FIZYKOTERAPIA
Profilaktyka
i leczenie fizykalne
odleżyn
Fot. 1. Pacjent AB – odleżyna na szczycie kikuta przed leczeniem
Autorzy przedstawiają wybrane fizykalne metody profilaktyki i leczenia odleżyn.
W pracy omówiono zastosowanie materacy przeciwodleżynowych, opatrunków, zabiegów elektroterapeutycznych oraz sonoterapii.
Odleżyny to uszkodzenia skóry o cha-
ny od stanu klinicznego chorego i czynni-rakterze owrzodzeń. Są efektem ciągłego ków ryzyka. U chorych nieprzytomnych
i znacznego niedokrwienia tkanek, wy-
odleżyna może powstać nawet w ciągu
wołanego przez długotrwały bądź powta-
2 godzin, u innych – w ciągu 14 dni od rzający się ucisk prowadzący do zaburzeń chwili unieruchomienia.
troficznych.
Fot. 2. Pacjent AB – odleżyna na szczycie kikuta po leczeniu
Profilaktyka odleżyn
Patofizjologia odleżyn
W zapobieganiu odleżynom główną rolę
niecznie należy zapewnić wspomaganie
Odleżyny są skutkiem niedokrwienia, uwa-odgrywają materace przeciwodleżynowe
dopływu krwi do tkanek poprzez zmienny runkowanego uciskiem przekraczającym
oraz usprawnianie ruchowe (leczenie
ucisk na ciało. Zapewniają to materace ciśnienie włośniczkowe, działającym na ułożeniowe).
przeciwodleżynowe, które nazywa się
skórę i tkankę podskórną przez zbyt długi Materac przeciwodleżynowy pozwala
zmiennociśnieniowymi (dynamicznymi).
czas. Ciśnienie, które przekracza 5,3 kPa zarówno na zmniejszenie, jak i zmianę
Składają się one z wyściółki (elementu do (40 mmHg) i działa przez pewien czas,
ucisku wywieranego na ciało chorego.
leżenia) i zasilacza powietrznego. Element może doprowadzić do martwicy tkanek
Materace statyczne (stałociśnieniowe)
do leżenia zbudowany jest najczęściej
i powstania odleżyn. Z ostatnich badań rozkładają ciężar osoby leżącej na jak z dwóch (czasem trzech) rzędów komór na wynika, że uszkodzenie tkanek może
największą powierzchnię, a tym samym
przemian wypełnianych powietrzem. Ciało być również konsekwencją upośledzenia
zmniejszają jednostkowy nacisk (rozpra-pacjenta podpierane jest naprzemiennie odpływu limfatycznego, który ulega za-szanie ucisku nad wyroślami kostnymi).
w różnych punktach (część ciała zostaje burzeniu przez ciśnienie przekraczające Istnieje wiele rodzajów materacy statycz-podparta przez aktualnie napompowane
8 kPa (60 mmHg).
nych: z wypełnieniem z granulatu styropia-komory, a pozostała część znajdująca się Ucisk mechaniczny wywołuje zamknięcie
nowego, z siemienia lnianego, z łuski gryki, nad odpompowanymi komorami pozostaje
naczyń włosowatych, niedokrwienie,
żelowe, wodne, piankowe czy powietrzne.
całkowicie wolna od nacisku). Materace niedotlenienie, a następnie zwolnienie Najczęściej wykorzystuje się materace wy-zmiennociśnieniowe nie usuwają wszyst-
przemiany komórkowej, prowadząc do
konane z gąbki poliuretanowej. Materace kich bezpośrednich przyczyn powstawa-
śmierci komórek i tkanek oraz powstania stałociśnieniowe zalecane są pacjentom nia odleżyn, ale poprzez cykliczną zmianę odleżyny.
długotrwale unieruchomionym o małym
punktów podparcia ograniczają czas
W rozwoju odleżyny istotną rolę odgrywa ryzyku powstania odleżyn. Ich wadą jest oddziaływania na daną partię ciała w ta-stan skóry. Ochrona skóry przed wtar-
brak chwilowego całkowitego odciążenia kim stopniu, że nie dochodzi do rozwoju gnięciem drobnoustrojów opiera się na
poszczególnych partii tkanki i wywieranie odleżyn. Zanikanie ciśnienia i jego wzrost następujących mechanizmach: warstwa
na ciało pacjenta stałego nacisku, który od zera do wartości maksymalnej powo-rogowa jest barierą dla drobnoustrojów, zwiększa się wskutek tzw. efektu kumu-dują zwiększenie ukrwienia części ciała, a niskie stężenie jonów wodorowych na
lacyjnego i powoduje powstanie odleżyn.
które stykają się z materacem. Chorzy nie powierzchni skóry stwarza niekorzystne Do ich niewątpliwych zalet należą stosun-czują zmęczenia spoczynkowego mięśni,
warunki do rozwoju bakterii. Jeśli zwięk-kowo niska cena, prosta obsługa i wysoki szybciej wracają do zdrowia lub łatwiej sza się zasadowość, następuje koagulacja (subiektywny) komfort leżenia związany znoszą długotrwałe unieruchomienie.
w warstwie rogowej naskórka i zmniej-
z nieruchomą powierzchnią materaca.
