Sterylizacja

• Sterylizacja (wyjaławianie) jest to fizyczny lub chemiczny proces prowadzący do całkowitego

zniszczenia lub usunięcia wszystkich form życia mi

m k

i r

k o

r org

r a

g ni

n c

i zn

z e

n go

g w

ra

r z

z z

z ic

i h

h fo

f rm

r a

m mi

m

i

przetrwalnikowymi. Dotyczy bakterii, grzybów i ich zarodników, wirusów, prionów, pierwotniaków wraz z cystami i jajami pasożytów znajdujących się w materiale wyjaławianym.

Dezynfekcja

• Dezynfekcja (odkażanie) jest zabiegiem prowadzącym do zniszczenia lub usunięcia wegetatywnych form drobnoustrojów, przeważnie nie niszczy zarodników (endospor) i jest procesem nie zapewniającym wyj

y ałow

o ie

i ni

n a

i ś

r

ś o

r do

d w

o is

i k

s a

k .

• dezynfekcja – proces redukcji ilości biologicznych czynników chorobotwórczych przez zastosowanie metod fizycznych i chemicznych (wg. Ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi z 5 grudnia 2008)

• dekontaminacja – proces niszczenia biologicznych czynników chorobotwórczych

przez mycie, dezynfekcję i sterylizację

• zabiegi sanitarne – działania służące poprawie

• zabiegi sanitarne – działania służące poprawie higieny osobistej, w tym mycie i strzyżenie, higieny odzieży, higieny pomieszczeń,

podejmowane w celu zapobiegania oraz

zwalczania zakażeń i chorób zakaźnych

• Antyseptyka – metoda niszczenia drobnoustrojów z wykorzystaniem najczęściej chemicznych środków o działaniu antydrobnoustrojowym ograniczona do użycia w obrębie skóry, błon śluzowych.

• Sprzątanie (sanityzacja) zabieg higieniczny po

p le

l g

e a

g jący

y n

a

n u

s

u uw

u a

w ni

n u

i

u za

z ni

n e

i c

e zy

z s

y z

s c

z ze

z ń

e

ń w

ra

r z z

drobnoustrojami.

• Aseptyka metoda mająca na celu utrzymanie wszystkich mikroorganizmów poza polem pracy lub obserwacji. Wymagana przy pracy lekarzy, mikrobiologów, farmaceutów.

Etapy sterylizacji

•

dezynfekcja wstępna

•

mycie i mechaniczne oczyszczanie (zautomatyzowane i ręczne) lub dodatkowa dezynfekcja (myjnie dezynfektory)

•

płukanie i osuszanie

•

pakowanie sterylizowanych przedmiotów (gwarancja jałowości po sterylizacji właściwej)

•

umieszczenie pakietów (wsadów) w sterylizatorze zgodnie z zaleceniami producenta

•

umieszczenie pakietów (wsadów) w sterylizatorze zgodnie z zaleceniami producent

•

sterylizacja właściwa wraz z kontrolami

•

transport wysterylizowanych pakietów celem właściwego ich przechowywania

•

czas przechowywania zgodny z zaleceniem producenta

•

wyjmowanie narzędzi z opakowań z zachowaniem zasad aseptyki

•

kontrola stanu technicznego sterylizatora zgodnie z zaleceniem producenta

•

regularne mycie i dezynfekcja sterylizatora

•

środki transportu i miejsce przechowywania regularne mycie i dezynfekcja

Metody sterylizacji

• wysokotemperaturowa (> 100 o C )

• Sterylizacja parowa – autoklawowanie

– minimalny czas 15 min., 121 0C i ciśnienie 2 atmosfer lub 13

1 40

34 C p

r

p ze

z z

e 3,

3 5-

5 7

-

7 m

inu

n t

u ; m

at

a e

t riał: b

i

b elizna

zn o

p

o e

p ra

r cyjna

n ,

materiały opatrunkowe, narzędzia chirurgiczne, wyroby gumowe, płyny infuzyjne, podłoża bakteriologiczne, szkło laboratoryjne oraz odpady zakaźne.

