Materiały czasowe do wypełnień
I. Cement cynkowo-siarczany (dentyna wodna, cement Fletchera, fleczer)
Jednym z najczęściej używanych materiałów do wypełnień tymczasowych jest cement
cynkowo-siarczany, powszechnie określany mianem dentyny wodnej. Pierwowzorem dla
współczesnych wersji tego rodzaju materiału były oryginalne mieszanki opracowane i
sporządzone przez Fletchera, Flagga i Paschkisa. Produkowane one były w układzie płyn +
proszek, a przykładowy skład mieszanki wg Fletchera przedstawiono poniżej.
Rp. I:
Rp. II:
Gummi masticis pulv. 75,0
Gummi arabici 25,0
Zinci oxydati 100,0
Aąuae dest, 65,0
Zinci sulf. anhydr. 12,0
Spir. Vini 10,0
M.f. pulv.
Acidi carbolici gutt. V
M.f sol.
Później produkowane dentyny wodne zawierały w proszku głównie tlenek cynku i bezwodny
siarczan cynku, najczęściej w równych proporcjach. Niektóre posiadały w swym składzie dodatkowo: krystaliczny tymol, magnezję, sproszkowany mastyks i dekstrynę. Płyn
stanowiła woda destylowana, bądź też jej roztwór z gumą arabską, alkoholem etylowym,
fenolem i/lub eugenolem. Dentyna wodna jest mało odporna mechanicznie (znaczna
ścieralność, kruchość). Jej ograniczona trwałość dodatkowo potęguje się wraz ze wzrostem jej
uwodnienia, dlatego winna być zakładana jedynie na okres od kilku do kilkunastu dni.
Materiał ten może być również cytotoksyczny wobec miazgi zębowej, zwłaszcza w tych
postaciach handlowych, które zawierają dodatki antyseptyczne, np. tymol. Stąd też jej rodzaj
winno dobierać się ściśle do określonej sytuacji leczniczej. Preparaty zawierające dodatki
silnie odkażające (drażniące) nie mogą być zatem użyte do czasowej hermetyzacji w każdym
przypadku caries profunda oraz caries media, zwłaszcza u dzieci i młodzieży w okresie rozwojowym, W wyżej wymienionych przypadkach materiałem alternatywnym, wykazującym
dodatkowo działanie odontotropowe winien być tlenek cynku z eugenolem lub odpowiednio
dobrane masy samoutwardzalne.
Postępowanie.
Obecnie produkowane cementy cynkowo-siarczane, dzięki stosownym składnikom, zarabia
się jedynie wodą destylowaną. Czynności tej dokonuje się ex tempore mieszając proszek z
płynem szpatułką metalową na matowej powierzchni płytki szklanej. W przypadkach
hermetyzacji środków do dewitalizacji miazgi materiał zakładamy dwuwarstwowo. Pierwszą
zarabiamy do konsystencji gęstej śmietany, natomiast drugą standardowo do postaci gęstej
pasty, którą aplikujemy do ubytku bez ucisku w celu uniknięcia wtłoczenia w/w wkładki do
komory zęba. Proces utwardzania wymaga suchości pola i wstępnej ochrony wypełnienia.
W kraju produkowane są trzy rodzaje dentyny (Chema Elektromet™):
OXYDENTIN - antyseptyczna z dodatkiem 0,15% chinozolu (siarczan Y-°xych°liny),
neutralna w stosunku do miazgi zębowej;
THYMODENTIN - antyseptyczna z dodatkiem krystalicznego tymolu w stężeniu
0,10%, niekiedy drażniąca;
MULTIDENTIN - produkowana w trzech kolorach:
M - czerwony - sygnalizujący zastosowanie na miazgę zębową wkładki dewitalizującej;
M - biały - stosowany w leczeniu próchnicy, zawierający 0,10% tymolu;
M - żółty - informujący o aktualnie prowadzonym leczeniu endodontycznym, zawierający
0,15% chinozolu (stopień toksyczności bez znaczenia).
Cement cynkowo-siarczany wytwarzany jest przez większość producentów materiałów
stomatologicznych.
