HANDEL MIĘDZYNARODOWY W POLSCE
Wprowadzenie – Olbrzymi wpływ na handel zagraniczny i wszystkie aspekty z nim związane
miały przemiany społeczno-gospodarcze końca lat 80-tych. Przyczyniły się one do
przełamania izolacji gospodarczej Polski na arenie międzynarodowej, a także do usunięcia
monopolu państwa na handel zagraniczny. Od 1990 roku międzynarodowym obrotem
towarowym mogą zajmować się wszystkie przedsiębiorstwa (zarówno prywatne jak i
państwowe) a także osoby prywatne. Nie dotyczy to oczywiście handlu wyrobami o
znaczeniu strategicznym – na to trzeba uzyskać specjalne pozwolenie. Ważną rolę w rozwoju
tej dziedziny gospodarki narodowej odegrał fakt wprowadzenia wewnętrznej wymienialności
złotego (kantory od 1990) oraz wprowadzenie taryf celnych opartych na wytycznych GATT.
W 1995 roku Polska przystąpiła do Światowej Organizacji Handlu. Przemiany te przyczyniły
się nie tylko do zmiany struktury towarowej handlu zagranicznego, ale również do zmiany
salda wymiany towarowej a nawet zmiany geografii handlu (przed 1989 saldo handlu zagr.
było dodatnie, ale głównymi partnerami handlowymi były państwa socjalistyczne i państwa
Trzeciego Świata). Po otwarciu granic Polska zaczęła coraz więcej importować (przede
wszystkim produkty konsumpcyjne) gł. samochody osobowe, urządzenia gospodarstwa
domowego, maszyny, produkty przemysłu spożywczego, leki, obuwie, tkaniny, zabawki,
elektronikę itd. Importowaliśmy wyroby, o których kiedyś marzył przeciętny Polak i które
stały się niezbędne, jeśli chcieliśmy być konkurencyjni w innych dziedzinach gospodarki.
Nasz przemysł był zacofany technologicznie i nie był w stanie sprostać naszym wymaganiom.
Wzrosły przy tym koszty pracy, zmieniła się struktura geograficzna i towarowa eksportu,
załamał się rynek wschodni, nasz dotychczasowy najważniejszy partner (mnóstwo polskich
przedsiębiorstw zaczęło mieć wówczas olbrzymie problemy finansowe. Zamówienia były
zrealizowane, towar czekał na odbiorcę, który nie chciał go odebrać, bo nie miał, czym
zapłacić). Zmniejszyło się zainteresowanie niektórymi towarami tradycyjnie eksportowanymi
na zachód (chodzi o: surowce, maszyny, stal). Te okoliczności spowodowały, że Polska
zajmowała 34 miejsce w świecie i 17 w Europie pod względem wartości eksportu i
odpowiednio 35 i 17 jeśli chodzi o import. W efekcie pogłębia się ujemne saldo w wymianie
handlowej (więcej kupujemy niż sprzedajemy). Taka sytuacja może w konsekwencji
doprowadzić do dużej zależności importowej, wypływu waluty z kraju, zmniejszenia się
rezerw pieniężnych i upadku polskich producentów. Przecież potencjał produkcyjny Polski
umożliwia zdynamizowanie eksportu polskich wyrobów. W produkcji wielu z nich
zajmujemy czołowe miejsce na świecie. Możemy do tej grupy zaliczyć oprócz tradycyjnych
surowców (węgiel kamienny, miedź, cynk, siarka, ołów) również: produkty przemysłu
przetwórczego np. spożywczego (dżemy, konserwy, masło, wyroby czekoladowe, papierosy,
wyroby spirytusowe, cukier i piwo), chemicznego (polichlorek winylu, czyli płytki PCV,
środki owadobójcze, kwas azotowy i siarkowy, nawozy sztuczne), elektromaszynowego
