Alergia
Alergia A
stma
A
stma Immunologia, 2004,
Immunologia,
A
9(3), lergia
xxx
128-132 Astma Immunologia, 2004, 9(3), 128-132
Alergia na sk³adowe implantów
Allergy to components of implants
DOMINIKA WIERCZYÑSKA-MACHURA, MARTA KIEÆ-WIERCZYÑSKA, BEATA KRÊCISZ, CEZARY PA£CZYÑSKI Klinika i Przychodnia Chorób Zawodowych Instytutu Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w £odzi, ul. w. Teresy 8, 90-950 £ód
W sk³ad implantów wchodz¹ ró¿nego rodzaju metale, zw³aszcza
Implants comprise various metals, particularly nickel, chromium,
nikiel, chrom, kobalt, tytan, molibden, wanad i in., a tak¿e tworzywa cobalt, titanium, molybdenium, vanadium and other metals, and also sztuczne. Sk³adowe implantów mog¹ byæ przyczyn¹ pierwotnego plastics. The implant components may cause primary allergy, uczulenia, manifestuj¹cego siê zlokalizowanymi zmianami manifested by local lesions, usually in the form of eczema, or chorobowymi, najczêciej o charakterze wyprysku lub uogólnionymi generalized changes in the form of vesiculopapular dermatitis and typu rozsianych ognisk rumieniowo-pêcherzykowych i pokrzywki. urticaria. Previously acquired allergy to metals and plastics used in Wczeniej nabyta alergia na metale i tworzywa sztuczne zawarte the biomaterials may cause rejection of the implants, bone junctions w biomateria³ach mo¿e byæ powodem rozluniania wszczepów,
or prosthesis (such as surgical plates and screws, nails, or the implants
po³¹czeñ kostnych i protez ortopedycznych (p³ytki i gwodzie of large and small joints). It has been suggested that some cases of chirurgiczne, protezy ma³ych i du¿ych stawów). Istniej¹ sugestie, i¿ coronary restenosis may be allergy-related. Few reports dealing with restenoza naczyñ wieñcowych w niektórych przypadkach mo¿e mieæ that problem have been published, and further research is required.
etiologiê alergiczn¹. Dotychczas opublikowano niewiele doniesieñ Alergia Astma Immunologia, 2004, 9(3), 128-132
dotycz¹cych tego zagadnienia. Wymaga ono dalszych badañ.
Alergia Astma Immunologia, 2004, 9(3), 128-132
Key words: implants, metals, plastics, allergy
S³owa kluczowe: implanty, metale, tworzywa sztuczne, alergia
Implanty to materia³y o specjalnych w³aciwociach Reakcje na endoprotezy metalowe
fizykochemicznych, obejmuj¹ce ró¿nego rodzaju meta-
le, materia³y ceramiczne, tworzywa szkliste, polimery,
Pierwsze próby zastosowania endoprotez podjêto pod
materia³y warstwowe, kompozyty, materia³y z wytworzo- koniec XIX w. Materia³ami, których wtedy u¿ywano, by³y n¹ pow³ok¹ oraz ró¿ne odmiany materia³ów wêglowych platyna, koæ s³oniowa, srebro. Zabiegi te koñczy³y siê (tab. I).
niepowodzeniem z powodu niskiej aseptyki i prostoty
budowy wszczepów. Dopiero w latach 40. XX w. rozpo-
Tworzywa sztuczne, o odmiennych od tworzyw me- czêto ponowne próby zastosowania implantów. Jednak talicznych i ceramicznych w³aciwociach mechanicz- brak biologicznie obojêtnych, trwa³ych i opornych na nych i fizykochemicznych, znalaz³y szerokie zastosowa- korozjê materia³ów powodowa³ szybkie ich niszczenie.
nie jako panewki w endoprotezach stawów, nici chirur-
giczne, protezy wiêzade³ oraz w praktyce stomatologicz-
Lata 60. przynios³y gwa³towny rozwój endoprotezo-
nej (tab. II).
plastyki. Zaczêto stosowaæ ceramikê do produkcji g³ów
czêci udowych, specjalnie utwardzany polietylen do
Prowadzi siê równie¿ badania nad termoplastyczny- panewek stawu, napylanie powierzchni endoprotez tyta-mi elastomerami poliuretanowymi mog¹cymi znaleæ nem czy hydroksyapatytem. Dalsze badania doprowadzi³y zastosowanie w budowie sztucznego serca.
