Twój ucze - ofiara seksualnej przemocy Agnieszka Widera-Wysocza ska
Pewien chøopak w ramach wypracowania z j zyka polskiego opisywaø kontakty seksualne z kobietami. Nauczycielka
znosiøa t sytuacj do czasu, gdy opisaø seks z ni . Wtedy dopiero poinformowaøa o tym dyrektora i w konsekwencji
ucznia wyrzucono ze szkoøy. W radiu søyszaøam dyskusj o tym, czy post piono søusznie. Jednak nikt wówczas nie
zapytaø, co temu chøopcu mogøo si zdarzy , e w taki sposób si zachowywaø.
Nauczyciele plastyki s zaskoczeni, gdy dzieci rysuj wyra nie zaznaczone genitalia. le mówi si o dziewczynkach
dziesi cio-, dwunasto- czy czternastoletnich, gdy ubieraj si jak dorosøe kobiety, w sposób zagra aj cy ich
bezpiecze stwu, oraz posøuguj zbyt dorosøym lub wulgarnym j zykiem. Sytuacje takie zazwyczaj wyja nia si wpøywem
"dziewcz co-kobiecych" czasopism lub agresji w filmach. rodowisko stwierdza, e to po prostu zøy lub podatny dzieciak i
nikt nie zastanawia si nad tym, e mo e on by brutalnie skrzywdzony.
Dziecko przebywaj ce w szkole potrzebuje nauczycieli, wychowawców i pedagogów, którzy potrafi rozpoznawa
podstawowe objawy przemocy seksualnej oraz wiedz , co z tymi informacjami zrobi . Niektórzy uwa aj , e nie mo na
stawia nauczycielom dodatkowych wymaga , poniewa i tak maj bardzo du o obowi zków. Nie do nich nale y dbanie o
bezpiecze stwo dziecka, nieprzyzwoite jest zrzucanie odpowiedzialno ci z rodziny na szkoø za wychowanie i zdrowie
maøego czøowieka. Je eli jednak nauczyciele i wychowawcy w øobkach, przedszkolu i szkole nie b d rozpoznawa
cho by podstawowych objawów wykorzystywania seksualnego, dzieci b d miaøy bardzo nikøe szanse uzyskania pomocy.
Rodzina zazwyczaj z ró nych powodów nie rozpoznaje przemocy. Kto wi c ma zaj si dzieckiem?
Co to jest przemoc seksualna
Przemoc seksualn wobec dziecka (nazywan tak e wykorzystaniem, nadu ywaniem, molestowaniem seksualnym)
okre la si wci gni cie zale nego, niedojrzaøego rozwojowo i niezdolnego do wyra ania peønej zgody dziecka (albo osoby
w okresie dorastania) w seksualn aktywno , do której nie jest ono przygotowane. Relacje seksualne mi dzy dorosøym i
dzieckiem okre lone zostaøy jako wykorzystanie, poniewa dziecko nie mo e wyrazi na nie wiadomej zgody oraz
dlatego, e w takiej relacji jest ono zawsze obiektem eksploracji i nadu ycia. Nie ma na to wpøywu stopie surowo ci
do wiadcze . W wyniku tej przemocy poziom rozwoju emocjonalnego, intelektualnego, behawioralnego czy spoøecznego
dziecka jest mniejszy ni potencjalny. Dziecko jest wykorzystywane seksualnie je eli w wieku bezwzgl dnej ochrony
prawnej (w Polsce jest to wiek do 15. roku ycia) osoba dojrzalsza seksualnie, czy to przez wiadome dziaøanie, czy te
przez zaniedbanie swoich spoøecznych obowi zków lub obowi zków wynikaj cych ze specyficznej odpowiedzialno ci za
dziecko, dopuszcza do zaanga owania dziecka w jak kolwiek aktywno natury seksualnej.