(samochody osobowe, odbiorniki telewizyjne, pralki, chłodziarki), również stal, obuwie,
cement, odzież oraz produkty rolne (zboża, mięso, ziemniaki, warzywa i owoce). W tym
aspekcie bardzo negatywny wydźwięk ma znaczny spadek udziału w handlu państw
rozwijających się w obrotach handlowych. Przecież kraje te posiadają, z perspektywą
dalszego poszerzenia, chłonne rynki wewnętrzne, których potrzeb same nie są w stanie
zaspokoić. Jednocześnie polskie wyroby przemysłowe (niezaliczane do grupy wysoko
przetworzonych i naukochłonnych) miałyby szansę konkurowania na tych rynkach z
produktami amerykańskimi, zachodnioeuropejskimi i azjatyckimi, szczególnie w zakresie
ceny. Dużą rolę mogłyby tu odegrać polskie misje handlowe, które mogłyby promować polski
przemysł za granicą (wystawy, targi, konferencje, akcje marketingowe) oraz wizyty na
najwyższym szczeblu państwowym i rządowym. Polska należy do CEFTY
(Środkowoeuropejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu) razem z Czechami, Słowacją,
1
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
Węgrami i Słowenią. Na kraje te przypada 6% obrotów handlowych Polski. Gdybyśmy
jeszcze bardziej zacieśnili wspólne związki ekonomiczne w ramach tego ugrupowania to
moglibyśmy wypracować mocniejszą pozycję w negocjacjach z UE. Poważnym
zaniedbaniem w polityce handlowej Polski jest również niewielkie zainteresowanie naszego
kraju rynkami azjatyckimi, a w szczególności Japonią, Chinami i Indiami. Przecież kraje te
mają olbrzymi potencjał demograficzny i gospodarczy. Jeżeli nie wejdziemy na te rynki, w
przyszłości odczujemy tego negatywne skutki w postaci regresu handlu (gł. Eksportu), tym
bardziej, że tradycyjne rynki są coraz mniej pojemne ( wydaje mi się, że Polska chce widzieć tylko kraje UE i dlatego nie patrzy perspektywicznie. Przecież rynki tych krajów są prawie
całkowicie zatkane a swoje nadwyżki eksportowe sprzedają m.in. u nas).
(Opracowano na podstawie artykułu Arkadiusza Stańczyka pt. „Handel zagraniczny.
Zagraniczna wymiana towarowa Polski” zamieszczonym w kwartalniku „Geografia w
Szkole”)
1. Obroty handlu zagranicznego Polski (1997)
a) wartość importu – 42,3 mld$, co stanowi 0,7% wartości
importu. Wskaźnik wielkości importu na jednego mieszkańca
jest kilkakrotnie niższy niż w krajach UE, niższy niż na
Węgrzech i w Czechach, ale wyższy niż w Bułgarii, Rosji,
Rumunii i na Ukrainie i wynosi 1094$ na 1 mieszkańca.
b) Eksport – 25,7 mld$, co stanowi 0,4% eksportu światowego.
Jego wielkość na 1 mieszkańca wynosi 666$ i podobnie jak w
przypadku importu jest on niższy niż w UE, w Czechach,
Słowacji i na Węgrzech
c) Saldo handlu zagranicznego jest ujemne i wynosi –16,6 mld$.
Jeżeli będziemy je analizować z punktu widzenia
poszczególnych państw, z którymi prowadzimy wymianę
towarową (było ich 114 w 1996 roku) to okaże się, że z 40
mamy dodatnie saldo handlu zagranicznego (m.in. z Ukrainą,
Grecją, Egiptem, Liberią, Cyprem, Arabią Saudyjską i
Tajlandią) natomiast z pozostałymi to saldo jest ujemne.
Największe z: Włochami, W. Brytanią, USA, Francją, Rosją,
Niemcami, Chinami, Japonią, Koreą S i Szwecją.
