PROFILAKTYCZNEJ
Metoda szkolnej interwencji profilaktycznej
Szkolna interwencja profilaktyczna jest programem z obszaru profilaktyki drugorzędowej (selektywnej) i dotyczy zapobiegania zachowaniom ryzykownym młodzieży szkolnej.
Interwencja jest pomocna w planowaniu wsparcia dla uczniów sięgających po alkohol, papierosy, narkotyki oraz diagnozowaniu stopnia zagrożenia.
Autorzy programu: Anna Borucka, Katarzyna Okulicz-Kozaryn, Agnieszka Pisarska, Krzysztof Ostaszewski – Pracownia Profilaktyki Młodzieżowej „Pro-M” (Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie).
Warunki wprowadzenia programu:
• wdrożenie programu (zmiany) ma charakter systemowy,
• podjęcie decyzji przez radę pedagogiczną o stosowaniu metody interwencji w szkole,
• rozwój motywacji nauczycieli do rozwijania swoich kompetencji zawodowych.
Szkolna interwencja profilaktyczna
ELEMENTY METODY
1) Diagnoza: ma na celu zaplanowanie adekwatnych działań wobec ucznia oraz ocenę skali problemów związanych z używaniem przez niego środków odurzających.
2) Porada: w czasie której zostaje jasno wyrażone stanowisko szkoły zabraniające picia alkoholu, palenia papierosów lub brania narkotyków oraz motywowanie ucznia do uczestniczenia w dalszych działaniach interwencyjnych – m.in. poprzez przekazanie informacji na temat bezpośrednich zagrożeń dla zdrowia, a nawet życia związanych z używaniem określonego środka. Informuje się o tym, że sprawa zostanie przekazana rodzicom.
3) Kontrakt: opracowywany przez rodziców we współpracy z wychowawcą i potem przedstawiany dziecku, które ma prawo do negocjowania zawartych w nim ustaleń.
Kontrakt podpisywany jest przez szkołę, rodziców i ucznia i określa:
• zobowiązanie ucznia do nieużywania środków odurzających;
• przywileje, które zostały odebrane uczniowi w następstwie używania przez niego środków odurzających oraz sposób ich stopniowego odzyskiwania;
• zasady zachowania w domu i szkole;
• konsekwencje związane z nieprzestrzeganiem ustaleń.
4) Monitorowanie kontraktu. Wymaga stałej wymiany informacji między szkołą a domem.
Szkolny program profilaktyki
Reforma systemu edukacji wprowadziła obowiązek posiadania przez
szkołę czterech podstawowych dokumentów, które sprzyjają
konsekwentnemu realizowaniu misji szkoły. Są to:
1) szkolny program wychowania opisujący wypracowane przez
nauczycieli, rodziców oraz uczniów cele i strategie wychowawcze
realizowane w szkole,
2) szkolny program nauczania obejmujący treści nauczania niezbędne do wypełnienia misji szkoły i osiągnięcia celów wychowawczych,
3) szkolny system oceniania umożliwiający uczniom branie
odpowiedzialności za własny rozwój i dojrzewanie,
4) szkolny program profilaktyki wspomagający wychowanie i nauczanie w kontekście przyjętych celów wychowania i nauczania.
Szkolny program profilaktyki
Co to jest szkolny program profilaktyki?
Szkolny program profilaktyki jest to projekt systemowych rozwiązań w środowisku szkolnym, który uzupełnia wychowanie i ukierunkowuje je na:
wspomaganie ucznia w radzeniu sobie z trudnościami, jakie zagrażają prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu;
ograniczanie i likwidowanie czynników ryzyka (jednostkowych,
rodzinnych, rówieśniczych, szkolnych, środowiskowych), które zaburzają prawidłowy rozwój ucznia i dezorganizują jego zdrowy styl życia;
inicjowanie i wspomaganie czynników chroniących (jednostkowych, rodzinnych, rówieśniczych, szkolnych, środowiskowych), które sprzyjają prawidłowemu rozwojowi ucznia i jego zdrowemu życiu (Gaś, 2003, 2006).
