Obliczenia kalendarzowe i

zegarowe

Czas: dni i noce, pory roku, dni w

tygodniu, miesiące w roku

Pomaganie dzieciom w

zorientowaniu się w rytmicznej
organizacji czasu

Opracowała:

Aleksandra Proc

Na podstawie „Wspomaganie rozwoju umysłowego oraz edukacja matematyczna dzieci

w ostatnim roku wychowania przedszkolnego i w pierwszym roku edukacji szkolnej”

pod redakcją Edyty Gruszczyk - Kolczyńskiej

Co zakłada Podstawa programowa

wychowania przedszkolnego oraz

Podstawa programowa kształcenia

ogólnego

Zaleca się, żeby dzieci kończące przedszkole

znały:
• stałe następstwo dni i nocy, pór roku, dni

tygodnia, miesięcy w roku
Po klasie I:
• nazywały dni w tygodniu i miesiące w roku,
• orientowały się do czego służy kalendarz i

potrafiły z niego korzystać,
• rozpoznawały czas na zegarze w takim

zakresie, który pozwala im orientować się w

ramach czasowych szkolnych zajęć i domowych

obowiązków.

Z czego wynikają trudności w

orientowaniu się w upływie czasu i w

sposobach jego mierzenia

• System siódemkowy – dni tygodnia – słowo tydzień ma

dwa znaczenia (siedem dni w tygodniu oraz czas

obejmujący siedem dni liczonych od dowolnego dnia

• System dwunastkowy – miesiące w roku – słowo rok ma

dwa znaczenia (12 kolejnych miesięcy – licząc od stycznia

oraz czas obejmujący 12 miesięcy liczony od dowolnego

miesiąca)

• Doba ma 24 godz. – zaczyna się i kończy w nocy o godz.

24.00 – na tarczy zegarowej zaznaczonych jest 12 godzin

• Każda godzina składa się z 60 minut, minuta z 60 sekund
• Odszukanie daty w kalendarzu staje się łatwe, gdy dziecko

zna cyfry oraz zostaje dobrze zapoznane z układem

kalendarza – problem pojawia się, gdy ma ustalić np. kiedy

rozpoczynają się wakacje – za ile dni i tygodni

Z czego wynikają trudności w

orientowaniu się

w upływie czasu i w sposobach jego

mierzenia

• Czasu nie można zobaczyć ani dotknąć – można o nim myśleć

i rozmawiać, mierzyć go i zapisywać wynik pomiaru

W związku z tym dzieci zaczynają rozumować operacyjnie
odnośnie czasu dopiero około 10 roku życia
Nie powinno się w klasie I, II wymagać od wszystkich dzieci
radzenia sobie z obliczeniami kalendarzowymi i

zegarowymi –

Ma to miejsce kiedy zaczynają rozumieć sens

dziesiątkowego

układu liczenia. Dzieci w klasie II mylnie jeszcze używają

słów:

Wczoraj, przedwczoraj, jutro, pojutrze

Metody służące kształtowaniu

umiejętności posługiwania się

kalendarzem i zegarkiem

Rytmiczna organizacja czasu – wprowadzenie do

obliczeń kalendarzowych – siedem kroków

metodycznych:

1. Zauważanie i kontynuowanie regularności – cztery

serie krótkich zadań: rytmy układane z klocków, rytmy

wystukiwane lub wyśpiewywane, rytmy pokazywane

ruchem ciała, np. pląsy oraz rytm bicia serca – kiedy

dziecko ma wyczuć (nauczyciel i dzieci przedstawiają

co najmniej 3 sekwencje danego rytmu

2. Dzieci starają się dostrzeżoną regularność zastosować

w innej aktywności (rodzaj przekładania regularności z

jednej reprezentacji na drugą) – rytm wychwycony

słuchem przekładają np. na rytm, który można

zobaczyć

Metoda „Rytmiczna organizacja

czasu”

3. Dopiero teraz można przystąpić do uświadamiania dzieciom

stałego następstwa dni i nocy. Gdy dostrzegają

regularność – po nocy jest dzień, a potem znowu noc itd. -

układają prościutki kalendarz,

w którym pokazują regularność. Kalendarz ma kształt koła,

na jego obwodzie ułożony został rytm przemienności dnia i

nocy. Pokazując go i odczytując – dzieci dostrzegają także

ciągłość czasu. Wprowadzamy dzieci w rozumienie

nieskończoności.

