Robert Rogowski, Polityka gospodarcza
Wprowadzenie
1.
Pojęcie polityki gospodarczej. ......................................................................................... 1
2.
Przedmiot polityki gospodarczej (wykaz zagadnień). ................................................... 2
3.
Funkcje polityki gospodarczej jako nauki. .................................................................... 3
4.
Funkcje i cele polityki gospodarczej jako działalności praktycznej. ........................... 4
5.
Metody badawcze w polityce gospodarczej jako nauce. ............................................... 6
1. Pojęcie polityki gospodarczej.
Polityka gospodarcza polega na podejmowaniu decyzji przez władze państwa w zakresie określania celów gospodarowania oraz wyboru metod i narzędzi słuŜących osiąganiu tych celów przy wykorzystaniu wiedzy ekonomicznej.
Polityka gospodarcza jest świadomą, zorganizowaną działalnością analityczno –
diagnostyczną, selekcyjną i decyzyjną państwa oraz jego organów. Organy te konsultują się lub współdziałają z partiami politycznymi i organizacjami społecznymi, które reprezentują interesy róŜnych grup i warstw społecznych w kraju. Interesy te dotyczą ustalania celów i głównych kierunków rozwoju gospodarczego, a takŜe mechanizmów i sposobów ich realizacji.
Przykładowe cele gospodarowania (określane przez państwo):
• Wzrost poziomu Ŝycia obywateli
• Zwiększenie siły militarnej państwa
• Uzyskanie silnej pozycji międzynarodowej
• Zawsze będzie to zaspokojenie takich czy innych potrzeb władzy i obywateli
Polityka gospodarcza realizowana jest przez państwo (wybrane władze), które organizują system instytucjonalny (instytucje kontroli, poszczególne ministerstwa, system pienięŜny, system fiskalny, warunki prowadzenia biznesu itd.)
Realizacja polityki gospodarczej wymaga posiadania środków finansowych, które są częścią dochodu narodowego pobranego od obywateli poprzez system podatkowy.
1
Robert Rogowski, Polityka gospodarcza
Wprowadzenie
Zakres ingerencji państwa i stopień opodatkowania obywateli stanowią jedną z głównych osi sporu praktyków i teoretyków polityki gospodarczej. Minimum (liberałowie) ingerencji państwa kontra rosnąca ingerencja państwa w Ŝycie gospodarcze (keynesiści). W praktyce pozostaje problem stopnia ingerencji, regulacji.
Problemy związane z polityką gospodarczą
• Na ile społeczeństwo ma kontrolę nad polityką gospodarczą?
• Czy bieŜąca polityka gospodarcza odpowiada ogółowi społeczeństwa?
• Czy wyłonione władze i ich decyzje odpowiadają odczuciom społecznym?
• Czy władza podlega wpływom określonych grup nacisków?
• Jaką rolę odgrywa tzw. cykl polityczny?
• Co jest faktycznie celem ugrupowania pozostającego u władzy?
• Co społeczeństwo bierze pod uwagę podczas wyborów?
2. Przedmiot polityki gospodarczej (wykaz zagadnień).
Doktryna liberalizmu w polityce gospodarczej.
Doktryna ekonomii marksistowskiej w polityce gospodarczej.
Doktryna socjaldemokratyczna w polityce gospodarczej.
Katolicka nauka społeczna wobec polityki gospodarczej.
Mierniki wzrostu gospodarczego.
Charakterystyka procesu transformacji w Polsce.
Pojęcie, cele i instrumenty polityki strukturalnej.
Pojęcie, cele i instrumenty polityki przemysłowej.
Pojęcie, cele i instrumenty polityki Ŝywnościowej.
Pojęcie, cele i instrumenty polityki regionalnej.
Pojęcie, cele i instrumenty polityki ochrony środowiska.
Pojęcie, cele i instrumenty polityki naukowej i innowacyjnej.
Pojęcie, cele i instrumenty polityki inwestycyjnej.
Pojęcie, cele i instrumenty polityki pienięŜnej.
Pojęcie, cele i instrumenty polityki budŜetowej.
2
Robert Rogowski, Polityka gospodarcza
Wprowadzenie
Pojęcie, cele i instrumenty polityki zatrudnienia.
Pojęcie, cele i instrumenty polityki dochodowej.
Zagraniczna polityka gospodarcza autonomiczna.
Zagraniczna polityka gospodarcza wolnego handlu.
Zagraniczna polityka gospodarcza protekcyjna.
Znaczenie MFW jako międzynarodowej organizacji gospodarczej.
Znaczenie WTO jako międzynarodowej organizacji gospodarczej.