do opracowania, zatwierdzenia i uruchomienia produk-
Wprowadzenie do rodowiska wewnêtrznego cz³o- cji protez powiêzi miêni, ciêgien i wiêzade³, protez wieka cia³ obcych wi¹¿e siê z za³o¿eniem, ¿e spe³niaj¹c ma³¿owin usznych, wk³adek prze³ykowych.
d³ugotrwale wyznaczon¹ im funkcjê, bêd¹ biologicznie
Najczêciej stosowanym stopem do produkcji endo-
obojêtne. Stosowane obecnie biomateria³y pozwalaj¹ na protez jest stal nierdzewna i Vitallium. W sk³ad Vital-bezpieczne u¿ytkowanie implantu przez okres oko³o dwu- lium wchodzi g³ównie kobalt i chrom, a tak¿e niewielka dziestu lat [1].
iloæ niklu. Stal nierdzewna zawiera najczêciej nikiel
wierczyñska-Machura D., Kieæ-wierczyñska M., Krêcisz B., Pa³czyñski C. Alergia na sk³adowe implantów 129
Tabela I. Biomateria³y i ich zastosowanie w nowoczesnej im- miennej, stosuje siê gwodziowanie ródszpikowe z blo-plantologii
kowaniem, czy nowoczesne zespolenia p³ytkami z tytanu.
Pierwsz¹ protezê naczyniow¹ w Polsce wszczepiono
Dzia³ medycyny
Zastosowanie
w 1961 r. W latach 70. opracowano szereg nowych pro-
tez naczyniowych, m.in. powlekanych kolagenem i jed-
Chirurgia twarzowo- uzupe³nianie ubytków pokrywy czasz-
nostronnie welurowych. Nastêpnie wprowadzono tkane
-szczêkowa
ki oraz stabilizatory z³amanych koci
protezy naczyñ krwiononych, wdro¿ono do produkcji pro-
Stomatologia
wytwarzanie implantów zêbowych,
tezy naczyñ krwiononych dwustronnie welurowe, prote-
mostów oraz wype³nieñ
zy ubytków koci czaszki, tamy i plomby okulistyczne.
Laryngologia
rekonstrukcja krtani oraz tchawicy
Zwi¹zki chemiczne wchodz¹ce w sk³ad biomateria³u,
Okulistyka
soczewki kontaktowe, keratoprotezy,
w tym implantu metalicznego, zwykle s¹ dobrze tolero-
implanty bezpostaciowe
wane przez ustrój, mog¹ jednak dzia³aæ toksycznie, kan-
Kardiochirurgia
konstrukcja sztucznego serca, zasta-
cerogennie lub wywo³ywaæ reakcje alergiczne [6,7].
wek serca oraz stentów do naczyñ
Na odpowied organizmu na wszczepienie obcego cia³a
wieñcowych
wywieraj¹ wp³yw zarówno czynniki ogólnoustrojowe, jak
Ortopedia
implanty biostatyczne i biomechaniczne*
i lokalne. Stan fizykochemiczny powierzchni materia³u
i traumatologia
implantowanego ulega zmianie wskutek przewodzenia
Chirurgia plastyczna protezy koñczyn, czêci uk³adu moczo-
przez implant pr¹dów czynnociowych, przebiegu pro-
p³ciowego, piersi, ucha itp.
cesów korozyjnych oraz procesów tarcia. Powierzchnia
Leczenie oparzeñ
materia³y sztuczna skóra, przeszczepy
implantu jest atakowana przez otaczaj¹ce tkanki oraz p³y-
i zranieñ
regeneruj¹ce komórki naskórka, nici
ny ustrojowe na drodze procesów oksydacyjnych. Wsku-
chirurgiczne
tek korozji stopów metali do rodowiska tkankowego mog¹
*
przedostawaæ siê toksycznie dzia³aj¹ce jony, g³ównie wa-
Do wszczepów biostatycznych zalicza siê wkrêty, p³ytki kostne
nadu, niklu i chromu. Ponadto w inicjacji procesów cho-
i ruby, natomiast do biomechanicznych metalowe i ceramiczne
endoprotezy du¿ych stawów, metalowe lub z tworzyw sztucznych
robowych odgrywa istotn¹ rolê zdolnoæ mikroorganizmów
protezy ma³ych stawów oraz stabilizatory krêgos³upa
do przylegania do powierzchni implantów. Obecnoæ bak-
terii oraz biofilmów na jego powierzchni zmienia odpo-
wied uk³adu immunologicznego ustroju [1].
