Bliskie związki

uczuciowe

Wykład 2

Wstęp do psychologii

społecznej

Studia zaoczne

Semestr letni 2002/2003

Dr hab. Anna Kwiatkowska, prof. SWPS

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W2_l: Związki

2

Plan wykładu

1.

Intymne związki
uczuciowe:

1.

Komponenty,

2.

Fazy rozwoju związków

2.

Ekonomia związku: zyski i
koszty

1.

Teoria wymiany społecznej

2.

Teoria równości

3.

Typy związków

1.

Związki oparte na
wymianie i związki
wspólnotowe

2.

Style przywiązania

4.

Rodzaje miłości

4.

Trójczynnikowa koncepcja

miłości Sternberga

5.

Miłość erotyczna i miłość

braterska

5.

Rola płci w związkach

intymnych

5.

Seksualność

6.

Zazdrość

7.

Komunikowanie się

6.

Konflikt:

1.

Źródła

2.

Radzenie sobie z

konfliktami

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W2_l: Związki

3

Czym są bliskie związki uczuciowe?



Komponenty (Berscheid, Peplau, 1983)



Uczucie przywiązania, afektu i miłości



Spełnianie potrzeb psychologicznych



Współzależność partnerów (wzajemny wpływ)



Fazy rozwoju związku wg teorii „bodźca – wartości –

roli” Mursteina (1968)



Faza bodźca: przyciąganie za pośrednictwem atrybutów

zewnętrznych (wygląd zewnętrzny)



Faza wartości: przywiązanie oparte na podobieństwie postaw

i wartości



Faza roli: przywiązanie oparte na pełnieniu ról (męża, żony).



Kolejność faz: wszystkie fazy występują w czasie trwania

związku, ale w poszczególnych fazach dominuje określony

rodzaj relacji.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W2_l: Związki

4

Fazy rozwoju związku

wg Murnsteina (1986)

Faza stymulacji

Faza wartości

Faza roli

Bodziec

Wartości

Role

Pierwsze
spotkanie

2-7 spotkań

Ponad 8 spotkań – w kierunku
małżeństwa lub stałego
związku

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W2_l: Związki

5

Teoria wymiany społecznej (1)

(Homans, 1961, Thibaut i Kelley, 1959)



Im więcej nagród (zysków) i im mniej strat, tym
większą satysfakcję przynosi związek i tym dłużej
będzie trwał.



Nagrody: miłość, towarzystwo, pocieszenie w trudnych
chwilach, gratyfikacja seksualna



Koszty: praca nad utrzymaniem związku, konflikty,
kompromisy, rezygnacja z innych związków



Rozwój związku ściśle wiąże się z ogólnym poziomem
nagród.



Im więcej nagradzających interakcji we wczesnej fazie, tym
większe prawdopodobieństwo trwałości związku;



Na początku („miodowy miesiąc”) koszty nie odgrywają roli
(koszty zaczynają się liczyć po ok. 3 miesiącach).

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W2_l: Związki

6

Teoria wymiany społecznej (2)



Indywidualny poziom odniesienia



Oczekiwany poziom satysfakcji (bilans zysków i strat) w danym

związku; różnice indywidualne.



Związki przekraczające indywidualny poziom odniesienia są bardziej

satysfakcjonujące.



Porównawczy poziom odniesienia



Oczekiwania co do poziomu satysfakcji w związkach alternatywnych.



Istnienie alternatyw ma wpływ na zaangażowanie (np. jeśli nagrody

alternatywne są wysokie, związek mniej satysfakcjonujący).



Zaangażowanie wpływa na spostrzeganie alternatyw.



Inwestycje



To, co partnerzy wnoszą do związku, a czego nie można odzyskać,

gdy związek ulegnie zerwaniu (np. czas, stracone okazje, dobra)



Im większe inwestycje, tym większe zaangażowanie.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W2_l: Związki

7

Inwestycyjny model związku

Nagrody

Koszty

Indywidualny

poziom

odniesienia

Satysfakcja

Porównawczy

poziom

odniesienia

Inwestycje

Zaangażowanie

_

_

_

+

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W2_l: Związki

8

Teoria równości

(Messick, Cook, 1983; Walster, Walster, Berscheid,

1978



Najbardziej satysfakcjonujące są związki, w których
stosunek otrzymywanych profitów do włożonych
wkładów jest taki sam dla obu stron.