4. W podobny sposób pomaga się dzieciom dostrzec rytm pór

roku oraz ich stałe następstwo. Tu także dzieci konstruują

prosty kalendarz na którym zaznaczają kolorowymi

klockami, ilustracjami pory roku, tak, jak one następują po

sobie. Kalendarz ma kształt koła – ułożony na obwodzie koła

rytm klocków sugeruje ciągłość czasu, a odczytane

regularności sprzyjają uświadomieniu czwórkowego rytmu

pór roku (kolor klocka reprezentuje daną porę roku)

Metoda „Rytmiczna organizacja

czasu”

5. Opracowanie rytmicznej organizacji dni w tygodniu.
Dzieci muszą opanować nazwy dni tygodnia i nauczyć

się je wymieniać we właściwej kolejności. Trzeba im też
uświadomić drugie znaczenie pojęcia „tydzień”- czas
równy siedmiu dniom, niezależnie od którego dnia
zacznie się je liczyć. W zrozumieniu tych pojęć pomaga
ćwiczenie z tworzeniem kalendarza w kształcie koła – na
jego obwodzie dzieci układają klocki – zachowując
regularność – każdy dzień tygodnia to jeden klocek
określonego koloru. Powstaje rytm siódemkowy.
Wskazując kolejne klocki można dostrzec stałe
następstwo dni w tygodniu i to, że siedem dni to np. od
piątku do piątku

Metoda „Rytmiczna

organizacja czasu”

6. Dostrzeganie dwóch znaczeń pojęcia „rok”-

najpierw dzieci ustalają kolejność miesięcy w roku
i opanowują ich nazwy – rok określa się przez
wymienienie nazw miesięcy zaczynając od
stycznia. Ćwiczenia w tworzeniu kalendarza w
kształcie koła z umieszczaniem klocków w 12
kolorach. Gdy dzieci ułożą np. po 3 razy na
obwodzie koła po 12 klocków można im zacząć
uświadamiać, że rok można odliczać od każdego
miesiąca, byleby miał ich 12.

Ostatni etap metody „Rytmiczna

organizacja czasu”

7. Oglądanie różnych typów kalendarzy np. z

wyrywanymi kartkami, w formie kolorowych
plansz – odnajdywanie w nich siódemkowego
systemu dni tygodnia, dwunastkowego systemu
miesięcy w roku. Odnajdywanie wielu innych
informacji zaznaczonych w kalendarzu. Ćwiczenia
w wskazywaniu dni świątecznych, wskazywanie
ważnych dat – z pomocą nauczyciela, określanie
ile dni, tygodni, miesięcy upływa od jednej do
drugiej daty.

Problem osadzania wydarzeń w czasie:

dziś, jutro, wczoraj, przedwczoraj,

pojutrze

• Przedrostki „po” i „przed” inaczej używane są w

kontekście realnych obiektów, inaczej odnośnie do czasu.

Np. gdy chcemy powiedzieć, że coś znajduje się z przodu,

stwierdzamy, że to jest

przed

nami, a gdy mamy na myśli

minione wydarzenia, sprzed dwóch dni, mówimy

przed

wczoraj.

• Aby nauczyć dzieci używania tych trudnych określeń

można z nimi prowadzić tzw. Kalendarz przeżyć. Wymaga

to osadzenia wydarzeń w czasie i stosowania wyrażeń dziś

– jutro – pojutrze oraz dziś – wczoraj – przedwczoraj.

