Prawo upadłościowe i naprawcze - notatka z ćwiczeń z mgr J. Janetą

(ustawa z dnia 28 lutego 2003)

Przesłanki wprowadzenia przepisów:

• Postępowanie upadłościowe w większym stopniu niż robią to przepisy k.p.c. zabezpiecza wierzycieli na wypadek niewypłacalności przedsiębiorcy

• Prawo upadłościowe określa sposób zaspokojenia wierzycieli. Wyłączona jest swoboda dłużnika co do stopnia i kolejności zaspokojenia wierzycieli.

Zdolność upadłościowa - zdolność podmiotu do tego by być postawionym w stan upadłości

Zgodnie z art. 5 zdolność upadłościową mają :

• przedsiębiorcy (jeżeli ustawa nie stanowi inaczej)

• spółki z o. o. i s. a. nieprowadzące działalności gospodarczej

• wspólnicy osobowych spółek handlowych, ponoszący odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem

• wspólnicy spółki partnerskiej

• oddziały banków zagranicznych w rozumieniu przepisów prawa bankowego

Przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową = art. 43¹ k.c.

Art. 6 przewiduje wyłączenia:

Nie można ogłosić upadłości:

• Skarbu Państwa

• jednostek samorządu terytorialnego

• publicznych samodzielnych zakładów opieki zdrowotnej

• instytucji i osób prawnych utworzonych w drodze ustawy oraz utworzonych w wykonaniu obowiązku nałożonego ustawą

• osób fizycznych prowadzących gospodarstwo rolne

• uczelni ( także niepublicznej)

(niektóre z tych podmiotów i tak nie miałyby zdolności upadłościowej bo nie są przedsiębiorcami - np. Skarb Państwa, j.s.t.)

Art. 7. W razie śmierci przedsiębiorcy można ogłosić jego upadłość, jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony w terminie roku od dnia jego śmierci. Wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyć wierzyciel, a także spadkobierca, oraz małżonek i każde z dzieci lub rodziców zmarłego, chociażby nie dziedziczyli po nim spadku.

Art. 8. Można żądać ogłoszenia upadłości osoby fizycznej, która była przedsiębiorcą, także po zaprzestaniu prowadzenia przez nią działalności gospodarczej, jeżeli od dnia wykreślenia z Krajowego Rejestru Sądowego albo innego właściwego rejestru nie upłynął rok.

Art. 9. Można żądać ogłoszenia upadłości osoby fizycznej, która faktycznie prowadziła działalność gospodarczą, nawet wówczas, gdy nie dopełniła obowiązku jej zgłoszenia w Krajowym Rejestrze Sądowym albo innym właściwym rejestrze.

Wyróżniamy dwa rodzaje upadłości:

• likwidacyjna

• restrukturyzacyjna - z możliwością zawarcia układu - celem jej jest zaspokojenie wierzycieli i niedoprowadzenie do likwidacji

Pierwszeństwo stosowania ma upadłość restrukturyzacyjna - wynika to z treści art. 2, kolejności umiejscowienia art. 14 i 15 i treści art. 15

Art. 2. Postępowanie uregulowane ustawą należy prowadzić tak, aby roszczenia wierzycieli mogły zostać zaspokojone w jak najwyższym stopniu, a jeśli racjonalne względy na to pozwolą - dotychczasowe przedsiębiorstwo dłużnika zostało zachowane.

Art. 14. 1. Jeżeli zostanie uprawdopodobnione, że w drodze układu wierzyciele zostaną zaspokojeni w wyższym stopniu, niż zostaliby zaspokojeni po przeprowadzeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku dłużnika, ogłasza się upadłość dłużnika z możliwością zawarcia układu.

2. Postępowania upadłościowego z możliwością zawarcia układu nie prowadzi się, gdy z uwagi na dotychczasowe zachowanie się dłużnika nie ma pewności, że układ będzie wykonany, chyba że propozycje układowe przewidują układ likwidacyjny.

Art. 15. W razie gdy brak jest podstaw do ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu, ogłasza się upadłość obejmującą likwidację majątku dłużnika.