Podstawa prawna szkolnego programu profilaktyki
Szkolny program profilaktyki
Model konstruowania szkolnego programu profilaktyki
I. FAZA WSTĘPNEJ IDENTYFIKACJI
CEL: wyizolowanie, nazwanie i ukazanie w szerszym kontekście
teoretycznym objawów wyzwalających niepokój wychowawców i
sugerujących istnienie trudności oraz zagrożeń. Obejmuje trzy kroki:
Krok 1. Identyfikacja objawów
Analizując prawidłowości rozwoju ucznia, szczególną uwagę
zwraca się na ciągłość, systematyczność, konstruktywność i
adekwatność do wieku zmian w dziewięciu podstawowych
wymiarach: emocjonalnym, społecznym, intelektualnym,
kontaktów heteroseksualnych, funkcjonowania zawodowego,
wykorzystania czasu wolnego, poczucia własnej tożsamości oraz
ogólnej filozofii życia.
Kiedy oszacowujemy jakość funkcjonowania człowieka dorosłego
(nauczyciela, rodzica), bierzemy pod uwagę: nastawienie wobec
siebie, rozwój osobisty, autonomię, adekwatne spostrzeganie
rzeczywistości, kompetencję w działaniu oraz jakość relacji
interpersonalnych.
I. FAZA WSTĘPNEJ IDENTYFIKACJI
CEL: wyizolowanie, nazwanie i ukazanie w szerszym kontekście
teoretycznym objawów wyzwalających niepokój wychowawców i
sugerujących istnienie trudności oraz zagrożeń. Obejmuje trzy kroki:
Krok 2. Werbalizacja problemu
Nazwanie problemu, którego rozwiązanie będzie
możliwe dzięki działaniom profilaktycznym.
Przejście od objawu do problemu jest jednocześnie
uwolnieniem się od zjawiska etykietowania osób
dysfunkcjonalnych oraz umożliwia koncentrację na
mechanizmie dysfunkcji oraz czynnikach ryzyka i
czynnikach chroniących.
I. FAZA WSTĘPNEJ IDENTYFIKACJI
CEL: wyizolowanie, nazwanie i ukazanie w szerszym kontekście
teoretycznym objawów wyzwalających niepokój wychowawców i
sugerujących istnienie trudności oraz zagrożeń. Obejmuje trzy kroki:
Krok 3. Teoretyczna perspektywa rozumienia problemu
Do pełnego zrozumienia istoty trudności oraz
szczegółowego zaplanowania procesu
diagnostycznego konieczne jest dookreślenie
teoretycznej koncepcji psychologicznej, wyjaśniającej
naturę obserwowanej dysfunkcji i potencjalne
możliwości przeciwdziałania.
Określenie teoretycznej perspektywy jest również
bardzo ważne w doborze specjalistów, którzy będą
prowadzić działania profilaktyczne.
II. FAZA DIAGNOZY
CEL: oszacowanie przejawów funkcjonowania uczniów, nauczycieli i
rodziców, istotnych dla poznania etiologii dysfunkcji i zaprojektowania przyszłych działań zapobiegawczych. Obejmuje pięć kroków:
Krok 4. Identyfikacja populacji przeznaczonej
do diagnozy
W jej trakcie należy trafnie odpowiedzieć na pytania:
kogo należy objąć badaniami? (czy są to osoby
reprezentatywne dla danego środowiska szkolnego,
czy tylko delegaci do profilaktyki) oraz jak liczna
powinna być grupa (czy uzyskane wyniki dostarczą
wiarygodnych danych na temat populacji i środowiska
szkolnego)?
II. FAZA DIAGNOZY
CEL: oszacowanie przejawów funkcjonowania uczniów, nauczycieli i
rodziców, istotnych dla poznania etiologii dysfunkcji i zaprojektowania przyszłych działań zapobiegawczych. Obejmuje pięć kroków:
Krok 5. Dobór narzędzi diagnostycznych
dokonywany z uwzględnieniem trzech aspektów:
rodzajów zastosowanych metod, ich zgodności
z przyjętą teorią psychologiczną oraz ich wartości
psychometrycznej.
II. FAZA DIAGNOZY
CEL: oszacowanie przejawów funkcjonowania uczniów, nauczycieli i
rodziców, istotnych dla poznania etiologii dysfunkcji i zaprojektowania przyszłych działań zapobiegawczych. Obejmuje pięć kroków:
Krok 6. Realizacja procedury diagnostycznej
Badania diagnostyczne powinny prowadzić osoby
wiarygodne dla badanych, cieszące się autorytetem
osób znaczących w danym środowisku oraz
kompetentne dla współpracowników w działaniach
profilaktycznych.