Inaczej mówi c, przemoc seksualn jest ka da sytuacja, w której osoba starsza - ojciec, ojczym, dziadek, wujek,
nauczyciel, ksi dz, matka, babcia, ciocia, kuzyn, przyjaciel lub przyjacióøka rodziny - zachowuj c si wobec dziecka
seksualnie, u ywa go do budowania swojego poczucia warto ci i mocy oraz dostarczenia sobie przyjemno ci. Nie ka da
przemoc seksualna jest dokonywana przez dorosøych. Czasami starsze, mocniejsze i bardziej rozbudzone dzieci mog
wykorzystywa seksualnie te møodsze, poprzez przymuszanie do "zabawy w seks".
We wszystkich sytuacjach stosowanie przemocy przez sprawc jest mniej zwi zane z seksem, a bardziej z siø i kontrol .
Sprawca staje si dla dziecka zaufanym autorytetem czy przyjacielem, mo e dawa mu prezenty, zapewnia ró ne
przyjemno ci, "zaspokaja " jego potrzeb ciepøa, zastrasza , uczy faøszywej moralno ci. Mo e wykorzystywa seksualnie
dziecko, gdy jest ono z nim sam na sam, ale tak e wtedy, gdy dom jest peøen ludzi, w ich bezpo redniej obecno ci lub
dotykaj c dziecko podczas "zabawy" w pokoju obok, korzystaj c z okazji, e køadzie je do øó ka, myje lub wykonuje inne
czynno ci piel gnacyjne. We wszystkich sytuacjach dzieci do wiadczaj stymulacji, do której nie s przygotowane
fizycznie, emocjonalnie i intelektualnie.
Najcz ciej przemoc seksualna wobec dziecka rozpoczyna si gdy ma 2-3 lata oraz w wieku dorastania, okoøo 11-12 roku
ycia. Na wykorzystanie nara one s zarówno dziewczynki, jak i chøopcy. Najwi cej przemocy seksualnej wyst puje w
domu rodzinnym dziecka. Sprawc przemocy seksualnej mo e by ka dy - kobieta i m czyzna. Ojcowie stanowi
najwi kszy procent wykorzystuj cych. Molestowanie ze strony matki jest znacznie trudniejsze do rozpoznania, a mo e
obejmowa zarówno pieszczoty, jak i wspóø ycie. Najwi cej przemocy seksualnej dokonywanej jest przez osob , któr
dziecko zna i której, niestety, ufa.
Typy przemocy seksualnej
Najcz ciej rozpoznawana przemoc seksualna - z kontaktem fizycznym - obejmuje m.in.: dotykanie, caøowanie lub
pieszczenie miejsc intymnych dziecka, ocieranie si o dziecko, masturbacje w jego obecno ci, penetracje narz dów
pøciowych dziecka (tak e za pomoc palca czy przedmiotów), wymuszanie na dziecku, by robiøo to wobec sprawcy oraz
gwaøty. Rzadziej rozpoznawane s sytuacje, gdy rodzic stale pi z dzieckiem (które ju nie jest niemowlakiem) w jednym
øó ku (cz sto nago) lub k pie dziecko w celu uzyskania wøasnej przyjemno ci seksualnej. S matki, które "dla zabawy" lub
"piel gnacyjnie" dotykaj miejsc intymnych swoich synów oraz ojcowie, wujkowie, dziadkowie czy babcie, którzy miej c
si dotykaj piersi lub po ladków dorastaj cych dziewcz t.
Okoøo 50 proc. losowo zbadanych kobiet zgøosiøo doznawanie przemocy seksualnej z dotykiem w dzieci stwie. W tym 29
proc. do wiadczyøo zawstydzaj cych dotyków w biust lub po ladki przez osob z rodziny w obecno ci innych osób, 18
proc. - dotykania miejsc intymnych i penetracji pochwy palcem lub przedmiotem. 4,8 proc. do wiadczyøo gwaøtu i taki
sam procent badanych byøo przymuszanych do masturbowania si w obecno ci sprawcy. Okoøo 30 proc. losowo badanych
m czyzn zgøosiøo doznawanie tej przemocy seksualnej w dzieci stwie i møodo ci.
Powy sze sytuacje s zazwyczaj dosy oczywiste dla obserwatora i stosunkowo øatwo je rozpozna jako przemoc
seksualn .