• suche, gorące powietrze – wyjątkowo

sterylizacja szkła laboratoryjnego

Niskotemperaturowa

sterylizacja

• Tlenek etylenu

• Plazmowa

• Ciekłym kwasem nadoctowym

• Formaldehydem

• Formaldehyde

• Promieniowaniem jonizującym

• H O

2

2

• Ozonem

• Filtracja w określonych warunkach

Filtracja

• Sterylność zapewnia tylko użycie

odpowiednich filtrów wykonanych z różnych

materiałów o średnicy 0,02 µm. Metoda ta

je

j st

s

t w

yko

k rz

r y

z s

y t

s y

t wa

w na

n d

o

d pr

p z

r y

z g

y o

g to

t w

o a

w ni

n a

i

płynnych postaci leków lub podłoży

hodowlanych.

Kontrola procesów sterylizacji

• Każdy proces sterylizacji wymaga odpowiednio przeprowadzonych kontroli

W t

y

t m

m celu

l

u s

t

s o

t su

s j

u e

j si

s ę

i w

s

w k

s a

k źn

ź i

n k

i i

k :

i

:

– Fizyczne

– Chemiczne

– Biologiczne

Dokumentacja sterylizacji

• Zawiera

– Datę sterylizacji

– Numer sterylizatora

– Załadunek wsadu – osoba

– Załadunek wsadu – osob

– Uruchomienie cyklu – osoba

– Numer cyklu

– Parametry sterylizacji

– Rodzaj programu

– Wynik testu fizycznego, chemicznego i

biologicznego

Cel dezynfekcji

• zmniejszenie ilości drobnoustrojów do

poziomu niestanowiącego zagrożenia

zdrowia w określonych warunkach

Priony (CJD, BSE)

Największa

Pierwotniaki( Cryptosporidium ; oocysty) oporność na

dezynfekcję

Zarodniki ( Bacillus, C. difficile) Prątki ( M. tuberculosis, M. avium) Pasożyty ( Giardia) małe wirusy bezosłonkowe (Polio)

Trofozoity ( Acanthamoeba) bakterie Gram-ujemne (niezarodnikujące) ( Pseudomonas, Providencia) Grzyby ( Candida, Aspergillus) duże wirusy bezotoczkowe

(Enterovirusy, Adenowirusy)

bakterie Gram-dodatnie ( S. aureus, Enterococcus) Najmniejsza

oporność na

wirusy osłonkowe

Clin Microbiol Rev.

dezynfekcję

(HIV,HBV)

1999, 12: 147–179.

Poziomy dezynfekcji

• wysokiego stopnia

– wymagana jałowość, a rodzaj sprzętu nie pozwala na wyjałowienie w autoklawie

• średniego stopnia

– sprzęt, narzędzia nie wnikające do jałowych

– sprzęt, narzędzia nie wnikające do jałowych przestrzeni organizmu, mający kontakt z błonami śluzowymi lub uszkodzoną skórą (endoskopy,

wzierniki)

• niskiego stopnia

– obiekty wykazujące kontakt z nienaruszonymi powłokami lub niemające bezpośredniego

kontaktu z pacjentem (podłogi, sufity, zlewy)

Metody dezynfekcji

• fizyczna:

– UV (wycofywana),

– ultradźwiękowa

– filtracja

– filtracj

• termiczna:

– ciepło suche

– wilgotne

• termiczno-chemiczna

• chemiczna

Wybór metody dezynfekcji zależy od

• ryzyka zakażenia sprzętem, narzędziami,

po

p w

o ie

i rz

r c

z hn

h i

n a

i mi

m ,

i pa

p cje

j nt

n a

t i

i pe

p rs

r o

s ne

n lu

l ,

u

• właściwości sprzętu, narzędzi, powierzchni do środków dezynfekcyjnych,

• właściwości środków dezynfekcyjnych

Stopnie ryzyka zagrożenia zakażeniem

• najwyższy stopień zagrożenia

– narzędzia, urządzenia kontaktujące się z uszkodzoną skórą, błonami śluzowymi, wprowadzane do jałowych przestrzeni ciała

• średni stopień zagrożenia

• średni stopień zagrożeni

– narzędzia, urządzenia, materiały medyczne niekontaktujące się z uszkodzoną skórą, błonami śluzowymi, nienaruszające ciągłości powłok (wzierniki, endoskopy)

• niski stopień zagrożenia:

– przyrządy wchodzące w kontakt z nieuszkodzoną skórą (aparaty do mierzenia ciśnienia, stetoskopy)

