SPOŁECZNEJ
O modelach polityki społecznej moŜna mówić w dwojakim sensie:
• po pierwsze, mogą one odnosić się do rzeczywistej polityki prowadzonej w róŜnych krajach,
• po drugie, mogą one powstawać w oderwaniu od praktyki stanowiąc pewne konstrukcje logiczne poŜądanych czy teŜ moŜliwych do realizacji strategii polityki społecznej.
Sposoby klasyfikacji polityk społecznych:
• ujęcie ilościowe,
• ujęcie jakościowe.
Wybrane typologie modeli polityki społecznej (1) Autor
Modele
Bismarcka
Beveridge’a
Komisja Europejska
marginalny
motywacyjny
instytucjonalny
Titmuss
(USA)
(Niemcy)
(Wielka Brytania)
państwo pozytywne
państwo dobrobytu
państwo
(USA)
społecznego
bezpieczeństwa
Furniss i Tilton
(Szwecja)
socjalnego
(Wielka Brytania)
liberalny
konserwatywno-
socjaldemokratyczny
(USA, Australia,
korporacyjny
(Austria, Belgia, Dania,
Esping-Andersen
Irlandia, Kanada, Nowa
(Finlandia, Francja,
Holandia, Norwegia,
Zelandia, Wielka
Niemcy, Szwajcaria,
Szwecja)
Brytania)
Włochy)
anglo-saksoński
Bismarcka
skandynawski
pasa łacińskiego
(USA, Australia, Nowa
(Niemcy, Austria)
(Dania, Finlandia,
(Francja, Grecja,
Liebfried
Zelandia, Wielka
Norwegia, Szwecja)
Hiszpania, Portugalia,
Brytania)
Włochy)
liberalny
konserwatywny
hegemonia nie-
radykalny
(USA, Irlandia, Japonia,
(Holandia, Niemcy,
prawicy
(Australia, Nowa
Castles i Mitchell
Szwajcaria)
Włochy)
(Belgia, Dania,
Zelandia, Wielka
Norwegia, Szwecja)
Brytania)
Wybrane typologie modeli polityki społecznej (2) Autor
Modele
protestancko-
zaawansowany
protestancko-
późnej mobilizacji
liberalny
chrześcijańsko-
socjaldemokratyczny
kobiet
(USA, Australia,
demokratyczny
(Dania, Finlandia,
(Grecja, Japonia,
Siaroff
Kanada, Nowa
(Austria, Belgia,
Norwegia, Szwecja)
Hiszpania, Irlandia,
Zelandia, Wielka
Francja, Holandia,
Portugalia, Szwajcaria,
Brytania)
Niemcy, Luksemburg)
Włochy)
anglosaski
Bismarcka
skandynawski
południowo-
(Irlandia, Wielka
(Austria, Belgia,
(Dania, Finlandia,
europejski
Ferrera
Brytania)
Francja, Holandia,
Norwegia, Szwecja)
(Grecja, Hiszpania,
Niemcy, Luksemburg,
Portugalia, Włochy)
Szwajcaria)
prorynkowy
prorynkowy w
zreformowane
proetatystyczny
(USA, Wielka
połączeniu z polityką
państwo opiekuńcze
(Francja)
Giddens
Brytania)
konsensusu
(Szwecja)
(Holandia, Niemcy)
liberalny
motywacyjny
instytucjonalno-
KsięŜopolski
redystrybucyjny
bazowego
korporacyjny
obejmujący
adresowany
dobrowolny
bezpieczeństwa
(Austria, Belgia,
(Finlandia,
(Australia)
subsydiowany
(USA, Dania,
Francja, Japonia,
Norwegia,
przez
Holandia,
Niemcy, Włochy)
Szwecja)
państwo
Korpi i Palme
Irlandia, Nowa
Zelandia,
Szwajcaria,
Wielka Brytania)
Modele polityki społecznej wg R. Titmussa (1975) Kryterium wyróŜniania – wzajemne relacje pomiędzy polityką społeczną a gospodarką rynkową.
Modele:
•
marginalny (rezydualny) – priorytet dla zaspokajania potrzeb poprzez rodzinę i rynek, polityka społeczna winna mieć charakter rozwiązań doraźnych,
•
motywacyjny (słuŜebny, wydajnościowy) – programy socjalne to waŜny dodatek do gospodarki, rola słuŜebna polityki społecznej, priorytet zasług i wydajności pracy,
•
instytucjonalny (instytucjonalno-redystrybucyjny) – polityka społeczna pełni funkcję redystrybucji dochodów, powszechny dostęp do świadczeń i usług w oparciu o kryterium potrzeb.
