II/III/Terapia behawioralna

Podejście behawioralne przez ponad 50 lat (od około 1920 roku) wywierało bardzo silny wpływ na współczesną sobie psychologię. Z podejściem tym wiąże się najczęściej nazwiska Johna Watsona, Edwarda Thorndika i Burrhusa Friderica Skinnera.

Behawioryści uważali, że psychologia nie powinna analizować świadomości człowieka i jego życia wewnętrznego (tymi pojęciami zajmowała się psychologia przed rozwinięciem koncepcji behawioralnych), gdyż zjawisk tych — nawet jeśli istnieją — nie da się zaobserwować i rzetelnie oraz obiektywnie badać. Sądzili natomiast, że należy zająć się zachowaniem człowieka, które jest dostępne w obserwacji i podlegające badaniom.

Zachowanie jest, zgodnie z tą koncepcją, efektem procesu uczenia się i może być rozpatrywane jako sekwencja skojarzeń bodźców i reakcji. Stąd korzystanie przez behawiorystów z badań nad warunkowaniem klasycznym, prowadzonych już na początku XX wieku przez rosyjskiego fizjologa Iwana Pawłowa oraz wprowadzenie terminu

warunkowanie instrumentalne ( sprawcze), czyli uczenie się przez czynniki wzmacniające (nagrody) oraz awersyjne (kary).

Koncepcja behawioralna była koncepcją optymistyczną — zakładała, że jednostka może zmienić swoje zachowanie, gdy zmieni się środowisko, w którym przebywa oraz zestaw bodźców, których działaniu podlega. Zarzucano jej redukcjonizm, stosowanie nadmiernych uproszczeń oraz nieuprawnione generalizowanie wniosków otrzymanych z badań nad zwierzętami na ludzi (Wadeley i wsp.,2000; Seligman i wsp. 2003).

Warunkowanie klasyczne i instrumentalne

Klasyczne- Prosta postać uczenia się za pomocą którego organizm uczy się kojarzyć i antycypowac zdarzenia. Początkowo neutralny bodziec może zacząć wywoływać pewne reakcje początkowo wzbudzane przez inny bodziec. Uczenie się przewidywanych sygnałów.

Odkrywcą warunkowania sprawczego był amerykański uczony Edward

Thorndike. Przeprowadzał on eksperymenty na zwierzętach - prowadził obserwacje jak zwierzęta uczą się wydostawać z zamkniętej skrzynki by dostać pokarm.

Zauważył, że zwierzęta uczą się stopniowo, metodą prób i błędów. Początkowo zwierzęta potrzebowały dużo czasu by wydostać się z klatki, jednak po kilku udanych próbach czas potrzebny na wydostanie się uległ znacznemu skróceniu.

Wynikiem eksperymentów przeprowadzanych przez Thorndik'a było

sformułowanie tzw. "prawa efektu". Mówi ono o tym, że gdy w sytuacji bodźcowej , wystąpią pozytywne konsekwencje reakcji , reakcja ta będzie powtarzana - jeśli jednak konsekwencje będą negatywne wystąpi tendencja do zaniechania reakcji.

Najprościej różnice między warunkowaniem klasycznym a warunkowaniem

instrumentalnym możemy ująć w następujący sposób - dzięki warunkowaniu klasycznemu uczymy się tego, co z czym współwystępuje, dzięki warunkowaniu instrumentalnemu natomiast tego, co zrobić aby uzyskać zamierzony efekt.

Typ uczenia się

Co zostaje wyuczone

Jak przebiega

uczenie się

Warunkowanie

Związek między

Bodziec neutralny

klasyczne

zdarzeniami, antycypacja,

wielokrotnie

sygnały, automatyczne

współwystępuje z BB

reakcje na nowe bodźce

wywołując RB, dopóki

sam BW nie zacznie

wywoływać tej reakcji

(która staje się RW),

przygotowującej na

pojawienie się BB.

Warunkowanie

Zachowania

Reakcja zostaje

sprawcze

sprawiające, że w

nagrodzona

otoczeniu pojawiają się

(wzmocniona), wskutek

pożądane przez organizm

czego pojawia się w

zdarzenia.

podobnych

okolicznościach za

zwiększoną

częstotliwością.

Uczenie się przez

Oczekiwania (związki

Człowiek obserwuje

obserwację

typu „jeżeli to”), wiedza,

zachowanie innego

umiejętności.

człowieka oraz efekty do

których prowadzi.

Techniki behawioralne

Techniki behawioralne są przykładem odniesienia konkretnych interwencji terapeutycznych do zakładanego mechanizmu powstawania zaburzenia.

Techniki oparte na warunkowaniu klasycznym:

• Metody ekspozycji

• Systematyczna desensytyzacja

• Przeciwwarunkowanie

• Warunkowanie awersyjne

Terapia awersyjna stosowana jest do oduczania określonych zachowań (np. picia alkoholu). Określone zachowanie kojarzone jest z bodźcem nieprzyjemnym i dzięki temu, stopniowo dochodzi do wygaszenia reakcji. Zasada jest tak banalna jak uczenie się dziecka że ogień parzy. Drugi raz, dziecko będzie już wiedziało że nie wkłada się dłoni do ognia – tak samo uczy się osoby dorosłe. Najpopularniejszą formą terapii awersyjnej jest stosowanie emetyków w terapii alkoholowej. Pacjent przyjmuje środek, który wywoła wymioty jeśli spożyty zostanie alkohol. Stopniowo, podejmując kolejne próby spożycia alkoholu pacjent uczy się, że alkohol wywołuje mdłości i jego organizm odzwyczaja się a nawet zaczyna na niego reagować awersyjnie.

Techniki oparte na warunkowaniu sprawczym:

• Ekspozycja z powstrzymywaniem reakcji

• Sterowanie warunkowaniem

• Metody samoobserwacji

• Ekonomia żetonowa

• Biologiczne sprzężenie zwrotne

Zastosowanie warunkowania sprawczego

• modyfikacja zachowań (nawyki żywieniowe, palenie papierosów...)

• nauka umiejętności społecznych

• uczenie nowych reakcji

• uczenie reakcji unikania

• utrzymanie dyscypliny w klasie szkolnej

• programowe uczenie się

• zmniejszanie zahamowań

• stopniowe przybliżenia

Techniki oparte na teoriach społecznego uczenia się:

Modelowanie- uczenie się przez obserwację. Klient obserwuje a następnie naśladuje osobę, która zbliża się do lękotwórczego bodźca albo radzi sobie z nim w jakiś sposób.

Mocne osadzenie w empirii ma m.in. behawiorystyczna koncepcja zaburzeń lękowych

-> lęk powstaje w wyniku różnych sposobów uczenia się (Mowrer, 1960; Rachman, 2005). W

powstawaniu i utrzymywaniu zaburzeń o typie fobii biorą udział zarówno mechanizmy warunkowania klasycznego (skojarzenie bodźca z zagrożeniem powoduje lęk), jak i instrumentalnego (ucieczka przynosi ulgę, uczucie ulgi wzmacnia stosowanie strategii unikania).