Metoda 18 struktur wyrazowych

Tomasz Parafiniuk

2

1. Charakterystyka metody 18 struktur wyrazowych _________ 3

2. Możliwości stosowania metody 18 struktur wyrazowych ____ 4

3. Zalety metody 18 struktur wyrazowych__________________ 5

4. Techniki pracy zastosowane w 18 zestawach ćwiczeń ______ 7

5. Bibliografia _____________________________________ 10

3

1. Charakterystyka metody 18 struktur

wyrazowych

Metoda 18 struktur wyrazowych polega na praktycznym poznawaniu przez dzie-

ci z trudnościami w kształtowaniu się umiejętności czytania i pisania różnorodnych wy-

razów uporządkowanych w 18 zestawach ćwiczeń. Kolejność poznawania wyrazów

podporządkowana została zasadzie stopniowania trudności, a więc przechodzenia od

wyrazów najłatwiejszych do najtrudniejszych. Każdy zestaw ćwiczeń zawiera wyrazy

o określonej budowie oraz wyrazy wcześniej poznane. Metoda ta opiera się na pracy

- analizie sylabowo-głoskowej wyrazów w powiązaniu z ich budową literową bez

uwzględnienia struktury gramatycznej lub słowotwórczej wyrazów, niekiedy wręcz od

niej odstępuje. Posługuje się materiałem słownym wprowadzając pewne uproszczenia,

aby w ten sposób ułatwić i pomóc dziecku przezwyciężyć jego specyficzne trudności

w czytaniu i pisaniu. Celem metody jest nauczyć automatycznego nazywania kształtów

fonogramów oraz rozwijać zdolność umieszczania ich w słowie w odpowiedniej kolej-

ności

1

. Dlatego podstawą doboru wyrazów do ćwiczeń jest schemat graficzny, a nie

dźwiękowy, i zgodny z zapisem ortograficznym. Ta metoda uczy dziecko posługiwania

się sylabą jako cząstką słowa, które ma być przeczytane lub zapisane. W dużym zakre-

sie poszerza słownictwo dziecka. Każda struktura wyrazowa zawiera od 100 do 200

wyrazów, które uczeń czyta i pisze.

W tej metodzie posługujemy się trzema kolorami:

a) czerwony – odpowiada samogłoskom,

b) zielony – przypisany jest sylabie,

c) czarny – odpowiada spółgłoskom.

2

Czytanie i pisanie traktowane jest łącznie, gdyż obie umiejętności ćwiczone są na tym

samym materiale słownym. Proces czytania włączony jest w proces pisania przez wzro-

kową kontrolę tekstu. Podczas czytania i pisania w proponowanych ćwiczeniach pobu-

dzane są do aktywności jednocześnie analizatory: wzrokowy, słuchowy i knestetyczno-

ruchowy. Metoda ta przeznaczona jest do pracy z dziećmi, które w ogóle nie czytają

oraz dla tych, które czytanie i pisanie opanowały na niezadowalającym poziomie. Moż-

1

Zob. M. Welchman, „Dysleksja odpowiedzi na pytania”, w: Polskie Towarzystwo Dysleksji, Zeszyt nr I, Gdańsk

1991. s. 14.

2

Zob. E. Kujawa, M. Kurzyna, Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu metodą 18 struktur wyrazo-

4

na ją stosować w pracy z dziećmi mającymi trudności typu dyslektycznego, dysortogra-

ficznego i przy sprzężeniach z dysgrafią.

3

Kształcenie umiejętności czytania i pisania opiera się również na jednoczesnym

uaktywnianiu analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno - ruchowego, co

wydaje się zgodne na jednoczesnym ich wykorzystaniu. Nie tylko działają one jedno-

cześnie, ale i współdziałają, ściśle współpracując zarówno podczas nadawania komuni-

katu (pisania), jak i jego percypowania. Istotne zatem znaczenie ma koordynacja ich

czynności w postaci integracji funkcji percepcyjno - motorycznych.

4

Tak więc przy

opracowaniu programu zajęć reedukacyjnych dla potrzeb konkretnego dziecka należy

uwzględnić oddziaływanie na funkcje najbardziej zaburzone, ale nie można pominąć

żadnej z nich i trzeba pamiętać o konieczności ich współdziałania. Ucząc dziecko po-

sługiwania się sylabą przy pisaniu - czytaniu, angażując jednocześnie trzy analizatory

dążymy do wyrabiania coraz większej poprawności tych czynności. Dzięki równocze-

snemu wykorzystywaniu trzech analizatorów przy wykonywaniu proponowanych róż-

norodnych ćwiczeń dziecko uczy się samokontroli wzrokowej, słuchowej i kinetyczno -

ruchowej. Wszystkie te trzy elementy wydają się jednakowo ważne, niezależnie od te-

go, jakie funkcje percepcyjno - motoryczne są najbardziej zaburzone, bowiem powiąza-

nia międzyanalizatorowe umożliwiają kompensację wybiórczych zaburzeń rozwoju

funkcji percepcyjnych.