Twój profit/twój wkład =

= Profit twojego partnera/wkład twojego partnera



Najważniejsza jest równowaga:



Jeśli jedna strona otrzymuje więcej, lecz także wkłada więcej,
to sytuacja jest w równowadze.



W związkach niezrównoważonych, jedna ze stron otrzymuje
więcej niż wynosi jej wkład, lub odwrotnie.



Obydwa rodzaje braku równowagi są związane z negatywnymi
emocjami (np. złość, poczucie winy).

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W2_l: Związki

9

Typy związków wg M. Clark



Związki oparte na wymianie



Bezpośrednia i natychmiastowa wymiana profitów,

zysków, korzyści, usług itp.



Najczęściej występują wśród obcych,

przypadkowych znajomych, również w określonych

długoterminowych związkach typu biznes.



Związki wspólnotowe



Partnerzy reagują reagują wzajemnie na swoje

potrzeby, troszczą się o siebie, bez względu na to,

czy uzyskają korzyści, czy nie.



Najczęściej występują wśród przyjaciół, członków

rodziny, w związkach intymnych.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W2_l: Związki

10

Style przywiązania



Styl przywiązania



sposób, w jaki jednostka wchodzi w relacje z inną

osobą.



Bezpieczny styl przywiązania



Dziecko płacze, gdy matka odchodzi; cieszy się, gdy

wraca.



Lękowo-ambiwalentny styl przywiązania



Dziecko płacze, gdy matka odchodzi; reaguje agresją

lub apatią, gdy wraca.



Unikający styl przywiązania



Brak reakcji emocjonalnych w obu przypadkach.



Style przywiązania obserwowane w dzieciństwie



są dobrym predyktorem relacji interpersonalnych w

życiu dorosłym.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W2_l: Związki

11

Style przywiązania w bliskich związkach

uczuciowych (Hazan i Shaver, 1987)



Bezpieczny styl przywiązania



Związki bardziej satysfakcjonujące, trwałe, oparte na zaufaniu,



Spostrzegają innych ludzi w pozytywnym świetle, wierzą w miłość



Nie obawiają się ani bardzo bliskich kontaktów, ani bycia opuszczonym



Lękowo-ambiwalentny styl przywiązania



Wysoka ambiwalencja uczuć w związkach, ekstremalna zazdrość,

obsesyjna koncentracja na partnerze.



Oczekują od innych absolutnego oddania, co odstrasza potencjalnych

partnerów.



Unikający styl przywiązania



Nie wierzą w prawdziwą miłość, oczekują rychłego końca związku.



Nie ufają zbytnio swoim partnerom, boją się intymności.



Style przywiązania są dość stabilne, ale mogą się zmieniać w

zależności od doświadczeń w aktualnym związku.



Bezpieczny styl przywiązania - najlepsze prognozy co do przyszłości

związku

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W2_l: Związki

12

Trójskładnikowa teoria miłości

Sternberga (1986)



Sternberg wyróżnił 8 typów miłości (7 + brak miłości)

na podstawie obecności lub braku 3 podstawowych

komponentów



Intymność (uczucie bliskości) – komponent emocjonalny

(lubienie, poczucie bliskości, komfortu).



Namiętność – komponent motywacyjny (pasja, pożądanie).



Zaangażowanie – komponent poznawczy (odpowiedzialność,

poświęcenie).



