Sytuacyjne
uwarunkowania
agresji

Wykład 6

Wstęp do psychologii

społecznej

Studia zaoczne

Semestr letni 2002/2003

Dr hab. Anna Kwiatkowska, prof. SWPS

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W6-l:Agresja_syt

2

Plan wykładu

1.

Czynniki sytuacyjne w zachowaniach
agresywnych

1.

Teoria „frustracji – agresji”

2.

Negatywny afekt i pobudzenie fizjologiczne

3.

Procesy poznawcze

2.

Wpływ mediów na zachowania agresywne

3.

Pornografia a agresja

4.

Sposoby redukowania agresji

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W6-l:Agresja_syt

3

Teoria „frustracji – agresji”

Dollarda i in. (1939)



Podstawowe tezy:



Frustracja powodowana przez przerwanie
dążenia do celu generuje motywację do agresji.



Przyczyną każdej agresji jest frustracja.



W przypadku braku dostępu do źródła
frustracji występuje przemieszczenie
(skierowanie agresji na obiekt zastępczy).



Zachowanie agresywne obniża motywację
do agresji (obniżenie pobudzenia
fizjologicznego) - katarsis.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W6-l:Agresja_syt

4

Ograniczenia teorii



Frustracja a agresja



Frustracja może wywoływać inne zachowania, np. regresję.



Frustracja jest tylko jednym z negatywnych doświadczeń,
które mogą prowadzić do agresji (Berkowitz, 1989).



Nie każda agresja jest spowodowana frustracją.



Przemieszczenie



Istnieje korelacja między stanem frustracji społeczeństwa a
agresja wobec grup mniejszościowcych (teoria „kozła
ofiarnego” – przemieszczenie frustracji społecznej)



Związek korelacyjny nie wyjaśnia przyczyn.



Katarsis



Zachowanie agresywne może podwyższać poziom
pobudzenia

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W6-l:Agresja_syt

5

Emocje i pobudzenie fizjologiczne (1)



Szeroki zakres nieprzyjemnych bodźców



np. hałas, tłum, ból fizyczny, zagrożenie
samooceny, nieprzyjemny zapach, ekstremalne
temperatury,



może generować afekt negatywny i podwyższać
agresję.



Wysokie temperatury są skorelowane ze
wzrostem poziomu agresji i przemocy.



Np. więcej przestępstw, rozruchów społecznych
latem,



Kierowcy bardziej agresywni, kiedy nie ma w
autach klimatyzacji.



Kultury honoru zlokalizowane na południu (?).

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W6-l:Agresja_syt

6

Emocje i pobudzenie fizjologiczne (2)



Emocje pozytywne nie są kompatybilne
ze złością i gniewem, więc mogą
redukować agresję



np. rozśmieszenie agresora – Gene
Hackman „Strach na wróble”



Bodźce (neutralne i negatywne)
wywołujące pobudzenie fizjologiczne
podwyższają agresję.



Najwyższy poziom agresji w sytuacji
interakcji negatywnego afektu i wysokiego
pobudzenia

.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W6-l:Agresja_syt

7

Rola procesów poznawczych



Wg Berkowitza (1993), procesy emocjonalne i

poznawcze pozostają ze sobą w interakcji



Afekt negatywny aktywizuje automatycznie myśli

związane z podstawowymi reakcjami: walki lub ucieczki,



Automatyczne myśli i reakcje wiążą się z

doświadczeniami emocjonalnymi gniewu lub lęku.



Ostateczny sposób reagowania zależy od procesów

poznawczych wyższego rzędu.



Procesy poznawcze:



Automatyczne skojarzenia - wskazówki sytuacyjne

(„efekt strzelby”)



Głębokie przetwarzanie informacji – kontrola poznawcza

(interpretacja sytuacji, atrybucja przyczyn co do intencji

sprawcy, antycypacja konsekwencji).

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W6-l:Agresja_syt

8

Teoretyczny model sytuacyjnych

uwarukowań agresji afektywnej

Czynniki wyjściowe

*Doświadczenia awersyjne

(frustracja, prowokacja, upał)

**Wskazówki sytuacyjne

(broń, przemoc w TV)

***Czynniki osobowościowe

(wrogość, empatia, postawy

)

Afekt

Pobudzenie

Czynniki poznawcze

Przetwarzanie informacji

(interpretacja sytuacji, motywacji przeciwnika, własnego afektu)

AGRESJA

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W6-l:Agresja_syt

9

Wpływ mediów na zachowania

agresywne



Ekspozycja dzieci na sceny przemocy w TV koreluje z

poziomem agresywności w dalszym życiu,



Chociaż mogą być różnice ze względu na płeć i kulturę.



Efekt habituacji (oswajania się) powoduje, że częste

oglądanie scen agresywnych



redukuje poziom pobudzenia fizjologicznego związanego z

nowymi przypadkami oglądanej agresji,



przyczynia się do większej akceptacji agresji.



