KULTURA POLITYCZNA

Słowo „cultura” znane było już w starożytności. U Rzymian oznaczało ono specyficzny stosunek człowieka do natury, przede wszystkim do ziemi („cultura agrii”). O sferę intelektu, duchowych zainteresowań i działań człowieka poszerzył znaczenie pojęcia „cultura” Marek Tulliusz Cycero. Pojęcie to w swoim poszerzonym znaczeniu oznaczało odtąd bezinteresowne poznawanie, podziw, ochronę tego, co dziś nazwalibyśmy historycznym dziedzictwem i współczesnymi wartościami kultury. Tak więc już w starożytności kultura oznaczała zarówno określoną aktywność, rodzaj dążenia, jak i określoną postawę, właściwość umysłu.

Rozszerzenie zakresu przedmiotowego pojęcia „kultura” doprowadziło z czasem do określania tym mianem nie tylko przymiotów przyrody, ale także określonych cech i wytworów człowieka. Jednakże dopiero w XIX wieku pojęcie to zaczęło oznaczać wartości kulturowe. Kultura stała się zespołem idei organizujących i konstytuujących sens życia jednostki i społeczeństwa, określających cele człowieka. Pojęcie „kultury politycznej” powstało dopiero w XIX wieku, jednakże jak na to zwracali uwagę niektórzy politolodzy, coś na jej kształt towarzyszy człowiekowi od chwili, gdy po raz pierwszy wypowiedział się na temat polityki. Prorocy w swoich wyroczniach, napomnieniach i klątwach przypisywali Filistynom, Egipcjanom, Asyryjczykom czy Babilończykom różne cechy i właściwości. Również greccy czy rzymscy historycy, poeci i dramaturdzy wypowiadali się na temat kultury narodowej Jonów i Dorów, Spartan i Ateńczyków, a także wielu innych ludów. Na temat obserwowalnych różnic pomiędzy krajami lub grupami wypowiadali się także tacy myśliciele, jak: Herodot, Platon, Machiavelli, Montesquieu i Tocqueville. Próbowali oni tłumaczyć różnice między sposobami sprawowania rządów poprzez wskazanie na odmienności w zwyczajach i temperamencie danego ludu.

Na gruncie polskiej nauki termin „kultura polityczna” nie jest nowy. Pojawił się on w publicystyce w czasie rewolucji 1905 roku. Wówczas pojęcie kultury politycznej używane było w rozumieniu potocznym. Oznaczało ono powściągliwość polityczną, grę „fair”, powstrzymywanie się od czynów ekstremalnych. Termin ten pojawił się także w okresie międzywojennym, co związane było z rozwojem nauki zwanej antropologią kultury i etnografii. Obecnie, w polskiej literaturze politologicznej funkcjonuje wiele definicji pojęcia „kultura polityczna”. W naszym rozumieniu: kultura polityczna to całokształt wartości, norm i reguł zachowania utrwalonych w świadomości podmiotów biorących udział w działaniach politycznych.

Tak rozumiana kultura polityczna spełnia trzy główne funkcje:

1. regulacyjną

2. socjalizacji politycznej

3. integracyjną

Funkcja regulacyjna odnosi się do podporządkowania i ujednolicania działań politycznych. Dokonuje się to głównie poprzez normy polityczne oraz instytucjonalizację życia politycznego. Bez odpowiedniej unifikacji tych działań system polityczny nie mógłby istnieć i rozwijać się.

Funkcja socjalizacji politycznej oznacza proces wchodzenia członków danej społeczności w kulturę polityczną, a więc nabywanie wiedzy o systemie politycznym, tworzenie poglądów i postaw politycznych, kształtowanie hierarchii wartości politycznych. Należy podkreślić, iż odpowiedni stopień socjalizacji jest niezbędny przy dążeniu do efektywnego uczestnictwa w życiu politycznym.

Zadaniem funkcji integracyjnej jest tworzenie podstaw do skoordynowania działań politycznych oraz do współdziałania lub współpracy jednostek i grup w dążeniu do osiągnięć określonych wartości i dóbr. Funkcja ta zatem polega głównie na motywowaniu i uzasadnianiu słuszności istniejących instytucji i norm politycznych oraz zasad organizacji i funkcjonowania systemu politycznego.