Badania spójne z teorią:



Prototyp „idealnego kochanka” – wysokie oceny w zakresie 3

komponentów



Prototyp „przyjaciela” – w zakresie bliskości i zaangażowania



Prototyp „brata” – wysoko w zakresie zaangażowania, nisko -

intymności i namiętności.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W2_l: Związki

13

Trójkąt miłości (Sternberg, 1986)

Zaangażowanie

Namiętność

Intymność/uczucie bliskości

Lubienie

(czyste uczucie)

Zaślepienie

(czysta

namiętność)

Pusta miłość

(czyste zaangażowanie)

Miłość romantyczna

(intymność + namiętność)

Miłość braterska

(intymność +

zaangażowanie)

Miłość fatalna

(namiętność + zaangażowanie

Miłość spełniona

(intymność +

namiętność+

zaangażowanie)

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W2_l: Związki

14

Inne typy miłości



Zick Rubin (1973): lubienie (przyjaciel) i kochanie

(partner)



Dwie odrębne relacje w związkach krótkotrwałych,



W związkach trwałych trudne do odróżnienia



Elaine Hatfield (1988): miłość erotyczna i miłość

braterska



Erotyczna – intensywny stan emocjonalny (absorpcja w drugiej

osobie); gdy odwzajemniona – spełnienie i ekstaza; gdy

nieodwzajemniona – smutek i rozpacz.



Braterska – bezpieczne, oparte na zaufaniu i stabilne partnerstwo;

mniej intensywne emocje; otwieranie się (chęć dzielenia

intymnych faktów i uczuć z drugą osobą).



Różnice kulturowe: Czy możliwe jest zawarcie

małżeństwa bez miłości?



USA: 4%; Australia: 5%; Anglia: 8%; Indie: 49%; Pakistan: 51%

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W2_l: Związki

15

Miłość romantyczna w małżeństwach

aranżowanych i w małżeństwach z miłości

(wg Skali Rubina)

30

40

50

60

70

80

do 1 r. od 1 do 2 do 5 lat do 10 lat ponad

10 lat

Aranżowane
Z miłości

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W2_l: Związki

16

Płeć a seksualność



Badania nad seksualnością trudne do przeprowadzenia,

ponieważ jest najbardziej prywatny aspekt ludzkiego

zachowania.



Mężczyźni są bardziej aktywni seksualnie i

przyzwalający niż kobiety.



Odgrywają inne role w kontaktach heteroseksualnych:



Mężczyźni jako „go-getters” (więcej inicjatywy),



Kobiety jako „gate-keepers” (bardziej restrykcyjne)



Mężczyźni spostrzegają świat w sposób

„zseksualizowany”



Mężczyźni spostrzegają kobiety jako uwodzące, flirtujące,

kokietujące;



Interpretują takie zachowania jak: kontakt wzrokowy, dotknięcie

ręki, uśmiech, komplement itp. jako zachętę do seksu

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W2_l: Związki

17

Płeć a zazdrość



Zazdrość



Emocja wzbudzona przez spostrzegane (rzeczywiste lub

urojone) zagrożenie związku; oraz lęk, gniew, brak zaufania.



U mężczyzn silniejsza zazdrość w przypadku

niewierności seksualnej, u kobiet – emocjonalnej.



Różnice kulturowe w odniesieniu do sytuacji

wzbudzających zazdrość



Np. pocałunek – u Węgrów, taniec – u Rosjan; fantazje

seksualne – u Holendrów.



Różnice kulturowe w zakresie sposobów radzenia z

zazdrością (Bryson, 1991):



Francuzi – wariują, Holendrzy – popadają w depresję, Niemcy –

nie robią nic, Włosi – nie rozmawiają o tym, Amerykanie – boją

się, co pomyślą o nich przyjaciele.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W2_l: Związki

18

Konflikt: źródła



Zmiany związane z partnerem (mniej nagradzające interakcje):



stracił zainteresowanie daną aktywnością, zmienił preferencje,

zachorował itp.



Czynniki zewnętrzne:



pojawienie się dziecka, zmiany w pracy (wyższe wymagania, utrata

pracy)



Normy społeczne:



Nierówny podział obowiązków w domu; rola żywiciela rodziny, rola

gospodyni domowej.



