Przyczyny wybuchu, przebieg i skutki pierwszej wojny światowej.

Pierwsza wojna światowa była całkowicie odmiennym konfliktem zbrojnym od wcześniej spotykanych w

historii świata. Różniła się na przykład pod względem rozmiarów pola walki, gdyż walki toczyły się praktycznie w

całej Europie, oraz w Azji i Afryce. Była o wiele okropniejsza niż wcześniejsze konflikty, gdyż udział w niej brało

wiele narodów, zastosowano podczas niej nowe rodzaje broni i to wpłynęło na tak ogromną ilość ofiar. Było też parę

pozytywnych aspektów tej wojny. Bardzo dużo w tym konflikcie zyskali Polacy, gdyż dzięki wojnie odrodziła się

Polska, która przez tyle lat była podzielona przez zaborców. I wojna światowa była także konfliktem zbrojnym, który

różnił się od swoich poprzedników także tym, że w niej po raz pierwszy działania wojenne rozgrywały się

równocześnie w powietrzu, na wodzie i pod jej powierzchnią, oraz na lądzie. W Europie na początku 1914 roku

istniały dwie koalicje wojskowe: państwa centralne(Niemcy, Austro - Węgry, Turcja, Bułgaria) i ententa (Wielka

Brytania, Francja, Rosja, Japonia, Włochy, USA). Do wybuchu I wojny światowej doprowadziło kilka przyczyn. Do

przyczyn pośrednich można zaliczyć przede wszystkim: - walkę o strefy wpływów w Europie, - walkę o kolonie w

Afryce, - chęć dominacji w Europie, - walkę o rynki zbytów i strefy wpływów, - konflikty narodowościowe(np.

między Serbami i Austriakami). Bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny był zamach na następcę tronu austro

-węgierskiego Franciszka Ferdynanda dokonany przez grupę spiskowców serbskich 28 czerwca 1914 r. w Sarajewie.

Dobrze przygotowani do wojny Niemcy podżegali Austriaków do ataku na Serbię.

Rząd austriacki wypowiedział 28 lipca 1914 r. wojnę Serbii. Dzień później Rosja zarządziła mobilizację, na

co Niemcy wystawili Rosji ultimatum żądające odwołania mobilizacji, lecz zostało ono odrzucone i 1 sierpnia 1914r.

Niemcy wypowiedziały Rosji wojnę.2 sierpnia Niemcy zażądały od Belgii(kraju neutralnego) zgody na przemarsz

swych wojsk, lecz jej nie otrzymały. Następnego dnia wypowiedziały wojnę Francji, a 4 sierpnia przekroczyły granicę

z Belgią, co spowodowało wypowiedzenie wojny Niemcom przez Anglię. 6 sierpnia 1914 r. Austro- Węgry

przystąpiły do wojny z Rosją. Na froncie zachodnim wojska niemieckie posuwały się bardzo szybko. Po przejściu

przez Belgię dążyły do oskrzydlenia Paryża, gdyż chciały zakończyć podbój Francji jak najszybciej i następnie

przerzucić swoje wojska na front wschodni przeciwko Rosji. Nad rzeką Marną doszło do bitwy (4-10 IX 1914r.) która

powstrzymała ofensywę wojsk niemieckich. Sukces wojsk francuskich można w dużej mierze przypisać

głównodowodzącemu tej armii, marszałkowi Józefowi Joffre. W ten sposób na froncie zachodnim wojna ruchoma

przekształciła się w wojnę pozycyjną. Obydwie walczące strony okopały się i utworzyły szereg umocnień. Wojna

ustabilizowała się na odcinku od kanału la Manche do granicy z neutralną Szwajcarią. Była to typowa wojna na

zużycie sił,w której zwycięzcą miały się okazać wojska z większymi zasobami.

W lutym 1916 r. wojska niemieckie podjęły próbę zajęcia francuskiej twierdzy Verdun w Lotaryngii.

