1. Nauka o bezpieczeństwie międzynarodowym ma raczej charakter praktyczny. Należy jednak znać podstawy współczesnego rozumowania.
2. Realizm: bezpieczeństwo i potęga państwa są fundamentalne dla jego istnienia. Państwo
liczy na siebie, jest sceptycznie lub wrogo nastawione do innych podmiotów. Najdłuższy
dorobek w historii. Najważniejsza jest realizacja interesu państwa. Co oznacza
bezpieczeństwo dla realistów – zdolność państwa do obrony własnych granic terytorialnych
i możliwości prowadzenia przez nie niezależnej polityki. Stosunki międzynarodowe cechuje
brak bezpieczeństwa, bo polityka wewnętrzna różni się od zagranicznej. W polityce
wewnętrznej zachwianie się jest możliwe do opanowania rozumiane jako sytuacja
przejściowa. Rząd ma przewagę nad innymi podmiotami przeważnie, dlatego jest zdolny do
wymuszenia przestrzegania ustalonych przez siebie zasad. Społeczność międzynarodowa
nie ma suwerena, zgoła innymi prawami się rządzi. Prawo międzynarodowe w tym zakresie,
sprawowania roli kontrolnej nie jest reżimem skutecznym, bo funkcjonuje za zgodą państw.
RB ONZ, która pretenduje do bycia światowym rządem, jest sama w sobie głęboko podzielona i
nieskuteczna – co widać przy podejmowaniu ważnych decyzji o znaczeniu międzynarodowym.
Państwo jest ostateczną instancją władzy w stosunkach międzynarodowych. W sytuacji kryzysowej
państwo może liczyć wyłącznie na siebie, ang. self-help.
Anarchiczność w stosunkach międzynarodowych; formalnie identyczny status podmiotów
państwowych w stosunkach; umniejszanie roli podmiotów niepaństwowych np. korporacji. Bo
czynnikiem ważnym jest regularna armia. Zimna wojna, Hans Morgenthau, Edward Carr,
maksymalizacja zasobów potęgi, neorealizm Waltza, - państwa agresywne ze względu na system,
nie na swoją naturę. Realizm neoklasyczny, - jak państwo postrzega swoją i innych potęgę?
Realizm ofensywny i defensywny – kenneth waltz, umiarkowana wersja realizmu – cele
zachowania bezpieczeństwa i zwiększenia potęgi równoważą się wobec warunków panujących w
systemie – tzn. jeśli opłaca się atakować państwo, by zwiększać swoją potęgę, to państwo będzie to robić, inaczej, będzie dbało o swoje bezpieczeństwo – nie zaatakuje podmiotu z bronią nuklearną.
Międzywojenna w europie percepcja podboju; dylemat bezpieczeństwa – działania zmierzające do
zachowania przez jedno państwo bezpieczeństwa i decyzje z tym związane nieuchronnie powodują,
że inne państwo jednocześnie czuje się przez to pierwsze zagrożone, nadmierna reakcja albo reakcja zbyt słaba w stosunku do działań innych podmiotów, teoria równowagi sił (morgenthau);
równowaga wytwarza się wtedy, gdy państwa realizują politykę opartą na indywidualnym interesie bezpieczeństwa. Teoria równowagi strachu; podłączanie się – bandwagoning; równowaga
dwubiegunowa i wielobiegunowa; cykl hegemoniczny; krytyka – brak docenienia zmienności
systemu międzynarodowego na przestrzeni czasu; redukowanie roli podmiotów niepaństwowych.
Geopolityka;
3. Neoliberalizm: charakterystyka; bezpieczeństwo jest ważne, ale więcej uwagi poświęca się
współpracy, rozwojowi, wymianie i instytucji; teoria współzależności- żadne państwo
obecnie nie jest samowystarczalne, wszystkie mniej lub bardziej zależą od siebie,
asymetryczne współzależności, symetryczne współzależności, instytucjonalizacja – dużo
podmiotów, nie tylko organizacje międzyrządowe; w sytuacji braku pełnej informacji i
zaufania współpraca, kiedy można zostać oszukanym, jest bardzo trudna. Eksperyment
axelroda; teoria demokratycznego pokoju; czy ustrój wpływa na zachowanie społeczeństwa
i rządzących – chyba tak. Dyfuzja potęgi a bezpieczeństwo międzynarodowe. - do głosu
dochodzą coraz mocniejsze podmioty niepaństwowe.