Preparaty zagraniczne.
AQUA-DENTIN (Richter&Hoffman1H)
AQUADENTIN (Woelm™)
AQUATIN (Roessler™)
FLETSCHER (Platzer™)
PROYI-DENTIN (Spofa™)
PROYIPLEN (DoriDent™)
II. Cementy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe
Skład:
Cementy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe (typ I):
Proszek - tlenek cynku (69%), kalafonia (29%), w niewielkiej ilości tlenek magnezu, który rea-
guje z eugenolem podobnie jak ZnO, octan cynku (lub inne sole), w ilości do 1%, działający
jako przyspieszacz reakcji twardnienia.
Płyn – eugenol (4-allyl-2-methoxyphenol), główny składnik olejku goździkowego lub mieszanka eugenolu i innych olejków, oliwa z oliwek do 15%, niekiedy kwas octowy, działający jako przyspieszacz reakcji twardnienia.
Dla celów klinicznych możliwe jest połączenie tlenku cynku z olejkiem goździkowym (Oleum
caryophyli). Jednakże obecność w nim silnie cytotoksycznego względem miazgi zębowej kwasu cynamonowego sprawia, że uzyskanie konsystencji znormalizowanej staje się tu sprawą
szczególnie ważną. Sporządzenie bowiem pasty o zbyt dużej koncentracji wymienionego olejku
grozi powikłaniami ze strony miazgi. Zatem przy jej zarabianiu winno dążyć się do maksymalnego upakowania proszku ZnO w plastycznej mieszaninie. Użycie eugenolu, który jest
frakcją olejku goździkowego jest bezpieczniejsze.
Wiązanie. Proszek (tlenek cynku) reaguje z eugenolem w obecności wilgoci, tworząc amorficzny chelat, jakim jest eugenolan cynku. Zachodzi również absorpcja eugenolu przez
tlenek cynku. Materiał po stwardnieniu zawiera Zn0 i eugenol, które nie uległy reakcji.
Reakcja zachodzi w obecności katalizatora jakim jest woda. Podczas nawet wielodniowego
przechowywania mieszaniny tlenku cynku i eugenolu w eksykatorze (bez dodatku wody)
materiał nie wiąże i nie obserwuje się znaczących zmian w składzie mieszanki.
Nieeugenolowe cementy tlenkowo-cynkowe (typ I) wytwarza się z olejków innych niż
eugenol jako materiał alternatywny dla pacjentów uczulonych na eugenol.
Czas twardnienia cementu zależy od:
rodzaju proszku (sposobu produkcji);
wielkości cząstek proszku – cementy o drobnym proszku, z uwagi na większą
powierzchnię ich kontaktu z eugenolem, wiążą szybciej od cementów o proszku
gruboziarnistym;
dodatków przyspieszających wiązanie (octan cynku, kwas octowy);
stosunku płynu do proszku - im bardziej gęsta mieszanina, tym szybszy proces wiązania;
obecności wilgoci w trakcie rozrabiania - dodanie niewielkiej ilości wody przyspiesza wiązanie cementu;
temperatury – wyższa temperatura przyspiesza wiązanie cementów.
Właściwości cementów tlenkowo-cynkowo-eugenolowych:
Umiarkowana wytrzymałość (najniższa ze wszystkich cementów, z wyjątkiem cementów
zawierających wodorotlenek wapnia). Mimo iż stałe (wzmocnione) cementy tlenkowo-
cynkowo-eugenolowe ustępują wytrzymałością cementom fosforanowym, badania kliniczne
potwierdziły ich skuteczność przy ostatecznym osadzaniu koron i mostów przy korzystnych
warunkach protetycznych. Cementy czasowe charakteryzuje niższa wytrzymałość od stałych
cementów, co stanowi pożądaną cechę przy osadzaniu koron tymczasowych lub przy
czasowym osadzaniu ostatecznych koron i mostów.
Neutralne pH.
Dobra izolacja termiczna i elektryczna.