Kultura polityczna danego społeczeństwa jest więc jednym z tych czynników, które w znaczący sposób wpływają na formowanie poglądów i postaw politycznych całego społeczeństwa oraz poszczególnych jego grup i jednostek, zwłaszcza w ich stosunku do władzy politycznej. Stan kultury politycznej, jej treść i formy, określa także w istotny sposób aktywność społeczno-polityczną danego społeczeństwa oraz stopień zaangażowania w realizację celów i zadań stawianych przez władzę polityczną.

Biorąc pod uwagę fakt, iż w określonej powyżej kulturze politycznej można wskazać poszczególne elementy składowe, należy podkreślić, że kultura polityczna jako zjawisko społeczne jest całością, której strukturę tworzą właściwości relacyjne czterech następujących składników:

1. wiedza o polityce, znajomość faktów, zainteresowanie nimi,

2. ocena zjawisk politycznych, sądy wartościujące, dotyczące tego, jak powinna być sprawowana władza,

3. emocjonalna strona postaw politycznych, jak np. miłość do ojczyzny, nienawiść do wrogów,

4. uznane w danym społeczeństwie wzory zachowań politycznych, które określają, jak można i jak należy postępować w życiu politycznym.

W literaturze przedmiotu funkcjonują bardzo różne określenia typów kultury politycznej. Do najbardziej rozpowszechnionych należy koncepcja, którą przedstawili autorzy metodologicznej koncepcji badań nad kulturą polityczną - Almond i Verba. Wyodrębnili oni trzy typy k.p:

1. parafialną

2. poddańczą

3. uczestniczącą.

Najbliższymi, rzeczywistymi odpowiednikami parafialnej kultury politycznej byłyby kultury polityczne prymitywnych plemion afrykańskich. Jednostki reprezentujące typ parafialny charakteryzują się całkowitym brakiem zainteresowania systemem politycznym, nie mają przy tym żadnej świadomości swojej roli w politycznych procesach, nie przypisują roli polityce w ich indywidualnym działaniu.

Orientacja parafiańska pociąga za sobą brak oczekiwanej zmiany zainicjowanej przez system polityczny, przy czym „parafianizm” nie oczekuje niczego od systemu politycznego. Społeczeństwa, którym właściwa jest parafiańska k.p., charakteryzują się brakiem wyspecjalizowanych ról politycznych. Przywództwo, wodzostwo, władza szamańska są niewyraźnie określonymi, wzajemnie przeplatającymi się rolami polityczno-ekonom. i religijnymi. Dla członków tych społeczeństw polityczne orientacje wobec tych ról nie są oddzielone od społecznych i religijnych orientacji.

Jednostki, grupy, czy też szersze zbiorowości reprezentujące poddańczą kulturę polityczną świadome są złożoności systemu politycznego. Zainteresowane są one nie tylko tym, co system polityczny im daje, lecz także tym, jak sami mogą w systemie uczestniczyć. Posiadają przy tym pewien zasób wiedzy na temat mechanizmów sprawowania władzy politycznej. Mogą również występować u nich elementy ocen. Jednostki mogą bowiem być z owej władzy dumne, mogą jej nie lubić, mogą też uznawać daną władzę jako sprawiedliwą bądź niesprawiedliwą. Generalnie przeważa u nich jednak postawa podporządkowywania się decyzjom politycznym. Dla tego typu k.p. cechą znaczącą jest także brak większych ambicji bycia „aktorem” polit. Parafiański typ k.p. zdaje się być charakterystyczny dla społeczeństwa o kształtującym się dopiero systemie polit., bądź też dla systemów autokratycznych, gdzie procesy oddolne, jak również możliwości działania politycznego są w znacznym stopniu ograniczone.

Uczestnicząca k.p. jest charakterystyczna dla społeczeństw o ukształtowanych i demokratycznych systemach politycznych. Obywatele są w niej czynnie zainteresowani nie tylko tym, co system polityczny im daje, lecz także tym, jak sami mogą w systemie uczestniczyć. Jednostki, którym właściwa jest uczestnicząca k.p., będą więc posiadały dość szerokie rozeznanie w zakresie dostępnych środków i sposobów wpływania na politykę. Aktywny stosunek może się w szczególności przejawiać w działaniach na rzecz utrwalenia lub zmiany poszczególnych elementów systemu polit. - w zależności od ocen reprezentowanych przez daną jednostkę.