4. Konstruktywizm: lata '90 XX wieku, nie ma wyraźnej tradycji filozoficznej; inspiracja
dorobkiem socjologii; zjawiska międzynarodowe są społecznie konstruowane, idee i normy
mają znaczenie, zmienność rzeczywistości międzynarodowej, samospełniająca się
przepowiednia; dyskusja o naruszeniu norm w stosunkach miedzynarodowych swiadczy, że
nawet w anarchii obowiązują pewne zasady, human security; interwencje humanitarne;
sekurytyzacja;
5. podejścia krytyczne: emancypacja a bezpieczeństwo, nierozłączność bezpieczeństwa wewn.
i międzynar.; feminizm, międzyparadygmatyczna dyskusja na temat bezpieczeństwa.
Starożytność: przyczyny wojny:
chęć zysku, dążenie do uzyskania chwały i prestiżu, instrument budowy imperium, krzewienie
wiary.
Norman Davis, wojna: to orgia niekończącego się zabijania, zawstydzających masakr cywilnych
mieszkańców miast, prymitywnych zabobonów, tortur, wiarołomnego rycerstwa, zbrodniczego i
pospolitego bandytyzmu.
Zręby prawa międzynarodowego: XVI wiek.
Prawo naturalne znajduje odniesienie w stosunkach między państwami.
Hugo Grocjusz: prawo naturalne powinno być stosowane w stosunkach międzynarodowych; prawo
do zachowania niepodległości, suwerenności, uznanie pluralizmu społeczności międzynarodowej,
obowiązek współpracy państw.
Ministerstwa Obrony przed państwami narodowymi były ministerstwami wojny.
Zasada równowagi z 1712 r. jako podstawa stabilności została ustanowiona pokojem w Utrechcie
po hiszpańskiej wojnie sukcesyjnej:
miała zapobiegać hegemonii jednego mocarstwa, wykluczała politykę nabytków terytorialnych,
dała prawo do bezpiecznej granicy.
Kongres wiedeński 1815: sprawiedliwa równowaga – koncert mocarstw Wielkiej Piątki.
Co było źle: bezpieczeństwo przyznano tylko mocarstwom, nie uwzględniono interesów narodów
państw podbitych przez Austrię i Rosję carską, okazał się mało elastyczny wobec zmian
gospodarczych i ustrojowych.
Bezpieczeństwo związane z wojną to bezpieczeństwo zapewniane jednostronnie.
John Hobson – imperializm – związek rozwiniętego, ekspansywnego kapitału z państwem. Państwo
staje się narzędziem w rękach kapitalistów. Mocarstwa zachodnie posługiwały się siłą militarną w celu zapewnienia swoim gospodarkom rozwoju. Pewne terytoria zyskały miano strategicznych.
Przewaga zachodu nad resztą świata umożliwia powstanie myśli o wprowadzeniu wyższego
porządku społecznego – wymuszenie postępu
Obawa o niepohamowanie ekspansji ujętej szeroko, jej śmiertelne skutki owocują dwoma
konferencjami haskimi 1899 i 1907.
Zawarte przed I wojną światową 2 sojusze: trójprzymierze i trójporozumienie służyły nie obronie, ale były manewrami la ochrony łupów terytorialnych oraz kształtowania korzystnego układu sił.
LIGA NARODÓW. Niedoceniony wynalazek systemu bezpieczeństwa zbiorowego
Ku zdziwieniu wszystkich I wojna światowa okazała się większa i miała skutki szersze od
zakładanych, pojawiły się maszyny wojenne. Śmierć poniosło ok. 8 milionów ludzi, wojna ta miała znamiona wojny totalnej. Upadło część imperiów, powstały nowe państwa, powstał problem
spornych granic w kontekście mniejszości narodowych. Problem bezpieczeństwa w Europie stał się problemem światowym, stąd wziął się zachodocentryzm w pojmowaniu bezpieczeństwa i szukaniu
Wystąpienie W. Wilsona w 1918 roku – ostatni punkt przemówienia sugerował potrzebę utworzenia
globalnego stowarzyszenia narodów w celu dania wzajemnych gwarancji politycznej i terytorialnej niezawisłości, i nietykalności.