Trudniejsze do rozpoznania s sytuacje, gdy np. ojciec niby "przez pomyøk " wchodzi do øazienki, gdy córka bierze
prysznic lub wøa nie jest rozebrana. Dziecko nie musi by dotykane, aby doszøo do wykorzystania seksualnego. Przemoc
seksualna bez kontaktu fizycznego dotyczy m.in.: obna ania si w obecno ci dziecka, chodzenia nago po domu,
podgl dania dziecka w pokoju, gdy si przebiera, w øazience podczas k pieli, przymuszania go do ogl dania stosunków
pøciowych, pokazywania gazet i filmów pornograficznych lub przyzwalania na ogl danie ich. Dotyczy to okoøo 50,3 proc.
badanych kobiet, które wspominaøy swoje dzieci stwo.
Natomiast przemoc seksualna emocjonalna obejmuje m.in.: wulgarne wyzywanie dziecka, nadmierne zwracanie uwagi na
seksualne aspekty jego ciaøa (np. tato mówi do córki: "popatrz, ty masz taki niezgrabny tyøek, a tamta dziewczyna ma
taki powabny tyøeczek"; "ubierz krótk spódnic i poka swoje pon tne nogi"), opowiadanie mu o swoich kontaktach
seksualnych z innym dorosøym, urz dzanie spotka , na których rozmawia si o seksie w obecno ci dzieci. Badania nad
kobietami, które wspominaøy swoj przeszøo wskazuj , e w 70,8 proc. polskich rodzin wyst puje ta przemoc.
Wszystkie te zachowania s niezgodne z prawem, niewøa ciwe wobec dziecka i musz by natychmiast zako czone.
Niektóre zachowania seksualne wobec dziecka:
Dotykanie jego miejsc intymnych
Pokazywanie zdj , gazet, filmów pornograficznych
Zmuszanie do przysøuchiwania si rozmowom na tematy seksualne
Zmuszanie do pozowania do erotycznych lub pornograficznych zdj
Wykonywanie zb dnych zabiegów medycznych czy piel gnacyjnych
Zmuszanie do uprawiania seksu z osob dorosø , rówie nikiem, kim z rodze stwa
Gwaøt lub inny sposób penetrowania ciaøa
Pieszczenie, caøowanie lub przytrzymywanie w sposób, który jest dla dziecka uci liwy
Zmuszanie do uczestnictwa w rytuaøach seksualnych, w czasie których dziecko jest torturowane
Zmuszanie do patrzenia na stosunek pøciowy lub na czyje organy pøciowe
K piel w sposób, który dziecko odczuwa jako natr tny
Wy miewanie si z ciaøa dziecka
Zach canie lub podniecanie do seksu
Mówienie dziecku, e nadaje si jedynie do uprawiania seksu
Wyzywanie w sposób uwøaczaj cy godno ci
Zaanga owanie w prostytucj lub pornografi dzieci c
Zazwyczaj kto w rodzinie wie, e dziecko jest wykorzystywane seksualnie. Wiele matek przyznaje, e domy laøy si , i
taka sytuacja ma miejsce, ale nie wiedziaøy co z tym zrobi i do kogo zwróci si o pomoc. Inne matki po prostu na
przemoc seksualn przyzwalaøy. Czasem aøowaøy sprawcy, baøy si , e go skrzywdz takim oskar eniem, nie my l c o
tym, e dziecko bez pomocy dorosøego nie ma absolutnie adnej szansy. Wspóøpraca nauczyciela czy pedagoga szkolnego
z takim rodzicem mo e by trudna i trzeba to wliczy w ryzyko zawodowe.
W Polsce do niedawna okoøo 90 proc. dorosøych nikomu nie powiedziaøo o doznanej w dzieci stwie przemocy kazirodczej.
