czynności organów procesowych zmierzające do wymuszenia spełnienia obowiązków procesowych luz zapewnienie prawidłowego toku procesu
I. Istota i kategorie
●
łączy je element przymusu (często fizyczny) lub jego zagrożenie
●
zawsze ograniczają prawa obywatelskie
●
w mniejszym lub większym stopniu dolegliwe
●
wg podziału doktrynalnego wyróżniamy:
1. zatrzymanie
2. środki zapobiegawcze
3. środki wymuszające spełnienie obowiązków procesowych (kary
porządkowe, przymusowe doprowadzenie)
4. środki wymuszające zachowanie porządku w czasie rozprawy – policja
sesyjna
5. zabezpieczenie majątkowe
●
wg podziału kodeksowego wyróżniamy:
1. zatrzymanie
2. środki zapobiegawcze
3. poszukiwanie oskarżonego i list gończy
4. list żelazny
5. kary porządkowe
6. zabezpieczenie majątkowe
→ warunki zastosowania:
a. tylko w warunkach i formach przewidzianych przez przepisy prawa – zakaz analogii
b. niezbędność zastosowania
c. zastosowanie, aby ograniczyć do minimum uboczne skutki zdrowotne, majątkowe,
dot. sytuacji życiowej oskarżonego i jego bliskich
Ad.1. Zatrzymanie art. 243-248 KPK
krótkotrwałe pozbawienie wolności celem zastosowanie środka zapobiegawczego sensu stricte lub przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej albo oskarżonego do organu procesowego
* zatrzymanie porządkowe – prewencyjne, w stosunku do osób stwarzających zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego, a także dla mienia – zapobieżenie tym zagrożeniom
* zatrzymanie penitencjarne – policja ma prawo zatrzymywania osób pozbawionych wolności, które na podstawie zezwolenia opuściły areszt śledczy albo zakład karny i w wyznaczonym terminie nie wróciły do niego – dot. także służby więziennej
* zatrzymanie administracyjne – stosowane przez policję, na okres 24h, osób, które swoim zachowaniem dają powód do zgorszenia w miejscu publicznym lub w zakładzie pracy, znajdują się w sytuacji zagrażającej ich życiu lub zdrowiu albo zagrażają życiu lub zdrowiu innych osób
* zatrzymanie celem przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej – zarządza sąd, a prokurator w postępowaniu przygotowawczym art.247§1 KPK – taką osobę zatrzymuje policja bezpośrednio np. w mieszkaniu, zakładzie pracy i doprowadza ją do sądu lub prokuratora – możliwe przeszukanie pomieszczeń
legitymowanie – bardzo krótkotrwałe zatrzymanie w celu stwierdzenia tożsamości osoby (uzasadnione wypadki)
p
rawo ujęcia – przy oczywistości popełnienia przestępstwa, przysługuje każdemu (nie ma znaczenia: obywatelstwo, funkcja, stosunek do sprawcy):
1. na gorącym uczynku przestępstwa In flagranti
2. w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa, gdy zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości
→ niezwłoczne oddanie w ręce Policji
z
atrzymanie bezpośrednie – Policja, może zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła przestępstwo, a zachodzi obawa, że się ukryje lub zatrze ślady przestępstwa lub nie można ustalić tożsamości
z
atrzymanie procesowe – z chwila oddania osoby podejrzanej w ręce Policji, gdy nie zwalnia jej się natychmiast na wolność, lub z chwilą bezpośredniego zatrzymania – czas zatrzymania ściśle określony w Konstytucji i KPK
→ „ zatrzymany powinien być w ciągu 48h od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić w ciągu 24h, jeżeli od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie o tymczasowym aresztowaniu wraz z
1
przedstawionymi zarzutami” – czas biegnie nie od ujęcia, ale od zatrzymania bezpośredniego; liczy się czas faktycznego zatrzymania – później obligatoryjnie zaliczany na poczet kary
→ koniec 24 godzinnego terminu, gdy:
1. ustanie przyczyna zatrzymania
2. zatrzymany zostanie przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o
zastosowanie tymczasowego aresztowania
3. zatrzymany zostanie zwolniony, ponieważ prokurator nie postawiło wniosku o