28 czerwca1919. Paryż – Pakt LN. Pierwszy system bezpieczeństwa zbiorowego. -istotą LN była
eliminacja wojny agresywnej oraz utworzenie mechanizmów mających to zagwarantować. Państwa
miały prawo do wojny jedynie po wykorzystaniu wszystkich innych możliwości. Bezpieczeństwo
miało być zapewnione przez sprawiedliwość międzynarodową, przy użyciu stałego trybunału
sprawiedliwości międzynarodowej. LN wprowadziła sankcje – kary i kontrolę zbrojeń.
Za nieskuteczność Ligi obarczyć należy przede wszystkim mocarstwa. Traktowały Ligę
lekceważąco, a USA, pomysłodawca, nawet do niej nie wstąpiły. Inne kraje wchodziły, wychodziły, zawierały osobne porozumienia, dając szersze gwarancje bezpieczeństwa, nie przestały produkować ogromnej ilości broni, nie nałożyły sankcji na Niemcy za zajęcie Czechosłowacji, a wręcz w tym uczestniczyły – polityka appeasementu.
Po II wojnie, która przyniosła śmierć nawet 70 milionom ludzi, z czego większość stanowiła
ludność cywilna, po Holokauście i wojnie totalitaryzmów, poszerzono kwestię bezpieczeństwa.
Zimna wojna i 3 czynniki określające bezpieczeństwo światowe: pojawienie się u obu globalnych
graczy broni atomowej, nałożenie się konfrontacji ideologicznej na militarną, globalny charakter sytuacji bezpieczeństwa ze względu na globalny charakter konfrontacji/konfliktu.
USA-ZSRR stan wzajemnie zagwarantowanego zniszczenia MAD.
Rakiety: wystrzeliwanie satelitów okołoziemskich dało początek militaryzacji kosmosu, rokowania o redukcji zbrojeń SALT I i II.
Globalny system bezpieczeństwa skoncentrował się wokół broni jądrowej; czyja władza tego ustrój
– konflikt pomiędzy ideologiami, uzasadnienie względami bezpieczeństwa polityki represji i
przemocy.
KBWE w latach '70. jako najważniejsza z inicjatyw zmierzających do poprawy sytuacji
bezpieczeństwa w układzie Wschód- Zachód. Objęła także USA, Kanadę i ZSRR. Inicjatywa nie
podniosła jednak żelaznej kurtyny.
Nowatorskość sojuszy wojskowych z okresu zimnej wojny, 4 warunki:
sojusze były jawne i zarejestrowane w powszechnej organizacji ONZ,
były wyposażone w rozbudowaną strukturę organizacyjną, która była podporządkowana głównemu
mocarstwu,
były elementem utrzymania dyscypliny w ramach poszczególnych ugrupowań,
miały funkcję ideologiczną, ich celem oprócz obrony i bezpieczeństwa państw było propagowanie
podzielanego systemu wartości.
Powstanie NATO w swoim szczególnym typie zaowocowało jednolitym blokiem wojskowym.
Sojusz okazał się skutecznym instrumentem obrony państw ZACHODU.
Najwyższym organem NATO jest Rada. Reprezentacja przez Ministrów ZS, stałych przedstawicieli,
lub też ministrów obrony. Komitet Wojskowy, Sekretarz Generalny – Anders Fogh Rasmussen.
Partnerstwo dla Pokoju – program mający na celu wspierać państwa chcące wstąpić do Układu.
Relacje NATO- Rosja – niezbyt ciepłe: stała Rada od 1997 r. no veto, no surprise.
Zamachy z 2001 r. stały się impulsem do zacieśniania współpracy wewnątrz Sojuszu. 1. raz
powołano się na art. 5.
Współpracę NATO z UE osłabia na pewno problem relacji Turcji z Cyprem i Grecją.
12.III.1999 – pierwsze rozszerzenie.
