Tango Sławomira Mrożka – opracowanie

Opracowanie Tanga Sławomira Mrożka – parabolicznej refleksji o skutkach rozpadu

społecznego, zaniku tradycji i norm etycznych ukazane w formie dramatu rodzinnego

(materiał na maturę rozszerzoną)

Postaci występujące w utworze:

Artur – młody student dwóch fakultetów (medycyny i filozofii),

jego rodzice Stomil i Eleonora oboje wyzwoleni z więzów tradycji.

Stomil – awangardowy artysta eksperymentator pozbawiony porządkującej idei i zasady.

Eleonora – kobieta wyzwolona z wszelkich ograniczeń, swój bunt wobec rzeczywistości

demonstruje swobodą obyczajową i brakiem uczuć.

Babcia Eugenia nie dba o tradycję i morale rodziny, przyjmuje styl bycia i wysławiania się

innych uczestników akcji.

Starszy Partner Eugeniusz, wuj Artura, zawsze dostosowany do sytuacji, staje obok tego, kto w

danym momencie góruje nad resztą.

Ala – narzeczona Artura – młoda dziewczyna bezmyślnie poddająca się programowi domowego

bezładu, ulegająca modelowi życia Eleonory.

Edek – niespokrewniony z rodziną, wywiera znaczący wpływ na ich zachowania; prostak nie

ograniczony zasadami wychowania, imponuje prymitywnie rozumianą wolnością i w końcu

wymusza na domownikach posłuszeństwo, uzyskując nad nimi władzę.

Dramat Mrożka to realizacja groteskowego obrazu skutków wszechogarniającej wolności,

rozumianej jako odejście od wszelkich ustalonych norm i zasad. Obraz domu w akcie I i II to

obraz bałaganu i abnegacji ponad wszelką miarę, wygląd postaci i wnętrza świadczy o zupełnym

chaosie i odrzuceniu konwencji.

Wzmacnia to przekonanie dziwaczność ubioru i język postaci. Artur i jego próba przywrócenia

wartości etycznych i obyczajowych ujawnia pozorność wolności wyznawanej przez

domowników. Domaga się on Porządku świata, podkreśla, że sposób na życie wyznawany i

praktykowany w rodzinie doprowadził do degradacji prawdziwych wartości. Artur podejmuje

próbę odnowy moralnej trzy razy, kolejno w każdym akcie.

W pierwszym wydaje dyspozycje nakazowo-dystrykcyjne przypominające taki model

wychowawczy, choć zastosowany wobec rodziców i babci. Romans Eleonory z Edkiem

uświadamia mu nieskuteczność takiego systemu.

Próba podjęta w II akcie wiąże się z decyzją ślubu z Alą. Ma ona być demonstracją powrotu do

tradycji wspartą namawianiem Stomila do krwawej rozprawy z kochankiem żony.

Trzeci akt rozgrywa się w uporządkowanym domu, Stomil zostaje wciśnięty w ciasny gorset po

pradziadku, Ala godzi się na nowe zasady. Mimo groteskowej formuły w utworze znaleźć można

cechy dramatu rodzinnego, w którym perypetie przezwycięża się postanowieniem ślubu.

Utwór zachowuje zasadę jedności miejsca i czasu. Ślub zostaje jednak odrzucony i to przez

Artura, który w III akcie uzdrowienie świata widzi już nie w powrocie do starej formy, która nie

stworzy [...] rzeczywistości, [...] nie zbawi świata, ale w znalezieniu odpowiedniej idei. Wygłasza

mowę, w której podkreśla znaczenie władzy i to, że pragnie panować nad bliskimi. Wyznanie Ali,

że zdradziła go z Edkiem powoduje, że zapada się w sobie, chce zabić rywala, ale ginie pod jego

ciosami. Teraz przywództwo obejmuje Edek, a Eugeniusz staje się jego wiernym stronnikiem.

Absurd jest podstawą konstrukcyjną tego dramatu. Absurdalne są idee wolności lansowane przez

domowników, absurdalne są także formy odnowy proponowane przez Artura. Nieoczekiwany jest

kierunek odnowy będący formą zniewolenia i despotycznych rządów Edka, który na nowo

wyzwoli dążenie do wyswobodzenia się z tych więzów.

Podążając za wywodem Małgorzaty Sugiery, przedstawiającej dzieje tanga w kulturze po

pierwszej wojnie światowej, tytuł utworu może być kluczem do sformułowania intencji

interpretatorskich tego dramatu. Tango jako taniec będący odmianą hiszpańskiej habanery dotarł

do Europy i stał się tanecznym przebojem. Rzucił on wyzwanie towarzyskim konwencjom swoją

zmysłowością, traktowaną nieraz jako przekroczenie granicy bezwstydu. W kwestii Stomila: Czy

wiesz ile trzeba było mieć odwagi, żeby zatańczyć tango zawiera się ton niegdysiejszego

wyzwania rzuconego hipokryzji, za którą ukrywano prawdę o ludzkiej naturze. Stąd prowadzi

droga do wyzwolenia, które w karykaturalnej formie realizują domownicy. Eleonora wspomina,

że Stomil „posiadł ją” w obecności rodziców, Stomil poprzez niechlujstwo ubioru i „eksperyment

teatralny” demonstruje Wyzwolenie z więzów starej sztuki i starego życia [...] Życie w stwarzaniu

wciąż poza granice, ruch i dążenie, poza formę, poza formę! Zerwanie z konwencją bohaterowie

średniego pokolenia utożsamiają z wolnością, odrzucają zaskorupiałe okowy religii, moralności

społeczeństwa, sztuki.

