Typologia niedostosowania społecznego

Typologia wg Czapówa- ze względu na różne czynniki etiologiczne:

• Zwichnięta socjalizacja- prowadzi do manifestowania nieprzystosowania społecznego w różnych formach. Jednak czynnik dominujący i warunkujący jest ten sam- niedostatki w zakresie socjalizacji dziecka (nieodpowiednia opieka rodzicielska lub jej brak, odtrącenie emocjonalne, zaniedbanie społeczne i pedagogiczne).

• Demoralizacja- pojawia się gdy dziecko prawidłowo socjalizowane dostaje się pod wpływy innej obyczajowości i kultury niż ta, w jakiej było wychowane. Proces demoralizacji wiąże się zwykle z przewartościowaniem wartości tradycyjnych na rzecz nowych, do których jednostka nie potrafi się w pełni dostosować.

• Socjalizacja podkulturowa- odmiana nieprzystosowania społecznego z uwagi na związek jednostki z wartościami i normami podkultury pozostającej opozycji do kultury szerszej zbiorowości społecznej. Socjalizacja dziecka przebiega prawidłowo z punktu widzenia poprawności funkcjonowania mechanizmów psychologicznych. Popada w konflikt z normami ogólnospołecznymi z powodu identyfikacji z własną podstawową grupą respektującą normy podkulturowe, chuligańskie, złodziejskie czy ogólnie przestępcze.

Typologia wg Sullivana i Granta- kryterium jest jakość stosunków interpersonalnych jednostki z osobami z najbliższego otoczenia:

• Aspołeczni- jednostki dostrzegające inne osoby jako teren potencjalnej eksploatacji. Nie są w stanie przewidzieć zachowań innych osób wobec siebie, dlatego w sytuacji niepewności lub lekkiego zagrożenia reagują złością i agresją antyspołeczną. Innymi osobami interesują się tylko w sensie instrumentalnym, jako przeszkodami lub ułatwieniami w realizacji własnych egoistycznych celów. Działają impulsywnie.

• Konformiści- jednostki, które na frustrację własnych potrzeb reagują nadmiernym serwilizmem w stosunku do osób je frustrujących przy założeniu, że są to osoby znaczące. Takie zachowanie spełnia funkcje instrumentalne, gdyż jednostka próbuje manipulować swym konformizmem w celu uzyskania doraźnych korzyści i nagród poprzez utajnienie wewnętrznego sprzeciwu. W sytuacji braku kontroli zewnętrznej postępują zgodnie z własnymi przekonaniami.

• Neurotycy- jednostki, które w wyniku zbiegów socjalizacyjnych, zinternalizowały pewien zbiór wartości nakazujących im postępowanie zgodnie z ich treścią. Jednak przeżywają nieustanny lęk iż nie sprostają tym wartościom i normom, co prowadzi do poczucia niemocy i bezradności, dlatego reakcją na tą sytuacje jest pojawienie się zachowań nieakceptowanych społecznie.

Typologia wg Achenbacha- uwidacznia się wpływ teorii osobowości, które istoty zaburzeń dopatrują się w zachowaniach zewnętrznych i stanach wewnętrznych:

• Zachowania internalizacyjne- zachowania nadmiernie kontrolowane, wyrażające się w wycofaniu i lęku. Zachowania te SA mniej stabilne niż zachowania eksternalistyczne, ale nie przedstawiają optymistycznej prognozy co do terapii. Nadmierne poczucie kontroli prowadzi do zbyt głębokiej i neurotycznej internalizacji norm społecznych, co jest przyczyna przesadnej ostrożności w nowych sytuacjach.

• Zachowanie eksternalistyczne- podstawowymi składnikami tych zachowań są przejawy agresji i impulsywności, destruktywność i antyspołeczne cechy osobowości. Zespól tych objawów jest szeroki. Źródłowym czynnikiem tych wszystkich przejawów jest słaba kontrola i „rzutowanie na zewnątrz” przeżywanych problemów. Rzutowanie na zewnątrz jest to sposób rozwiązywania problemu, co daje podstawę do twierdzenia, że w przypadku zachowań internalizacyjnych większe szkody i cierpienia przeżywa jednostka będąca podmiotem tych przeżyć.