Przesłanki ogłoszenia upadłości

• Niewypłacalność - art. 11

Niewypłacalność osoby fizycznej - niewykonywanie wymagalnych zobowiązań

Niewypłacalność osoby prawnej i ułomej osoby prawnej - niewykonywanie wymagalnych zobowiązań ale także sytuacja gdy zobowiązania przekraczają wartość majątku, nawet gdy te zobowiązania są na bieżąco wykonywane.

Wg starej regulacji - „trwałe zaprzestanie płacenia zobowiązań”

Wg art. 12 ustawy - Sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań nie przekracza trzech miesięcy, a suma niewykonanych zobowiązań nie przekracza 10% wartości bilansowej przedsiębiorstwa dłużnika. (nie stosuje się, jeżeli niewykonanie zobowiązań ma charakter trwały albo gdy oddalenie wniosku może spowodować pokrzywdzenie wierzycieli.)

Przyjmuje się więc że przesłanką pomocniczą może być fakt, że zaprzestanie płacenia zobowiązań trwa minimum 3 miesiące.

Pozostałe przesłanki wynikają z:

• Art. 13. 1. Sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania.

• i z art. 1 - musi być więcej niż jeden wierzyciel (jeśli jest tylko jeden to nie ma problemu kolejności spłacania i jego interesy w pełni chronią przepisy k.p.c.)

Postępowanie upadłościowe składa się z dwóch etapów:

I - postępowanie w przedmiocie wniosku o zgłoszenie upadłości

II - postępowanie upadłościowe sensu stricto

Postępowanie upadłościowe jest postępowaniem wnioskowym - sąd nie może go wszcząć z urzędu.

Sądem właściwym dla prowadzenia postępowania jest sąd upadłościowy w składzie trzech sędziów zawodowych. Sądem upadłościowym jest sąd rejonowy - sąd gospodarczy.

Właściwość miejscowa - właściwy jest sąd upadłościowy właściwy dla zakładu głównego przedsiębiorstwa dłużnika. Jeśli jest kilka zakładów i trudno jest ustalić który jest główny, to właściwy jest każdy z sądów właściwych dla poszczególnych zakładów.

Jeśli dłużnik nie ma przedsiębiorstwa w RP, właściwy jest sąd miejsca zamieszkania/siedziby przedsiębiorcy, gdy brak - sąd w którego obszarze znajduje się majątek dłużnika.

Postępowanie upadłościowe jest sformalizowane - art. 22 i 23 przewidują wymagania formalne wniosku.

Legitymacja do złożenia wniosku: art. 20

• dłużnik

• każdy z wierzycieli dłużnika

§2 rozszerza krąg podmiotów:

• w stosunku do sp. j., sp. p., sp. k., S.K.A - każdy ze wspólników odpowiadających bez ograniczenia za zobowiązania spółki - dotyczy to wspólników nie mających prawa reprezentacji.

Spółki partnerskiej dotyczy to tylko o ile jeden z partnerów przyjął nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki - choć istnieją co do tego 2 koncepcje

1. wg SN należy raczej przyjąć wykładnię literalną

2. przepis dotyczy także partnerów, którzy nie mają nieograniczonej odpowiedzialności

• w stosunku do osób prawnych i ułomnych osób prawnych - każdy kto ma prawo je reprezentować sam lub z innymi osobami

• w stosunku do przedsiębiorstwa państwowego - także organ założycielski

• w stosunku do jednoosobowej spółki Skarbu Państwa - także minister właściwy do spraw Skarbu Państwa

• w stosunku do os. pr. i osobowych sp. prawa handlowego będących w stanie likwidacji - każdy z likwidatorów

• w stosunku do osoby prawnej wpisanej do KRS - kurator

• w stosunku do dłużnika, któremu została udzielona pomoc publiczna - organ udzielający pomocy

Obowiązek złożenia wniosku

Obowiązek dotyczy dłużnika, w przypadku osoby prawnej lub ułomnej osoby prawnej - każdego, kto ma prawo ją reprezentować sam lub z innymi osobami.

Termin - 2 tygodnie od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości.

