamięciowych, mają tendencję do przeceniania swoich zdolności, nie potrafią skutecznie monitorować pamięci. Deficyty metapoznawcze utrudniają kontrolę procesów pamięciowych i są jedną z przyczyn braku zachowań strategicznych.

• Reprezentacje zdarzeń tworzone przez dzieci mają cechy utrudniające późniejsze przypominanie. Zawierają głównie aspekty typowe dla danej kategorii zdarzeń z pominięciem szczegółów specyficznych. Dzieci kodują stosunkowo mało szczegółów, uwzględniają niewiele relacji i tworzą mało spójne reprezentacje zdarzeń. Dlatego po dłuższym czasie trudno im przypomnieć sobie specyficzne zdarzenie. Dzieci 3 i 4-letnie podają wtedy mniej prawdziwych inf i popełniają więcej błędów niż dzieci starsze.

• Przypominanie jest utrudnione z powodu dużej zależności od wskazówek zewnętrznych. Dzieci nie potrafią same pokierować procesem poszukiwania inf w pamięci, opierają się na wskazówkach w postaci miejsc i przedmiotów związanych z daną inf i na pytaniach, które zadają im dorośli. Konsekwencją tej zależności jest duża zmienność przypomnień odnoszących się do tego samego zdarzenia, co utrudnia utrwalanie doświadczeń autobiograficznych i prawdopodobnie jest jedną z przyczyn amnezji dziecięcej.

• Zależność od kontekstu sytuacyjnego jest u małych dzieci silniejsza niż u starszych. Dotyczy to osiąganych wyników i stosowania strategii. W obcych sytuacjach (zwłaszcza, gdy pamiętanie stanowi cel sam w sobie) dzieci zachowują się wiernie i niewiele zapamiętują. Natomiast, gdy zadanie pamięciowe jest podporządkowane szerszej aktywności i wykonywane w znanych warunkach, wykazują tendencję do podejmowania czynności strategicznych i uzyskują wyższe wyniki.

• Pamięć dzieci zależy też od czynników społecznych. Dzieci korzystają ze wsparcia społecznego w formie zachęty do wykonywania zadania, wyjaśnień i inf zwrotnych, ale też - ze względu na autorytet dorosłego - skłonne są przyjmować zasugerowane, błędne inf.

MOCNE STRONY PAMIĘCI MAŁYCH DZIECI:

• Pamięć zaczyna funkcjonować już w okresie prenatalnym (noworodek korzysta z danych zarejestrowanych w pamięci w tym okresie)

• Już w 1 r.ż. można dostrzec przejawy funkcjonowanie podstawowych systemów pamięci: proceduralnej, deklaratywnej i operacyjnej

• Noworodek poznaje bodźce wzrokowe, słuchowe i dotykowe, których doświadczał, a w 1 r.ż. następuje znaczny wzrost pamięci rozpoznawczej. W prostych zadaniach rozpoznanie dzieci w wieku 3-5 lat osiągają wyniki zbliżone do wyników dorosłych.

• Pod koniec 1 r. ż niemowlę potrafi odtwarzać proste sekwencje czynności, w 2 i 3 r.ż. wzrasta zakres i trwałość pamięci reprodukcyjnej.

• Pamięć utajona dzieci w wieku przedszkolnym jest porównywalna do pamięci dorosłych

• Bardzo wcześnie w ontogenezie pojawia się tendencja do semantycznego kodowania bodźców. Już niemowlęta wykazują zdolność do kategoryzacji, reagują na specyficzne bodźce i na ogólne kategorie. Wcześnie też zaczynają tworzyć strukturę pojęć podobną do występującej u dorosłych.

• Bardzo wcześnie wiedza dzieci o świecie jest reprezentowana w formie uogólnionych schematów miejsc, zdarzeń i opowiadań. Już w 2 r. ż. dzieci tworzą reprezentacje zdarzeń uporządkowane wg relacji czasowych, a w 3 r. ż. skrypty rutynowych zdarzeń.

• Wyróżniające się zdarzenia z własnej przeszłości pamiętają wiernie i trwale.

• Dzieci wykazują tendencję do wiązania aktualnych przeżyć z doświadczeniami z przeszłości, czego wyrazem są m.in. spontaniczne wspomnienia pojawiające się w różnych sytuacjach. Spontaniczne wspomnienia pomagają porządkować doświadczenia, budować własną tożsamość i spójną wiedzę o świecie.

• W życiu codziennym małe dzieci potrafią korzystać ze wsparcia kontekstowego podczas wykonywania zadań angażujących pamięć: ze wskazówek zewnętrznych, z inf zwrotnych, z pomocy dorosłych.

• W sprzyjających warunkach już dzieci w wieku przedszkolnym podejmują proste czynności strategiczne podczas wykonywania zadań pamięciowych. Dziecięce zachowania prestrategiczne różnią się jednak od dojrzałych strategii przypominania i zapamiętywania: stosunkowo dużą rolę odgrywają w nich czynności percepcyjne i manipulacyjne, stosunkowo małą (w porównaniu z dorosłymi) - czynności werbalne. Dzieci stosują też społeczne strategie pamięciowe polegające na odwoływaniu się do osoby dorosłej jako źródła inf.