tymczasowe aresztowanie
4. sąd lub prokurator wydał polecenie zwolnienia art.248p.1 KPK
*
termin bezwzględnie nieprzekraczalny
→ termin 24 godzinny – biegnie od przekazania do dyspozycji sądu zatrzymanego wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania
gwarancje praw zatrzymanego:
1. natychmiastowe poinformowanie o przyczynach zatrzymania i o przysługujących mu prawach – należy go także wysłuchać art.,244§2 KPK
2. pouczenie o prawie:
a. do kontaktu z adwokatem i zawiadomieniu osoby najbliższej art.245§2 KPK
b. do zażalenia do sądu art.246§1 KPK
c. o uprawnieniach z art.300 KPK
3. p
rotokół zatrzymania – bezzwłoczne spisanie, przed pierwszym formalnym przesłuchaniem;
zamieszczenie w nim oświadczeń oskarżonego; podejrzany go podpisuje i dostaje odpis –
podstawa zasadności i legalności zatrzymania
4. na jego żądanie należy mu umożliwić kontakt z adwokatem i bezpośrednią z nim rozmowę –
zatrzymujący może zastrzec, że będzie przy niej obecny
5. zażalenie do sądu rejonowego miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania – w celu zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości zatrzymania
6. prawo do zażalenia do prokuratora właściwego miejscowo na sposób przeprowadzenia zatrzymania oraz warunki pobytu w areszcie policyjnym
Ad.2. Środki zapobiegawcze
→ środki przymusu stosowane wobec oskarżonego celem zabezpieczenia prawidłowego toku
procesu
*
tylko do oskarżonego (podejrzanego)
*
zabezpieczenie przed faktami prawdopodobnymi, do których jeszcze nie doszło
*
znacznie bardziej dolegliwe niż pozostałe środki przymusu
*
nie obalają domniemania niewinności, – ale obalenie jest wysoko prawdopodobne
I. Funkcje
A. prewencyjna art.. 249§1 KPK – zasadnicza
●
„zabezpiecza” się oskarżonego dla procesu – np. uniemożliwienie ucieczki
●
utrudnienie naruszania prawidłowego toku procesu np. wpływania na zeznania
świadków
B. ochronna – akcesoryjna
●
zapobieganie popełnieniu nowego przestępstwa – utrata możliwości działania
●
t ymczasowe aresztowanie względnie predeliktualne – sprawca popełnił jedno
przestępstwo i zachodzi podejrzenie, że popełni następne; art.249 §1 KPK
●
t ymczasowe aresztowanie bezwzględnie predeliktualne – nie zarzuca się oskarżonemu
przestępstwa, lecz tylko zachodzi obawa, że jeżeli dłużej pozostanie na wolności to
takie przestępstwo popełni
C. represyjna – akcesoryjna
●
skutek uboczny kar zapobiegawczych
●
wykazuje się np. w zaliczalności środków zapobiegawczych na poczet kary i środków
karnych
II. Stosowanie
p
odstawa ogólna : zespół okoliczności, – który musi istnieć w każdej sprawie, by dopuszczalne było zastosowanie środków zapobiegawczych – wskazujący na wysokie prawdopodobieństwo
winy oskarżonego
prawdopodobieństwo tworzą istniejące w chwili podejmowania decyzji dowody
2
prawdopodobieństwo musi być duże
p
odstawy szczególne: okoliczności określone w ustawie, z których przynajmniej jedna musi
zachodzić, niezależnie od ogólnej podstawy, warunkujące zastosowanie środka
zapobiegawczego; art. 258§ 1-3 KPK – szczególne podstawy tymczasowego aresztowania –
stosowanie odpowiednio do innych środków zapobiegawczych
d
yrektywy adaptacji do sytuacji procesowej :
1. środek zapobiegawczy należy niezwłocznie uchylić lub zmienić, jeżeli ustaną
przyczyny, wskutek których został on zastosowanym lub powstaną przyczyny
uzasadniające jego uchylenie lub zmianę – wspólny dla wszytki ś.z. – art.253§1 KPK
2. zastosowany ś.z. może być w postępowaniu przygotowawczym uchylony lub
zmieniony na łagodniejszy również przez prokuratora art.253§2 KPK
3. zasada minimalizacji środków zapobiegawczych – niestosowanie ostrzejszego, jeżeli wystarcza łagodniejszy – art. 257§1 KPK
III. Kompetencja do stosowania środków zapobiegawczych
zastrzeżona na zasadach wyłączności sądowi i prokuratorowi, jednak uprawnienia sądu są nieporównanie szersze niż prokuratora
1.
