TEMAT: Jak opisać muzykę? Dokonaj analizy porównawczej fragmentów powieści „Chłopi” Władysława

Reymonta i „Cudzoziemka” Marii Kuncewiczowej; zwróć uwagę na sposoby ujęcia motywu muzyki i jego funkcje w

utworach.

Motyw muzyki pojawia się w wielu utworach i odgrywa ważną rolę. Pojawia się w utworach romantycznych –

choćby w „Kordianie” Juliusza Słowackiego, jest widoczny również w dorobku artystów z późniejszych epok m.in. w

„Weselu” Stanisława Wyspiańskiego. Topos muzyki widoczny jest również w „Chłopach” Władysława Reymonta i

„Cudzoziemce” Marii Kuncewiczowej. Bliższa analiza i interpretacja fragmentów obu utworów pozwoli porównać sposób

prezentacji tego motywu.

Władysław Stanisław Reymont prezentuje topos muzyki m.in. w opisie wesela Macieja Boryny z Jagną

Paczesiówną. Prezentacji dokonuje z perspektywy trzecioosobowego narratora wszechwiedzącego o cechach „wiejskiego

gaduły” – posługującego się gwarą. Dzięki zastosowaniu stylizacji na język środowiska chłopskiego Reymont scena z

wesela zyskuje na wiarygodności. Zabieg noblisty widoczny jest w sposobie opisywania świata przedstawionego1 np. „ ino

jakby kto tęczę rozsypał” – służy jak najwierniejszemu ukazaniu życia i obyczajów mieszkańców Lipiec.

W opisie muzyki uderza dynamizm sceny – jest ona widoczna w zachowaniu Boryny, które zostaje ukazane dzięki

zwrotom o zabarwieniu emocjonalnym i jednocześnie silnie oddziałującym na zmysły – wizyjność obrazu np. „ z miejsca

rymnął takiego oberka, aż dyle zaskowyczały, (…) hulał siarczyście”. Taniec Macieja z Jagną służy Reymontowi do

ukazania charakteru ludowej kapeli – aby jak najwierniej oddać jej naturę stosuje onomatopeje np. brzękliwe, wyliczenia

np. „ wyrywać i przytupywać, śpiewać, tańcować i co ten największy pęd brać.” . Muzykanci są równie zaangażowani jak

nowożeńcy i goście Boryny. Z zaaferowaniem przygrywają pierwszemu gospodarzowi w Lipcach. Dynamizm sceny

wzmacnia nagromadzenie czasowników i bezokoliczników, wykrzyknień, które dodają jej ekspresji – „ I tańcowali! ”.

Reymont stosuje również porównania właściwe środowisku chłopskiemu – „ mazury, długie kiej miedze, rozłożyste jako te

Maćkowe grusze” Opisy ludowych tańców – krakowiaków, mazurów i oberków (tu: obertasów) wzbogaconych epitetami o

emocjonalnym charakterze np. wściekłe, oszalałe, zawadiackie, porównaniami np. „ owe krakowiaki, drygliwe,

baraszkujące, ucinają, brzękliwą nutą (…) jako te pasy nabijane” oddają mentalność mieszkańców Lipiec, ich

intensywność i radość przeżywania, witalność, sposób, w jaki „ chłopski naród się weseli w przygodny czas”. U Reymonta

służą do oddania emocji i przeżyć bohaterów.

Maria Kuncewiczowa w „Cudzoziemce” prezentuje muzykę przez pryzmat opisu wrażeń jakie wywiera noc na

utalentowanej skrzypaczce – Róży Żabczyńskiej. Widok światła księżyca przywodzi jej na myśl strunę e, stopniowo zdaje

jej się, że „ niczym innym nie była piękna noc, tylko koncertem D-dur Brahmsa”. Wprawdzie mamy do czynienia z narracją

trzecioosobową, ale narrator usuwa się w cień (unika komentowania i oceniania wydarzeń ) – dzięki zastosowaniu mowy

pozornie zależnej oddane są przede wszystkim przeżycia tytułowej „cudzoziemki”.

Powyższy fragment został zdominowany przez opis nocy – w wyobraźni Róży koncertu D-dur Brahmsa. Skupienie

głównej bohaterki, jej zachowanie wskazuje na szczególny stosunek do muzyki, która jest dla niej sensem życia, sposobem

wyrażania emocji, wrażeń, uczuć. O intensywności przeżyć jakich doznaje świadczy jej zaangażowanie w grę na

skrzypcach – naprężone jak struna mięśnie, perlisty pot na czole, i płacz, na myśl o tym, że „ zniszczyła piękno tej nocy”.

Przekonanie o własnym niedołęstwie – jak to ujęła bohaterka – może dowodzić jej niespełnionych ambicji i częściowo

tłumaczy jej reakcję. Obraz nocy oddany jest przez oddziałujące na zmysły (szczególnie słuch i wzrok) synestezje np.

„ dźwięczna, jedwabista pełnia”, „ dźwięk światła”, epitety – „ piękna noc”, „ księżycowa noc”. Ponieważ Maria

Kuncewiczowa przedstawia nocny koncert z perspektywy skrzypaczki, opis zdominowany jest przez terminologię

muzyczną – stąd wyliczenia instrumentów „ wiolonczele, flety, altówki Brahmsowskiego koncertu,” i „fachowe” pojęcia

typu „ scherzanda”, „ tutti”. Występują onomatopeje np. „ szumieć” „ szelest”, porównania, które jak cały obraz mają

zabarwienie emocjonalne np. „ modlitwy jak miłosne scherzanda” „ cisza czarna jak zaskórna woda”. W opisie nocnej gry

Róży następuje stopniowanie jej emocji – od uniesienia i zachwytu po rozpacz i poczucie niespełnienia, które odczuwa po

zakończeniu gry na skrzypcach. Można powiedzieć, że w tym momencie jest pod władzą muzyki – siły, która nadaje sens

jej życiu. W jej opisie kontrastuje ekspresja i dynamizm w zachowaniu Róży z nocną ciszą.

Analiza powyższych fragmentów pokazuje, że muzyka może być opisywana w różny sposób. U Władysława

Reymonta motyw służy do dopełnienia obrazu Lipieckiej społeczności, natomiast u Marii Kuncewiczowej umożliwia

dopełnienie charakterystyki Róży Żabczyńskiej. O ile u autora „Chłopów” piękno muzyki wiejskiej oddane jest dzięki

pełnym ekspresji wypowiedziom „wiejskiego gaduły” o tyle u autorki „Cudzoziemki” obraz i rola muzyki uwidacznia się

dzięki zachowaniu głównej bohaterki (przy subtelnym ograniczeniu roli narratora). Choć obraz tańca Boryny i gry

wiejskiej kapeli (ze względu na radosny charakter) kontrastuje z poważnym koncertem Brahmsa w obu utworach motyw

spełnia podobną rolę – służy ukazaniu ludzkich przeżyć i emocji.

1 Narrator nie zachowuje do niego dystansu – relacja ma zabarwienie emocjonalne?