II. FAZA DIAGNOZY
CEL: oszacowanie przejawów funkcjonowania uczniów, nauczycieli i
rodziców, istotnych dla poznania etiologii dysfunkcji i zaprojektowania przyszłych działań zapobiegawczych. Obejmuje pięć kroków:
Krok 7. Analiza wyników badań
Uzyskany materiał badawczy powinien być poddany
analizom statystycznym (m.in. analizy opisowe, miary
tendencji centralnej, miary rozproszenia, miary
współzależności, miary podobieństw i różnic
międzygrupowych, zaawansowane metody analizy
danych i opartych na nich interpretacjach
jakościowych.
Taka procedura zapobiega intuicyjnym szacunkom
i wycinkowym analizom
II. FAZA DIAGNOZY
CEL: oszacowanie przejawów funkcjonowania uczniów, nauczycieli i
rodziców, istotnych dla poznania etiologii dysfunkcji i zaprojektowania przyszłych działań zapobiegawczych. Obejmuje pięć kroków:
Krok 8. Werbalizacja zaleceń dla szkolnego programu
profilaktyki
Przełożenie zidentyfikowanych prawidłowości
funkcjonowania osób lub grup na postulaty, jakie
powinny być uwzględnione przy konstruowaniu
szkolnego programu profilaktyki.
Działanie to przebiega zgodnie ze schematem:
uzyskane wyniki → stwierdzone prawidłowości →
zalecenia dla szkolnego programu profilaktyki.
III. FAZA KONCEPTUALIZACJI SZKOLNEGO PROGRAMU
PROFILAKTYKI
CEL: ostateczne sformułowanie istoty szkolnego programu profilaktyki.
Obejmuje pięć kroków:
Krok 9. Określenie celu szkolnego programu profilaktyki
Jednoznaczne określenie celu. jakim jest stan
oczekiwany i pożądany, osiągnięty po zrealizowaniu
działań profilaktycznych.
Cel powinien być mierzalny, oparty na przyjętych
założeniach teoretycznych, wykorzystujący zalecenia
płynące z przeprowadzonej diagnozy i uwzględniający
przejawy dysfunkcjonalności poszczególnych osób
i grup.
III. FAZA KONCEPTUALIZACJI SZKOLNEGO PROGRAMU
PROFILAKTYKI
CEL: ostateczne sformułowanie istoty szkolnego programu profilaktyki.
Obejmuje pięć kroków:
Krok 10. Określenie zadań programu
Określenie zadań, których zrealizowanie przez
właściwe osoby i grupy umożliwi osiągnięcie celu
programu.
Sformułowanie zadań jest warunkiem wyznaczenia
osobistej odpowiedzialności realizatorów i
uczestników działań profilaktycznych.
III. FAZA KONCEPTUALIZACJI SZKOLNEGO PROGRAMU
PROFILAKTYKI
CEL: ostateczne sformułowanie istoty szkolnego programu profilaktyki.
Obejmuje pięć kroków:
Krok 11. Określenie struktury i treści programu
Po pierwsze – wskazane jest, aby programem objęte
zostały wszystkie osoby tworzące środowisko szkolne
Po drugie – korzystne jest, aby w programie działań
profilaktycznych uwzględnione zostały możliwie
wszystkie najważniejsze strategie
Po trzecie – szczególną uwagę należy zwrócić na to,
jakie treści profilaktyczne, komu, kiedy, przez kogo
i w jaki sposób będą przekazane
III. FAZA KONCEPTUALIZACJI SZKOLNEGO PROGRAMU
PROFILAKTYKI
CEL: ostateczne sformułowanie istoty szkolnego programu profilaktyki.
Obejmuje pięć kroków:
Krok 12. Określenie sposobu realizacji
w trakcie którego zapadają decyzje dotyczące
harmonogramu i terminów realizacji poszczególnych
przedsięwzięć (w perspektywie roku szkolnego i
poziomów nauczania)
III. FAZA KONCEPTUALIZACJI SZKOLNEGO PROGRAMU
PROFILAKTYKI
CEL: ostateczne sformułowanie istoty szkolnego programu profilaktyki.
Obejmuje pięć kroków:
Krok 13. Określenie strategii ewaluacyjnej
Po pierwsze – czy będzie to ewaluacja wewnątrzszkolna,
ewaluacja zewnętrzna (prowadzona przez zewnętrznych
ewaluatorów), czy też ewaluacja mieszana (zespół
wewnętrznych ewaluatorów kierowany przez zewnętrznego
specjalistę)?
Po drugie – jakie elementy programu objęte zostaną
ewaluacją?
W ramach strategii ewaluacyjnej wskazane jest także
zaplanowanie sposobu upublicznienia uzyskanych wyników.
KONIEC