W didaskaliach znajdujemy wskazówki, by Edek tańczył z Eugeniuszem klasycznie, ze

wszystkimi figurami świadomie przywołując obraz tańca z czasów, gdy bulwersował i

przełamywał konwencje. Staje się to metaforycznym skrótem przemian obyczajowych i ideowych

ostatniego wieku. Oderwanie się od tradycji, brak podstaw etycznych i religijnych, naruszenie

więzi dezorganizują życie rodziny (społeczności), są źródłem słabości i nie są w stanie

przeciwstawić się przemocy – prowadzą do klęski. Edek przywraca porządek w domu Stomila

odbierając wolność i wymuszając posłuszeństwo. Głoszonych haseł nikt nie próbuje obronić.

Tango - funkcja parodii i groteski w dramacie współczesnym.

„Tango” powstało w 1964, a zostało wystawione w rok później. Nawiązuje do tradycji XX - lecia międzywojennego.

Przed nim były inne utwory dramatyczne: debiutancka „Policja”, „Striptease”, „Indyk”. Z późniejszych utworów

najczęściej grywani są „Emigranci”. Mówiąc o Mrożku nie da się pominąć jego opowiadań: słynnego tomu

„Półpancerze praktyczne”, czy klasycznych już dziś „Wesela w Atomicach”, „Słonia”. Mrożek lubiany przez

odbiorców i chwalony przez krytykę, występował przeciw absurdom lat 60 - tych i 70 - tych. Używając karykatury i

groteski wyśmiewał swoją współczesność.

W „Tangu” ukazany jest absurdalny obraz polskiej rodziny. Ową rodzinę zastajemy w zupełnie zagraconym

salonie. Na stole walają się resztki jedzenia, talerze, filiżanki, but, spodnie, klatka na ptaki. Groteskowe są także

pozostałe elementy umeblowania tego pomieszczenia: staroświecki wózek dziecięcy, zakurzona suknia ślubna oraz

katafalk otoczony świecami. Przerysowany jest także wygląd samych bohaterów: babcia Eugenia w sukni z trenem

i w trampkach, jej brat Eugeniusz w krawacie, żakiecie i w szortach, Stomil (głowa rodziny) to „tłusty, wolny

artysta” chodzący w porozpinanej piżamie oraz Edek „osobnik w najwyższym stopniu mętny i podejrzany”

wyglądający niechlujnie i tak samo się zachowujący.

W rodzinie tej panują dziwne stosunki. Artur tyranizuje swych dziadków, nakładając na nich absurdalne kary. Za

grę w karty z Edkiem babcia musi poleżeć na katafalku, a Eugeniusz zakłada klatkę na głowę.

Członkowie tej, groteskowo ukazanej rodziny są przedstawicielami trzech pokoleń. Eugeniusz i Eugenia to

pokolenie dziadków. Są oni konformistami. Cechuje ich zdziecinnienie, młodzieńcze zachowanie, tchórzostwo

wobec dzieci i wnuków. Pozują na nastolatków: babcia nosi trampki, a jej brat szorty. Z kolei Eleonora i Stomil to

pokolenie rodziców. W młodości zbuntowali się oni przeciw normom i konwenansom. Ma to ogromny wpływ na ich

obecne życie. Eleonora żyje w sposób nieodpowiedzialny i amoralny, sypiając z prymitywnym Edkiem. Natomiast

Stomil jest zainteresowany tylko swoimi artystycznymi eksperymentami, mimo iż jego poczynania nie zwracają

niczyjej uwagi. Uważa że w życiu każdy może robić to na co ma ochotę, nie krępować się niczym. Sam chodzi

porozpinany, toleruje zdrady żony. Awangardowa postawa małżonków została posunięta do granic absurdu: nie

obowiązują ich w życiu żadne reguły, konwenanse, nie ma żadnych zasad obyczajowo - moralnych, wszystko jest

dozwolone.

Jak widać, u Mrożka, na przekór utartym schematom, z konwencji wyzwalają się przedstawiciele starszego

pokolenia.

Trzecie pokolenie w dramacie to pokolenie dzieci. Reprezentuje je Artur, najmłodszy inteligent, student filozofii i

medycyny. Próbuje on przywrócić zburzony przez rodziców porządek. Swą postawę wyraża ubiorem (elegancki

garnitur), uporządkowanym życiem, pragnieniem normalnego, tradycyjnego ślubu z Alą. Nie może znieść świata

rodziców, jego marazmu, bezładu i anarchii, . Chce przywrócić dawne wartości i zasady. Paradoksem jest fakt, że

jest to bunt młodego przeciwko awangardowym postawom rodziców i dziadków. Bunt Artura to bunt wtórny,

mający przywrócić starą tradycję. Istota buntu została w ten sposób sparodiowana, gdyż właściwie można mówić

o antybuncie Artura.

