Katedra Biochemii , Farmakologii i Toksykologii Wydział Medycyny Weterynaryjnej
Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
Zatrucie związkami molibdenu
opracował prof. dr hab. Marcin Świtała
Materiały wykładowe z przedmiotu
Toksykologia weterynaryjna i ochrona
środowiska (tydzień 6 w. 2/2011)
Molibden występuje w przyrodzie w formie związków
rozpuszczalnych [Na MbO , (NH ) MbO ] i
2
4
4 2
4
nierozpuszczalnych w wodzie [MoO , CaMoO MoS ]
3
4,
2
Molibden może występować w naturze w wysokich
stężeniach (Anglia, Floryda, Kalifornia , Australia).
Na terenach tych obserwuje się zmiany sezonowe w
zawartości molibdenu w roślinach.
Największe stężenia stwierdza się w jesienią,
najmniejsze wczesną wiosną.
Związki molibdenu w środowisku
Związki molibdenu (m. in. trójtlenek molibdenu)
występują w zanieczyszczeniach przemysłowych np.
w okolicach rafinerii ropy naftowej, hut aluminium,
fabryk wyrobów stalowych.
Po emisji osadzają się w glebie i są przyswajane
przez rośliny.
W okolicach przemysłowych rośliny mogą zawierać
20-100 ppm molibdenu (w suchej masie). Norma
wynosi 1-3 ppm.
Na wzrost zawartości molibdenu w roślinach może
mieć wpływ intensywne nawożenie wapnem gdyż
molibden jest składnikiem nawozów sztucznych.
Rola molibdenu w organizmie
Molibden jest mikroelementem, który wchodzi w skład
metaloenzymów o charakterze oksydaz (oksydazy
aldehydowej, siarczkowej, ksantynowej - katalizującej
przejście puryn w kwas moczowy).
Niedobór molibdenu w praktyce nie występuje.
Zatrucie to występuje głównie u przeżuwaczy -
bydła i owiec.
Ma ono charakter przewlekły.
Żywienie roślinnością ( głównie sianem) zbieraną
w okolicach o dużym zanieczyszczeniu związkami
molibdenu.
Toksyczność molibdenu zwiększa niedobór
miedzi.
Maksymalny tolerowany poziom molibdenu w
paszy wynosi :
dla przeżuwaczy i młodych koni: 5 - 10 ppm,
dla świń: nawet do 1000 ppm.
Toksyczność molibdenu zależy od zawartości miedzi w
karmie .
Przy zawartości miedzi na poziomie 8-12 ppm (w suchej
masie) poziom toksyczny molibdenu jest wyższy od 6
ppm.
Przy zawartości miedzi na poziomie niższym niż 8 ppm
(w suchej masie działanie toksyczne molibdenu może
wystąpić już przy poziomie 2 ppm molibdenu w karmie.
Natomiast przy wysokim poziomie miedzi w granicach
10-20 ppm nie można wywołać zatrucia molibdenem
nawet przy takich jego poziomach jak 20-50 ppm.
Z praktycznego punktu widzenia ważny jest stosunek
zawartości miedzi do zawartości molibdenu (Cu :Mo)
w karmie zwierząt.
- za prawidłowy uważa się stosunek 6 : 1,
- za granicznie dopuszczalny uważa się
stosunek 3 : 1 - 2 :1,
- poniżej granicy 2:1 należy spodziewać się zatruć.
Molibden, szczególnie w związkach dobrze
rozpuszczalnych w wodzie łatwo wchłania się z p.
pokarmowego.
Wchłanialność molibdenu ograniczają silnie jony
siarczanowe a także jony miedzi, cynku, żelaza,
ołowiu oraz kwas askorbowy, aminokwasy
zawierające siarkę i białka - przez hamowanie
transportu lub kompleksowanie w treści.
W żwaczu np. anion siarczanowy tworzy z
molibdenianami słabo wchłanialne tiomolibdeniany.
Molibden tylko przejściowo gromadzi się w
kościach i nerkach.
Wydalanie molibdenu zależy w dużej od
zawartości siarki w organizmie. Zwiększona ilość
siarki przyśpiesza wydalanie molibdenu.
Molibden hamuje wchłanianie miedzi i fosforu.
Mechanizm uszkodzeń związany jest głównie z
narastaniem niedoboru miedzi, w wyniku
hamowania wchłaniania tego pierwiastka przez
nadmiar molibdenu.
Wiele zmian wynika z hamowania aktywności
metaloenzymów zależnych od miedzi np.
- zmiany w skórze związane są z hamowaniem
tyrozynazy,
- niedokrwistość z hamowaniem ferrooksydazy,
- zmiany w kośćcu z inhibicją oksydazy lizylowej.
Zatrucie molibdenem ma charakter przewlekły, a
występujące objawy związane są z postępującą
anemią, silnymi objawami pokarmowymi oraz
zaburzeniami gospodarki mineralnej manifestującymi
się anomaliami ze strony kośćca i skóry
U zwierząt obserwuje się następujace objawy:
ogólne - anemia, osłabienie, spaczone łaknienie, utrata wagi, kacheksja, odwodnienie
ze strony przewodu pokarmowego: wodnista, cuchnąca
biegunka zawierająca bąble gazu, oporna na leczenie
ze strony kośćca: zniekształcenia kości długich, narośla kostne, kulawizny, samorzutne złamania kości długich
ze strony skóry: łamliwość i wypadanie włosów, zmiany w pigmentacji sierści (żółte przebarwienia białej sierści) U jagniąt pochodzących od matek pobierających duże dawki molibdenu wystąpić może enzootyczna ataksja
• wychudzenie,
• stany zapalne w przewodzie pokarmowym
• osteoporoza, deformacje kości długich, złamania,
paciorkowate zgrubienia na żebrach,
• wykrwawienia pod okostną
• zmiany skórne
• wywiad,
• objawy kliniczne,
• zmiany anatomopatologiczne,
• wykazanie nienormalnych stężeń miedzi i molibdenu
we kwi i wątrobie oraz zbadanie stosunku obu
pierwiastków w karmie.
Usunięcie paszy zawierającej nadmiar molibdenu.
Podawanie związków miedzi (uwaga na owce)
- siarczan miedzi w dawce 1 g/50 kg m.c.
- 1-5% dodatek siarczanu miedzi do lizawek
- parenteralnie - glicynian miedziowy 60 mg na
cielę, 120 mg dla dorosłego bydła - co 6 miesięcy.
Zadbanie o właściwy poziom miedzi w stosowanej
paszy.