Działanie przeciwbakteryjne. Eugenol działa przeciwbakteryjnie oraz lekko znieczulająco,
co związane jest z zahamowaniem migracji komórek i syntezy prostaglandyn oraz
zmniejszeniem aktywności mitochondriów na poziomie komórkowym.
Bardzo niewielka szkodliwość dla miazgi zębów sprawia, że mogą być one stosowane w
głębokich ubytkach. Ze względu na łagodzące właściwości tych cementów nie wymaga się
przed ich zastosowaniem użycia lakierów ochronnych na zębinę czy linerów
wodorotlenkowo-wapniowych.
Tlenek cynku będący składnikiem cementów tlenkowo-cynkowo-eugenolowych działa
oraz wysuszająco, na powierzchnię zębiny (z uwagi na własności higroskopijne).
Umiarkowane drażnienie miazgi pobudza ją do odkładania zębiny wtórnej oraz
reparacyjnej – właściwości odontotropowe.
Chronią miazgę przed szkodliwym działaniem cementów krzemianowych i
fosforanowych.
Nie wykazują adhezji do szkliwa i zębiny.
Rozpuszczalność w wodzie najwyższa ze wszystkich cementów dentystycznych – głównie
ze względu na łatwość wypłukiwania eugenolu.
Brak przezierności.
Zarabianie. Należy najpierw delikatnie potrząsnąć buteleczkami, następnie odmierzyć porcję
proszku dostarczoną łyżeczką, płyn zaś kroplomierzem. Cementy zarabia się metalową
łopatką na matowej powierzchni szklanej płytki, wprowadzając możliwie szybko proszek do
płynu i energiczne rozcierając mieszaninę aż do uzyskania odpowiedniej konsystencji – gdy
wystąpi efekt odrywania (łuszczenia) pasty od powierzchni płytki. Czas zarabiania cementu
wynosi zwykle 30 sekund. Przy stosowaniu cementu jako materiału do wypełnień czasowych
zarabiamy go do konsystencji plastycznej (stosunek proszku do płynu waha się od 4:1 do 6:1
– stosunek masowy), zaś cement o konsystencji gęstej śmietany używamy do czasowego
osadzania koron.
Sposób zarabiania wpływa na własności cementu. Cementy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe
wykazują własności reologiczne. Szybkie łączenie proszku z płynem pozwala na
wprowadzenie większej ilości proszku do takiej samej ilości płynu. Uzyskuje się wówczas
materiał o wyższej wytrzymałości.
Sporządzony materiał wprowadzamy do ubytku poprzez kondensację odśrodkową. W jamie
ustnej cementy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe wiążą szybko ze względu na wilgotność i
wyższą temperaturę od temperatury otoczenia. Czas twardnienia fabrycznych cementów
tlenkowo-cynkowo-eugenolowych wynosi 2-3 min. Przy stosowaniu zaś mieszaniny tlenku
cynku i eugenolu, sporządzonej ze składników farmakopealnych, czas wiązania jest dłuższy, nawet w wilgotnym środowisku jamy ustnej wynosi ok. 20-30 min.
Cementy tymczasowe (typ I) zwykle składają się z dwóch past. Jednakowe porcje katalizatora i pasty podstawowej należy rozprowadzić na bloczku papierowym lub płytce
szklanej. Pasty mają różny kolor. Należy mieszać je tak długo, aż mieszanina uzyska jednorodny kolor. Cementy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe po związaniu są trudne do
usunięcia z tkanek i powierzchni, na których były mieszane. W związku z tym wargi pacjenta
i otaczające zęby powinno się przed założeniem cementu pokryć tłuszczem silikonowym,
natomiast płytki szklane i szpatułki należy wytrzeć do czysta, zanim cement zwiąże. Olejek
pomarańczowy jest rozpuszczalnikiem przydatnym do usuwania związanego cementu.