Typowe problemy wg Baxter (1986):



Pragnienie autonomii i niezależności: M-27%, K-44%



Różnica charakterów: M - 27%, K – 32%



Brak wsparcia emocjonalnego: M – 19%, K – 33%



Brak otwartości i intymności: M – 8%, K – 31%



Brak namiętności: M – 19%, K – 3%.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W2_l: Związki

19

Konflikt a style komunikowania się



Jednym ze źródeł konfliktów są problemy



z komunikowaniem się w przypadku wystąpienia nieporozumień.



Kobiety i mężczyźni różnie reagują na konflikt:



Kobiety donoszą o przeżywaniu silniejszych emocji i silniej je

wyrażają.



Wzory wadliwego komunikowania się



Odwzajemnianie negatywnego afektu: negatywne emocje,

zwłaszcza komunikowane niewerbalnie, są odwzajemniane

częściej niż pozytywne.



Interakcje typu „żądanie – wycofywanie się”: żona żąda

przedyskutowania problemu, mąż wycofuje się z interakcji.



Redukowanie negatywnych efektów konfliktu



Więcej nagradzających zachowań w innych dziedzinach, co daje

ogólny pozytywny bilans nagród.



Próba zrozumienia punktu widzenia partnera.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W2_l: Związki

20

Rozwój konfliktu



Wzory reakcji adaptacyjnych na negatywne zachowania partnera

(Rusbult i in., 1991)



Konstruktywne: przedyskutowanie problemu, lojalne przeczekiwanie

trudności, przebaczanie.



Destruktywne (częściej w związkach zagrożonych): kłótnia,

ignorowanie partnera, groźba opuszczenia związku.



Procesy atrybucyjne



W związkach zagrożonych atrybucje niekorzystne dla partnera.



Osłabienie intymności i zaangażowania



Partnerzy są mniej otwarci, mniej mówią o swoich uczuciach, rośnie

dystans psychologiczny,



Alternatywne związki są spostrzegane jako bardziej atrakcyjne.



Przemoc w związku



Opuszczenie związku zależy od spostrzeganych alternatyw i od

wielkości poniesionych inwestycji

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W2_l: Związki

21

Rozwody



Rocznie rozwodzi się



od 0.01% populacji (Boliwia, Hiszpania) do 4.7% populacji (USA)



W kulturach



indywidualistycznych jest więcej rozwodów, gdzie miłość to uczucie (co

mi mówi moje serce?)



niż w kulturach kolektywistycznych, gdzie miłość to zobowiązanie (co

ludzie powiedzą?).



Małżeństwa są bardziej trwałe, jeśli



Zawarte są po 20 r.ż.



Małżonkowie pochodzą ze stabilnych, pełnych rodzin,



Znali się na długo przed zawarciem małżeństwa,



Mają podobny poziom wykształcenia



Mają stałą, dobrą pracę,



Nie było ciąży przed ślubem,



Podobieństwo pod względem wieku, wyznania i edukacji.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W2_l: Związki

22

Konflikt:

zasoby konstruktywnego radzenia



Idealizacja partnera



Partnerzy często siebie idealizują we wczesnych

etapach rozwoju związku



Pozytywne iluzje pomagają radzić z konfliktami także

później.



Zaangażowanie



Najlepszy predyktor trwałości związku,



Partner może np. z czegoś zrezygnować, aby

zaspokoić potrzeby drugiej osoby.



Style przywiązania



Bezpieczny styl przywiązania współwystępuje z

wysokim zaangażowaniem, intymnością i satysfakcją

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W2_l: Związki

23

Słowa kluczowe / Literatura



Bliskie związki uczuciowe



Teoria wymiany społecznej



Teoria równości



Związki oparte na wymianie



Związki wspólnotowe



Style przywiązania



Trójkąt miłości Sternberga



Miłość erotyczna



Miłość braterska



Wadliwe komunikowanie się



Aronson i in. (1997).

Psychologia społeczna. R. 10.

Atrakcyjność interpersonalna:

od pierwszego wrażenia do

związków uczuciowych.



Wojciszke, B. (2002).

Człowiek wśród ludzi. R. 8.



Literatura dodatkowa:



Wojciszke, B. (1999).

Psychologia miłości.

Intymność, namiętność,

zaangażowanie. Gdańsk:

GWP.