są
d ma pełną kompetencje we wszystkich stadiach procesu, łącznie z postępowaniem kasacyjnym i o wznowienie postępowania
2.
prokurator może stosować środki zapobiegawcze jedynie w postępowaniu przygotowawczym z
wyłączeniem tymczasowego aresztowania, którego stosowanie należy tylko do właściwości sądu
zażalenie w przedmiocie środka zapobiegawczego
jest uregulowane w ten sposób że stosuje się do niego przepisy o zażaleniu
prawo do zażalenia ma ją tylko:
a. oskarżony,
b. jego obrońca
c. prokurator
d. pokrzywdzony (jeżeli zachodzi po jego stronie gravamen)
→ wyjątki od zasad ogólnych:
1) n a postanowienie sądu w przedmiocie środka zapobiegawczego (w tym tymczasowego
aresztowania) przysługuje zażalenie do sądu odwoławczego (sądu wyższej instancji),
chyba że sam sąd odwoławczy zastosował tymczasowe aresztowanie wówczas
zażalenie przysługuje do innego równorzędnego składu sądu odwoławczego
2) n a postanowienie prokuratora w przedmiocie środka zapobiegawczego zażalenie
przysługuje do sądu rejonowego, w którego okręgu prowadzi się postępowanie
3) sąd ma obowiązek rozpoznać zażalenie niezwłocznie
4) niezależnie od zażalenia oskarżony może składać w każdym czasie wniosek o uchylenie
lub zmianę środka zapobiegawczego
∗ w przedmiocie wniosku rozstrzyga najpóźniej w ciągu 3 dni prokurator, a po
wniesieniu aktu oskarżenia do sądu- sąd
∗ w wypadku zażalenia na postanowienie prokuratora rozpoznaje je sąd
rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie
∗ w razie wniesienia zażalenia na postanowienie sądu rozpoznaje je ten sam sąd
w składzie trzech sędziów
∗ na postanowienie w przedmiocie wniosku zażalenie przysługuje oskarżonemu
tylko wtedy gdy wniosek został złożony po upływie 3 miesięcy od dnia
wydania postanowienia o przedmiocie tymczasowego aresztowania
dotyczącego tego samego oskarżonego
nadzór nad wykonaniem środków zapobiegawczych
sąd jest podstawowym i we wszystkich stadiach postępowania organem nadzorującym
wykonanie wszelkich środków zapobiegawczych i zatrzymania
prokuratorowi pozostaje tylko nadzór w postępowaniu przygotowawczym obok sądu i to
tylko wykonywanie nieizolacyjnych środków zapobiegawczych
IV. Rodzaje środków zapobiegawczych
1. śr
odki izolacyjne - polegające na pozbawieniu wolności → tymczasowe aresztowanie
2. śr
odki nieizoloacyjne - których istota jest ograniczenie lub pozbawienie pewnych swobód
obywatelskich lub pozostawieniem oskarżonego na wolności → poręczenie (majątkowe, społeczne, 3
indywidualne), dozór Policji, nakaz lub zakaz określonego zachowania, zakaz opuszczania kraju przez oskarżonego
→ środki zapobiegawcze sensu stricte- powyższe
→ środki zapobiegawcze sensu largo- zatrzymanie i list żelazny
t ymczasowe aresztowanie
→ prowizoryczne pozbawienie oskarżonego wolności celem zabezpieczenia warunków
prawidłowego postępowania - jest wyłącznie fakultatywne
* może nastąpić:
1) uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu, jest to
tzw. obawa ucieczki; nie można tej obawy uzasadniać tylko grożącym wymiarem kary,
chyba że:
•
oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub umyślnego występku
zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi 8 lat
•
albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie
niższa niż 3 lata
zarzut popełnienia takiego przestępstwa lub skazanie przez sąd
pierwszej instancji nie są samodzielnymi podstawami tymczasowego
aresztowania
2) uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne, jest to tzw.
obawa matactwa
3) uzasadniona obawa, że oskarżony któremu zarzucano popełnienie zbrodni lub umyślnego
występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu
powszechnemu, powszechnemu, powszechnemu zwłaszcza gdy popełnieniem takiego
przestępstwa groził
* zakazy stosowania tymczasowego aresztowania:
1.
p
ierwszy zakaz względny - jeżeli szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie, należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienie oskarżonego wolności
powodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo
pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższych
2.