Przeznaczenie. Materiały na bazie tlenku cynku z eugenolem znajdują zastosowanie jako
preparaty do tymczasowego zaopatrzenia ubytków, a także stosowane są w leczeniu
biologicznym miazgi. Jest on szczególnie przydatny w leczeniu caries humida profunda non
complicata (pośrednie przykrycie miazgi). Uzyskanie pozytywnego efektu terapeutycznego wymaga jednak jego długoczasowego zastosowania (od kilku do kilkunastu tygodni). W
określonych przypadkach (zgryz urazowy, przewidywane kilkumiesięczne zaopatrzenie ubytku,
przedwczesne zużycie opatrunku) może on być zabezpieczony lub uzupełniony materiałami
odporniejszymi, np. cementami prowizorycznymi, fosforanowymi, karboksylowymi lub
glassjonomerowymi. Tlenek cynku i eugenol wchodzą również w skład materiałów
przeznaczonych do wypełniania kanałów korzeniowych.
Wady. Cementy na bazie tlenku cynku z eugenolem cechuje niska wytrzymałość
mechaniczna i bardzo mała adhezja do twardych tkanek zęba. Preparaty te nie mogą być
stosowane jako jedyne podkłady pod materiały kompozycyjne, ze względu na hamowanie
polimeryzacji materiału kompozycyjnego oraz znaczną redukcję siły połączenia systemów
wiążących do szkliwa i zębiny spowodowaną zawartością eugenolu.
Preparaty fabryczne: Caryosan, Caulk IRM,
III. Cement tlenkowo-cynkowo-eugenolowy wzmocniony (typ II):
polimerem bądź wzmocniony etoksybenzoesanem glinu (cement EBA).
Skład:
Skład:
Cementy ZnO/E wzmocnione
Cementy ZnO/E wzmocnione
polimerem:
etoksybenzoesanem glinu:
Proszek - tlenek cynku (60-80%) i
Proszek – tlenek cynku (70%), stopiony
uwodornione żywice akrylowe (10-
kwarc lub tlenek glinu - korund (20-34%)
20%). Płyn – eugenol lub 10-
kalafonia (6%). Płyn – 62,5% kwas
procentowy roztwór polistyrenu w
etoksybenzoesowy i 37,5% eugenol.
eugenolu.
Skrót EBA oznacza kwas orto-etoksybenzoesowy o wzorze: OC2H5COOH
Zawartość EBA w płynie umożliwia utworzenie krystalicznej matrycy o wyższej
wytrzymałości w porównaniu z cementami tlenkowo-cynkowo-eugenolowymi. Cementy
wzmocnione żywicą również wykazują wyższą wytrzymałość od cementów nie
modyfikowanych.
Zarabianie. Cementy zarabia się metalową łopatką na szklanej płytce, wprowadzając proszek do płynu, aż do uzyskania odpowiedniej konsystencji. Cały proszek należy od razu wprowadzić do płynu, mieszając oba składniki przez 30 sekund. Podczas zarabiania
cementów EBA początkowo mieszanina ma konsystencję plasteliny, ale gdy mieszamy
jeszcze przez kolejnych 30 sekund, cement wzmacniany polimerem staje się bardziej płynny.
W związku z tym cementy wzmacniane etoksybenzoesanem glinu powinny być po wstępnym
30-sekundowym mieszaniu rozcierane dodatkowo przez 60 sekund zamaszystymi ruchami
łopatki, tak aby uzyskać odpowiednią konsystencję. Czas pracy tymi materiałami może być
długi (ok. 22 min), o ile na płytce nie występuje wilgoć. Stosunek proszek/płyn w cementach
EBA wynosi 7:1 lub więcej.
Cementy zawierające estry wanilinowe.
Obecnie wprowadzono cementy, w których w miejsce eugenolu zastosowano wanilinian
heksylu i kwas o-etoksybenzoesowy EBA (HV-EBA). Płyn ten rozrabia się z tlenkiem cynku.
Według wytwórcy, cement ten ma większą wytrzymałość i mniejszą rozpuszczalność.
Cementy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe specjalne.
Niektóre cementy ZnO-E mogą zawierać domieszki antybiotyków, jak tetracykliny, i
sterydów działających przeciwzapalnie. Stosowane są głównie do przykrycia pośredniego
miazgi i wypełniania kanałów. Drugi z produktów zawiera dodatkowo siarczan baru w celu
zwiększenia jego widoczności na zdjęciach radiologicznych.