W latach 80. i 90. zaobserwowano dramatyczne ró nice w zgøaszaniu do psychologa lub na policj przemocy seksualnej
wobec dziecka w zale no ci od pokrewie stwa ze sprawc . Okazaøo si , e 73 proc. rodziców zgøosiøo przemoc seksualn ,
gdy dokonana byøa przez obcego; 23 proc. rodziców zgøosiøo przemoc seksualn , gdy dokonana byøa przez znajomego; 0
proc. zgøosiøo, gdy sprawc byø krewny. Te alarmuj ce statystyki dostarczaj bardzo mocnych argumentów do tego, aby
uczy wychowawców i nauczycieli o zjawisku przemocy seksualnej, o tym, jak j rozpoznawa , jak ochrania przed ni
dzieci oraz jak leczy jej psychologiczne i somatyczne konsekwencje.
Czy nast pstwa doznanej przemocy seksualnej s powa ne i w ogóle mo na je zauwa y ?
Søyszaøam opinie, e du y problem w rozpoznawaniu przemocy seksualnej stanowi fakt, e osoby pracuj ce w
instytucjach, jakimi s szkoøy czy przedszkola, nie maj czasu (zapewne zgodnie z prawd ) na dobry kontakt z uczniem
oraz e w nauczycielach, jak i zreszt w uczniach, jest zbyt maøa ch wzajemnej wspóøpracy. Nie trzeba mie jednak
szczególnie bliskiej relacji z dzieckiem, eby zauwa y u niego problematyczne zachowania, wystarczy do tego
podstawowa wiedza, czujno i pewien stopie uwra liwienia. To dzi ki nim nauczyciel zbuduje poczucie bezpiecze stwa i
poziom zaufania wystarczaj cy do wst pnego ujawnienia ukrywanej krzywdy.
Kiedy pewna pani zapytaøa: "Sk d pani wie, e do tej przemocy w ogóle dochodzi? Byøa kiedy pani przy tym, zøapaøa
pani kogo za r k ?". Niestety, nie ma adnej szansy, aby sprawca podczas takiej sytuacji zaprosiø do siebie
profesjonalist . Natomiast zadaniem nauczyciela i ka dej innej osoby opiekuj cej si dzie mi jest umiej tno
rozpoznawania podstawowych czynników ryzyka wyst puj cych w rodzinie oraz objawów widocznych u dziecka.
Przemocy seksualnej nie mo na zaobserwowa bezpo rednio, chyba e kto (np. piel gniarka lub lekarz) zauwa y, e
doszøo do mechanicznego uszkodzenia narz dów rodnych; nienaturalnego zaczerwienienia pochwy czy odbytu; wyst puj
krwawienia i upøawy z pochwy lub uszkodzenie mi ni zwieracza odbytu, powoduj ce mimowolne zanieczyszczanie si
kaøem, dziecko mo e mie cz ste i døugie zaparcia bez wyra nej przyczyny medycznej. Niepokoj ce jest bardzo cz ste
oddawanie moczu spowodowane napi ciem psychicznym i podra nieniem cewki moczowej oraz ci gle powtarzaj ce si
zaka enia dróg moczowych. Czasami nauczyciele zgøaszaj , e jaki chøopiec nie jest w stanie utrzyma kaøu na lekcji, a
dziewczynka musi co chwil wychodzi do toalety. Ponadto dziecko mo e mie infekcj narz dów rodnych lub chorob
weneryczn , a dziewczyna poni ej 15. roku ycia mo e by w ci y.
Najwyra niejsze z obserwowanych objawów i zazwyczaj intuicyjnie bardzo niepokoj ce dla otoczenia s zachowania
seksualne wykraczaj ce poza wiek dziecka. Mog wyst powa zachowania pseudodojrzaøe, polegaj ce na demonstracji
seksualnej samo wiadomo ci w zachowaniach uwodz cych, enuj cych aluzjach na temat seksu, utrzymywaniu w zbyt
møodym wieku stosunków seksualnych z wieloma osobami. Prostytucja najcz ciej wynika z wykorzystania seksualnego
doznanego w dzieci stwie, przy czym 2/3 tych dzieci byøo krzywdzonych przez ojców biologicznych, ojczymów lub ojców
zast pczych.