• W życiu codziennym pamięć małych dzieci jest wspierana przez naturalne formy aktywności, które do pewnego stopnia pełnią funkcje ekwiwalentów strategii pamięciowych. W toku ich aktywności, jak zabawa tematyczna, rysowanie, czy monologi przed snem, następuje przetworzenie i utrwalenie inf. Dzieci opracowują w nich własne przeżycia i treści pochodzące od innych ludzi oraz od źródeł inf.

Różnice między pamięcią dziecka i dorosłego polegają na specyficznych dla dziecka deficytach i słabościach oraz na specyficznych zdolnościach i kompetencjach wykorzystywanych w gromadzeniu doświadczeń i wykonywaniu zadań angażujących pamięć.

• Nowe badania wykazały, że pamięć dzieci jest bardziej podobna do pamięci dorosłych, niż wcześniej sądzono.

• Wiele różnic między zdolnościami niemowląt i starszych dzieci ma raczej charakter ilościowy, a nie jakościowy.

• Wg Flavella niektóre zmiany rozwojowe tylko pozornie wydają się zmianami jakościowymi, ale prawdopodobnie są następstwem zmian bardziej podstawowych o charakterze ilościowym i ciągłym (ciągłość w rozwoju poznawczym występuje w znacznie większym stopniu, niż to zakładały dawne teorie).

• Podobieństwa do funkcjonowania pamięci dorosłych dotyczą głównie: przejawów funkcjonowania podstawowych systemów pamięci, sposobu kodowania i organizacji wiedzy, związku pamięci z przetwarzaniem inf.

• Ciągłość rozwoju pamięci można prześledzić na przykładzie strategii pamięciowych.

• Strategie - intencjonalne czynności podejmowane ze względu na cel pamięciowy; pojawiają się dopiero pod koniec wieku przedszkolnego, ale ich elementy można obserwować już wcześniej.

• Na początku przetwarzanie inf prowadzące do jej zakodowania odbywa się podczas czynności codziennych nie nastawionych na zapamiętywanie.

• Funkcjonalne ekwiwalenty strategii pamięciowych - zabawa, monologi, rozmowy, spontaniczne wspomnienia, podczas których dzieci przetwarzają, wyjaśniają, porównują inf z wiedzą wcześniejszą, porządkują - mogą skutecznie wspierać pamięć małego dziecka.

• Zanim dzieci zaczną stosować zamierzone strategie, posługują się ich funkcjonalnymi ekwiwalentami zawierającymi analogiczne operacje poznawcze.

• Efekty pamięciowe są wtedy uzyskiwane jako uboczny skutek przetwarzania inf.

• Prestrategie:

• Kolejny ekwiwalent strategii pamięciowych

• niedojrzałe strategie (prekursory strategii)

• Występują częściej przy wykonywaniu zadań pamięciowych niż innych (są wiec intencjonalnie związane z pamięcią), ale cel pamięciowy rzadko jest wystarczającym motywem do ich podjęcia.

• Pojawiają się najczęściej, gdy pamiętanie służy osiąganiu innego, nadrzędnego celu.

• Występują głównie przy zadaniach pamięciowych włączonych w jakąś szerszą aktywność.

• Są słabo kontrolowane i stosowane niekonsekwentnie (np.: dziecko powtarza tylko część materiału, który ma zapamiętać).

• Zawierają czynności charakterystyczne dla strategii pamięciowych (takie jak nazywanie, powtarzanie, elaboracja), ale również czynności mniej typowe (np.: percepcyjne i manipulacyjne).

• Niektóre mają charakter społeczny (tzn. stosując je dziecko odwołuje się do pomocy osób dorosłych traktowanych jako źródło inf.)

• Nie zawsze są skuteczne w polepszaniu pamięci.

• Z wiekiem poszerza się repertuar strategii, a zarazem następuje wybór tych czynności, które najlepiej służą pamięci.

• Kolejne stadia strategii pamięciowych rozwijają się jak stadia Piageta (niższe nie zanikają, ale coś się do nich dobudowywuje). Bardziej pierwotne formy nie zanikają całkowicie wraz z pojawieniem się zachowań wyżej rozwiniętych, przeciwnie - w dalszym ciągu się nimi posługujemy.

• Dojrzała pamięć to pamięć zamierzona, strategiczna, ale też korzystająca z ekwiwalentów strategii pamięciowej (choć nie w takiej formie jak u dzieci).

• Np. monologi dzieci przed snem u dorosłych zamieniają się w rozmyślania lub pisanie dzienników.

• U dorosłych pojawiają się też nowe zachowania o charakterze ekwiwalentów strategii pamięciowych: zbieranie pamiątek i albumów ze zdjęciami, które przypominają przeszłość, filmowanie ważnych zdarzeń itp.

• W toku rozwoju następuje przejście:

• od strategii opartych na mediatorach zewnętrznych do strategii wewnętrznych

• od strategii społecznych do indywidualnych

• od podejmowania czynności strategicznych w sytuacji, gdy zadanie pamięciowe jest podporządkowane nadrzędnemu celowi do podejmowania takich czynności przede wszystkim, by osiągnąć cel pamięciowy.

1

3