Modele polityki społecznej wg N. Furnissa i D. Tiltona (1977) Kryterium wyróŜniania – moŜliwe formy ingerencji państwa kapitalistycznego w wolną grę sił rynkowych.
Modele:
1. państwo pozytywne – polityka społeczna ma chronić właścicieli kapitału przed ewentualnymi trudnościami związanymi z Ŝywiołową grą sił rynkowych i przed potencjalnymi Ŝądaniami redystrybucji dochodów,
2. państwo bezpieczeństwa socjalnego – celem jest zagwarantowanie minimalnego dochodu wszystkim obywatelom, stworzenie społeczeństwa równych szans, 3. państwo dobrobytu społecznego – celem jest nie tylko równość szans, ale generalne wyrównywanie warunków Ŝyciowych.
ReŜimy polityki społecznej wg G. Esping-Andersena (1990) Kryteria wyróŜniania:
1. stopień tzw. dekomodyfikacji dostępu do świadczeń i usług, 2. wpływ świadczeń i usług socjalnych na zachowanie lub zmianę istniejących podziałów społecznych,
3. relacje między państwem a rynkiem prywatnym w ubezpieczeniach emerytalnych.
ReŜimy:
1. liberalne – dominują świadczenia o charakterze opiekuńczym, skromne transfery uniwersalne lub umiarkowane programy ubezpieczeń społecznych, 2. konserwatywno-korporacyjne – dominuje dąŜenie do zachowania istniejących róŜnic w statusie społecznym wykształconych na rynku, zapewnianie gwarancji socjalnych,
3. socjaldemokratyczne – powszechne i bezwarunkowe prawa socjalne, gwarancja wysokiego standardu Ŝycia.
ReŜimy polityki społecznej wg G. Esping-Andersena (1990) Typ
Liberalny
Socjaldemokratyczny
Konserwatywny
Rola rodziny
marginalna
marginalna
kluczowa
Rola rynku
kluczowa
marginalna
marginalna
Rola państwa
marginalna
kluczowa
pomocnicza
USA, Wielka
Niemcy,
Przykład
Brytania,
Szwecja, Norwegia,
Włochy,
praktycznego
Australia,
Holandia, Dania
Szwajcaria,
zastosowania
Kanada
Francja
Modele polityki społecznej wg A. Giddensa Model
Państwo
Wartości
Charakterystyka
Prorynkowy
Wielka
walka z ubóstwem,
średni lub mały rozmiar opieki,
Brytania, reintegracja marginesu
mieszany typ organizacji opieki z
USA
społecznego ze „zdrową”
wiązkowymi prawami do
tkanką społeczeństwa
świadczeń
Prorynkowy w Holandia, sprawiedliwość
średni rozmiar opieki, prywatny,
połączeniu z
Niemcy
społeczna, zabezpieczenie subsydiowany z pieniędzy polityką
egzystencji
publicznych system opieki z
konsensusu
wiązkowymi prawami do
świadczeń
Proetatysty-
Francja
wraŜliwość społeczna,
duŜy rozmiar opieki, prywatny,
czny
solidarności
subsydiowany z pieniędzy
przeciwstawiona
publicznych system opieki z
wykluczeniu
wiązkowymi prawami do
świadczeń
Zreformowane Szwecja
równość rezultatu
duŜy rozmiar opieki, państwowy
państwo
system opieki z powszechnymi
opiekuńcze
prawami do świadczeń
Modele polityki społecznej wg M. KsięŜpolskiego Kryteria wyróŜniania:
1. doktryny ideologiczne krajów kapitalistycznych: liberalizm, socjalliberalizm, socjaldemokracja,
2. typologia R. Titmussa,
3. typologia G. Esping-Andersena.
Modele:
1. marginalny (liberalny) – zaspokajanie potrzeb poprzez rynek prywatny i rodzinę, polityka społeczna ma charakter selektywny, świadczenia socjalne są fakultatywne, państwo stymuluje prywatne systemy świadczeń i usług, 2. motywacyjny (korporacyjny, socjalna gospodarka rynkowa) –
szersza
ingerencja państwa w sprawy socjalne, programy socjalne powinny jak najmniej zakłócać mechanizmy funkcjonowania gospodarki rynkowej, silne uzaleŜnienie prawa do pomocy i wysokości świadczeń od statusu danej osoby na rynku pracy, technika ubezpieczeniowa,
3. instytucjonalno-redystrybucyjny – odpowiedzialność społeczeństwa za dobrobyt i bezpieczeństwo socjalne jednostki, planowe działania państwa, polityka społeczna obejmuje wszystkich obywateli, zajmuje się redystrybucją dochodów według kryterium potrzeb.