U chøopców mog pojawi si wybujaøe fantazje seksualne, staj si nadmiernie wulgarni, bywa, e w ramach j zyka
polskiego pisz wypracowania na temat seksu. Nauczyciele mog zaobserwowa dziecko, które masturbuje si na
lekcjach lub podczas przerwy, w obecno ci innych osób lub wymusza zachowania seksualne wobec uczniów - zazwyczaj w
tym samym wieku lub møodszych. Pewnego nauczyciela wychowania fizycznego zaniepokoiøo zachowanie chøopca, który
w szatni ci gaø spodenki innym chøopcom i natr tnie dotykaø ich miejsc intymnych. Nie przerwaø tej "zabawy" nawet
wtedy, gdy koledzy odrzucili go, nie akceptuj c tego typu zachowa .
Wychowawcy w przedszkolu skar si na sytuacje, gdy jedno dziecko siø køadzie si na innym i na laduje ruchy
kopulacyjne. Du a cz
dramatu rówie niczego rozgrywa si w toaletach, w których bardziej rozbudzone dzieci (by
mo e wykorzystywane seksualnie) przymuszaj swoich kolegów do obna ania intymnych cz ci ciaøa, dotyku czy
penetracji. Nauczyciele klas møodszych mog do wiadczy "dziwnego" przytulania ze strony dziecka, wywoøuj cego u nich
za enowanie i dyskomfort (chocia trudno im si do tego przyzna ). Lekarze i piel gniarki w szkole wiedz , e niektóre
dziewczynki boj si lub zdecydowanie nie chc rozebra si podczas bada lekarskich. Niektóre, czuj c niech i
obrzydzenie do swego ciaøa, nie dbaj o wygl d, maj tøuste wøosy opadaj ce na oczy, rozdrapan twarz i brudne,
workowate ubranie. Inne - bardzo rozbudzone seksualnie, utraciøy szacunek do siebie, nosz ubrania, które nara aj je
na wulgarne zaczepki.
Nauczyciel plastyki powinien zareagowa na rysunek postaci z wyra nie zaznaczonymi miejscami intymnymi (genitalia,
piersi) lub rysunek, z którego emanuje erotyzm. U dziecka wyst puj tak e problemy emocjonalne, l ki, ataki paniki,
irracjonalne uczucia wstydu i winy. U dziewcz t cz ciej widoczny jest smutek, apatia, przygn bienie, pojawiaj si my li
samobójcze. W trakcie lekcji s jakby nieobecne, siedz bez ruchu, wpatrzone w okno. Problemy z zachowaniem
widoczne s gøównie u chøopców. Pobudzone dziecko kr y po sali, nie mog c usiedzie w øawce, a zwracanie mu uwagi
powoduje wybuchy agresji i u ywanie wulgarnego søownictwa wobec nauczyciela.
Uczniowie dotkni ci przemoc seksualn mog by okrutni dla zwierz t, kra i køama , bra narkotyki, nadu ywa
alkoholu, cz ciej ni inne dzieci ucieka ze szkoøy. Dla dziewcz t typowe s zaburzenia jedzenia - nagle niepokoj co
chudn (intensywnie odchudzaj si , mo e to by anoreksja lub, cz ciej, bulimia) b d nadmiernie tyj , uzale niaj c si
gøównie od søodyczy. Søu y to zmniejszeniu swojej atrakcyjno ci fizycznej, cho dla sprawcy wygl d dziecka najcz ciej
nie ma znaczenia. Problemy poznawcze widoczne s w postaci zaburzonej koncentracji, zmniejszonej uwagi,
pogarszaj cych si wyników w nauce i szkolnych osi gni ciach. Niektóre dziewczyny podczas terapii przyznaj si , e
pomimo køopotów z koncentracj "zaparøy si " i niespodziewanie uzyskiwaøy bardzo dobre wyniki. Jednak nauczyciele
zazwyczaj zwracaj uwag na osoby, które stale dobrze si ucz albo nadmiernie rozrabiaj . Te ciche, niesprawiaj ce
køopotów, s pomijane i to one maj najmniejsz szans na pomoc. Dziecko mo e wycofa si z ycia spoøecznego
szkoøy, izolowa si od rówie ników, mo e te wchodzi w niszcz ce zwi zki.