Znaczenie
OECD
jako
międzynarodowej
organizacji
gospodarczej.
Znaczenie UE jako międzynarodowej organizacji gospodarczej.
3. Funkcje polityki gospodarczej jako nauki.
• Opisywanie rzeczywistości gospodarczej (funkcja deskryptywna nauki). Aby móc to
przeprowadzić, musi poznać przedmiot opisywany, a takŜe poznać i stosować
odpowiednią, jasną i jednoznaczną aparaturę pojęciową. Od opisów wymaga się by spełniały dwa postulaty intersubiektywności:
o intersubiektywnie komunikowalne - kaŜdy odpowiednio przeszkolony i
nieuprzedzony odbiorca musi być w stanie właściwie je rozumieć
o intersubiektywnie sprawdzalne - kaŜdy odpowiednio przeszkolony i
nieuprzedzony odbiorca musi być w stanie skontrolować przy zastosowaniu
właściwych procedur
o Polityka gospodarcza jako nauka pyta: jak jest naprawdę? (ekonomia
pozytywna)
• Wyjaśnianie badanych zjawisk gospodarczych (funkcja eksplanacyjna nauki). Celem
prowadzonych badań jest zrozumienie dlaczego jest tak, jak jest. Posiadamy wrodzoną
potrzebę zrozumienia otaczającego świata, wskazania i wyjaśnienia przyczyn jego zachowania. Polityka gospodarcza pyta dlaczego jest tak właśnie?
• Przewidywanie rozwoju wypadków (funkcja prognostyczna nauki). Celem
prowadzenia badań jest nie tylko zdobycie wiedzy o tym „jak jest" i „dlaczego tak właśnie jest", ale zdobycie takŜe wiedzy o tym jak będzie. Polityka gospodarcza pyta o to co robić, aby poprawić sytuację gospodarczą (by osiągnąć planowane cele)?
3
Robert Rogowski, Polityka gospodarcza
Wprowadzenie
• Polityka gospodarcza jako nauka dostarcza propozycji i narzędzi do realizowania praktyki polityki gospodarczej (ekonomia normatywna). Korzystają z niej przede wszystkim władze państwa.
4. Funkcje i cele polityki gospodarczej jako działalności praktycznej.
• Ogólne cele polityki gospodarczej:
o zapewnienie suwerenności państwa
o postęp społeczny (poprawa jakości Ŝycia obywateli i społeczeństw)
o realizacja prawa człowieka
• pomnaŜanie bogactwa kraju i powiększanie dobrobytu (bezpośrednim celem jest uzyskiwanie dochodu, ale pamiętać naleŜy, Ŝe dochód jest środkiem realizacji innych
celów człowieka, o czym czasem zapominają ekonomiści narzucające cele
prowadzonej działalności gospodarczej. Ekonomia tylko pokazuje jak efektywnie gospodarować, natomiast nie jest uprawniona do wskazywania celów Ŝycia,
gospodarowania itp. )
• efektywne wykorzystanie zasobów
• przemiany strukturalne
• równowaga gospodarcza
• wzrost przedsiębiorczości
• wzrost udziału w międzynarodowym podziale pracy
• Funkcja redystrybucyjna i alokacyjna
o Korygowanie naturalnego (rynkowego) podziału wytworzonych w systemie
dochodów (przeciwdziałanie biedzie, wykluczeniu społecznemu, dysproporcji
w rozwoju regionów itp.)
o Dostarczanie dóbr i usług publicznych (co to jest dobro publiczne?, problem podjęcia decyzji co będzie naleŜało do dóbr publicznych)
o Realizacja celów społecznych
sprawiedliwy podział dochodu
gwarancje zatrudnienia
wyrównane szanse awansu
dostęp do dóbr kulturalnych i oświaty
zapewnienie ochrony zdrowia
zabezpieczenie społeczne
4
Robert Rogowski, Polityka gospodarcza
Wprowadzenie
• Funkcja stabilizacyjna
o Zapewnienie długookresowego wzrostu realnych dochodów indywidualnych i
zbiorowych
Cykliczność wzrostu (duŜa amplituda wahań utrudnia planowanie w
długim terminie, przejawia się w niepełnym wykorzystaniu zasobów,
głębokich recesjach, stagnacji, kryzysach finansowych (Meksyk 1994,
Azja 1997, Rosja 1998, Argentyna 2002)
Mechanizm kryzysu polega na narastaniu pesymistycznego „klimatu”,
moŜe to być wydarzenie uruchamiające panikę, moŜe to być odpływ
kapitału, deprecjacja (lub konieczność dewaluacji) waluty, podwyŜka
stóp procentowych, niewypłacalność kredytobiorców, „run” na banki,
wzrost inflacji, spadek produkcji, wzrost bezrobocia itp.