d
rugi zakaz względny - tymczasowego aresztowania nie stosuje się gdy na podstawie
okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą albo
ze okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia
wolności bez warunkowego zawieszenia
3.
t rzeci zakaz względny - tymczasowe aresztowanie nie może być stosowane, jeżeli
przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku
→ względność zakazów drugiego i trzeciego wynika z art. 259, który przewiduje ze oba te zakazy nie maja zastosowania, gdy oskarżony ukrywa się, uporczywie nie stawia na wezwania lub w inny bezprawny sposób utrudnia postępowanie albo nie można ustalić jego tożsamości
* gwarancje humanitarnego traktowania aresztowanego
1) w zakresie ochrony zdrowia
jeśli stan zdrowia tego wymaga tymczasowe aresztowanie może być wykonywane
tylko w postaci umieszczenia w odpowiednim zakładzie leczniczym,
jeżeli stan zdrowia będzie nadal się pogarszał trzeba będzie uchylić tymczasowe
aresztowanie
2) w zakresie ochrony sfery osobistej i życia rodzinnego
Policja ma obowiązek zawiadomienia osoby najbliższej
sąd również ma obowiązek bezzwłocznie zawiadomić osobę najbliższą dla
oskarżonego; może być to osoba wskazana przez oskarżonego na jego wniosek
tymczasowo aresztowany, bezzwłocznie po osadzeniu w areszcie śledczym, ma
prawo zawiadomić o miejscu swojego pobytu osobę najbliższą albo inna osobę ,
stowarzyszenie, organizacje lub instytucje a także swojego obrońcę
tymczasowo aresztowany cudzoziemiec ma ponadto prawo powiadomić właściwy
urząd konsularny lub właściwe przedstawicielstwo dyplomatyczne
4
uzyskanei przed tymczasowo aresztowanego widzenia wymaga uprzedniej zgody
organu, do którego dyspozycji pozostaje, a korespondencja podlega zatrzymaniu,
cenzurze lub nadzorowi tego organu
sąd jest obowiązany także zawiadomić o zastosowaniu tymczasowego
aresztowania pracodawcę, szkole, uczelnie, a w stosunku do żołnierza- jego
dowódcę
3) w zakresie ochrony osób pozostających pod opieką oskarżonego, jego mienia i
mieszkania; sąd stosując tymczasowe aresztowanie ma obowiązek
zawiadomienia o tym sądu opiekuńczego, jeżeli zachodzi potrzeba ustanowienia
opieki nad dziećmi aresztowanego
zawiadomienia organu opieki społecznej, jeżeli zachodzi potrzeba roztoczenia
opieki nad osobą niedołężną lub chorą, która aresztowany się opiekował
przedsięwzięcia czynności niezbędnych do ochrony mienia i mieszkania
aresztowanego
* procedura stosowania tymczasowego aresztowania w postępowaniu
przygotowawczym:
1. policja zatrzymuje osobę podejrzana i w okresie do 48 godzin ma obowiązek zebrania danych umożliwiających podjecie decyzji co do dalszego zatrzymania i ewentualnie
postawienie wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania; przesłuchiwanie osoby
z reguły w charakterze podejrzanego
2. w tym samym okresie 48 godzin prokurator, po doręczeniu przez Policje wniosku o wystąpienie do sądu z wnioskiem o tymczasowe aresztowanie, powinien przesłuchać
podejrzanego osobiście, a następnie wystąpić do sądu z wnioskiem o zastosowanie
tymczasowego aresztowania lub zarządzić jego zwolnienie; prokurator zarządza
doprowadzenie podejrzanego przed sąd
3. doprowadzenie podejrzanego do sądu i oddanie go do jego dyspozycji otwiera kolejny 24-godzinny termin; sąd zapoznaje się z wnioskiem, przesłuchuje zatrzymanego i stosuje
tymczasowe aresztowanie lub inny środek zapobiegawczy albo zarządza zwolnienie; do
udziału w przesłuchaniu należy dopuścić obrońcę, jeżeli się stawi; o terminie przesłuchań sąd obowiązkowo zawiadamia prokuratora
4. w postanowieniu o zastosowaniu tymczasowego aresztowania lub innego środka
zapobiegawczego należy wymienić
1.
osobę
2.
zarzucany jej czyn
3.
jego kwalifikacje prawna
4.
podstawę szczególna i ogólna
5.
czas trwania tymczasowego aresztowania
6.