IV. Cementy czasowe samoutwardzalne.
Materiały samoutwardzalne przeznaczone do czasowego wypełniania ubytków zębowych
produkowane są w postaci past nie wymagających wstępnego przygotowania. Sporządzane są
zwykle w dwóch wersjach, różniących się stopniem wytrzymałości mechanicznej. Postać soft
przeznaczona jest do krótkoterminowej hermetyzacji ubytków, natomiast hard służy do zaopatrzeń długoczasowych.
Skład tych materiałów jest bardzo zróżnicowany. Stanowią go głównie tlenki i siarczany
cynku oraz wapnia, a także wodorotlenek wapnia. Ponadto zawierają plastyfikatory typu poliwinylu i chlordiazetolu oraz glikolazetol, triathanolaminę itp. Proces ich utwardzania zachodzi w kontakcie ze śliną i powietrzem, a polega w większości przypadków na wymianie
jonowej lub też uwalnianiu niektórych plastyfikatorów w wilgotnym środowisku jamy ustnej.
Preparaty
CAVIT (3M Espe™)
CENTRIX(3MEspe™)
CIMPAT(SeptodontTH)
CITODUR (DoriDent™)
COLTOSOL (Coltene™)
PROVIDENT (Zhermapol™)
PROVIMAT (Spofa™)
PROVIPAST (DeTrey™)
TEMPIT (3M Espe™)
TEMPORARY FILLING MATERIAŁ (Bayer™)
TEMSTIK (H.I. BosworthnH)
ULTRADUR(Platzer™)
W ostatnim czasie ukazały się jednoskładnikowe, światłoutwardzalne materiały do
czasowego wypełniania ubytków. Jako zaopatrzenie jednowarstwowe mogą być stosowane
jedynie w płytkich ubytkach. W głębszych wskazane jest zastosowanie dodatkowo materiałów na bazie Ca(OH)2. Podstawowymi ich składnikami są dimetyloakrylany oraz SiO2. Należą do
nich takie preparaty jak: FERMIT - N (Vivadentra), CLIP (VocoTH) oraz FIRST FILL
(Jeneric/Pentron™).
Postępowanie
Masy samoutwardzalne nie wymagają przygotowania, dlatego aplikujemy je bezpośrednio do
ubytku. Nie wymagają również czasu wstępnej ochrony, a wilgotne środowisko jamy ustnej
dodatkowo przyspiesza proces ich utwardzania. Z kolei ww. preparaty światłoutwardzalne aplikujemy do ubytku warstwowo i naświetlamy lampą polimeryzacyjną zgodnie z zaleceniami
producenta.
V. Cementy czasowe.
Materiały te są zmodyfikowaną wersją cementów fosforanowych. Produkowane są w układzie
proszek+płyn. W skład proszku wchodzi głównie ZnO i SiO2, natomiast płynem jest wodny
roztwór kwasu fosforowego. Stanowią one alternatywny materiał do czasowej hermetyzacji
ubytków o dużej wytrzymałości mechanicznej i odporności na zużycie. Zatem wskazaniem do
ich zastosowania są przypadki długoterminowego, tymczasowego zaopatrzenia ubytków np.:
warstwa wierzchnia, zabezpieczająca tlenek cynku z eugenolem stosowany jako przykrycie
pośrednie miazgi, przy leczeniu endodontycznym, zwłaszcza w warunkach zgryzu urazowego
lub planowanych dużych przerw między wizytami.
Postępowanie
Sposób zarabiania i aplikacji - patrz: cementy fosforanowe.
Preparaty
HARVARD VERSCHLUSSZEMENT (Richter&Hoffman™)
MULTIPLEN (DoriDent™)
PLERODONT (Robisch™)
SEPTO-PACK (Septodont™)
TEM-PACK (Westward-USA™)
TEMPORARY PACK (G-C'sTH)
ULTRAPHOS (Woelm™)
UNIVERSALVERSCHLUSSZEMENT (Platzer™)
WONDER-PACK (Westward-USA™)