Warto tak e bra pod uwag dolegliwo ci somatyczne dziecka, np.: osøabion ruchliwo , cz ste bóle gøowy i oø dka,
chroniczny ból gardøa, pleców (szczególnie w okolicy krzy owej), przewlekøe zapalenie cewki moczowej i nerek.
W jaki sposób coraz bardziej rozpowszechniona pornografia krzywdzi dzieci
Zarówno jej obserwowanie, jak i bycie przymuszonym do pozowania do zdj przygotowuje dziecko do bycia ofiar
kolejnej przemocy seksualnej. Powoduje uzale nienie od seksu, wzmaga przemoc seksualn pomi dzy rówie nikami,
ksztaøtuje negatywne postawy i warto ci u niedojrzaøych osób. Negatywnie wpøywa na rozwój dziecka i jest przyczyn
zaburzenia jego to samo ci pøciowej, powoduje dysfunkcje, zaburzenia i dewiacje seksualne.
Przemoc seksualna odciska na dziecku pi tno, nawet je eli obiektywnie tak si nie wydaje, poniewa nie obserwujemy
wyra nych zewn trznych objawów. Nie u wszystkich dzieci te same akty wywoøuj identyczne konsekwencje. Czasami
wystarczy jednorazowy dotyk o tre ci seksualnej, aby pojawiøy si u dziecka powa ne symptomy molestowania.
Informacje na temat skutków wykorzystania seksualnego uzasadniaj stwierdzenie, e profesjonalna, a zwøaszcza
psychologiczna, pomoc zawsze jest potrzebna.
Jak post powa , gdy dziecko "skar y si " na ró ne dolegliwo ci
Cz sto zadajemy sobie pytanie: czy istnieje prawdopodobie stwo przesady, czyli dopatrywania si przemocy seksualnej
tam, gdzie jej nie ma? Warto jednak pami ta , e niemal ka da zmiana zachowania ucznia lub reagowanie, które jest
cho troch inne od zwykøego, mo e sugerowa powa ny problem. Zaniepokojeni nauczyciele i pedagodzy zastanawiaj
si jak post powa , gdy co zauwa . Na czyje wsparcie mog wtedy liczy ?
Etapy post powania z dzieckiem i jego rodzin
A. Aby zapobiega
profilaktyka (wobec dziecka, rodzica, rodowiska)
B. Gdy dojdzie do przemocy i jej ujawnienia
rozpoznanie sytuacji (przez np. pedagoga w szkole, pracownika socjalnego w rodowisku)
zgøoszenie do prokuratury czy s du rodzinnego
interwencja: izolacja i ochrona dziecka (opieka pedagogiczna, psychologiczna, psychiatryczna, lekarska, socjalna, prawna)
specjalistyczna psychologiczna (zawsze) i medyczna (je eli potrzebna) diagnoza dziecka, rodziny, rodowiska
wsparcie psychologiczne, pedagogiczne, spoøeczne udzielane dziecku, opiekunowi, rodze stwu
dziaøania w rodowisku, je eli potrzebne (np. interwencje w klasie szkolnej, grupy socjoterapeutyczne)
profesjonalna indywidualna i grupowa terapia psychologiczna z dzieckiem, opiekunem, budowanie nowych relacji
opiekuna z dzieckiem
profesjonalna diagnoza, edukacja i terapia psychologiczna ze sprawc (caøkowicie niezale na od post powania z
dzieckiem)
post powanie ukierunkowane na dalszy rozwój dziecka
Aby sprawdzi swoje podejrzenia, nauczyciel najcz ciej odsyøa dziecko do psychologa czy pedagoga szkolnego, aby ten
rozpoznaø sytuacj , daø dziecku wsparcie i zaplanowaø dalsze post powanie. Zwrócenie uwagi na dziecko musi by przez
nie odczytane jako objaw troski, a nie jako krytyka! Je eli ujawniøo, e byøo wykorzystywane seksualnie, nale y
natychmiast da mu wsparcie, mówi c, e post piøo søusznie informuj c o doznanej krzywdzie, e jest dzieln , odwa n
osob . Nale y zapewni ucznia, e jest bez winy i nie ponosi adnej odpowiedzialno ci za to, co si staøo oraz e dzi ki
temu, i przemoc zostaøa ujawniona, postaramy si zadba o jego bezpiecze stwo. W tym celu powiadomimy opiekuna i
pomocnych profesjonalistów o krzywdzie, której doznaøo. Dbajmy o to, aby nie obiecywa rzeczy, które s nierealne!