2. Struktura towarowa handlu zagranicznego Polski
a) importujemy głównie: ropę naftową, artykuły z tworzyw sztucznych, papier i tekturę, leki,
samochody osobowe, urządzenia optyczne oraz włókna, metale kolorowe z wyjątkiem
miedzi i cynku.
b) eksportujemy przede wszystkim odzież, meble, węgiel, wyroby ze stali.
c) Prowadzimy również reeksport uszlachetnionych w naszym kraju produktów rolniczych,
takich jak: herbata, kawa, kakao. Wysyłamy je potem do Rosji, Niemiec, Czech, na Litwę,
Ukrainę, Białoruś i do Mongolii.
d)wartości importu i eksportu w % według grup towarów
WYROBY
% WARTOŚCI IMPORTU
% WARTOŚCI EKSPORTU
Przemysłu
36,0
21,6
elektromaszynowego
Przemysłu chemicznego
16,8
10,5
Przemysłu mineralnego
10,2
7,7
Przemysłu paliwowo-
8,8
6,6
energetycznego
2
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
8,3
12,4
Rolnictwa i przem.
7,5
12,3
spożywczego
Przem. metalurgicznego
7,1
14,8
Przem. drzewno-
4,6
6,5
papierniczego
pozostałe
1,0
7,6
Jeżeli przyjrzymy się tej strukturze z bliska to okaże się, że eksportujemy głównie surowce i
towary nisko przetworzone. Czy to stawia nas w grupie KWR? Można by tu polemizować.
Poza tym tworzy to niekorzystną strukturę handlu z krajami wysokorozwiniętymi
(sprzedajemy im miedź i jej wyroby, wyroby ze stali a sprowadzamy leki, komputery,
przyrządy optyczne i pomiarowe oraz maszyny).
3. Kierunki handlu zagranicznego Polski
a) import i eksport według grup krajów
GRUPA PAŃSTW
%WARTOŚCI IMPORTU
%WARTOŚCI EKSPORTU
KWR
73,5
69,0
W tym kraje UE
63,8
64,2
Kraje postkomunistyczne
14,9
24,3
Europy
Kraje rozwijające się
11,6
6,7
b) główni partnerzy handlowi Polski w 1997
• Import – Niemcy (24,1%), Włochy (9,9%), Rosja (6,3%), W.Brytania, Francja
• Eksport – Niemcy (32,9%), Rosja (8,4%), Włochy (5,9%), Holandia
c) główni partnerzy Polski spoza Europy
KONTYNENT
IMPORT
EKSPORT
PAŃSTWO
% WARTOŚCI
PAŃSTWO
% WARTOŚCI
IMPORTU
EKSPORTU
POLSKI
POLSKI
Afryka
RPA
0,2
Egipt
0,4
Ameryka N
USA
4,5
USA
2,6
Ameryka S
Brazylia
0,7
Brazylia
0,3
Australia
Australia
0,1
Australia
0,1
Azja
Korea S
2,6
Tajwan
0,6
d) główne kierunki importu i eksportu wybranych towarów
• Import – ropa naftowa z Rosji i Wielkiej Brytanii
- rudy żelaza z Ukrainy, Rosji i Brazylii
- samochody osobowe z Niemiec, Francji i Hiszpanii
- leki z Niemiec, Francji i Szwajcarii
- owoce z Ekwadoru, Hiszpanii i Włoch
- kawa z Indonezji, Wybrzeża Kości Słoniowej, Ugandy
- herbata z Indii, Sri Lanki i Bangladeszu
• Eksport –
- węgiel na Ukrainę, do Finlandii i Niemiec
3
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
- miedź i jej przetwory do Niemiec, Francji i W. Brytanii
- samochody osobowe do Włoch, Niemiec i W. Brytanii
- statki do Norwegii, Niemiec i Finlandii
- leki do Rosji, na Ukrainę i Litwę
- cukier do Uzbekistanu, Rosji i Białorusi
- mleko i przetwory do Algierii, Holandii i Niemiec.
4
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com