Konsekwencje niezłożenia wniosku mimo istniejącego obowiązku:

• Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną w wyniku niezłożenia wniosku.

Sankcje przewidziane w art. 373 -

Art. 373. 1. Sąd może orzec pozbawienie na okres od trzech do dziesięciu lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu osoby, która ze swej winy:

1) będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła w terminie dwóch tygodni od dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości wniosku o ogłoszenie upadłości albo

2) po ogłoszeniu upadłości nie wydała lub nie wskazała majątku, ksiąg handlowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego, do których wydania lub wskazania była zobowiązana z mocy ustawy, albo

3) po ogłoszeniu upadłości ukrywała, niszczyła lub obciążała majątek wchodzący w skład masy upadłości, albo

4) jako upadły w toku postępowania upadłościowego nie wykonała innych obowiązków ciążących na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądu albo sędziego-komisarza, albo też w inny sposób utrudniała postępowanie.

2. Przy orzekaniu zakazu, o którym mowa w ust. 1, sąd bierze pod uwagę stopień winy oraz skutki podejmowanych działań, w szczególności obniżenie wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli.

3. Sąd może orzec pozbawienie na okres od trzech do dziesięciu lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu osoby, wobec której:

1) już co najmniej raz ogłoszono upadłość, z umorzeniem jej długów po zakończeniu postępowania upadłościowego;

2) ogłoszono upadłość nie dawniej niż pięć lat przed ponownym ogłoszeniem upadłości.

• Odpowiedzialność na podstawie art. 299 ksh (sp.z o.o.)

Data upadłości = data wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości

Postępowanie powinno trwać maksymalnie 2 miesiące.

Zażalenie przysługuje na postanowienie sądu kończące postępowanie oraz w przypadkach określonych w ustawie.

Od postanowienia sądu drugiej instancji kasacja nie przysługuje.

Zgłoszenie wniosku w złej wierze

Skutki:

• sąd oddalając wniosek obciąża wierzyciela kosztami postępowania

• sąd może nakazać wierzycielowi złożenie publicznego oświadczenia w odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie

• dłużnikowi i osobie trzeciej przysługuje przeciwko wierzycielowi roszczenie o naprawienie szkody

Skutki ogłoszenia upadłości

• co do osoby upadłego

• co do majątku upadłego

• co do zobowiązań upadłego

• co do czynności prawnych upadłego

Skutki ogłoszenia upadłości co do osoby upadłego

- przy upadłości likwidacyjnej

• obowiązek wyjawienia całego majątku

• obowiązek wydania całego majątku syndykowi

• obowiązek wydania dokumentów dotyczących prowadzenia działalności, majątku, rozliczeń

• obowiązek informacyjny - udzielania sędziemu-komisarzowi i syndykowi wszelkich informacji dotyczących majątku

• możliwość nałożenia na upadłego zakazu opuszczania kraju bez zezwolenia sędziego-komisarza

- przy upadłości restrukturyzacyjnej

• obowiązek informacyjny - udzielanie sędziemu-komisarzowi wszelkich potrzebnych wyjaśnień dotyczących majątku objętego postępowaniem, umożliwienie nadzorcy sądowemu zapoznanie się z przedsiębiorstwem upadłego, w szczególności z księgami rachunkowymi.

• jeżeli upadły został pozbawiony prawa zarządu swoim majątkiem - stosuje się odpowiednio przepisy o obowiązkach upadłego przy upadłości likwidacyjnej.

Skutki ogłoszenia upadłości co do majątku upadłego

Majątek upadłego ulega z mocy prawa przekształceniu w masę upadłościową z dniem ogłoszenia upadłości.

W skład masy upadłościowej wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego z zastrzeżeniem przepisów ust.

Zarząd

- przy upadłości likwidacyjnej

• Upadły traci prawo zarządu oraz możliwość korzystania i rozporządzania mieniem wchodzącym w skład masy upadłościowej.

• Zarząd majątkiem sprawuje syndyk pod nadzorem sędziego-komisarza.

- przy upadłości restrukturyzacyjnej

• Pozbawienie upadłego zarządu jest fakultatywne - jeśli sąd tak zadecyduje to zarząd mieniem wchodzącym do masy upadłości sprawuje zarządca.