Tabela II. Tworzywa sztuczne i ich zastosowanie w implantologii
Metale, cechuj¹ce siê znacznym potencja³em immu-
nogennym, nale¿¹ do podstawowych, znanych od daw-
Rodzaj tworzywa
Zastosowanie
na, czynników przyczynowych alergii kontaktowej w po-
Polietylen
alloplastyka stawów
pulacji generalnej [8]. Zwykle nadwra¿liwoæ wywo³uje
Tworzywa akrylowe
cementy kostne w plastyce stawów
nikiel, obecny w wielu przedmiotach metalowych bez-
porednio przylegaj¹cych do skóry (bi¿uteria, koperty
Polimery resorbowalne produkcja np. sztucznych wiêzade³
zegarków i ich zapiêcia, okulary, napy, guziki, zamki b³y-
¯ywice silikonowe
w chirurgii plastycznej
skawiczne, ig³y, no¿e, no¿yczki). Jednak materia³y me-
Materia³y i kompozyty w rekonstrukcji ciêgna Achillesa,
dyczne równie¿ mog¹ powodowaæ pierwotne uczulenie.
wêglowe
wiêzad³a kruczo-obojczykowego,
Donoszono o alergii na nikiel pochodz¹cy z klipsów i kla-
w wype³nianiu ubytków kostnych
mer chirurgicznych [9]. Opisywano zmiany wypryskowe
i chrzêstnych, w rekonstrukcji ubyt-
na przedniej powierzchni klatki piersiowej po zastoso-
ków cian tchawicy, w chirurgii twa-
waniu drutów do sternotomii zawieraj¹cych nikiel. Usu-
rzowo-szczêkowej, jako nici chirur-
niecie drutów przynios³o trwa³e ust¹pienie wi¹du i zmian
giczne lub jako keratoprotezy
skórnych [10,11]. Zaczê³y pojawiaæ siê informacje o re-
akcjach zapalnych i alergicznych wywo³anych przez
w iloci 8,5-14%, ale zawartoæ ta mo¿e siêgn¹æ nawet metale u pacjentów po operacjach wszczepiania ró¿nego 35% [2,3,4]. W sk³ad stali nierdzewnej wchodzi tak¿e rodzaju implantów. Wykazano, ¿e z uszkodzonej protezy chrom (minimum 12%) oraz niewielkie iloci manganu, mog¹ uwalniaæ siê jony niklu, chromu oraz kobaltu, molibdenu, magnezu, miedzi i kobaltu [5]. W latach 80. zw³aszcza kiedy zostanie uszkodzona warstwa pokrywa-zastosowano nowe techniki mieszania i wprowadzania j¹ca tlenku chromu [12]. P³yny ustrojowe cechuj¹ siê sil-cementu kostnego do ³o¿yska kostnego. Tradycyjnym nymi w³aciwociami koroduj¹cymi. Andersen i wsp.
materia³em endoprotezy cementowej stawu biodrowego stwierdzili, ¿e a¿ 27% metalicznego niklu rozpuszcza siê jest obecnie stal nierdzewna chromowo-niklowa, nato- w krwi w ci¹gu 24 godz. [13].
miast w endoprotezie bezcementowej najczêciej u¿ywa
Powik³ania po plastyce stawów biodrowych dotycz¹
siê stopu tytanu-aluminium-wanadu. W chirurgicznych oko³o 5% operowanych [14]. Ju¿ od lat 70. obserwowa-zespoleniach koci d³ugich, piszczelowej, udowej czy ra- no przypadki alergii na metale u pacjentów po operacjach
Alergia Astma Immunologia, 2004, 9(3), 128-132
zespolenia stawów biodrowych metalowymi po³¹czenia- byæ te¿ uogólnione i obejmowaæ ró¿ne okolice skóry.
