Polityka monetarna

Polityka monetarna (inaczej pieniężna) jest rodzajem polityki gospodarczej, która polega na kształtowaniu podaży pieniądza. Poprzez nią bank centralny w danym kraju wpływa na sposób funkcjonowania gospodarki, oddziaływuje na wielkość produkcji a tym samym na stopę inflacji i pośrednio bezrobocia. W Polsce funkcję tę pełni Narodowy Bank Polski, który oprócz emisji pieniądza i obsługi budżetu państwa wpływa na ceny i rozmiary kredytów. Dąży on do takiego stanu gospodarki w której dojdzie do jak najpełniejszego zatrudnienia czynników wytwórczych przy niskiej inflacji. W polskich warunkach zwłaszcza cel inflacyjny nabiera szczególnego znaczenia.

Narzędzia polityki monetarnej

Narodowy Bank Polski może realizować politykę monetarną poprzez tzw. narzędzia polityki monetarnej :

• operacje otwartego rynku - polegają one na zakupie i sprzedaży papierów wartościowych bankom. Kupując na otwartym rynku NBP przyczynia się do zwiększenia ilości pieniądza w obiegu, gdyż za zakupione papiery wartościowe od banków, otrzymują one pieniądze. Skoro banki komrercyjne mają więcej środków mogą udzielać więcej kredytów, co prowadzi do wzrostu ilości (podaży) pieniądza w gospodarce i obniżki stopy procentowej w tychże bankach. Kredyt staje się wtedy tańszy i bardziej opłacalny dla kredytobiorców. Jeżeli jednak NBP sprzedaje bankom papiery wartościowe za które płacą one pieniędzmi, następuje ograniczenie podaży pieniądza, spadku ilości udzielanych kredytów i wzrostu stopy procentowej,

• wyznaczanie stopy rezerw obowiązkowych - stopa rezerw to procentowa wielkość, która informuje nas ile banki muszą oddać na nieoprocentowany rachunek w NBP od każdej zdeponowanej w nim złotówki. Rezerwa ta zabezpiecza klientów przed ryzykiem niewypłacalności banku i to z niej pochodzi część środków na wypłaty dla klientów w razie kłopotów danego banku. Jeżeli NBP ustali wyższą stopę rezerw obowiązkowych, banki będą dysponowały mniejszymi środkami i będą udzielać mniej kredytów (spadnie też podaż pieniądza). Obniżenie stopy rezerw powoduje sytuację odwrotną,

• określanie stopy redyskontowej - jest to stopa procentowa, czyli cena jaką kredytobiorca płaci za zaciągnięty w banku komercyjnym kredyt. Jej wysokość w dużym stopniu wpływa na wielkość kredytów udzielanych przez banki. Niższa stopa prowadzi do ich wzrostu a tym samym do zwiększenia podaży pieniądza. Podniesienie stopy procentowej przez bank centralny powoduje spadek podaży pieniądza. Wysokość stopy redyskontowej zależy od tempa wzrostu cen w gospodarce. Im jest ono większe, tym szybciej spada siła nabywcza pieniądza (jego wartość)/

Dlatego stopa procentowa w dużym stopniu zależy od poziomu inflacji. Upraszczając stopa procentowa składa się z :
- oczekiwanych dochodów z tytułu udzielonego kredytu,
- stopy ryzyka,
- stopy oczekiwanej inflacji.

• operacje refinansowe - polegają one na udzielaniu przez NBP kredytów bankom komercyjnym w celu powiększenia ich zasobów pieniężnych i umożliwienia im zwiększenia akcji kredytowej (ilości udzielanych kredytów). Są to kredyty:
  - lombardowe - udzielany na kilka dni pod zastaw posiadanych przez bank komercyjny papierów wartościowych,
  - redyskontowe - jest on związany z obrotem wekslowym w gospodarce.

Rodzaje polityki monetarnej

Bank centralny w zależności od aktualnej sytuacji w gospodarczej może prowadzić elastyczną politykę monetarną i sam decydować w którym z głównych kierunków ma ona podążać. W Polsce decyduje o tym nie tylko sam Narodowy Bank Polski, ale także konstytucyjny organ jakim jest Rada Polityki Pieniążnej. Decyduje ona m. in. o kierunkach polityki monetarnej i o wysokości stóp procentowych. Bieżącymi sprawami zajmuje się sam NBP. Wspomnieliśmy wcześniej o dwóch kierunkach polityki pieniężnej. Może to być :

• ekspansywna polityka monetarna - polega ona na takim wykorzystaniu narzędzi polityki monetarnej, które prowadzą do zwiększenia podaży pieniądza w gospodarce. Można to osiągnąć dokonując zakupu papierów wartościowych w ramach "operacji otwartego rynku", obniżając stopy procentowe i rezerwy obowiązkowe. Polityka ta jest prowadzona gdy gospodarka ma problemy z wzrostem gospodarczym i bank centralny chce go ożywić. Korzysta się z niej zwłaszcza w czasie recesji. Warto jednocześnie podkreślić, że polityka monetarna nie jest cudownym lekarstwem na problemy gospodarcze - znacznie ważniejsze są niskie podatki i koszty pracy, przejrzyste przepisy, duża wolność gospodarcza (np. mała liczba koncesji) oraz niski stopień biurokratyzacji i korupcji,

• restrykcyjna polityka monetarna - wykorzystywana podczas "schładzania" gospodarki, gdy przejściowy wysoki wzrost popytu wewnętrznego i poziomu PKB mógłby zagrozić długoterminowemu, zdrowemu rozwojowi i niskiej inflacji. Polega ona na m. in. podwyższeniu przez bank centralny stóp procentowych i rezerw obowiązkowych oraz na sprzedawaniu papierów wartościwych bankom.

Obecna stosowana polityka monetarna w Polsce

Na dzień dzisiejszy (07.2000r.) zarówno w Polsce jak i w USA, organy banków centralnych (NBP i Rezerwa Federalna - FED) prowadzą restrykcyjną politykę monetarną. Ma ona pomóc zapobiec nadmiernemu wzrostowi inflacji i stymulować wzrost gospodarczy w dłuższym terminie.