• Sąd może ustanowić zarząd sprawowany przez upadłego (zarząd własny) co do całości lub części majątku jeżeli z okoliczności sprawy wynika że:

• upadły daje rękojmię należytego jego sprawowania

• a jego niewypłacalność powstała wskutek wyjątkowych i niezależnych od niego okoliczności.

Upadły sprawujący zarząd własny jest uprawniony do dokonywania czynności zwykłego zarządu. Na dokonanie czynności przekraczających zwykły zarząd konieczna jest zgoda nadzorcy sądowego.

Sąd z urzędu uchyla zarząd własny upadłego i ustanawia zarządcę jeżeli

• upadły choćby nieumyślnie naruszył prawo w zakresie sprawowania zarządu

• sposób sprawowania przez niego zarządu nie daje gwarancji wykonania układu.

Czynności prawne upadłego dotyczące mienia wchodzącego w skład masy upadłości, wobec którego upadły utracił prawo zarządu są nieważne.

Skutki ogłoszenia upadłości co do zobowiązań upadłego

- przy upadłości restrukturyzacyjnej

• wyłączenie możliwości spełniania pewnych świadczeń - upadły ani zarządca nie mogą spełniać świadczeń, które z mocy ustawy objęte są układem

• dopuszczalność potrąceń wzajemnych wierzytelności między upadłym i wierzycielem w czasie trwania postępowania

wyjątki:

• jeżeli wierzyciel stał się dłużnikiem upadłego po ogłoszeniu upadłości

• jeżeli wierzyciel będąc dłużnikiem upadłego stał się po ogłoszeniu upadłości jego wierzycielem przez nabycie wierzytelności w drodze przelewu lub indosu wierzytelności powstałej przed ogłoszeniem upadłości

Potrącenie w tych przypadkach jest jednak dopuszczalne jeżeli:

• nabycie wierzytelności nastąpiło wskutek zapłaty długu, za który nabywca ponosił odpowiedzialność osobistą lub majątkową

• i odpowiedzialność nabywcy za dług powstała przed dniem złożenia wniosku o zgłoszenie upadłości

- przy upadłości likwidacyjnej

• Zobowiązania pieniężne upadłego, których termin płatności świadczenia jeszcze nie nastąpił, stają się wymagalne z dniem ogłoszenia upadłości.

• Jeśli zobowiązania opiewają na świadczenia inne niż pieniężne to wtedy ex lege przekształcają się w zobowiązania pieniężne i z tym dniem stają się płatne choćby termin wymagalności świadczenia jeszcze nie nadszedł.

• Od dnia ogłoszenia upadłości następuje zaprzestanie biegu odsetek od wierzytelności.

• Nie dotyczy to odsetek od wierzytelności zabezpieczonych hipoteką, wpisem w rejestrze, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym albo hipoteką morską. Odsetki te mogą być zaspokojone tylko z przedmiotu zabezpieczenia.

• Roszczenia z umowy zawartej w wyniku przyjęcia oferty złożonej przez upadłego może być dochodzone tylko gdy oświadczenie o przyjęciu oferty zostało złożone upadłemu przed dniem ogłoszenia upadłości.

• dopuszczalność potrąceń wierzytelności upadłego i wierzyciela - obie muszą istnieć w dniu ogłoszenia upadłości, chociażby termin wymagalności jednej z nich jeszcze nie nastąpił

wyjątki:

• Potrącenie jest niedopuszczalne gdy dłużnik upadłego nabył wierzytelność w drodze przelewu lub indosu po ogłoszeniu upadłości

• albo gdy nabył ją w ciągu ostatniego roku przed dniem ogłoszenia upadłości, wiedząc o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości.

Potrącenie jest jednak dopuszczalne gdy:

• nabywca stał się wierzycielem upadłego wskutek spłacenia jego długu, za który ponosił odpowiedzialność osobistą lub majątkową

• i nabywca w czasie gdy przyjął odpowiedzialność za dług upadłego nie wiedział o istnieniu podstaw do ogłoszenia upadłości.