termin do którego aresztowanie ma trwać
5. kodeks przywiązuje bardzo dużą wagę do uzasadnienia postanowienia o zastosowaniu środka zapobiegawczego, powinno ono zawierać:
1.
przedstawienie dowodów świadczących o popełnieniu przestępstwa przez
oskarżonego
2.
przytoczenie okoliczności wskazujących na istnienie podstawy prawnej i
konieczności zastosowania środka zapobiegawczego
3.
należy wyjaśnić dlaczego nie uznano za wystarczające zastosowanie
innego środka zapobiegawczego (dyrektywa minimalizacji środków
zapobiegawczych
* czas tymczasowego aresztowania - trzy reguły:
1) każe postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania musi wskazywać czas
jego trwania i jego termin końcowy; termin końcowy musi być określony w każdorazowym
postanowieniu o przedłużenie tymczasowego aresztowania
2) po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu , a przed upływem uprzednio oznaczonego okresu
tymczasowego aresztowania, sąd ma obowiązek rozważenia potrzeby dalszego
stosowania tymczasowego aresztowania i wydania stosownej decyzji
3) n
iedopuszczalne jest stosowanie tymczasowego aresztowania poza granicami
maksymalnych terminów zakreślonych przez kodeks
→ terminy maksymalne tymczasowego aresztowania w toku postępowania sądowego
I. w postępowaniu przygotowawczym
1. n a okres nie dłuższy niż 3 miesiące
5
→ oznaczenie należy do właściwego sądu rejonowego
2. n a okres 12 miesięcy (wliczając 3 miesiące)
→ tymczasowe aresztowanie na ten okres można przedłużyć jeżeli zachodzi tego
potrzeba a w szczególności okoliczności sprawy spowodowały że nie można
było ukończyć postępowania przygotowawczego w okresie 3 miesięcy;
→ na wniosek prokuratora może przedłużyć sąd właściwy do rozpoznania sprawy
(może to być także sąd okręgowy)
3. n a dalszy oznaczony okres przekraczający 12 miesięcy
→ może dokonać tego sąd apelacyjny na wniosek właściwego prokuratora
apelacyjnego
→ jeżeli konieczność taka powstaje w związku:
z zawieszeniem postępowania karnego,
przedłużającą się obserwacją psychiatryczną podejrzanego,
przedłużającym się opracowywaniem opinii biegłego,
wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie szczególnie zawiłej
lub poza granicami kraju,
celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego
z powodu istotnych przeszkód, których usuniecie było niemożliwe
II. w postępowaniu sądowym
1. łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania do wydania pierwszego wyroku
przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat
2. maksymalny okres tymczasowego aresztowania w postępowaniu głównym może
zostać wyjątkowo przedłużony na czas oznaczony
→ przez sąd apelacyjny, w którego okręgu toczy się postępowanie na wniosek
sądu, przed którym sprawa się toczy,
→ z tych samych powodów co w razie wyjątkowego przedłużenia tymczasowego
aresztowania w postępowaniu przygotowawczym na okres powyżej roku
3. każdorazowe przedłużenie po wydaniu pierwszego wyroku przed sądem pierwszej
instancji w dalszych etapach procesu może nastąpić na okres nie dłuższy niż 6
miesięcy
→ wolno kilkakrotnie przedłużać tymczasowe aresztowanie ale zawsze na okres
6 miesięcy
→ ograniczając częstotliwość zaskarżania postanowień o przedłużeniu
prawo przyznane sądowi do utrzymania tymczasowego aresztowania z powodu niepoczytalności oskarżonego
* sposób zaskarżania postanowień o przedłużeniu
1) wszystkie postanowienia o przedłużenia tymczasowego aresztowania są zaskarżalne
•
zażalenie przysługuje oskarżonemu (podejrzanemu) tylko ran na jedno
postanowienie
•
powinno być wniesione w terminie 7-dniowym, zawitym, liczonym od dnia
doręczenia mu odpisu postanowienia
2) na każde postanowienie sądu uprawnionego do przedłużenia tymczasowego
aresztowania na okres powyżej 3 miesięcy przysługuje zażalenie do właściwego
miejscowo sądu odwoławczego
•
również i to zażalenie należy wnieść w terminie 7-dniowym zawitym