Na podkreślenie zasługuje związek k.p. społeczeństwa z jego instytucjonalną formą organizacji. Związek ten wyraża się w tym, że instytucje te tworzą zarówno system społeczny, jak i polityczny.

Dotychczasowe dyskusje nad problemem k.p. nie doprowadziły do usunięcia wszystkich zasadniczych kontrowersji, co do tego czym jest k.p. i jakie spełnia funkcje. Większość autorów skłania się jednak ku poglądowi, że:

1. k.p tworzy subiektywny wymiar polityki, na który składają się znaczące politycznie przekonania, postawy oraz wartości,

2. k.p jest elementem otoczenia systemu politycznego, połączonym z nim relacją sprzężenia zwrotnego oraz

3. stanowi czynnik integrujący wspólnotę polityczną.

W społeczeństwie rozwiniętym większość procesów kulturowo - politycznych odbywa się w ramach zinstytucjonalizowanych. Rodzina, szkoła, organizacje społeczno-polityczne, system przedstawicielstwa społecznego - oto formy organizowania społeczeństwa.

W zorganizowanym, rozwiniętym społeczeństwie, jakim jest Polska, niemożliwe jest oderwanie od uwarunkowań systemowych procesów kreujących kulturę polityczną i decydujących o jej poziomie.

Jak więc można ocenić polską kulturę polityczną?

Happeningi i zadymy chyba już na stałe wpisały się w naszą rzeczywistość. Wnoszą element żartu, zabawy i rozluźnienia do polityki, ale zarazem wzbudzają kontrowersje i niezmiennie wywołują dyskusje o granicy między ostrą dobrą zabawą a brakiem kultury, i to nie tylko politycznej... Minister obrzucony jajami, poseł spryskany śmierdzącym dezodorantem - oto sposoby manifestowania sprzeciwu przez młodzieżowe organizacje z prawej i lewej strony sceny politycznej.

Scena polityczna to miejsce, w którym niestety bardzo trudno utrzymać nerwy na wodzy. Dlatego politykom, nawet tym najbardziej ułożonym, zdarza się powiedzieć coś zupełnie niestosownego, obrazić swojego przeciwnika czy nawet przyszłego wyborcę.

W świecie wielkiej polityki trzeba nauczyć się trzymać swoje emocje na wodzy. Nie wszystkim to się jednak udaje.

BIBLIOGRAFIA:

1) „Mały leksykon politologiczny” pod redakcją Marka Chmaja i Wojciecha Sokoła

Lubelskie Towarzystwo Naukowe, Lublin 1996

2) „Słownik polityki” pod redakcją Marka Bańkowicza

Wiedza Powszechna, Warszawa 1996

3) „Leksykon politologii”, praca zbiorowa pod redakcją Andrzeja Antoszewskiego i Ryszarda Herbuta

4) „Cogito” - dwutygodnik młodzieżowy, artykuły Piotra Juszczaka i Kingi Szafrugi

Rozróżnienie

form

państwa

ze

względu

na:

Formę państwa, czyli strukturę organów państwowych i zachodzące między nimi relacje.

Reżim polityczny czyli środki i metody sprawowania władzy.

Ustrój terytorialny czyli relacje między centrum władzy a zakresem kompetencji terytorialnych organów aparatu państwa.

Monarchia - forma rządów, w której najwyższą władzę sprawuje dożywotnio 1 osoba.

Republika - forma rządów oparta na obieralnych organach władzy państw.

totalitarny

autorytarny

demokratyczny

Państwo złożone

Państwo unitarne

Nieograniczona,

np. despotyczna

Ograniczona,

Np. stanowa

demokratyczna

autorytarna

Państwo liberalne

P. burżuacyjno-demokratyczne

Demokracje ludowe

P. policyjne

Junta wojskowa

Państwo faszystowskie

Państwo stalinowskie

Pionowy podział terytorialny np. Polska

Federacja; poszczególne człony państwa mają wyodrębnione własne organy władzy (republiki, stany, landy).

Konfederacja - związek państw.

---