o Minimalizacja bezrobocia (utrzymanie bezrobocia naturalnego 4-5%)
o Kontrola stopy inflacji
o Osiągnięcie minimalnego poziomu wzrostu PKB (np. 3% rocznie)
o Stabilizacja kursów walutowych
o Utrzymanie względnej równowagi bilansu płatniczego i budŜetu państwa
o Ochrona środowiska naturalnego (rynek tego nie zrobi)
o Ograniczanie niesprawności rynku (błędów rynku, zawodności rynku)
o Przeciwdziałanie
nieuczciwej
konkurencji,
wykorzystywaniu
pozycji
monopolistycznej
(państwo
tworzy
kodeks
pracy,
reguluje
rynek
telekomunikacyjny,
finansowy,
kapitałowy,
zapewnia
bezpieczeństwo
energetyczne, tworzy i kontroluje przestrzeganie róŜnego rodzaju norm –
produkcja Ŝywności, farmaceutyków i wiele innych produktów)
• Minimalizacja szarej strefy.
Podmioty (ludzie) prowadzący działalność gospodarczą z której czerpią dochody pienięŜne, ale działalność ta ma zwykle cele i cechy, które nie są zgodne z zasadami gospodarowania oraz przepisami prawa w sferze gospodarczej.
Cechy szarej strefy:
o Jest nieewidencjonowana i całkowicie lub częściowo ukryta wobec organów
podatkowych, urzędów statystycznych, instytucji ubezpieczeń społecznych itp.
5
Robert Rogowski, Polityka gospodarcza
Wprowadzenie
o Często jest to działalność bardziej rentowna niŜ inne dziedziny działalności.
o Nie są płacone w ogóle lub w części obowiązujące podatki, ubezpieczenia
o Nie podlega nadzorowi instytucji kontrolujących jakość produkcji, ich
zdrowotności,
warunków
pracy
i
bezpieczeństwa
pracowników
i
konsumentów.
Metody ograniczania szarej strefy:
o Walka z przyczynami, a nie z przejawami i skutkami szarej strefy (m.in.
poprzez rozwój gospodarki, polepszenie sytuacji społecznej i gospodarczej
oraz
dobre
systemy
w
zakresie
prawa,
opłat
podatkowych,
ubezpieczeniowych)
o Działalności gospodarczej w gospodarstwach domowych na cele własne nie
naleŜy traktować jako szarej strefy, lecz jaką legalną i celową działalność nierejestrowaną i nieopodatkowaną, która w miarę doskonalenia systemu
gospodarki rynkowej, będzie ulegać ograniczeniu
o Działalność przestępcza, zabroniona prawem, szkodliwa i niebezpieczna dla
gospodarki i ludności musi być odczuwalnie karana.
5. Metody badawcze w polityce gospodarczej jako nauce.
Budowa teorii oparta jest tak jak cała ekonomia na empirii i dedukcji.
• Rozumowanie indukcyjne polega na przechodzeniu od tego co jednostkowe,
konkretne, do tego, co ogólne; od zestawu szczegółowych obserwacji do odkrycia prawidłowości. Indukcja pozwala tylko zobaczyć, Ŝe istnieje pewien wzór („czy?”), pewna systematyczność, lecz nie wyjaśnia powodów jej istnienia.
o Gromadzenie informacji (obserwacja zjawisk społeczno-gospodarczych z
punktu widzenia oddziaływania organów państwa na gospodarkę)
o Wyodrębnienie
zjawisk powtarzających się i określenie związków
zachodzących między nimi
o Konkretyzacja ustaleń
o Weryfikacja
• Rozumowanie dedukcyjne polega na przechodzeniu od tego, do ogólne, do tego co szczegółowe. Przechodzi od wzorca, którego moŜemy oczekiwać z logicznego lub teoretycznego punktu widzenia, do obserwacji, które sprawdzają, czy oczekiwany 6
Robert Rogowski, Polityka gospodarcza
Wprowadzenie
wzorzec rzeczywiście się pojawia. Dedukcja zaczyna od pytania „dlaczego?” i przechodzi do „czy?”. Wychodzimy od hipotez i następnie je weryfikujemy.
• Eksperyment (wprowadza się w jakimś obszarze, regionie) a następnie obserwuje się efekty
• Historia (analiza faktów historycznych)
• Symulacje i modele
• Badania porównawcze (czerpanie z doświadczeń innych krajów)
• Metoda prób i błędów (wprowadza się zmiany aŜ do osiągnięcia zamierzonego celu –
uzasadnione w sytuacjach zupełnie nowych)
7