• Potrącenie jest zawsze dopuszczalne jeżeli przyjęcie odpowiedzialności nastąpiło na rok przed dniem ogłoszenia upadłości.

• Potrącenie nie jest dopuszczalne, jeżeli wierzyciel stał się dłużnikiem upadłego po dniu ogłoszenia upadłości.

Skutki ogłoszenia upadłości co do czynności prawnych upadłego

Skutki dotyczące spadków

• Umowa zbycia całości lub części spadku albo całości lub części udziału spadkowego zawarta przez upadłego po ogłoszeniu upadłości jest nieważna.

• Nieważna jest także dokonana przez niego czynność rozporządzająca udziałem w przedmiocie należącym do spadku, jak i jego zgoda na rozporządzanie udziałem w przedmiocie należącym do spadku przez innego spadkobiercę.

Czynności nieodpłatne

• Bezskuteczne są czynności prawne dokonane przez upadłego w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, którymi rozporządził on swoim majątkiem nieodpłatnie albo odpłatnie ale wartość świadczenia upadłego przewyższa w rażącym stopniu wartość świadczenia otrzymanego przez upadłego lub zastrzeżonego dla upadłęgo lub osoby trzeciej.

• Dotyczy to także ugody sądowej, uznania powództwa i zrzeczenia się roszczenia.

• Bezskuteczne są zabezpieczenie i zapłata długu niewymagalnego, dokonane przez upadłego w terminie 2 miesięcy przed dniem złożenia wniosku.

(Ten kto otrzymała zapłatę lub zabezpieczenie w dobrej wierze może w drodze powództwa lub zarzutu żądać uznania tych czynności za skuteczne.)

Czynności prawne z osobami bliskimi

• Czynności prawne odpłatne dokonane przez upadłego w terminie 6 miesięcy przed dniem złożenia wniosku, z małżonkiem, krewnym lub powinowatym w linii prostej, krewnym lub powinowatym w linii bocznej do drugiego stopnia włącznie albo z przysposobionym lub przysposabiającym są bezskuteczne w stosunku do masy upadłości.

• Dotyczy to także czynności upadłego będącego spółką lub osobą prawną, dokonanej z jej wspólnikami, ich reprezentantami lub ich małżonkami, ze spółkami powiązanymi, ich wspólnikami, reprezentantami lub małżonkami tych osób.

• Przepis tan stosuje się także do czynności upadłego będącego spółką, których dokonał z inną spółką, jeżeli jedna z tych spółek była dominująca.

Powództwo o uznanie czynności za bezskuteczną może wytoczyć syndyk, nadzorca sądowy albo zarządca (nie ponoszą opłat sądowych).

Termin zawity do wytoczenia powództwa - 2 lata od dnia ogłoszenia upadłości, chyba że na podstawie k.c. uprawnienie to wygasa wcześniej.

Termin ten nie ma zastosowania gdy żądanie uznania czynności za bezskuteczną zgłoszone zostało w drodze zarzutu.

Zasady postępowania

• Syndyk powiadamia wszystkich znanych mu wierzycieli oraz w drodze ogłoszenia występuje o przedstawianie wierzytelności przez wszystkich wierzycieli upadłego.

• Syndyk sporządza listę wierzytelności i przedstawia do zatwierdzenia sędziemu-komisarzowi.

• Syndyk sporządza plan podziału masy upadłościowej i przedstawia do zatwierdzenia sędziemu-komisarzowi a następnie spłaca wierzycieli.

Są 2 zasady w oparciu o które dokonuje się podziału masy:

• Zasada pierwszeństwa - wierzytelności są dzielone na 4 kategorie (art. 342), żadna z wierzytelności przynależnych do dalszej kategorii nie może być zaspokojona o ile nie zostały zaspokojone wszystkie wierzytelności z kategorii uprzedniej.

• Zasada proporcjonalności - (art. 344) - Jeżeli nie jest możliwe zaspokojenie wszystkich wierzytelności należących do jednej kategorii, to wierzytelności te zaspokajane są proporcjonalnie do udziału każdej z nich do ogólnej wartości wierzytelności.

---