Zmiana punktów podparcia i nieustający szenie odporności na infekcję bakteryjną.
Natomiast chorym, u których występuje
lekki masaż zabezpieczają pacjenta przed Czas wystąpienia odleżyny jest uzależnio-znaczne ryzyko powstania odleżyn, ko-
powstawaniem odleżyn. Materace zmien-
nociśnieniowe należy dobierać indywidualnie dla każdego chorego w zależności od application of antidecubital matresses, jego stanu, stopnia ryzyka rozwoju odleżyn Decubital ulcers – prevention and
physical therapy
dressings, electrotherapeutical procedu-
(określone wg skali Waterlow) lub stopnia The authors presents some physical res and sonotherapy.
istniejącej zmiany troficznej. Miejsca szcze-methods of decubital ulcer prevention Key words: decubital ulcers, prevention, gólnie narażone na rozwój odleżyn (potyli-and therapy. In this article is described therapy.
ca, łokcie, pięty) podpiera się dodatkowo za pomocą poduszek i podkładek.
REHABILITACJA W PRAKTYCE 2/2006
31
FIZYKOTERAPIA
ruchowych, a jedynie uczucie mrowie-
nia. Używa się elektrod z przewodzącej gumy węglowej. Elektroda czynna jest
dopasowana wielkością do rozmiaru
odleżyny i układana na podkładzie z gazy nasączonej solą fizjologiczną bezpośrednio na powierzchni ubytku. Elektrodę bierną mocuje się w odległości od kilkunastu do kilkudziesięciu centymetrów od czynnej.
Pojedynczy zabieg trwa 50 minut. Prowadzi się je raz dziennie przez kolejne 6 dni w ciągu całej serii leczniczej. Leczenie rozpoczyna się każdorazowo od stymulacji katodowej, którą prowadzi się aż do oczyszczenia odleżyny z wydzieliny rop-nej. Czas jej trwania wynosi do 2 tygodni Fot. 3. Pacjentka UJ – odleżyna przed leczeniem w zależności od stopnia zanieczyszczenia ubytku wydzieliną. Następnie rozpoczyna się stymulację anodową, kontynuując ją do czasu zagojenia (poszczególne etapy gojenia odleżyn za pomocą EWN przed-stawiono na zdjęciach).
Do fizykalnego leczenia odleżyn stosuje się również sonoterapię. Zabiegi prowadzi się za pomocą zmiennej fali ultradźwiękowej o współczynniku wypełnienia okresu
1/5 (czas impulsu 2 ms, czas przerwy 8 ms) i częstotliwości 1 MHz. Wykorzystuje się gęstość mocy 0,5 W/cm2. W przypadku od-leżyn na tułowiu głowicę ultradźwiękową łączy się z jałowym żelem lub olejem para-finowym. Natomiast do nadźwiękawiania
odleżyn na kończynach korzystniej jest Fot. 4. Pacjentka UJ – odleżyna po leczeniu zastosować metodę immersyjną. W tym
celu używa się plastikowego wiadra z wodą Leczenie fizykalne odleżyn
W leczeniu odleżyn przydatne są galwani-o temperaturze 34°C. Pacjent wkłada koń-
Obecnie stosuje się opatrunki wykonane zacja i jontoforeza nowokainowa. Do za-czynę do wiadra (odleżyna musi znaleźć z biologicznych, półsyntetycznych i syn-biegów galwanizacji stosuje się prąd stały się pod powierzchnią wody). Głowica ul-tetycznych materiałów, które utrzymują o gęstości natężenia od 0,1 do 0,3 mA/cm2
tradźwiękowa umieszczona na specjalnym wysoką wilgotność na powierzchni rany.