3) na postanowienie sądu apelacyjnego o przedłużeniu tymczasowego aresztowania z
powodu jednej z wyjątkowych okoliczności przysługuje zażaleniem do tego samego sądu
apelacyjnego orzekającego w składzie trzech sędziów; sędziowie którzy wydali
zaskarżone postanowienie, są wyłączeni z rozpoznawania zażalenia
→ prokurator i obrońca mają prawo wziąć udział w posiedzeniu sądu dotyczącym przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania oraz rozpoznania zażalenia jednak ich niestawiennictwo nie tamuje rozpoznania sprawy
→ ważna gwarancja dla pokrzywdzonego jest spoczywający na sądzie lub prokuraturze obowiązek niezwłocznego zawiadomienia go, jego przedstawiciela ustawowego lub osoby, pod której stałą piecza on pozostaje, o uchyleniu, nieprzedlużeniu lub zmianie tymczasowego aresztowania na inny środek zapobiegawczy, chyba że pokrzywdzony oświadczy ze z takiego prawa rezygnuje
V. Ogólna charakterystyka nieizolacyjnych środków zapobiegawczych
6
→środki te polegają na pozostawieniu oskarżonego na wolności, a w zamian za to nakładają na niego rygory ograniczające tylko wolność, celem zapewnienia warunków prawidłowego toku postępowania
1. poręczenie:
− umowa między organem procesowym a oskarżonym lub inną osobą, że w zamian za daną temu organowi gwarancję stosownego zachowania się oskarżony pozostanie na wolności
a. majątkowe
b. niemajątkowe (społeczne i indywidualne)
ad. a. majątkowe
− polega na tym, że oskarżony lub inna osoba fizyczna może złożyć gwarancję w postaci
pieniędzy w walucie krajowej lub obcej, papierów wartościowych, zastawu, hipoteki
− klasyczna kaucja i poręczenie różnią się tym, że kaucja jest środkiem zastępczym tymczasowego aresztowania a poręczenie jest środkiem zapobiegawczym niezależnym
− poręczenie majątkowe musi pozostawać w odpowiedniej proporcji do:
sytuacji materialnej oskarżonego i składającego poręczenie majątkowe
wysokość wyrządzonej szkody
charakteru popełnionego czynu
− o
bligatoryjny przepadek lub ściągnięcie następuje w razie ucieczki lub ukrycia się oskarżonego
− f akultatywny przepadek lub ściągnięcie orzeka się, gdy oskarżony utrudnia w inny sposób postępowanie
− przedmioty poręczenia przekazuje się lub przelewa na rzecz skarbu państwa
− skuteczne cofnięcie poręczenia następuje z chwilą:
przyjęcia nowego poręczenia majątkowego
zastosowanie innego środka zapobiegawczego
odstąpienie od stosowania tego środka
− sąd jest jedynym organem uprawnionym do orzeczenia przepadku lub ściągnięcia sumy
poręczenia
− postanowienie o przepadku sumy poręczenia jest zaskarżalne w drodze zażalenia
ad. b. społeczne:
− przyjąć je można od kierownictwa zakładu pracy, szkoły lub uczelni, których oskarżony
jest pracownikiem, uczniem lub studentem, od zespołu, w którym oskarżony pracuje lub
uczy się albo od organizacji społecznej, której jest członkiem
− ma być zapewnieniem, że oskarżony stawi się na wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał postępowania
− w procedurze decydowania o poręczeniu istotne są przede wszystkim:
jednostka udzielająca poręczenie, czyli poręczający
osoba wykonująca obowiązki poręczającego, czyli opiekun
− przy odbieraniu poręczenia zawiadamia się poręczającego lub opiekuna o treści zarzutu
stawianego oskarżonemu oraz w obowiązkach wynikających z poręczenia i skutkach ich
nie dotrzymania
− obowiązki:
stałe czuwanie nad tym, by oskarżony nie utrudniał postępowania i stawił
się na każde wezwanie i nie utrudniał w sposób bezprawny postępowania
niezwłoczne powiadomienie sądu lub prokuratora o wiadomych mu
poczynaniach oskarżonego zmierzających do uchylenia się obowiązku
− konsekwencje niedotrzymania obowiązków:
jeśli oskarżony nie stawi się na wezwanie lub w inny sposób utrudni postępowanie sąd lub prokurator powinien zawiadomić o tym
udzielającego poręczenia
może zawiadomić bezpośredniego przełożonego osoby, która złożyła
poręczenie, organizację społeczną
