rozpoczêciem pracy)
Miejsce
na naklejkê
z kodem
KOD ZDAJ¥CEGO
MPO-P2A1P-021
EGZAMIN MATURALNY
Z JÊZYKA POLSKIEGO
POZIOM PODSTAWOWY
Arkusz II
ARKUSZ II
Czas pracy 80 minut
MAJ
ROK 2002
Instrukcja dla zdaj¹cego
1. Proszê sprawdziæ, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 7 stron.
Ewentualny brak nale¿y zg³osiæ przewodnicz¹cemu zespo³u
nadzoruj¹cego egzamin.
2. Proszê uwa¿nie czytaæ wszystkie polecenia.
3. Odpowiedzi trzeba zapisaæ czytelnie w miejscu na to
przeznaczonym przy ka¿dym zadaniu.
4. Proszê pisaæ tylko w kolorze niebieskim lub czarnym;
nie pisaæ o³ówkiem.
5. Nie wolno u¿ywaæ korektora.
6. B³êdne zapisy trzeba wyranie przekreliæ.
7. Obok ka¿dego zadania podana jest maksymalna liczba punktów,
któr¹ mo¿na uzyskaæ za jego poprawne rozwi¹zanie.
8. Do ostatniej kartki arkusza do³¹czona jest karta odpowiedzi,
któr¹ wype³nia egzaminator.
Za rozwi¹zanie
wszystkich zadañ
¯yczymy powodzenia
mo¿na otrzymaæ
!
³¹cznie 30 punktów
(Wpisuje zdaj¹cy przed rozpoczêciem pracy)
PESEL ZDAJ¥CEGO
Egzamin maturalny z jêzyka polskiego
Arkusz II
Rozumienie czytanego tekstu
Przeczytaj uwa¿nie tekst, a nastêpnie odpowiedz na pytania. Odpowiadaj w³asnymi s³owami.
Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jeste proszony.
CZ£OWIEK I JEGO RZECZYWISTOÆ
1.
By³em niegdy na odczycie pewnego wybitnego biologa o stanowisku cz³owieka na ziemi.
Jedn¹ z g³ównych tez odczytu stanowi³o twierdzenie, ¿e cz³owiek zdo³a³ opanowaæ przyrodê w wy¿szej mierze ni¿ jakikolwiek gatunek zwierz¹t i ¿e na tym w³anie polega jego wyj¹tkowe stanowisko wród istot ¿ywych na ziemi. Nasunê³o mi siê wówczas pytanie, czy naprawdê ów wy¿szy stopieñ opanowania przyrody przez cz³owieka, a tym samym jego stosunkowo wiêksza niezale¿noæ od tego, co siê dzieje, odró¿nia go w sposób istotny od zwierz¹t. Prawd¹ by³oby to mo¿e tylko wtedy, gdyby za podstawê tego przeciwstawienia nale¿a³o wzi¹æ pojêcie cz³owieka okrelonego jako homo faber1.
2.
Cz³owiek tym siê m.in. odró¿nia od zwierz¹t, ¿e nie tylko opanowuje przyrodê w granicach bez porównania szerszych, ni¿ to jest dostêpne dla zwierz¹t, a nawet j¹ przekszta³ca i przystosowuje do swych potrzeb i wymogów, ale nadto – i w tym le¿y jego rys istotny – ¿e wytwarza now¹
rzeczywistoæ, quasi-rzeczywistoæ2.
3.
Cz³owiek uprawia ziemiê i hoduje roliny, stawia domy, buduje drogi lub koleje, reguluje rzeki itd. Robi¹ to jednak na swój sposób niektóre zwierzêta – bobry, mrówki, termity. Ale cz³owiek stwarza nadto tego rodzaju przedmioty, jak dzie³a sztuki, teorie naukowe, systemy metafizyczne lub teologiczne, jêzyki [pisane], jako ró¿ne sposoby utrwalania i przekazywania innym tego, co raz zosta³o pomylane. Hoduj¹c wiêc i przekazuj¹c wiedzê o swej przesz³oci i o przesz³oci dzie³
wytworzonych przez przodków, wytwarza rzeczywistoæ historyczn¹, dziêki której ¿ycie [danego]
pokolenia staje siê dalszym ci¹giem procesów i wypadków historycznych ju¿ dokonanych.
