Majmonides, Mosze Ben Majmon, Rambam,
ur. 30 III 1135, Kordoba, zm. 13 XII 1204, Kair,
żyd. teolog i filozof; wielki arystotelik i racjonalista żyd. średniowiecza.
W 1148 porzucił Kordobę z powodu nietolerancji rel.; 1159–60 żył w Fezie, a od 1165 w Fustat (Kair),
pełniąc funkcję nadwornego lekarza muzułmańskiej dyn. Ajjubidów; był także przełożonym tamtejszej gminy
żydowskiej.
M. dążył do uzgodnienia wyników nauki z tekstem Biblii, przestrzegając równocześnie odrębności filozofii i
teologii;
głosił, że nieśmiertelność i zbawienie polegają na pośmiertnym utrwaleniu tego, co człowiek wypracował
intelektem.
Wiara bez refleksji sztuczna i mechaniczna
Pragnie zinterpretować nauki rabiniczne jak i biblijne w celu dostosowania ich do racji rozumowych
Próba znalezienia dla micwot – przykazań Tory, podstaw racjonalnych i historycznych. Maja trzy główne cele:
1) zapewnienie stabilności społecznej
2) pobudzanie indywidualnego doskonalenia moralnego
3) wpajanie prawidłowych pojęć religijnych, prowadzących człowieka do poznania Boga
Pierwsze dwa do przykazań o naturze etycznej, trzecie nakazy zrytualizowane.
Prawa biblijne dot. czystości rytualnej, służyć maja ograniczeniu kontaktu ze Świątynią bo nieczystym nie
wolno przekraczać progu ani uczestniczyć w obrzędach ofiarnych . budzi to w człowieku szacunek dla służby
bożej i pokorę
Biblia wykorzystuje istniejące w owym czasie zwyczaje i nadaje im nowy kierunek etyczno-religijny.
Rytuał ofiarny uważa za ustępstwo na rzecz kultu i obrzędów znanych izraelitom z kontaktów z poganami. W
celu oderwania od tych ognisk przykazanie składania ofiar tylko bogu i tylko w sposób który wykorzeniliby
pogańskie zasady kultów.
Będąc w Egipcie nawracał karaimów na judaizm talmudyczny za co zdobył sobie szacunek krytyków.
Główne dzieła Majmonidesa:
Przewodnik błądzących (More Newuchim) (napisanego w języku arabskim) Dalalat al-ha’irin, 1185 a 1190
r.– podstawowe dzieło filozoficzne Majmonidesa. We wstępie zawarta została klasyczna formuła zasad
doktrynalnych judaizmu oraz podstawy racjonalistycznych poglądów filozoficznych, które wywarły wpływ na
filozofię scholastyczną. Próba pomocy żydom na wygnaniu, którzy byli zagubieni w naukach filozofii greckiej
i nie umiejących jej pogodzić z judaizmem.
Podejmuje również problem relacji filozofii do prawa, przy czym przez filozofię rozumiał M. filozofię gr., a
przez prawo żyd. — prawo objawione.
Dzieło składa się z 3 części, w których M. podjął kolejno problem Boga, świata i obowiązków człowieka.
1. Bóg głosił radykalną teologię negatywną, która kwestionuje wszystkie atrybuty orzekane o Nim
jako nieadekwatne. Bóg jest jeden i absolutnie transcendentny. Dowodził istnienia Boga jako
pierwszego Poruszyciela, pierwszą Przyczynę i konieczny Byt
2. Świat Na pytanie, czy świat został stworzony, czy jest wieczny, M. odpowiedział, że problem ten
nie może być rozstrzygnięty za pomocą logiki, ponieważ argumenty nie rozstrzygają żadnej z
możliwości; sam jednak jako wierzący Żyd opowiedział się za ideą stworzenia.
3. człowiek obowiązki człowieka określa prawo
Dzieło M. wywarło duży wpływ na średniow. scholastykę, w tym na Tomasza z Akwinu i Alberta Wielkiego,
poprzez anonimowy przekład Dux seu Director dubitantium.
Dzięki wydaniu 1742 stało się ono dziełem kultowym żyd. oświecenia (haskala).