na osobę poręczyciela można nałożyć karę pieniężną w wysokości
nieprzekraczającej najniższego miesięcznego wynagrodzenia
c. poręczenie indywidualne
− poręcznie niemajątkowe przyjmuje się od osoby godnej zaufania
2. dozór
− policja lub w stosunku do oskarżonego żołnierza przełożony wojskowy
− polega na tym, że oskarżony pozostając na wolności zobowiązany jest do stosowania się do szczególnych wymagań zawartych w postanowieniu sądu lub prokuratora
7
a. zakaz wydalania się z określonego miejsca pobytu
b. zgłaszaniu się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu
c. zawiadamianiu tego organu o zamierzonym wyjeździe i terminie powrotu
d. inne ograniczenia swobody niezbędne do wykonania dozoru
− obowiązki można nakładać kumulatywnie
3. zakazy i nakazy zachowania
− jego rola polega głównie na ochronie przed nowym przestępstwem
− tytułem środka zapobiegawczego można:
zawiesić oskarżonego w czynnościach służbowych
nakazywać powstrzymanie się od określonej działalności
powstrzymanie się od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów
− wolno stosować tylko jeden z tych nakazów, alternatywa rozłączna
− środek orzeka się zawsze na czas oznaczony z ewentualnym przedłużeniem
4. zakaz opuszczania kraju
− postanowienie wydaje prokurator lub sąd
− warunkiem wydania jest uzasadniona obawa ucieczki
1.
z akaz prosty
2.
z akaz złożony (połączony z zatrzymaniem dokumentu uprawniającego do
przekraczania granicy albo połączony z zakazem wydania takiego dokumentu)
− do czasu wydania postanowienia organ prowadzący postępowanie może zatrzymać taki dokument na czas nie dłuższy niż 7 dni, zwraca się go gdy nie wydano postanowienia
Ad.4. List żelazny
→ jest to swoista umowa między właściwym miejscowo sądem okręgowym a oskarżonym przebywającym za granicą, stosowanie do której oskarżony stawi się do sądu lub prokuratury w oznaczonym terminie i będzie przestrzegał określonych w ustawie warunków w zamian za co będzie odpowiadał z wolnej stopy
jego istnienie wynika z dwóch oświadczeń:
1.
o
świadczenia pisemnego złożonego przez oskarżonego o gotowości stawienia się do sądu
2.
o
świadczenie procesowe sądu okręgowego w postaci listu żelaznego, którego treścią jest
zapewnienie oskarżonemu przebywania na wolności az do prawomocnego ukończenia postępowania
warunki:
oskarżony będzie się stawiał na wezwanie w oznaczonym terminie przez sąd a w postępowaniu przygotowawczym przez prokuratora
nie będzie się wydalał bez pozwolenia sądu z obranego miejsca pobytu w kraju
nie będzie nakłaniał świadków do fałszywych zeznań albo w inny sposób utrudniał
postępowanie
wydanie listu żelaznego można uzależnić od złożenia poręczenia majątkowego, w przypadku odwołania listu żelaznego w skutek nie wywiązania się z obowiązków wartości majątkowe ulegają przepadkowi lub ściągnięciu
orzeka o tym właściwy miejscowo sąd okręgowy
Ad.5. Środki wymuszające spełnienie obowiązków procesowych
a. kary porządkowe
b. przymusowe doprowadzenie do organu procesowego
c. obciążenie dodatkowymi kosztami postępowania
→ należą one do wyłącznej kompetencji sądu lub prokuratora z wyjątkiem aresztowania, które w postępowaniu przygotowawczym stosuje się na wniosek sądu rejonowego
→ na postanowienia a zarządzenia w sprawie tych środków przysługuje zażalenie, w zależności kto je wydał do sądu odwoławczego lub prokuratora nadrzędnego
→ stosuje się je do świadków, biegłych, tłumaczy lub specjalistów wykonujących obowiązki poręczycieli i innych osób, na których spoczywa określony obowiązek procesowy
→ wyjątkowo tylko do oskarżonego, doprowadzenie go na rozprawę, gdy jego obecność była obowiązkowa a nie usprawiedliwił on swojej obecności
→ nie dotyczy stron procesowych i ich reprezentantów z wyjątkiem pokrzywdzonego, który jako świadek nie stawił się na wezwanie można ukarać go kara pieniężną
8
1.
kara pieniężna, którą wymierza się w wysokości nieprzekraczającej najniższego miesięcznego wynagrodzenia
2.