4.
Zapewne, ale wszystko to jest mo¿liwe dopiero dziêki temu, ¿e cz³owiek zdo³a³ opanowaæ przyrodê i zwyciê¿yæ zwierzêta, które mu zagra¿a³y. Fakt ten co najmniej u³atwi³ cz³owiekowi jego wytwórczoæ w zaznaczonym kierunku. Czy mu j¹ w ogóle dopiero umo¿liwi³, to ju¿ nie wydaje siê takie pewne. Mo¿na bowiem zapytaæ, czy odwrotnie – opanowania przyrody i walki ze zwierzêtami nie umo¿liwi³ lub przynajmniej nie u³atwi³ fakt, ¿e cz³owiek wytwarza³ pewne przedmioty nie istniej¹ce przedtem na wiecie. Wytworzenie narzêdzi sta³o siê w ka¿dym razie momentem rozstrzygaj¹cym. Narzêdzia te pierwotnie by³y wprawdzie tylko pewnymi przez cz³owieka zastanymi rzeczami. U¿yte jednak do spe³nienia pewnych czynnoci, sta³y siê w³anie w tej funkcji czym
ca³kiem nowym, czego nie by³o przed cz³owiekiem w przyrodzie. Ale istotne jest to, ¿e cz³owiek nie zadowoli³ siê wytwarzaniem narzêdzi po¿ytecznych, lecz ¿e ju¿ na poziomie okresów
przedhistorycznych zacz¹³ wytwarzaæ ró¿ne przedmioty z czysto fizyczno-biologicznego punktu widzenia zgo³a niepo¿yteczne, a jednak potrzebne dla jego ¿ycia psychicznego, stanowi¹ce nie tylko objaw wy³adowania siê pewnych jego si³ duchowych, ale zarazem bogac¹ce niezmiernie wiat.
Ju¿ na ska³ach jaskiñ znajdujemy pierwsze twory malarstwa, i to twory mówi¹ce o ¿ywych potrzebach artystycznych ich twórców.
5.
Wyobramy sobie, ¿e ze wiata nagle znik³y dzie³a sztuki, teorie naukowe i filozoficzne, pañstwa, instytucje publiczne i prywatne itd. i ¿e nie moglibymy siê w ¿aden sposób dowiedzieæ 1 homo faber (³ac.) – dos³. cz³owiek zrêczny, rzemielnik, majster.
2 q uasi-rzeczywistoæ (od ³ac. quasi – jakby, na kszta³t) – niby rzeczywistoæ, jak gdyby rzeczywistoæ.
Egzamin maturalny z jêzyka polskiego
3
Arkusz II
o tym, co by³o niegdy. Czy to, co by pozosta³o, nie by³oby czym ubo¿szym i innym? I czy my sami nie musielibymy siê zmieniæ, ¿eby w tym zubo¿onym wiecie móc ¿yæ? Od dzi nie czytywalibymy wierszy, nie chadzalibymy do teatru, nie s³uchalibymy symfonii. Od dzi nie prowadzilibymy sporów o kierunki i wartoci literackie, nie spêdzalibymy dziesi¹tków nieraz lat ¿ycia na dokonywaniu ¿mudnych i subtelnych eksperymentów fizykalnych lub innych, nie walczylibymy o tzw. idee, nie czulibymy siê w ogóle niczyimi potomkami ani spadkobiercami dóbr i idea³ów minionych pokoleñ. Znik³yby one wszystkie z naszego widnokrêgu, a wraz z nimi znik³oby to wszystko, co dobre, piêkne, wznios³e i prawdziwe.
6.
I jakie¿ inne – czy w ogóle ludzkie? – by³oby wówczas nasze ¿ycie. Mo¿e by nawet nam siê dobrze powodzi³o, mo¿e mielibymy wygodniejsze koleje i szybsze samoloty (choæ to jest bardzo w¹tpliwe, bo czy umielibymy i czy moglibymy jeszcze zrobiæ to wszystko, nie maj¹c nauki i sztuki i tych wszystkich „rzeczy”, które rzekomo maj¹ wychodziæ poza obrêb wiata realnego?), ale czy moglibymy wówczas ¿yæ jak ludzie? Czy sama obfitoæ jad³a, zmys³owej rozkoszy i wygody zdo³a³aby nas na tyle przywi¹zaæ do ¿ycia, i¿by siê op³aci³o nam znosiæ jego trudy, niebezpieczeñstwa i cierpienia?