powierzchni elektrody czynnej. Czas za-statywie również znajduje się wewnątrz Wilgotne środowisko jest korzystne dla biegu wynosi 10 minut, przeprowadza się wiadra (pod wodą) w odległości 2 cm od procesu gojenia, ponieważ pozwala na
go kilka razy na dobę. Zabiegi wykonuje odleżyny. Stosuje się głowicę o powierzch-migracje komórek, a podczas wymiany
się codziennie. W galwanizacji elektrodę ni 10 cm2. Czas trwania pojedynczego
opatrunku nie powoduje zerwania lub
czynną (katodę) układa się na odleżynie zabiegu zależy od wielkości ubytku. Odle-uszkodzenia nowo powstałej tkanki. Opa-na podkładzie z gazy zamoczonej w 0,9%
żyna o powierzchni 5 cm2 lub mniejsza po-trunki wytwarzają lekko kwaśny odczyn, NaCl. Elektrodę bierną (anodę) należy
winna być nadźwiękawiana przez 5 minut co hamuje rozwój infekcji bakteryjnej.
ułożyć przeciwlegle. Z kolei do jontoforezy
– czas wydłuża się o minutę dla każdego Stymulują również enzymy lityczne, które używa się 0,5-1% nowokainy. Elektrodę
kolejnego cm2 powierzchni ubytku. Odle-rozpuszczają uszkodzone i martwe tkanki dodatnią umiejscawia się na odleżynie.
żyny o powierzchni większej niż 20 cm2
oraz pobudzają proces angiogenezy i ziar-Obwód elektryczny zamyka się przez
są dzielone na dwie części i poddawane ninowania. Nie przylegają bezpośrednio elektrodę ujemną odległą o około 20-30 cm osobnym zabiegom o podobnym czasie
do rany i pozwalają na swobodne odparo-od czynnej. Stosuje się małą dawkę prądu trwania. Sonoterapię prowadzi się raz
wanie z powierzchni oraz na przenikanie 0,01-0,1 mA/cm2 elektrody czynnej. Czas dziennie, codziennie – tak, by u każdego gazów, a także usuwają nadmiar wysięku pojedynczego zabiegu wynosi 20 minut.
pacjenta wykonać 28 zabiegów w trakcie i toksyczne cząsteczki. Są wodoodporne, Z nowoczesnych zabiegów elektroterapeu-całej terapii. W przypadku niepełnego
izolują odleżynę termicznie, powodując tycznych przy użyciu prądu zmiennego
wyleczenia terapię można powtórzyć po
utrzymanie temperatury zbliżonej do
obiecującą jest elektrostymulacja wyso-1-2-miesięcznej przerwie.
ciepłoty ciała. Zmniejszają dolegliwości konapięciowa (EWN). Jest to stosunkowo bólowe poprzez spadek prężności tlenu (hi-nowa metoda lecznicza znana głównie
DR MED. JAKUB TARADAJ
poksja), a także hamują produkcję prostaw Stanach Zjednoczonych, a od kilku lat Kierownik Katedry Fizjoterapii WSPS w Dąbrowie Górniczej glandyn E2 – substancji odpowiedzialnych coraz szerzej stosowana w krajach Euro-za uwrażliwianie zakończeń nerwowych
py Zachodniej oraz w Polsce. W trakcie MGR ROMAN KOSTUR
na bodźce bólowe. Opatrunki są łatwe
leczenia stosuje się dwa trójkątne impulsy Kierownik Działu Rehabilitacji Szpitala Wojewódzkiego do założenia i usunięcia. Wyróżnia się pulsujące o łącznym czasie trwania 100 µs Chirurgii Urazowej im. dr. J. Daaba w Piekarach Śląskich opatrunki hydrokoloidowe, alginianowe, i częstotliwości 100 Hz; wartość napięcia hydrożele, poliuretanowe, hydropolime-wynosi 100 V. Stymulację przeprowadza
Piśmiennictwo u autorów i w „RwP+”
rowe, celulozowe i dekstranomery.
się prądem, który nie wywołuje efektów (www.elamed.com.pl/rehabilitacja)
32
REHABILITACJA W PRAKTYCE 2/2006
1. Rosińczuk - Tonderys J, Uchmanowicz I, Arendarczyk M: Profilaktyka i leczenie odleżyn.
Wyd. Continuo, Wrocław, 2005
2. Taradaj J, Franek A, Cierpka L, Błaszczak E: Elektrostymulacja wysokonapięciowa we wspomaganiu gojenia owrzodzeń troficznych. Wiad Lek 2004, 7 - 8, 374 - 7
3. Taradaj J: Ocena przydatności elektrostymulacji wysokonapięciowej we wspomaganiu gojenia owrzodzeń żylnych podudzi, po leczeniu chirurgicznym. Rozprawa doktorska.
Wydział Lekarski ŚAM w Katowicach, 2003