Komentarz do Miszny (Perush ha-Mishnah) - napisany w celu podniesienia rangi Miszny, jako
samodzielnego, pełnoprawnego źródła studiów. Miał służyć zarówno jako wstęp do Talmudu jak i jego
rewizja, poprzez przegląd różnych interpretacji ze wskazaniem właściwych. Sformułował tu tzw. Trzynaście
zasad wiary, opisujących podstawy wiary judaizmu: 1) Istnienie Boga, 2) Jedność Boga, 3) Duchowa i
niecielesna natura Boga, 4) Wieczna natura Boga, 5) Jedynie Bóg powinien być przedmiotem kultu, 6) Objawienie Boga przez proroków, 7) Wyższość Mojżesza w stosunku do innych proroków, 8) Boże Prawo
dane na Synaju, 9)Niezmienność Tory jako Bożego Prawa, 10) Boża presciencja (przedwiedza) ludzkich
działań, 11) Nagroda za dobro, kara za zło, 12)Przyjście Mesjasza żydowskiego,13) Zmartwychwstanie
umarłych
Kodyfikacja Halachy – Miszne Tora (Jad ha-Czazaka) (1180) wkład do żydowskiego systemu
prawnego, którego częścią jest Księga przykazań (Sefer ha-Micwot) – wielka kodyfikacja prawa żydowskiego,
wyodrębniająca i omawiające 613 przykazań prawa Mojżeszowego. Uważał ze judaizm bez refleksji
filozoficznej narażony na uleganie ideom heretyckim. Heretykiem każdy kto uznaje Boga za postać cielesną
bo dosłowne rozumienie antropomorfizmów w Biblii do tego właśnie filozofii.
XIX wieczny ruch mający początek w Niemczech
Wyrósł z Verein für Cultur und Wissenschaft der Juden (1819 zał. Przez Eduarda Gansa), które upadło. Pomimo
tego jego zasady zainspirowały wielu żydowskich myślicieli by włączyli się w szerszy ruch.
Cele:
Dzięki badaniom chcieli Stawiać kulturę żydowską na równi z kulturą europy zachodniej (Niemcy) tak
jak w idei Goethego – Bildung.
skłaniał się ku krytycznemu badaniu żydowskiej literatury i kultury. Żydowscy uczeni-scholastycy
używali naukowych metod badawczych do znalezienia początków i etapów rozwoju żydowskiej
tradycji
Chciano tym samym przywrócić dumę z dziedzictwa żydowskiego
Starali się wprowadzić „studia żydowskie’’ do kręgów uniwersyteckich jako respektowaną dziedzinę
badań, uwalniając ją od poglądu że jest gorszym prekursorem Chrześcijaństwa i studiowaniu go jako
takiego
Opracowali styl nauczania, który pozawalał na kompletną wolność w interpretacji tradycyjnych tekstów
Zrozumienie judaizmu w najszerszym kontekście i zdeterminowanie jego miejsca w ewolucji kultury
ludzkości.
Wiązało się to z uwolnieniem od teologicznych dogmatów, zarówno żydowskich jak i chrześcijańskich
Badanie jedynie racjonalnych aspektów religii
Leopold Zunz (1794–1886), jeden z założycieli, oddał się głownie pracy nad rabinicka literaturą. W
tym czasie Chrześcijańscy myśliciele utrzymywali, że żydowski wkład skończył się wraz z Biblią
(Stary Testament), dlatego Zunz zaczął publikować dzieła z zakresu pobiblijnej literatury rabinicznej.
Kiedy pruski rząd zakazał głosić Sermony w Niemieckich synagogach, na podstawie tego, że są one
wyłącznie pomysłem chrześcijańskim, Zunz napisał „History of the Jewish Sermon” w 1832.
Publikacja ta została nazwana najważniejszą żydowską książką opublikowana w XIX wieku. Wykłada
zasady dla badań nad Rabiniczną egzegezą (Midrasz) i Sidurem (modlitewnik)
Nastawienie względem religii:
Cały ruch miał tendencje prezentować judaizm jako relikt historyczny, z częstymi apologetycznymi
przeładowniami, oraz często ignorujący sprawy współczesne/obecnie ważne
Zunz wysnuł wniosek, że Judaizm się skończył, i że zadaniem Wissenschaft des Judentums jest
wykazać jakie dobre bogactwo i różnorodność wniósł do cywilizacji. W podobnym duchu
Steinschneider powiedział, że ów ruch ma zapewnić odpowiedni pochówek judaizmowi, w którym
nauczanie tegoż wyda mu właściwy i odpowiedni nekrolog.
Niemniej przez większość swojego istnienia pominąwszy kilku najbardziej znanych praktykujących jak
Steinschneider, którzy otwarcie byli oponentami religii, ruch ten był religijny – duża liczba rabinów na
żydowskich seminariach, przygotowywała swoich studentów do posługi rabinackiej.
Ta natura religijna tegoż ruchu sprawiła, iż wydawał się on jeszcze bardziej groźny w oczach przeciwników. Chrześcijanie sądzili, ze bardziej liberalna forma judaizmu przyciągnie konwertytów i
powstrzyma żydów od przyjmowania chrześcijaństwa, tym samym rząd zmusił Zenza do zamknięcia
synagogi.
Ruch ten był krytykowany za swoje tendencje apologetyczne – jego determinizm w demonstrowaniu
faktu, że żydzi nie są kulturowo gorsi.
Nie zainteresowani nacjonalizmem, a konkretnie syjonizmem
Wielu uczonych jak Frankel i Graetz, pomimo iż stosowali metody krytyczne w swoich badaniach,
dalej uważali historie i religie żydowską za odzwierciedlenie boskiego objawienia i przewodnictwa, a
niektórzy jak Hoffman odnosili to również do słów Biblii