Przerwanie w tym miejscu linii frontu otwierało wolną drogę do Paryża. Trwająca prawie rok bitwa o tą twierdzę jest

zaliczana do najkrwawszych w historii wszystkich wojen. Zarówno Niemcy, jak i Francuzi tracili tutaj dziennie po

kilkadziesiąt tysięcy zabitych i rannych. Ostatecznie zwyciężyły wojska francuskie, gdyż Niemcy na skutek braków

kadrowych w szeregach swojej armii musiały się wycofać na linię frontu z początku 1916 roku. Jako kolejną

charakterystyczną bitwę tego okresu rozgrywającą się na terenach Francji można uznać działania wojenne zwane jako

bitwa nad Sommą. We wrześniu 1916r. wojska Ententy w celu zmniejszenia naporu Niemców na Verdun rozpoczęły

ofensywne działania w północnej Francji. Zdołało się im wedrzeć parę kilometrów w głąb pozycji niemieckich, lecz

nie doszło do żadnych większych sukcesów. Front wschodni przebiegał głównie przez ziemie polskie, więc dlatego w

wojskach zaborców znaczną część żołnierzy stanowili Polacy.

Działania na froncie wschodnim miały odrębny charakter niż na zachodzie Europy. Toczyła się tutaj tzw.

wojna manewrowa. Polegała ona "wymianie" znacznych obszarów przez obydwie strony konfliktu. Wojna

początkowo toczyła się między Austro - Węgrami i Rosją, lecz na skutek nacisków ze strony rządu francuskiego i

angielskiego Rosja wypowiedziała wojnę także Niemcom. W tym celu Rosjanie byli zmuszeni podzielić swoje wojska

na dwie części. Niemcy wykorzystali fakt podziału armii rosyjskiej i zaatakowali z obydwu skrzydeł 2 armię rosyjską,

doprowadzając do jej zniszczenia w bitwie pod Tannenbergiem (26-30 sierpnia 1914 roku). Idąca jej z pomocą 1

armia rosyjska była zmuszona do cofnięcia się na Mazury, a następnie na Suwalszczyznę. Gorzej powodziło się także

Austriakom, którzy stracili Lwów i cofnęli się za Karpaty na Węgry, a w kierunku zachodnim wycofali się za San.

Dopiero pomoc ze strony Niemców pozwoliła na wyparcie Rosjan za linię Sanu i górnego Dniestru. Po dojściu

Niemców w okolice Warszawy pod koniec października nastąpił kontratak rosyjski i następnie ponowne działania

ofensywne niemiecko- austriackie. W ten sposób pod koniec 1914r. granica na froncie wschodnim ustabilizowała się

na linii Bzura- Rawka- Nida- Dunajec aż do granicy węgierskiej. Niepowodzenia Niemców na zachodzie

doprowadziły do zmiany planów przez nich. Przerzucili oni część swych wojsk z frontu zachodniego na wschodni i

wspólnie z austriakami z początkiem maja 1915r. rozpoczęli starannie przygotowaną ofensywę. Doprowadziła ona do

przełamania frontu rosyjskiego w okolicach Gorlic. Rosjanie przystąpili do odwrotu.

Do 5 sierpnia 1915r. Niemcy zajęli już Przemyśl, Lwów ,Lublin i Warszawę. W ciągu następnych tygodni

zdobyli Grodno, Brześć i Wilno. Linia frontu ustabilizowała się na dłuższy czas na odcinku od Tarnopola przez Pińsk

i Dyneburg aż do Zatoki Ryskiej.Nie udało się jednak Austriakom i Niemcom rozbić głównych sił rosyjskich. Należy

dodać, że w ramach armii austriackiej walczyły też polskie brygady strzelców dowodzone przez: I brygada - Józef

Piłsudski; II brygada - gen.Sosnowski; III - gen.Haller; IV - gen. Sosabowski. Oprócz dwóch głównych frontów tej

wojny ( tj. zachodniego i wschodniego), działania wojenne miały miejsce na froncie bałkańskim i włoskim.

Na froncie bałkańskim walki toczyły się między Austro- Węgrami a Rumunią i Serbią. Jednak wojska

austriackie nie poniosły na tym froncie większych strat, a wzbogaciły się o większą część terytorium rumuńskiego

wraz z jego stolicą w Bukareszcie. Duże znaczenie miały natomiast walki na froncie włoskim, do których Austro-

Węgry musiały zaangażować prawię połowę swoich wojsk. Krwawe walki pozycyjne, prowadzone w trudnym

górskim terenie (np. nad rzeką Isonzo) kosztowały obydwie strony wiele ofiar i nie przyniosły widocznych rezultatów.