7.
Wytworzone przez nas, ludzi, dziedziny sztuki, nauki, prawa, techniki, stworzona przez nas rzeczywistoæ dziejowa tak¹ wagê w ¿yciu naszym posiada i tak na jego przebieg wp³ywa, ¿e obcuj¹c z t¹ quasi- rzeczywistoci¹, sami pod jej wp³ywem zmieniamy siê, nabieramy nowych cech charakteru, upodobañ lub wstrêtów, namiêtnoci i ukochañ. Od dzieciñstwa wrastamy w pewien zastany przez nas
wiat wytworów ducha ludzkiego. Nim ten wiat zaczniemy przetwarzaæ i dorzucaæ do niego nowe dzie³a, on nas otacza i wp³ywa na nas, modeluj¹c nasze cia³o, nasze myli, uczucia i pragnienia.
On sprawia, ¿e jestemy dziedzicami minionych pokoleñ, ¿e nie jestemy samotni na wiecie,
¿e mamy wspólny wiat wytworów ducha, a przez to i my sami – ludzie z ludmi – w mniejszym lub wiêkszym stopniu zrastamy siê w jeden jakby organizm ludzkoci. A gdy z kolei sami stajemy siê twórcami lub wspó³twórcami nowych dzie³ sztuki, praw, idea³ów spo³ecznych czy moralnych, dziejów, maszyn i przyrz¹dów, wszystko to – jakby we fali wstecznej – na nas samych oddzia³ywa.
¯yjemy przez to w innym wiecie i my sami inni jestemy. Nie tylko dzie³a nasze s¹ naszymi potomkami, ale w pewnej mierze i my stajemy siê jakby potomkami naszych dzie³ i – raz je stworzywszy i obcuj¹c z nimi – ju¿ nie umiemy tak ¿yæ i byæ takimi, jakimi bylimy, gdy ich jeszcze nie by³o. Bo zmieniamy siê cielenie i duchowo pod wp³ywem wytworzonego przez nas wiata naszych dzie³. Ludmi jestemy przez to, ¿e ¿yjemy w pewnym sensie ponad stan. Jestemy ludmi przez to, ¿e przerastamy warunki biologiczne, w jakich znalelimy siê, i ¿e na ich pod³o¿u budujemy nowy, odmienny wiat.
8.
Lecz zróbmy jeszcze krok jeden, rozstrzygaj¹cy: To, co wartoci¹ nazywamy: dobro, piêkno, prawdziwoæ, sprawiedliwoæ itd., to nie znajduje siê w owej fizyko-biologicznej podbudowie naszego ludzkiego wiata, lecz wystêpuje dopiero w owej przez nas wytworzonej i dla cz³owieka w³aciwej, nadbudowanej rzeczywistoci. Cz³owiek tê rzeczywistoæ wytwarza najwy¿szym swym wysi³kiem, nieraz trudem i ofiar¹ ca³ego swego ¿ycia, najwiêkszym wykwitem swej genialnoci. Dopiero przez to osi¹ga swe w³aciwe cz³owieczeñstwo, swe o cz³owieczeñstwie jego stanowi¹ce pos³annictwo: staje siê cz³owiekiem porednicz¹cym pomiêdzy tym, co jest tylko przyrod¹, a tym, co on tylko w przybli¿eniu, jakby w odblasku mo¿e przeczuwaæ w ujawnionych i ucielenionych przez siebie wartociach.
9.