Polska zaczęła przygotowania do wstąpienia do NATO formalnie w 1994r.
Polsce źle się wydawało, że operacje Sojuszu będą prowadzone na terenie Europy Wschodniej.
Powstały w 1955 r. Układ Warszawski, wzorowany na NATO, pozwolił na wewnętrzną penetrację
państw satelickich ze strony ZSRR + wymuszenie bezwzględnego posłuszeństwa.
Wspólnota bezpieczeństwa → Europejska Wspólnota Węgla i Stali 1951. 1957 – EWG.
UE jako wspólnota bezpieczeństwa. Charakter stosunków między jej członkami wyklucza konflikt
zbrojny. UE nie obejmuje wspólnej obrony. Bezpieczeństwo międzynarodowe leży w gestii państw
członkowskich. Idea Europejskiej Wspólnoty Obronnej została zablokowana jeszcze w latach '50.
przez wyraźny brak woli członków.
UZE – zbrojne ramię UE – ale odrębna organizacja organizacja, nie wystarczyło instrumentów do
działania.
Misje petersberskie – zadania humanitarne, ratunkowe, przywracanie pokoju, traktat amsterdamski
– znów nie było możliwości dla UZE, uzależniono interwencję od struktur NATO. Od 2000 roku
misje peterberskie muszą mieć autoryzację RB ONZ.
Polityką obronną UE zajmuje się Rada Europejska.
Instrumenty WPZiB: wspólne decyzje, umacnianie systematycznej współpracy, strategiczne
interesy UE. Od 2003 roku UE posiada własną strategię bezpieczeństwa.
System Narodów Zjednoczonych – funkcje: zapobieżenie wojnom, ochrona bezpieczeństwa – Rada
Bezpieczeństwa miała nad tym czuwać, mankament – konieczność podejmowania decyzji
jednomyślnie. W tym czasie nastąpiło rozszerzenie pojęcia bezpieczeństwa poza strefę militarną.
Zjawisko konfliktów zbrojnych we współczesnym środowisku bezpieczeństwa.
Rozpad bipolarnego porządku przyczynił się do zmiany charakteru konfliktów zbrojnych, a także
sprzyjał wzrostowi ich liczby – niska intensywność działań zbrojnych, atakowanie głównie ludności cywilnej,
u podłoża konfliktów leżały nierzadko nakładające się kwestie etniczno-religijne, polityczne.
Terytorialne, surowcowe i ekologiczne.
Nowe wojny – czynnik ekonomiczny, prymitywizm, etniczność, kryminogenność,
dzikie wojny – brak reguł rządzących współczesnymi konfliktami.
Wojna, konflikt zbrojny, użycie siły – pojęcie najszersze.
Afganistan – największe postzimnowojenne przedsięwzięcie zbrojne.
Trzy kręgi cywilizacyjne Tofflera: postindustrialny, nowo indsutrializowany, przedindustrialny.
Wewnętrzny konflikt zbrojny może łatwo rozprzestrzenić się – destabilizacja regionu, uchodźcy do państw ościennych i wewnętrzni – pozbawieni opieki z punktu widzenia prawa międzynarodowego.
Wynikiem konfliktu zbrojnego może być upadek struktur państwowych, upadek państw lub
powstanie państw słabych.
Przyczyny powstawania współczesnych konfliktów:
czynniki terytorialne, polityczne, niepodległościowe, ekonomiczne, społeczne, ideologiczne,
religijne, etniczno – rasowe, kulturowe, ekologiczne.
Czas trwania konfliktu – dłuższy proces pokojowy, o zakończeniu de facto nie decyduje dokument.
Rozproszenie przestrzenne konfliktu, partyzantka, wojny teraz prowadzone są na przetrzymanie.
Battle deaths – liczba ofiar poległych w wyniku bezpośrednich działań wojennych.
One side violence – przemoc wobec cywilów.
Wiek XX wiek wypędzeń. Początek XXI wieku - najwięcej uchodźców z Afganistanu, Darfuru,
krajów Afryki Płn. charakterystyczne: większość uchodźców stanowią uchodźcy wewnętrzni,
którzy są pozbawieni ochrony z mocy prawa międzynar.