Próbą uratowania, pogrążonej w chaosie, rodziny ma być narzucenie jej wcześniej odrzuconej formy. Artur w tym

celu organizuje tradycyjny ślub, poprzedzony zaręczynami, błogosławieństwem babci, uporządkowaniem

mieszkania. Ślub jest znanym z tradycji sposobem pogodzenia starego i młodego pokolenia („Zemsta”, „Pan

Tadeusz”).

Po dokonaniu rodzinnego zamachu Artur zdaje sobie sprawę z tego, że nie wystarczy forma, aby uporządkować

świat, w którym tradycja jest już czymś martwym. Konieczna jest nowa idea. Staje się nią chęć zapanowania nad

rzeczywistością poprzez siłę i terror, bo „tylko władza da się stworzyć z niczego”. Początkiem władzy Artura ma

być zabicie Eugeniusza. Jednak Artur jest zbyt słaby i uczuciowy. Załamuje się na wieść o zdradzie Ali. Płacze, jest

niezdolny do wprowadzenia totalitaryzmu w praktyce. Pragnie zabić rywala Edka. Niestety jest słabszy i sam ginie.

Władzę obejmuje Edek, osobnik prymitywny, prostacki, ordynarny, „nieskażony” higieną i dobrymi manierami.

Wrażliwość i intelekt przegrywają więc w starciu z brutalną rzeczywistością. Końcowe tango Edka i Eugeniusza,

nad trupem Artura jest symbolem nowych rządów w rodzinie. Śmierć Artura okazała się niepotrzebna. Nie ziściły

się jego nadzieje na to, że kogokolwiek ona uzdrowi. Bohaterowie dramatu zareagowali na nią zupełnie obojętnie.

Ta historia rodzinna jest alegorią zjawisk ogólniejszych. Rodzina Stomila staje się modelem świata. Dramat

rodzinny przeradza się w polityczny. Zmiany zachodzące w rodzinie są metamorfozą przemian jakie dokonały się w

cywilizacji europejskiej. Gdy zniszczono, w imię nieskrępowanej wolności, wszystkie idee, możliwa jest tylko

władza oparta na sile. Z anarchii wyłania się totalitaryzm, wolność doprowadza do tyranii. Poetyka groteski

posłużyła więc Mrożkowi do skrytykowania systemu totalitarnego.

Ponadto Mrożek w „Tangu” mówi o przemianach rewolucyjnych w różnych sferach życia. I tak, w sferze

obyczajowej dzieci występują przeciw rodzicom, a potem przeciw nim występują ich dzieci i przywołują stare

ideały. Tak toczy się odwieczne tango pokoleniowe. W dziedzinie sztuki dzieje się podobnie. Upadają stare formy i

konwencje, a ich przeciwieństwo znów staje się formą do obalenia. Awangarda szybko przestaje być awangardą,

staje się schematem, i - paradoksalnie - stary schemat może stać się awangardą. W „Tangu” została również

zobrazowana rewolucja społeczna. Rodzina Stomila to jakby zminiaturyzowane społeczeństwo, będące w stanie

porewolucyjnym (rewolucji dokonał Stomil i Eleonora). Artur występuje zatem z kontrewolucją, chce wprowadzić

stare wartości. Gdyby to zrobił - jego dzieci wystąpiłyby przeciw temu ładowi z kolejną rewolucją. I tak trwa tango

historii - rewolucji i kontrrewolucji ludzkich społeczeństw.

W „Tangu” widać także parodię bohaterów, programów, motywów literackich:

- romantyzm:

Artur bohaterem romantycznym (młodość, prometeizm - „chce zbawić świat”, bunt, poszukiwanie idei, parodia

Wielkiej Improwizacji); ale także jako karykatura tego typu bohatera, niemożność przekształcenia się z

roamntycznego kochanka w wojownika o sprawę ludzkości, oraz niemożność zwyciężania własnej słabości,

prywatnego uczucia), motyw romantycznego spisku (noc, hasło i odzew, knowania Artura i wuja)

- odwołanie do „Szewców” Witkacego:

podobna tematyka: analiza zjawiska rewolucji i pesymistyczne proroctwo jego finału; tak jak w „Tangu” zwycięża

Edek - tak w „Szewcach” prymitywny Hiper - Robociarz

- odwołanie do „Wesela”:

fascynacja tężyzną i prymitywizmem Edka - echa chłopomanii; motyw chama wśród inteligencji; podobna

opozycja inteligencja - lud oraz rozrachunek z inteligencją

- motyw ślubu:

ślub ma wnieść nowy ład

- motyw tańca:

w „Tangu” taniec staje się symbolem grozy nadchodzących czasów.

Autor: Maxi

materiał z serwisu http://sciaga.nauka.pl