Jedn z nich jest obiecanie przez pedagoga szkolnego czy nauczyciela zachowania w tajemnicy ujawnionej przemocy.
Milcz c, zwi zujemy sobie r ce i przyzwalamy, aby sprawca dalej krzywdziø dziecko.
Ile trzeba mie dowodów, eby co dalej zrobi
Pedagog zbiera informacje o dziecku od nauczycieli, wychowawcy, piel gniarek i innych osób, które mog dostarczy
wiedzy o jego zachowaniu. Dziaøa dyskretnie i raczej nie ujawnia podejrze o molestowanie dziecka. Mówi o tym tylko
najbardziej zaufanym i pomocnym profesjonalistom, aby oszcz dzi dziecku niepotrzebnych emocji i przyklejania
bolesnych etykietek.
Nie nale y m czy dziecka wielokrotnie tymi samymi pytaniami, gdy mo e to spowodowa odmówienie wspóøpracy. Im
cz ciej i wi cej pytamy, tym mniej dziecko mówi, dlatego przeprowadzenie szczegóøowej diagnozy nale y pozostawi
psychologowi, który specjalizuje si w diagnozie przemocy seksualnej. Pedagodzy i nauczyciele powinni natomiast zada
delikatnie kilka podstawowych pyta o to, co si staøo, kto dziecku zrobiø krzywd , kiedy sytuacja miaøa miejsce i jak
døugo trwaøa (bez zagø biania si w zb dne szczegóøy), by uzyska ogólny obraz sytuacji i mie podstawy do przekazania
sprawy dalej.
Zasady rozmowy diagnostyczno-wspieraj cej z dzieckiem, które ujawniøo przemoc seksualn
wysøuchaj dziecko bez oceniania
podkre laj, e jest bez winy i nie ponosi odpowiedzialno ci za doznan przemoc
nie dr sprawy, gdy dziecko nie chce mówi
akceptuj opowie dziecka
wierz we wszystkie jego søowa
zapewnij, e nie jest w aden sposób odpowiedzialne za to, co si staøo
powiedz mu, e ujawniaj c prawd post piøo jak najbardziej wøa ciwie
poinformuj, e w celu zapewnienia mu bezpiecze stwa powiesz o wszystkim opiekunowi; porozmawiaj o niepokojach
dziecka z tym zwi zanych
gdy jest to nastolatek, pomó mu zaplanowa dalsze post powanie
unikaj ocen i wybielania sprawcy
unikaj u alania si nad dzieckiem
zachowaj "zimn krew"
b d gotów na nieprzyjemno ci zwi zane z post powaniem prawnym
Czy nawi zywa kontakt z matk (opiekunem prawnym), czy te dziaøa bez informowania jej o naszym post powaniu?
Nie dziaøajmy "w podziemiu"! Pedagog czy wychowawca wzywa rodzica lub innego prawnego opiekuna, aby porozmawia
z nim o swoich podejrzeniach i niepokojach. Nie jest to øatwa rozmowa, jednak rodzic zostaje zaproszony do wspólnej
analizy sytuacji i w konsekwencji mo e by bardzo pomocny. Postarajmy si da mu wsparcie i du o zrozumienia. Nie
oskar ajmy o zaniedbanie swojego dziecka. Opiekun prawny ma wyrazi zgod na specjalistyczne badanie ucznia przez
psychologa czy lekarza (neurologa, psychiatr , nefrologa, ginekologa, pediatr - tylko wtedy, gdy jest to potrzebne),
poniewa uzyskuje si od nich opini , czy u dziecka wyst puj objawy typowe dla wykorzystania seksualnego, czy te nie.