250 tys. dzieci żołnierzy nie ukończyło 10. roku życia. Wykorzystywane ze względów
ekonomicznych, psychologicznych, taktycznych.
Prywatyzacja konfliktów – udział w konflikcie zbrojnym prywatnych podmiotów, tj. firm
ochroniarskich, działających w sferze bezpieczeństwa, ofensywnych i defensywnych.
Komercjalizacja – traktowanie wojny jako biznesu, czerpanie korzyści ekonomicznych przez
watażków, warlordów, prywatne koncerny, przestępców,
panowie wojny – są nastawieni na czysty zysk, wykorzystują deintegrację państwa do zdobywania
ziemi/ władzy na małym obszarze i czerpania korzyści finansowych, np. w Somalii, Kongo, Sierra Leone.
Dlaczego: odpaństwowienie wojny, wzrost liczby konfliktów o charakterze wewn., koniec zimnej
wojny, pojawienie się znacznej ilości broni na rynku, podmioty niepaństwowe, rozwój
przestępczości zorganizowanej
Mediatyzacja wojny: relacjonowanie konfliktu na żywo. Media mogą pomóc, ale mogą też
zaszkodzić, np. Mogadisz.
Al Jazeera odegrała ważną rolę w Arabskiej Wiośnie, pokazując prawdziwy obraz wydarzeń, a nie
zafałszowany przez państwo.
Konflikt asymetryczny – różnica potencjałów.
Sojusze: porozumienia między dwoma lub więcej państwami wiążace je wzajemnym
przyrzeczeniem przyjścia sobie z pomocą militarną lub inną, w określonych przez strony
warunkach. Rodzaje: napastnicze, obronne, polityczno-wojskowe. Funkcje: integracja wewnątrz
sojuszu, utrzymanie równowagi sił, stabilizacja środowiska międzynarodowego.
Bandwagoning – podłączanie się słabszych graczy do podmiotu najsilniejszego, żeby móc czerpać
korzyści z parasola ochronnego.
OBWE od 1995r. Trzy wymiary: bezpieczeństwa, ekonomiczny i ochrony środowiska, wymiar
ludzki.
1999 Karta Bezpieczeństwa Europejskiego – Platforma bezpieczeństwa kooperatywnego, rola
OBWE zmniejszyła się w stosunku do NATO.
Różne mechanizmy, np. berliński.
Bezpieczeństwo energetyczne i ekonomiczne: redefinicja bezpieczeństwa – dostrzeżenie związku
między problemami surowcowymi lub ekologicznymi a bezpieczeństwem.
Ważną rolę odegrała globalizacja i wzrost współzależności międzynarodowych w różnych sferach
gospodarczych. Związało się to z pierwszym szokiem naftowym.
Sekurytyzacja – podniesienie do rangi problemów bezpieczeństwa wielu zagadnień społecznych,
ekonomicznych i ekologicznych.
Bezpieczeństwo energetyczne: stała dostępność przystępnej cenowo energii pochodzącej z różnych
źródeł, spełniającej parametry jakościowe i ekologiczne.
Zagrożenia: techniczne, ekonomiczne, społeczne, polityczne, asymetryczne, geologiczne,
koncepcja peak – oil – po okresie wzrostu światowa produkcja paliw osiągnie szczyt, żeby potem spadać aż do całkowitego wyczerpania zasobów.
W ujęciu geopolitycznym problematyka ekologiczna zazwyczaj traktowana jest jako źródło napięć
w stosunkach międzynarodowych. W ujęciu wojskowym istnieje związek pomiędzy problemami
ekologicznymi a konfliktami zbrojnymi. Antropologiczny charakter problemów przy jednoczesnym
warunku przyjęcia odpowiedniego instrumentu działania – problem i zagrożenie konfliktem
prowadzi do współpracy.
Bezpieczeństwo ekologiczne – stan stosunków społecznych, który ogranicza i eliminuje zagrożenia ekologiczne, ale też promuje pozytywne działania.
podział organizacji międzynarodowych:
międzyrządowe, pozarządowe, transnarodowe
uniwersalne, regionalne, partykularne,
ogólne, funkcjonalne