Model polityki społecznej realizowany przez państwa socjalistyczne –
państwowo-kolektywistyczny, biurokratyczno-kolektywistyczny Cechy modelu wg M. KsięŜpolskiego:
1. państwo jest „gestorem” niemal wszystkich świadczeń i usług socjalnych, dąŜenie do swoiście rozumianej „powszechności” polityki społecznej (gwarancja prawa do pracy) – podobieństwo z modelem instytucjonalno-redystrybucyjnym,
2. silne uzaleŜnienie praw socjalnych od statusu danej osoby na rynku pracy, dominująca rola techniki ubezpieczeniowej w konstrukcji systemu zabezpieczenia społecznego – podobieństwo z modelem motywacyjnym, 3. pewność pracy i płacy podstawą systemu bezpieczeństwa socjalnego, 4. dopłaty państwowe do towarów i usług,
5. powszechny dostęp do bezpłatnych lub niskopłatnych usług socjalnych, 6. rozbudowany system świadczeń socjalnych.
Współczesne strategie w polityce społecznej krajów UE a modele polityki społecznej
instytucjonalno-
motywacyjno-
Model
marginalny
redystrybucyjny
południowoeuropejski
korporacyjny
(nordycki)
Państwa
Wielka Brytania
Szwecja, Norwegia
Niemcy, Austria
Grecja, Hiszpania, Portugalia, Włochy
realizujące
- bezpieczeństwa
- wszechstronność,
- dominacja
- wynaturzenia programów
socjalne i dobrobyt
- duŜy stopień
programów o
gwarantowanych dochodów- szczodre
mają zapewniać
instytucjonalizacji
charakterze
świadczenia dla niektórych grup,
zarówno działania
uprawnień
ubezpieczeń
kosztem braku ochrony innych grup,
państwa, jak i
socjalnych,
społecznych – w
- częściowy uniwersalizm w ochronie
samych obywateli,
- przewaga rozwiązań
większości
zdrowia,
- obowiązkowe
o charakterze
obowiązkowych.
niski stopień angaŜowania się państwa
ubezpieczenia
uniwersalnym,
w pomoc społeczną,
społeczne,
- osłabienie, a nawet
- utrzymywanie się klientelizmu i
powszechna
zanik związku
„systemów patronackich” w selektywnej
Cechy
ochrona zdrowia,
między wkładem
dystrybucji świadczeń pienięŜnych np.
zasiłki rodzinne,
własnym jednostki
rent,
- wyŜszy poziom
(np. w postaci
- słabość instytucji państwowych – jeśli
bezpieczeństwa –
podatków) a
chodzi o profesjonalizm i autonomię,
aktywność samych
otrzymywanymi
- mocna pozycja partii politycznych
zainteresowanych.
świadczeniami,
jako głównych wyrazicieli interesów
wysoki standard
społecznych wraz ze zjawiskiem
świadczeń i usług
ideologicznej polaryzacji – obecność
socjalnych.
partii radykalnych.
Nowe strategie w polityce społecznej państw demokratycznych (występujące niezaleŜnie od realizowanego modelu polityki społecznej): 1. stosunek do Keynesowskich metod oŜywiania gospodarki i ich związków z polityką społeczną – nie zakłada się ekspansji programów socjalnych kosztem wzrostu deficytów budŜetowych,
2. priorytet dla „inwestycji w człowieka”,
3. działania o charakterze oszczędnościowym, zmniejszające skalę wydatków socjalnych,
4. procesy prywatyzacji sposobów zaspokajania potrzeb.
Model współczesnej polityki społecznej – aktywna polityka społeczna, welfare
mix, workfare state, państwo pomocnicze Główne cechy modelu współczesnej polityki społecznej: 1. decentralizacja i przekazywanie zadań
z zakresu polityki społecznej
samorządom,
2. wdraŜanie zasady pomocniczości i wzmacnianie sektora obywatelskiego, 3. uznanie przez państwo podmiotowości wspólnot lokalnych, 4. ograniczanie redystrybucyjnej funkcji programów socjalnych (zgodnie z postulatem utrzymywania równowagi finansów publicznych), 5. wzmocnienie znaczenia negocjacji zbiorowych i dialogu obywatelskiego, 6. wzmacnianie roli edukacji jako instrumentu inwestowania w kapitał ludzki i budowania „społeczeństwa opartego na wiedzy”,
7. uznanie znaczenia sektora ekonomii społecznej, zatrudnienia socjalnego i zatrudnienia subsydiowanego – dla realizacji polityki pełnego zatrudnienia, 8. nacisk na przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu poprzez programy integracyjne,
9. dowartościowanie wolontariatu,
10. podejmowanie działań aktywizujących nie tylko jednostki, ale równieŜ
społeczności lokalne.