aresztowanie, czyli pozbawienie wolności do 30 dni
− można wymierzyć karę porządkową za:
1.
nieusprawiedliwione niestawiennictwo na wezwanie organu, karą za ten czyn może być
kara pieniężna
2.
bezpodstawne uchylenie się osoby od złożenia zeznań wykonania czynności biegłego,
tłumacza, specjalisty, złożenia przyrzeczenia, wydania przedmiotu i innego ciążącego obowiązku
3.
uporczywe uchylanie się od złożenia zeznania, wykonania czynności biegłego, tłumacza
lub specjalisty oraz wydania przedmiotu, można wówczas wymierzyć karę pieniężną i
aresztowanie na czas do 30 dni
− nie są to kary we właściwym penalnym znaczeniu, osoba nie popełnia ani przestępstwa ani wykroczenia
− mają one na celu wymuszenie obowiązku, karę pieniężną należy uchylić jeżeli ukarany usprawiedliwi niespełnienie obowiązku i ma na to tydzień od doręczenia postanowienia wymierzającego karę pieniężną
− są to środki jednorazowe
ad. b. przymusowe doprowadzenie do organu procesowego
− zarządzany obok kary porządkowej
− można zarządzić przymusowe doprowadzenie świadka, który bez usprawiedliwienia nie zgłosił się na wezwanie
− wyjątkowo wolno doprowadzić biegłego tłumacza i specjalistę
− jeśli osoba jest żołnierzem doprowadza żandarmeria wojskowa
ad. c. obciążenie dodatkowymi kosztami postępowania
− jest to środek jaki dotknąć może osobę, która skutkiem niestawiennictwa lub nie spełnienia obowiązku spowodowała takie koszty
− wolno obciążyć kosztami solidarnie kilka osób
− ma charakter wymuszający, uchylenie kary porządkowej pociąga za sobą uchylenie tego
obciążenia
→ żołnierze są wyjęci spod oddziaływania tych środków, w razie uchybienia przez żołnierza w czynnej służbie wojskowej dowódca jednostki wojskowej pociąga go do odpowiedzialności dyscyplinarnej
Ad.6. Zabezpieczenie majątkowe
ma ono na celu zagwarantowanie realizacji przyszłego orzeczenia sądu z zakresu kar majątkowych lub orzeczenia sądu stwierdzającego ciążący na oskarżonym cywilno prawny obowiązek naprawienia szkody
1.
zabezpieczenie wykonania kar i środków karnych majątkowych na mieniu oskarżonego, w
razie popełnienia przestępstwa, za które można orzec grzywnę, przepadek przedmiotów lub
nałożyć obowiązek naprawienia szkody albo orzec nawiązkę; takie zabezpieczenie może nastąpić z urzędu; zabezpieczenie to upada, gdy zostanie prawomocnie orzeczona grzywna,
przepadek przedmiotów itd.
2.
zabezpieczenie roszczeń o naprawienie szkody, na mieniu oskarżonego w razie popełnienia
przestępstwa przeciwko mieniu lub wyrządzenia przestępstwem szkody w mieniu; może nastąpić z urzędu; zabezpieczenie upada, gdy nie zostaną zasądzone roszczenia o naprawieniu szkody, a powództwo o te roszczenia nie zostanie wytoczone przed upływem 3
miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia
wydaje sąd albo prokurator – określenie zakresu i sposobu zabezpieczenia
p
rzysługuje zażalenie - zażalenie na postanowienie prokuratora rozpoznanie sąd rejonowy, w którym okręgu prowadzi się postępowanie
zabezpieczenie roszczenia powoda cywilnego na jego wniosek; warunkiem jest zgłoszenie powództwa cywilnego; można je zgłosić razem z powództwem cywilnym w toku postępowania przygotowawczego wtedy o wniosku orzeka prokurator, a zażalenie na to postanowienie przysługuję do sądu
dodatkowym środkiem jest tymczasowe zajęcie mienia ruchomego osoby podejrzanej jeżeli zachodzi obawa usunięcia tego mienia; dokonuje go policja lub organ kontroli finansowej, jeżeli te organy ujawniły przestępstwo; tymczasowe zajęcie upada jeżeli prokurator nie wyda postanowienia 9
o jego zatwierdzeniu lub jeżeli w ciągu 14 dni od daty jego dokonania nie zastanie wydane postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym
10