Ciężkie walki miały miejsce także między Turcją i Wielką Brytanią na granicy Europy i Azji.

Działania wojenne na półwyspie Gallipoli miały podobny charakter do walk pod Verdun. Wojna toczyła się

także na morzu. Jej przyczyną było wprowadzenie w sierpniu 1914 roku blokady morskiej Niemiec, odcinając im

pomoc dla zmęczonej produkcją militarną gospodarki tego państwa. Wojna ta miała także charakter pozycyjny, gdyż

niekiedy tylko dochodziło do małych potyczek na morzu. Większa bitwa morska rozegrała się dopiero w maju 1916

roku w pobliżu półwyspu Jutlandzkiego. Mimo iż obie floty poniosły dotkliwe straty, to Niemcą nie udało się

przerwać blokady. Na początku 1917 roku Niemcy użyli nowej broni, okrętów podwodnych, ogłaszając

nieograniczoną wojnę podwodną. Celami Ubotów nie były tylko okręty Koalicy, lecz także jednostki państw

neutralnych pływające do portów Ententy. Po zajęciu w lecie 1915 r. ziem polskich przez państwa centralne,

Królestwo zostało podzielone na dwie strefy okupacyjne: południową - austriacką i północną - niemiecką. Władze

niemieckie eksploatowały zdobyte tereny dla potrzeb wojennych, prowadzono na tych terenach gospodarkę

rabunkową. Lepiej powodziło się Polakom na ziemiach zajętych przez Austriaków. Żaden jednak z zaborców nie

podejmował żadnych wiążących deklaracji w kwestii polskiej. Na początku grudnia 1916 roku rządy niemiecki i

austriacki zażądały od żołnierzy Legionów przysięgi na wierność cesarzowi. Zarówno sam Józef Piłsudski jak i

większość oficerów odmówiła złożenia przysięgi i wcielenia Legionów w szeregi wojsk zaborców(gdyż dotąd była to

odrębna formacja wojskowa walcząca u boku Austriaków) i zostali internowani do więzień w Niemczech ( np. do

Havelbergu lub Magdeburga). Na skutek wyczerpywania się rezerw ludzkich w szeregach niemieckich przez

przeciągające się działania wojenne na froncie zachodnim dnia 5 listopada 1916 roku został wydany przez władze

okupacyjne tzw. manifest dwóch cesarzy (tj. Wilhelma II i Franciszka Józefa I) w sprawie utworzenia

"samodzielnego" państwa polskiego.

Tereny nowego państwa polskiego miały obejmować ziemie polskie będące wcześniej pod zaborem

rosyjskim. Miało to być państwo z dziedziczną monarchią i ustrojem konstytucyjnym. Dość ważnym krokiem w

odbudowie Polski był 7 listopada 1917 roku - - czyli dzień obalenia rządu carskiego w Rosji na skutek rewolucji

październikowej. Zarówno nowy rząd rosyjski jak i rządy Anglii i Francji poparły powstanie niepodległej Polski.

Poprawienie się sytuacji wojsk alianckich na froncie zachodnim przez przystąpienie pod koniec 1917 roku USA do

wojny doprowadziło do pod pisania 5 grudnia 1917 r. zawieszenia broni między Austro- Węgrami i Niemcami z

Rosją. Niemcy byli bowiem zmuszeni do przerzucenia wszystkich sił na front zachodni.

W dniach 15 VII-5 VIII 1918r. doszło do tzw. drugiej bitwy nad Marną w której zdecydowane zwycięstwo

odniosły wojska francuskie. 8 sierpnia 1918 roku doszło do przełomowej bitwy nad Sommą. Dywizje alianckie zadały

dotkliwe straty wojskom niemieckim. Był to tzw. " czarny dzień armii niemieckiej" . Od tego czasu front przesuwał

się tylko w jedną stronę, w kierunku Niemiec.