Pracownik socjalny powiadomiony przez szkoø zbiera w rodowisku opini o rodzinie i wyst puj cych w niej czynnikach
ryzyka.
Dzieci musz by ochraniane przed wszystkimi osobami, które je wykorzystuj . Ka da forma wykorzystania seksualnego
jest zøa i powinna by zgøoszona na policj lub do prokuratury.
Kiedy jest wøa ciwy moment, eby zgøosi spraw do prokuratury?
Je eli diagnoza potwierdza niepokój nauczyciela czy pedagoga, sprawa zgøaszana jest do prokuratury. Najskuteczniejsze
jest doniesienie zøo one jednocze nie przez kilka instytucji: szkoø , lekarza, psychologa, opiekuna. Nabiera wówczas
wi kszej wagi.
Je eli matka nie decyduje si na wspóøprac i nie pozwala na zdiagnozowanie dziecka, wówczas szkoøa, informuj c
rodzica, natychmiast oddaje spraw bezpo rednio do prokuratury, czasami do s du rodzinnego (gdy chcemy rodzica-
sprawc pozbawi praw rodzicielskich). Aby zgøosi spraw do prokuratury nie potrzebujemy wielu dowodów, wystarczy
nasz uzasadniony niepokój, czy søowa dziecka ujawniaj ce doznawan krzywd . Prokuratura dalej bada spraw , zbieraj c
dowody, przesøuchuje wiadków, odsyøa dziecko i jego rodzin na badanie do rodzinnego o rodka diagnostyczno-
konsultacyjnego. Sprawa trafia do s du dopiero wówczas, gdy zebrane dane potwierdzaj podejrzenie.
Niestety, bywa i tak, e dzieci mog by nadal wykorzystywane, pomimo zaanga owania wielu osób w zagwarantowanie
im bezpiecze stwa. Nale y zadba o odizolowanie dziecka od sprawcy. Je eli jest nim ojciec lub dziadek dziecka (i razem
zamieszkuj ), zazwyczaj to, niestety, dziecko opuszcza dom (s to te "nasze" niedoskonaøo ci prawne). Musi wówczas
zamieszka np. w rodzinie zast pczej, w domu dziecka, czy czasowo w pogotowiu opieku czym. Znacznie korzystniej jest,
gdy wspieraj ca matka wraz z dzie mi wyprowadzi si z domu na jaki czas. Je eli sprawca nie mieszka z dzieckiem lub
jest osob obc , nie mo e si ono z nim wi cej spotka . Aby uøatwi dziecku przetrwanie tych trudnych dni (miesi cy i
lat), zaproponujmy mu uczestnictwo w szkolnych zaj ciach socjoterapeutycznych. Powinno te uzyskiwa staø pomoc od
pedagoga i mie ludzkie oparcie w nauczycielu czy wychowawcy, którzy nie boj si tak delikatnych rozmów (poniewa s
w tym profesjonalnie przeszkoleni). Dziecko i jego rodzina powinni natychmiast zosta obj ci terapi psychologiczn .
Trzeba dziaøa szybko i zdecydowanie w najlepszym interesie dziecka.
Dr Agnieszka Widera-Wysocza ska jest psychologiem klinicznym, adiunktem w Zakøadzie Psychologii Klinicznej Instytutu Psychologii
Uniwersytetu Wrocøawskiego. Wspóøzaøo ycielka i psychoterapeutka w O rodku Psychologicznym Terapii Osób z Rodzin Dysfunkcyjnych
oraz zaøo ycielka Instytutu Psychoterapii, szkoli profesjonalistów z diagnozy i terapii osób po urazie doznanym w dzieci stwie. Napisaøa
kilkadziesi t artykuøów psychologicznych i ksi k . Uwielbia podró e. "