mi (metal do metalu) [15,16]. U chorych wykrywano Stwierdzano uczulenie przede wszystkim na nikiel, a tak-kobalt i chrom we krwi, moczu oraz w³osach [17]. Bada- ¿e na kobalt, chrom, rod, pallad, rtêæ, beryl, mied, cynk, nia in vivo wykaza³y obecnoæ cz¹stek metalu w otacza- iryd, z³oto i ind, pochodz¹ce ze stopów dentystycznych j¹cych tkankach. To sugerowa³o indukcjê odpowiedzi [40-43]. Aktualnie stosowana w stomatologii stal nierdzew-immunologicznej, prowadz¹c¹ do utraty po³¹czenia pro- na ma byæ bezpieczniejsza dla chorych uczulonych na ni-tezy z powierzchni¹ koci [18]. Cancilleri i wsp. [19] kiel, gdy¿ uwalnia tylko minimalne iloci metalu. Badania wykazali 15% czêstoæ alergii na metale u pacjentów po takie wykonano z u¿yciem syntetycznego potu i liny oraz alloplastyce stawu biodrowego. Wed³ug innych autorów 4 gatunków najczêciej stosowanej stali dentystycznej [44].
nadwra¿liwoæ tak¹ odnotowano u ponad 20% pacjen-
W ostatnich latach metalowe implanty zaczê³y odgry-
tów z uszkodzeniem przeszczepu stawu biodrowego [20]. waæ coraz wiêksz¹ rolê w kardiologii interwencyjnej do Antony i wsp. [21] obserwowali uczulenie u 3 z 5 pa- stentowania naczyñ wieñcowych oraz jako endoprotezy cjentów z uszkodzeniem endoprotezy biodrowej. Aler- naczyniowe.
giê zwykle powodowa³ nikiel, jakkolwiek notowano rów-
nie¿ nadwra¿liwoæ na wanad, chrom i kobalt [22]. Przed-
Stenty do naczyñ wieñcowych s¹ zbudowane g³ów-
miotem rozwa¿añ jest obecnie problem, czy alergia na nie ze stali nierdzewnej zawieraj¹cej nikiel, chrom, mo-metale jest przyczyn¹ niestabilnoci protez czy odwrot- libden i mangan [45]. Köster i wsp. [46] sugeruj¹, ¿e póna nie [23,24].
nadwra¿liwoæ na nikiel i molibden mo¿e byæ jednym
z czynników procesu zapalnego rozwijaj¹cego siê pod-
Nadwra¿liwoæ na metale u pacjentów z protezami czas restenozy w naczyniu wieñcowym, do którego im-metalowo-polietylenowymi (metal do plastiku) zdarza siê plantowano stent. W retrospektywnym badaniu 131 pa-rzadziej. Wykonywane testy p³atkowe przed i po opera- cjentów po zabiegu implantacji stentów uzyskali 11 po-cji implantacji protez wykaza³y nadwra¿liwoæ na meta- zytywnych testów p³atkowych u 10 chorych. Alergiê na le u 3 z 112 pacjentów [25], w innych badaniach u 8 z 85 nikiel wykazali u 7, a na molibden u 4 osób. U wszyst-
[26], u 4 z 66 [27], a tak¿e u 7 z 22 chorych [28].
kich pacjentów z nadwra¿liwoci¹ na te metale wyst¹pi-
Zmiany skórne zwi¹zane z alergi¹ na metale u pa- ³o ponowne zwê¿enie naczyñ wieñcowych. Kardiolodzy cjentów po operacjach wszczepienia protez ortopedycz- i dermatolodzy niemieccy [47], badaj¹c 34 chorych z re-nych przyjmuj¹ charakter miejscowy lub uogólniony. stenoz¹, u 4 stwierdzili alergiê na nikiel. Autorzy pod-W formie zlokalizowanej wyprysk dotyczy skóry otacza- krelaj¹ jednak, ¿e restenoza wystêpuje znacznie czêciej j¹cej miejsce implantowanej metalowej protezy lub, co u chorych nieuczulonych, a zatem brak jeszcze wystar-siê czêciej zdarza, zwi¹zany jest z wszczepami do z³a- czaj¹cych dowodów, aby przyj¹æ etiologiê alergiczn¹ jako manych koci piszczelowych i z gwodziowaniem jedn¹ z mo¿liwych przyczyn ponownego zwê¿enia na-
[29,30]. Niekiedy zmiany wypryskowe przyjmuj¹ nie- czyñ wieñcowych.
oczekiwane umiejscowienie. I tak: u pacjentki ze skom-
Gimenez-Arnau i wsp. [48] opisali przypadek wypry-
plikowanym z³amaniem dystalnych czêci prawego pod- sku ze wi¹dem i wykwitami pêcherzykowymi na skórze udzia, po zaopatrzeniu chirurgicznym z u¿yciem metalo- koñczyn dolnych u kobiety po zabiegu wszczepienia pro-wych p³ytek i szwów, wyst¹pi³ wyprysk obu r¹k z nad- tezy naczyniowej do aorty brzusznej. Wykonane testy wra¿liwoci¹ na nikiel i chrom. Chora wczeniej nie by³a p³atkowe wykaza³y uczulenie na nikiel i kobalt.