W październiku linia frontu przesunęła się na linię rzeki Mozy i zbliżyła się do granicy

francusko-niemieckiej. Zmniejszanie się stanu liczebnego w wojskach austriackich i niemieckich spowodowały

wycofywanie się tych armii.29 IX 1918 roku zakończyły się walki na froncie bałkańskim, w listopadzie ustawały

także na froncie włoskim, w październiku o rozejm poprosiła także Turcja. Dnia 3 listopada 1918r. zawieszenie broni

podpisał w imieniu Austrii i Węgier cesarz Karol I, które wkrótce po tym zrzekł się korony. Wojna zakończyła się

ostatecznie abdykacją cesarza Wilhelma (9 XI 1918) i podpisaniem kapitulacji przez Niemcy 11 listopada 1918 roku

na stacji kolejowej Rethonde w okolicach miasta Compiegne w wagonie naczelnego wodza sił sprzymierzonych,

francuskiego marszałka Ferdynanda Focha. Warunkiem zawarcia pokoju było oddanie aliantom większości ciężkiej

broni, pojazdów pancernych, okrętów podwodnych, jednostek nawodnych i większości samolotów.

18 stycznia 1919 roku o godz.15:30 w Sali Zegarowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych Francji rozpoczęła

się konferencja pokojowa. Omawiane były na niej granice państw w powojennej Europie. Zakończyła się ona

ostatecznie 28 czerwca 1919 roku przez podpisanie Traktatu Wersalskiego przez wszystkie strony konfliktu.

Wygranie wojny przez państwa Ententy dało Francji i Wielkiej Brytanii wiele korzyści. Umocniła się ich rola w

Europie, Francja odzyskała Alzację i Lotaryngię. Znacznie wzrosła też władza USA.

Te trzy wyżej wymienione państwa sprawowały nadzór nad realizacją postanowień Traktatu Wersalskiego.

Pełniły one także rolę arbitrów w sporach między państwami ( np. przebieg plebiscytu na Górnym Śląsku ).

Rosja straciła wiele w tej wojnie, gdyż ciągle dokonywały się w niej zmiany związane ze zmianą systemu

sprawowania władzy. Największymi przegranymi były jednak Austria i Niemcy. Utraciły one większą część

zdobytych ziem, musiały płacić odszkodowania wojenne innym państwom, ich gospodarka była nastawiona głównie

na produkcję dla wojska, więc musiała ponownie zmienić swój charakter. Dużo natomiast zyskały państwa będące

wcześniej pod okupacją jak np. Polska. Po ponad stuletniej niewoli powstało znowu niepodległe państwo polskie z

wolnym dostępem do morza. Mimo iż nie wszystkie ziemie polskie należały do terenów Polski (np. Gdańsk, Górny

Śląsk), to najważniejsze dla Polaków było odzyskanie suwerenności. W I wojnie światowej zginęło około 10 mln.

ludzi, a 20 mln. zostało rannych. Były także ogromne straty materialne.

W tym konflikcie zostały użyte także nowe rodzaje broni. Piechota została wyposażona w ciężkie karabiny

maszynowe. Artyleria posiadała działa o ogromnych kalibrach, dużej sile ognia i dalekim zasięgu ognia. W

zaopatrzeniu dużą rolę odgrywały samochody. W tej wojnie zadebiutował także nowy pojazd wspomagający natarcie

piechoty - czołg. Na froncie zachodnim Niemcy wprowadzili także gazy bojowe, które mimo zakazu były stosowane

później przez obie strony konfliktu. Wojna toczyła się nie tylko na lądzie, ale także na morzu i w powietrzu.

Marynarka była wyposażana w pancernikiem, które dysponowały bardzo dużą siłą ognia. Pojawiły się także okręty

podwodne, które praktycznie bezkarnie mogły nękać konwoje z dostawami dla wojska. Na początku wojny w celach

dokonywania rozpoznania został użyty także samolot.

Pod koniec wojny lotnictwo obydwu walczących stron posiadało już jednostki bombardujące, myśliwskie i

rozpoznawcze. Nie na długo jednak zapanował pokój w Europie, bo już po 21 latach doszło do nowego konfliktu

zbrojnego, który pochłonął jeszcze więcej ofiar i objął terenami walk jeszcze większe obszary.