Należy przygotować pas papieru o szerokości około 25 cm

i długości co najmniej 7 metrów. Pas ten trzeba podzielić

na prostokąty o szerokości około 3 cm. Ciemne paski to

noce, jasne prostokąty, to kolejne dni. U góry jasnych

pasków trzeba napisać nazwy dni tygodnia (drukowanymi

literami), zaczynając od poniedziałku. Pas ten

umieszczamy na ścianie, na wysokości dziecięcych oczu.

Kalendarz przeżyć

• Taki kalendarz prowadzi się przez trzy tygodnie, zaczynając od

wybranego poniedziałku. Każdego dnia o ustalonej porze -

najlepiej pod koniec zajęć ) trzeba zapytać dzieci: Co się dzisiaj

wydarzyło?”. Rysunek przedstawiający to wydarzenie należy

przymocować do kalendarza, a potem gestami pokazywać i

ustalać, co wydarzyło się dziś, co wczoraj, co przedwczoraj

np. :

- w poniedziałek dzieci zobaczyły wiewiórkę i narysowały ją –

nauczyciel przymocowuje obrazek wiewiórki pod napisem

PONIEDZIAŁEK,

- we wtorek, o tej samej porze nauczyciel pyta: „Co się dziś

wydarzyło? I znów wybrane dziecko rysuje to wydarzenie, np.

oglądanie filmu. Nauczyciel umieszcza obrazek pod napisem

WTOREK i stwierdza: Dziś jest wtorek – dzisiaj dzieci oglądały

film

i pyta: Wczoraj był poniedziałek? Co wydarzyło się wczoraj?.

Dzieci stwierdzają: Wczoraj widzieliśmy wiewiórkę. To było

wczoraj.

Kalendarz przeżyć

• Kiedy dojdziemy do środy – nauczyciel pyta: Co robiliśmy

we wtorek, w poniedziałek? Dzieci odpowiadają zgodnie z
przyklejonymi ilustracjami. Na koniec nauczyciel stwierdza:
Dziś jest środa….. Jutro będzie czwartek (pokazuje napis),
a pojutrze piątek. W piątek wybierzemy się do parku. Żeby
nie zapomnieć zaznaczę to na naszym kalendarzu
(zapisuje).
W ten sposób pracujemy z dziećmi – osadzamy wydarzenia
w czasie przez 3 tygodnie. Kalendarz przeżyć to atrakcyjna
pomoc każdej sali szkolnej. Dzieci chętnie go oglądają
i rozmawiają o tym co się wydarzyło 2 lub więcej dni temu

Skuteczny sposób uczenia dzieci

posługiwania się zegarem

• W kształtowaniu rozumienia upływu czasu i jego

pomiaru należy stosować zasadę stopniowania
trudności

• W każdej sali szkolnej, gdzie przebywają dzieci

powinien być zawieszony zegar ścienny z okrągłą
tarczą i wyraźnie zaznaczonymi minutami i godzinami
zaznaczonymi cyframi arabskimi – z prostą wskazówką
minutową i godzinową. Pokazujemy położenie
wskazówek na tarczy i mówimy – jest godzina np.
11.00. Możecie się bawić 45 minut, aż ta długa
wskazówka minutowa przesunie się „tu” – pokazujemy
na jaką cyfrę. Postępujemy tak kilka razy w tygodniu.

Treści szczegółowe

Ostatni rok wychowania przedszkolnego

- skupianie uwagi na rytmach, wychwytywanie powtarzających

się sekwencji, kontynuowanie ich i przekładanie z jednej
reprezentacji na inną,

- rytmiczna organizacja czasu: rytm dni i nocy (dzieci stojąc

w kole wchodzą w role dnia i nocy – mówią do siebie kładąc
dłonie na ramionach kolegi, koleżanki „Jestem dzień – po mnie
jest noc”, „jestem noc, po mnie jest dzień itd., na zakończenie
dzieci układają przed sobą kalendarz – dwa kolory kartoników –
w kole,