uczulona na metale [31]. Potwierdzeniem zwi¹zku zmian
skórnych i alergii na metale pochodz¹cych z implantów Reakcje na tworzywa sztuczne
by³y doniesienia wiadcz¹ce o remisji choroby skóry po
usuniêciu metalowego wszczepu [32,33].
Niepo¿¹dane reakcje na tworzywa sztuczne stosowa-
ne w implantologii wystêpuj¹ znacznie rzadziej ni¿ uczu-
Uogólnione zmiany skórne mog¹ mieæ charakter ru- lenie na metale pochodz¹ce z wszczepów. Donoszono mieniowy [16,18,34], pokrzywkowy [35,36] lub pêcherzy- o zmianach skórnych wywo³anych silikonem u¿ytym do kowy [29] i dotycz¹ pacjentów zarówno z protezami sta- implantów piersi, tyreoplastyki, stentów kana³u nosowo-tycznymi, jak i stawowymi.
³zowego. W przypadkach tych podnoszono mo¿liwoæ
Reakcje na wszczepione rozruszniki serca, stopy reakcji autoimmunologicznych, alergicznych, toksycz-dentystyczne i stenty
nych lub z podra¿nienia [49-53]. Istniej¹ opisy uczulenia
na tworzywa pokrywaj¹ce rozruszniki serca, w tym na
U chorych z wszczepionymi rozrusznikami serca ob- ¿ywice epoksydowe [54], poliuretanowe [55] i polietyle-serwowano uczulenie na nikiel i tytan [37,38], a z im- nowe [56]. Tworzywa akrylowe stosowane w protetyce plantami rdzenia krêgowego na nikiel [39].
stomatologicznej powoduj¹ niekiedy reakcje miejscowe
Stopy dentystyczne s¹ czêst¹ przyczyn¹ alergii. Zmiany i uogólnione [57,58,59].
chorobowe dotycz¹ wówczas luzówek jamy ustnej, mog¹
wierczyñska-Machura D., Kieæ-wierczyñska M., Krêcisz B., Pa³czyñski C. Alergia na sk³adowe implantów 131
Pimiennictwo
1. £askawiec J, Michalik R. Zagadnienia teoretyczne i aplikacyjne
25. Carlsson AS, Magnusson B, Möller H. Metal sensitivity in
w implantach. Wydawnictwo Politechniki l¹skiej. Gliwice 2002.
patients with metal-to-plastic total hip arthroplasties. Acta Orthop
2. Samitz MH, Katz SA. Nickel dermatitis hazards from prostheses.
Scand 1980; 51: 57-62.
Br J Dermatol 1975; 92: 287-290.
26. Waterman AH, Schrik JJ. Allergy in hip arthroplasty. Contact
3. Burrows D, Cresswell S, Merett JD. Nickel, hands and hip
Dermatitis 1985; 13: 294-301.
prostheses. Br J Dermatol 1981; 105: 437-444.
27. Deutman R, Mulder TJ, Brian R i wsp. Metal sensitivity before
4. Merritt K, Brown SA. Metal sensitivity reactions to orthopedic
and after total hip arthroplasty. J Bone Joint Surg 1977; 59: 862-
implants. Int J Dermatol 1981; 20: 89-94.
865.
5. Kanerva L, Sipiläinen-Malm T, Estlander T i wsp. Nickel release
28. Meritt K, Rodrigo JJ. Immune response to synthetic materials.
from metals, and a case of allergic contact dermatitis from
Sensitization of patients receiving orthopaedic implants. Clin
stainless steel. Contact Dermatitis 1994; 31: 304-307.
Orthop Rel Research 1996; 326: 71-79.
6. Wever DJ, Veldhuizen AG, Sanders MM i wsp. Cytotoxic,
29. Munro-Ashman D, Miller AJ. Rejection of metal to metal
allergic and genotoxic activity of a nickel-titanium alloy.
prosthesis and skin sensitivity to cobalt. Contact Dermatitis 1976;
Biomaterials 1997; 18: 1115-1120.
2: 65-67.