Zasady doboru metod dezynfekcji

•

Dezynfekcja powierzchni (wg

• Dezynfekcja aparatów

substancji aktywnych)

do hemodializy

– alkohole

– chemiczna

– aldehydy

– związki fenolowe

– chemiczno - termiczna

– związki chloru

•

Dezynfekcja bielizny

•

Dezynfekcja bielizn

– związki nadtlenowe

– czwartorzędowe związki amoniowe

– chemiczno - termiczna

– inne substancje aktywne

– chemiczna

•

Dezynfekcja narzędzi (wg substancji

aktywnych)

– aldehydy

– związki chloru

– związki nadtlenowe

– inne substancje aktywne

Kinetyka dezynfekcji

• Skuteczność preparatów dezynfekcyjnych zależy

– czasu działania

– stężenia preparatu

– temperatury

– pH

– twardości wody

– ilości drobnoustrojów

• zanieczyszczenia białkowe

• obecność związków powierzchniowo czynnych

Aktywność antydrobnoustrojowa wybranych środków dezynfekcyjnych

Peroksydanty

Czwartorzędowe

Związki chloru

łącznie

Chlorowodorek

Drobnoustroje

Aldehydy

Alkohole

Chlorheksydyna

Poliamina

zasady amonowe

i jodu

z nadwęglanem

oktenidyny

sodu

Bakterie

+++

+++

+++

+++

+++

+++

+++

+++

Gram(+)

Bakterie

+++

++

+++

+++

+

+++

+++

+++

Gr

G a

r m

a (-)

-

Prątki

++

-

+

++

-

++

++

++

Przetrwalniki

++

-

-

++

-

++

++

-

Grzyby

++

++

+

+

+

++

++

++

Wirusy

++

++

++

++

+/-

++

++

++

osłonkowe

Wirusy

+

-

+/-

+/-

-

++

++

++

bezosłonkowe

Legenda:

+++

wysoka aktywność

++

średnia aktywność

+

słaba aktywność

+/-

słabe działanie do wybranych drobnoustrojów

-

brak aktywności

Dekontaminacja Aparatów

Endoskopowych

• Czyszczenie mechaniczne

• Dezynfekcja (zawsze wysokiego stopnia)

• Sterylizacja (decyduje producent)

• Przechowywanie

Sterylizacja

• Dotyczyć może całego endoskopu lub

wybranych tylko jego części

• Ilość przeprowadzonych procesów sterylizacji

• Ilość przeprowadzonych procesów sterylizacji może wpływać na żywotność endoskopu

Inaktywacja prionów

• Autoklawowanie 132 ˚C 4.5 h (zakażone

tkanki, materiały)

• 1N NaOH

• 4.0 M hydrochlorowodorek lub izocjanian

• 4.0 M hydrochlorowodorek lub izocjanian

guanidyny

• podchloryn sodu (2%wolnego chloru)

Sterylizacja prionów – instrumenty medyczne (CDC, WHO)

• Zanurzyć w 1N NaOH lub podchlorynie sodu

(20,000 ppm Cl) 1 h; wyjąć, przepłukać w

wodzie, następnie autoklawować w otwartym

na

n czy

z ni

n u

i

u (12

1 1

2 °

1 C

° )

C lu

l b

u

b w p

r

p z

r y

z pa

p dk

d u

k

u ma

m t

a e

t ri

r a

i łó

ł w

ó

porowatych (134°C) przez 1 h; wypukać i

poddać rutynowej sterylizacji

Piśmiennictwo

• McDonnell G, Denver Russel A. Antiseptics and Disinfectants: Activity, Action, and Resistance. Clin Microbiol Rev. 1999, 12: 147–179.

• Heczko P. Mikrobiologia. Podręcznik dla pielęgniarek, po

p ł

o ożn

o y

żn c

y h

h i

r

a

r t

a o

t w

o ni

n kó

k w

ó m

edy

d c

y zny

zn c

y h

h 2

0

2 0

0 6

0

6 P

Z

P W

Z L

L Wa

W rs

r z

s a

z w

a a

w

• http://www.cdc.gov/hicpac/Disinfection_Sterilization/acknow ledg.html ; Guideline for Disinfection and Sterilization in Healthcare Facilities, 2008

• Mikrobiologia - PR Murray, KS Rosenthal, MA Pfaller, red. wyd.

pol. Anna Przondo-Mordarska, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2011