Stwarzanie pozorów realnej rzeczywistości poprzez

media



powoduje wzrost poczucia zagrożenia,



zachęca do stosowania agresji w życiu codziennym.



Edukacja społeczeństwa może przynieść lepsze rezultaty

niż zabiegi cenzorskie.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W6-l:Agresja_syt

10

Przykłady odpowiedzi mężczyzn

11-13 Oct 2001

Klein & Kwiatkowska

20

What would a MAN get out of
choking his partner?



Control



Make her life

dependent on his
actions



May feel in control

and powerful, taking
her power away



Lose respect from

her

U.S.



Sense of dominance

and control



Her fear



Criminal trial

Men



Obedience, his

superiority



Revenge from her

relatives



Tragedy

Women

Polish

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W6-l:Agresja_syt

11

Przykłady odpowiedzi kobiet

11-13 Oct 2001

Klein & Kwiatkowska

21

What would a WOMAN get out of
choking her partner?



Power



Feeling good



His fear



Get his compliance



Security



Total control



Freedom



J ail

U.S.



Dominance



Trial in court



Losing her partner



Kill her partner

Men



Showing she isn’t

passive



She may kill him



Nothing good

Women

Polish

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W6-l:Agresja_syt

12

Podsumowanie: interakcja kultury i

płci

11-13 Oct 2001

Klein & Kwiatkowska

32

Summary:

Culture x Gender



Men: female violence



U.S. men – less gendered meaning of violence



Polish men – more gendered meaning of violence



Women: proportion of benefits and losses



U.S. women – perpetrator might gain



Polish women – perpetrator might gain & lose



U.S. respondents express a higher consensus

about the meaning of intimate violence in

relation to perpetrator’s gender than Polish

respondents do.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W6-l:Agresja_syt

13

Materiały pornograficzne



Pornografia bez przemocy może wywoływać lekkie

pobudzenie seksualne i pozytywne emocje (badania nad

mężczyznami heteroseksualnymi, Donnerstein i in., 1978):



może redukować agresję w stosunku do osoby tej samej płci,



wzmacniać agresję do płci przeciwnej pod warunkiem, że nie ma

zwykle działających hamulców normatywnych,



wzmacniać agresję seksualną, jeśli kobieta jest przedstawiona w

sposób zdehumanizowany.



Pornografia z przemocą podwyższa agresję w stosunku do

kobiet.



Kiedy ofiara przemocy seksualnej jest przedstawiona jako

„zadowolona” z gwałtu,



mężczyźni stają się bardziej agresywni wobec kobiet,



bardziej akceptują brutalny seks.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W6-l:Agresja_syt

14

Sposoby redukowania i kontrolowania

agresji (1)



Hipoteza katarktycznego rozładowania



Model hydrauliczny agresji: zgromadzona energia agresji musi

być rozładowania.



Ludzie są zachęcani do zachowań, fantazji agresywnych (np.

rzucanie w siebie poduszkami, uderzanie materaca rakietą

tenisową i krzyk), by rozładować agresję.



Nie ma dowodów empirycznych potwierdzających

słuszność hipotezy.



Więcej wrogości po obejrzeniu meczu futbolowego,

bokserskiego (Arms i in., 1979).



Ebbesen (1975) – wywiady z 100 osobami tuż po otrzymaniu

zwolnienia z pracy; pytania umożliwiąjące ekspresję wrogości

do pracodawcy zwiększyły poziom wrogości.



Hokanson (1966) – kontraktak może obniżyć pobudzenie

(ciśnienie krwi), jeśli jest wymierzony w sprawcę frustracji.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W6-l:Agresja_syt

15

Sposoby redukowania i kontrolowania
agresji (2)



Teoria uczenia się społecznego



Zapobieganie frustracji – nie rozbudzać zbyt wysokich

oczekiwań.



Nagradzać zachowania kooperatywne.



Karanie agresji jest skuteczne tylko wtedy, gdy kara jest

duża, natychmiastowa i pewna.



Nieskuteczność kar”



Negatywny bodziec, rodzaj przymusu, model do

naśladowania.



Skuteczność kar jest ograniczona także dlatego, że

większość aktów agresywnych to agresja „gorąca”

(gniewna)



Wniosek:



modelować i nagradzać wrażliwość i kooperatywne

zachowania u dzieci; uczuć nie agresywnych sposobów

rozwiązywania konfliktów.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W6-l:Agresja_syt

16

Słowa kluczowe / Literatura



Teoria „frustracji –

agresji”



Przemieszczenie



Katarsis



Przemoc w TV



Przemoc w

bliskich związkach



Pornografia



Aronson, E. I in.
(1997). Psychologia
społeczna. Serce i
umysł. R. 12.
Agresja: dlaczego
ranimy innych
ludzi.



Wojciszke, B.
(2002). Człowiek
wśród ludzi. R. 10.
Agresja.