7. McKay GC, Macnair R, MacDonald C i wsp. Interactions of
30. Cramers M, Lucht U. Metal sensitivity in patients treated for
orthopaedic metals with an immortalized rat osteoblast cell line.
tibial fractures with plates of stainless steel. Acta Orthop Scand
Biomaterials 1996; 17: 1339-1344.
1977; 48: 245-249.
8. Büdinger L, Hertl M. Immunologic mechanisms in hypersensitivity
31. Kanerva L, Förström L. Allergic nickel and chromate hand
reactions to metal ions: an overview. Allergy 2000; 55: 108-115.
dermatitis induced by orthopaedic metal implant. Contact
Dermatitis 2001; 44: 103-104.
9. Assier-Bonnet H, Lestang P, Revuz J. Contact sensitivity to
surgical skin clips. Contact Dermatitis 1998; 38: 117.
32. Meyrick-Thomas R, Rademaker M, Goddard NJ i wsp. Severe
eczema of the hands due to an orthopaedic plate made of
10. Gordon PM, Buxon PK, McLaren KM i wsp. Sensitivity to
Vitallium. Br Med J 1987; 294: 106-107.
sternotomy wires may cause postoperative pruritus. Ann Thorac
Surg 1996; 61: 1514-1516.
33. Tilsley DA, Rotstein H. Sensitivity caused by internal exposure to
nickel, chrome and cobalt. Contact Dermatitis 1980; 6: 175-178.
11. Hayashi K, Kaneko H, Kawachi S i wsp. Allergic contact
dermatitis and osteomyelitis due to sternal stainless steel wire.
34. Ridley CM. How relevant is cobalt sensitivity in a patient with
Contact Dermatitis 1999; 41: 115-116.
unsatisfactory total knee replacement? Clin Exp Dermatol 1977;
2: 401-404.
12. Vilaplana J, Romaguera C, Grimalt F i wsp. Liberacion de niquel,
cromo y cobalto de protesis metalicas en pacientes sensibles a
35. Symeonides PP, Paschaloglou C, Papageorgiou S. An allergic
metales. Med Cutan Ibero Lat Am 1989; 17: 405-408.
reaction after fixation of a fracture using a Vitallium plate. J Allergy
Clin Immunol 1973; 51: 251-252.
13. Andersen I, Hogetveit A, Barton R i wsp. Rates of solubilization
of nickel compounds inaquenous solutions and biological fluids.
36. McKenzie AW, Aitken CVE, Ridsdill-Smith R. Urticaria after
w: Nickel toxicology. Academic Press, New York 1980.
insertion of Smith-Petersen Vitallium nail. Br Med J 1967; 4: 36.
14. Vilar RN. Failed hip replacements. Br Med J 1992; 304: 3-4.
37. Peters MS, Schroeter AL, van Hale HM i wsp. Pacemaker contact
sensitivity. Contact Dermatitis 1984; 11: 214-218.
15. Benson MKD, Goodwin PG, Brostoff J. Metal sensitivity in patients
with joint replacement arthroplasties. BMJ 1975; 4: 374-375.
38. Moini C, dAlteroche A, Cosnay P i wsp. Dermite de contact
apres implanation dun stimulater cardiaque. Arch Mal Coeur
16. Kubba R, Taylor JS, Marks KE. Cutaneous complications of
Vaisseaux 1996; 89: 253-256.
orthopedic implants. Arch Dermatol 1981; 117: 554-560.
39. McKenna KE, McCleane G. Dermatitis induced by a spinal cord
17. Coleman RF, Harrington J, Scales JT. Concentration of wear
stimulator implant. Contact Dermatitis 1999; 41: 239.
products in hair, blood and urine after total hip replacement.
BMJ 1973; 1: 527-529.
40. Vilaplana J, Romaguera C, Cornellana F. Contact dermatitis and
adverse oral mucous membrane reactions related to the use of
18. Elves MW, Wilson JN, Scales JT i wsp. Incidence of metal
dental prostheses. Contact Dermatitis 1994; 30: 80-84.
sensitivity in patients with total joint replacements. BMJ 1975;
4: 376-378.
41. Fournier E. Incidence and side-effects of metallic orthopaedic
and odontologic prostheses. Biulletin de lAcademie National
19. Cancilleri F, De Giorgis P, Verdoia C i wsp. Allergy to
de Médecin 1995; 179: 507-516.
components of total hip arthroplasty before and after surgery.