-

Treści szczegółowe

- Rytmiczna organizacja czasu: rytm pór roku (kolorowe

szarfy, wycięte
z kartonu koła i kolorowe kartoniki lub płytki)

Dzieci stają w kole, nauczyciel wyjaśnia – dowiemy się jak to

jest z porami roku – oznacza dzieci szarfami, np. szarfa zielona
– dziecko wiosna, żółta – dziecko lato, czerwona – dziecko
jesień, niebieska – dziecko zima. Dzieci stoją w kole. Nauczyciel
wskazuje kolejno dzieci i wyjaśnia – teraz jest zima, pada śnieg
–dziecko naśladuje ruchem słowa nauczyciela, po zimie jest
wiosna – jest cieplej i zaczyna być zielono (wskazuje dziecko z
szarfą zieloną – dziecko pokazuje ruchem np. jak rosną kwiaty.
Tę opowieść trzeba powtórzyć co najmniej trzy razy. Następnie
dzieci układają przed sobą kartoniki różnych kolorów i
kształtów po obwodzie koła – układają kalendarze

Treści szczegółowe

• Rytm dni tygodnia – bawimy się z dziećmi w podobny sposób

jak poprzednio (przypinamy dzieciom karteczki z wyrazami
oznaczającymi nazwy kolejnych dni tygodnia). Dzieci ustawiają się
w kole po kolei, tak, jak występują dni tygodnia – wywołują siebie
wzajemnie kładąc dłonie na ramiona kolegi / koleżanki.

Na zakończenie nauczyciel pyta – ile dni ma tydzień? Czy tydzień

może zaczynać się we wtorek? Dzieci ustawiają się do wtorku do
wtorku – stwierdzają, że to też tydzień. Na zakończenie dzieci
układają z małych kartoników kalendarze.

• Rytm miesięcy w roku, dwa znaczenia określenia rok –

podobne ćwiczenia,

• Zapoznanie dzieci z kalendarzami o różnej konstrukcji i

ustalenie, jakie informacje są w nich zawarte

• Osadzenie wydarzeń w czasie – dziś, jutro, pojutrze oraz

dziś – wczoraj - przedwczoraj

Treści szczegółowe

Pierwszy rok edukacji szkolnej:

• Rytmiczna organizacja czasu: rytm i kolejność dni

w tygodniu. Tydzień jako 7 kolejnych dni (od
poniedziałku do niedzieli) oraz tydzień jako 7 dni,
niezależnie, od którego dnia zaczyna się liczyć -
powtarzamy sekwencję ćwiczeń opisanych w ostatnim roku
wychowania przedszkolnego

• Rytmiczna organizacja czasu: miesiące w roku. Rok

jako 12 kolejnych miesięcy, niezależnie od którego
miesiąca zaczynamy liczyć – powtarzamy ćwiczenia
przedszkolne w trudniejszej wersji – egzekwujemy
wypowiedzi od dzieci – mają wymienić kolejne miesiące,
słownie ustalić ile jest miesięcy w roku – wykonują ćwiczenia
na kartach pracy,

Treści szczegółowe

• Posługiwanie się kalendarzem: odnajdywanie dat,

liczenie dni, tygodni
i miesięcy (od wydarzenia do wydarzenia) – pracują w parach
z kalendarzem – odnajdują aktualną datę, potem ustalają, np.

- za ile dni będzie sobota i który to będzie dzień miesiąca,
- ile dni minęło od pierwszego do ostatniego dnia miesiąca,
- Ile dni świątecznych (oznaczonych na czerwono) jest

w wybranym miesiącu.

Dzieci mogą też ustalić, za ile dni pojadą na wycieczkę, za

ile dni będzie zakończenie roku szkolnego. Każde może
odszukać datę swoich urodzin, imienin. Można zadać do
wykonania polecenia w domu – dowiadują się od rodziców
pewnych rzeczy, ważnych dla rodziny i odnajdują w kalendarzu