Na skraju dwu wiatów: jednego, z którego wyrasta i który przerasta najwiêkszym wysi³kiem swego ducha, i drugiego, do którego siê zbli¿a w najcenniejszych swych wytworach, stoi cz³owiek, w ¿adnym z nich naprawdê nie bêd¹c w domu. Chc¹c siê na skraju tym utrzymaæ, pêtany wci¹¿
od nowa przez bezw³ad wiata fizyko-biologicznego i ograniczany jego natur¹ w swych
Egzamin maturalny z jêzyka polskiego
Arkusz II
mo¿liwociach, a zarazem czuj¹c jego niedostatek i jego nieodpowiednioæ do ludzkiej swej istoty, wydobywa cz³owiek z siebie moc twórczego ¿ycia i otacza siê now¹ rzeczywistoci¹.
Ta rzeczywistoæ dopiero ods³ania mu perspektywy na zupe³nie nowe wymiary bytu, ale w tym nowym, przeczuwanym wiecie znajduje moce równie mu obce jak wiat, z którego pochodzi, i znacznie bardziej go przerastaj¹ce ni¿ to wszystko, do czego on dorosn¹æ potrafi. W tym jego szczególna rola na wiecie, a zarazem ostateczne ród³o jego tragicznej, samotnej walki, jego wielu przegranych i jego nielicznych, a prawie nigdy nie rozstrzygaj¹cych zwyciêstw.
(Tekst opracowany na podstawie: Roman Ingarden, Ksi¹¿eczka o cz³owieku, Kraków 1972) Zadanie 1. (1 pkt)
Sformu³uj inaczej pytanie, które nasunê³o siê Ingardenowi w zwi¹zku z odczytem. (akapit 1.) ___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Zadanie 2. (3 pkt)
Jakie 3 zdobycze (fakty) wyodrêbniaj¹ cz³owieka ze wiata przyrody? (akapit 4.) ___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Zadanie 3. (2 pkt)
Co sta³oby siê ze wiatem i z cz³owiekiem, gdyby znik³y wytwory ludzkiej dzia³alnoci?
Podaj 2 przypuszczenia. (akapity 5., 6.)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Zadanie 4. (3 pkt)
Jakie znaczenia (3) ma dla nas wytworzona przez cz³owieka quasi -rzeczywistoæ? (akapit 7.) ___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Egzamin maturalny z jêzyka polskiego
5
Arkusz II
Zadanie 5. (2 pkt)
Wyjanij twierdzenia: dzie³a s¹ naszymi potomkami i my jestemy potomkami naszych dzie³. (akapit 7.)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Zadanie 6 . (1 pkt)
Wyjanij zdanie: Ludmi jestemy przez to, ¿e ¿yjemy w pewnym sensie ponad stan.
(akapit 7.)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Zadanie 7. (1 pkt)
Czêci¹ której z wyró¿nionych dwóch rzeczywistoci jest etyka? (akapit 8.)
___________________________________________________________________________
Zadanie 8. (2 pkt)
Jak¹ inn¹ wartoæ dorzuca autor do klasycznych trzech najwy¿szych wartoci w akapicie 5., a jak¹ w akapicie 8.?
___________________________________________________________________________
Zadanie 9. (1 pkt)
Co jest pos³annictwem cz³owieka? (akapit 8.)
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Zadanie 10. (3 pkt)
Ludzka egzystencja jest z co najmniej trzech powodów tragiczna. Jakich? (akapit 9.) ___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Egzamin maturalny z jêzyka polskiego
Arkusz egzaminacyjny II
Zadanie 11. ( 2 pkt)
Koñcz¹ca tekst refleksja jest optymistyczna czy pesymistyczna? Uzasadnij odpowied
(odpowiedzi).
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Zadanie 12. (4 pkt)
Sformu³uj g³ówn¹ tezê ca³ego tekstu, wypisz trzy uzasadniaj¹ce j¹ argumenty oraz zredaguj wniosek.
teza:
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
argumenty:
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
wniosek:
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Zadanie 13. (1 pkt)
Jakie dwa znaczenia ma hodowanie w akapicie 3.?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Egzamin maturalny z jêzyka polskiego
7
Arkusz II
Zadanie 14. (2 pkt)
W akapicie 5. znajd i nazwij trzy ró¿ne rodki jêzykowe, s³u¿¹ce wzmocnieniu perswazji (przekonywaniu).
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Zadanie 15. (2 pkt)
Kto z kim (czyli reprezentanci jakich kierunków naukowych) spiera siê w tym tekcie?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________