Ital J Orthop Traumatol 1992; 18: 407-410.
42. Hay IC, Ormerod AD. Severe oral and facial reaction to 6 metals
in restorative dentistry. Contact Dermartitis 1998; 38: 216.
20. Milavec-Puretiæ V, Orliæ D, Marusiæ A. Sensitivity to metals in
40 patients with failed hip endoprosthesis. Arch Orthop Trauma
43. Marcusson JA, Cederbrant K, Heilborn J. Indium and iridium
Surg 1998; 117: 383-386.
allergy in patients exposed to dental alloys. Contact Dermatitis
1998; 38: 297-298.
21. Antony FC, Dudley W, Field R i wsp. Metal allergy resurfaces in
failed hip endoprostheses. Contact Dermatitis 2003; 48: 49-50.
44. Jensen CS, Lisby S, Baadsgaard O i wsp. Release of nickel ions
from stainless steel alloys used in dental braces and their patch
22. Lodi A, Chiarelli G, Mancini LL i wsp. Skin sensitivity to
test reactivity in nickel-sensitive individuals. Contact Dermatitis
endoprosthetic materials in the recipients of hip prostheses.
2003; 48: 300-304.
Contact Dermatitis 1995; 32: 58-59.
45. Beythien C, Gutensohn K, Fenner T i wsp. Diamond-like carbon
23. Merritt K, Brown SA. Distribution of cobalt chromium wear
coating of coronary stents: influence on platelet activation,
and corosion product and biologic reactions. Clin Orthop 1996;
smooth muscle cells and release of metal ions. Eur Heart J 1998;
329: 233-243.
19 (suppl): 1947.
24. Amstutz HC, Grigoris P. Metal on metal bearings in hip
arthroplasty. Clin Orthop 1997; 340: 283-284.
Alergia Astma Immunologia, 2004, 9(3), 128-132
46. Köster R, Vieluf D, Kiehn M i wsp. Nickel and molybdenum
53. Hunsaker DH, Martin PJ. Allergic reaction to solid silicone
contact allergies in patients with coronary in-stent restenosis.
implant in medical thyroplasty. Otolaryngol Head Neck Surg
Lancet 2000; 356: 1895-1897.
1995; 113: 782-784.
47. Hillen U, Haude M, Erbel R i wsp. Evaluation of metal allergies
54. Skoet R, Tollund C, Bloch-Thomsen PE. Epoxy contact
in patients with coronary stents. Contact Dermatitis 2002; 47:
dermatitis due to pacemaker compounds. Cardiology 2003; 99:
353-356.
112.
48. Giménez-Arnau A, Riambau V, Serra-Baldrich E i wsp. Metal-
55. Dery JP, Gilbert M, OHara M i wsp. Pacemaker contact
induced generalized pruriginous dermatitis and endovascular
sensitivity: Case report and review of the literature. Pacing Clin
surgery. Contact Dermatitis 2000; 43: 35-40.
Electrophysiol 2002; 25: 863-865.
49. Brautbar N, Vojdani A, Campbell A. Silicone breast implants
56. Iguchi N, Kasanuki H, Matsuda N i wsp. Contact sensitivity to
and autoimmunity: causation or myth? Arch Environ Health
polychloroparaxylene-coated cardiac pacemaker. Pacing Clin
1994; 49: 151-153.
Electrophysiol 1997; 20: 372-373.
50. Rodgers K, Klykken P, Jacobs J i wsp. Immunotoxicity of medical
57. Kanerva L, Alanko K, Estlander T. Allergic contact gingivosto-
devices. Fundam Appl Toxicol 1997; 36: 1-14.
matitis from temporary crown made of methacrylates and epoxy
51. Marcusson JA, Bjarnason B. Unusual skin reaction to silicone
diacrylates. Allergy 1999; 54: 1316-1321.
content in breast implants. Acta Derm Venereol 1999; 79: 136-138.
58. Bauer A, Wollina U. Denture-induced local and systemic
52. Jordan DR, Nerad JA. An acute inflamatory reaction to silicone
reactions to acrylate. Allergy 1998; 53: 722-723.
stents. Ophthal Plast Reconstr Surg 1989; 5: 71.
59. Ruiz-Genao DP, Moreno de Vega MJ, Sánchez Pérez J i wsp.
Labial edema due to an acrylic dental prosthesis. Contact
Dermatitis 2003; 48: 273-274.