5

2. Możliwości stosowania metody 18

struktur wyrazowych

Metoda 18 struktur wyrazowych przydatna jest na etapie przechodzenia do ćwi-

czeń na materiale literowym, mającym na celu nauczenie dziecka techniki czytania

i pisania więc można się nią posługiwać na zajęciach z dziećmi, które znają większość

liter lub nawet wszystkie litery, ale także w przypadkach, gdy dzieci mylą niektóre

z nich, np. graficznie podobne lub zamieniają litery odpowiadające głoskom dźwięcz-

nym i bezdźwięcznym. Metoda ta przeznaczona jest do pracy z dziećmi, które w ogóle

wych, Warszawa 1994, s. 9 – 16.

3

Zob. M. Bogdanowicz, „Integracja percepcyjno-motoryczna a specjalne trudności w czytaniu u dzieci”, w: Zeszyty

Naukowe, Gdańsk 1987, s. 58

4

Zob. Tamże, s. 58 - 59.

5

Zob. Tamże, s. 15 - 16.

5

nie czytają i nie piszą oraz dla tych, które opanowały technikę czytania i pisania na nie-

zadowalającym poziomie.

Do drugiej grupy należą dzieci, które charakteryzuje:

a) bardzo wolne głoskowanie, nie prowadzące do poprawnej syntezy,

b) opuszczanie, powtarzanie, dodawanie lub zamienianie, przestawianie li-

ter, sylab, a czasem całych wyrazów,

c) zniekształcanie wyrazów wskutek popełniania innych błędów, które mo-

gą występować zarówno w czytaniu, jak i w pisaniu.

6

Ćwiczenia zebrane w 18 zestawach opracowano w taki sposób, że można je stosować

w pracy z dziećmi mającymi trudności o charakterze dyslektycznym lub dysortogra-

ficznym, także przy sprzężeniu z dysgrafią, ale również w przypadkach występowania

wszystkich tych form zaburzeń jednocześnie. Na zajęciach z dzieckiem dysgraficznym

powinny być akcentowane przede wszystkim takie elementy, jak pisanie po śladzie

ciągłym.

7

Zastosowanie proponowanych ćwiczeń daje także korzystne rezultaty nieza-

leżnie od tego, które funkcje percepcyjno-ruchowe są u dziecka najbardziej zaburzone.

Sumując można stwierdzić, że omawianą metodą można posługiwać się w pracy

z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu o charakterze dyslektycznym, dy-

sortograficznym lub dysgraficznym, na dowolnym etapie zaawansowania dziecka

w opanowaniu tych technik i niezależnie od rodzaju zaburzeń funkcji percepcyjno -

motorycznych, leżących u ich podłoża.

3. Zalety metody 18 struktur wyrazowych

Metoda 18 struktur wyrazowych spełnia wszystkie wymienione poniżej

warunki (zasady):

a) zasada indywidualizacji środków i metod oddziaływania korekcyj-

nego,

b) zasada powolnego stopniowania trudności w nauce czytania i pisa-

nia uwzględniającego złożoność tych czynności i możliwości per-

cepcyjne dziecka,

6

Por. E. Kujawa, M. Kurzyna, Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu …, s. 18.

7

Zob. T. Wróbla, Pismo i pisanie

W

nauczaniu początkowym, Warszawa 1985.

6

c) zasada korekcji zaburzeń: ćwiczenie przede wszystkim funkcji naj-

głębiej zaburzonych i najsłabiej opanowanych umiejętności,

d) zasada kompensacji zaburzeń: łączenie ćwiczeń funkcji zaburzo-

nych z ćwiczeniami funkcji niezaburzonych. w celu tworzenia wła-

snych mechanizmów kompensacyjnych,

e) zasada systematyczności,

f) zasada ciągłości oddziaływania psychoterapeutycznego.

8

Ponadto, metoda ta ma. jak sądzimy, szereg zalet, które można nazwać formal-

nymi. Większość z nich. może się okazać bardzo istotna dla reedukatorów tj:

a) możliwość stosowania metody przy występowaniu różnych postaci zabu-

rzeń funkcji percepcyjno - motorycznych,

b) metoda przeznaczona jest do pracy reedukacyjnej z dziećmi mającymi

specyficzne trudności w zakresie czytania lub pisania oraz skierowana

jest do dzieci u których występuję sprzężenie dysleksji i dysortografii.

c) w zależności od indywidualnych potrzeb, trudności i poziomu opanowa-

nia przez dziecko umiejętności czytania i pisania istnieje możliwość roz-

poczęcia pracy od dowolnej części metody,

d) metoda zawiera gotowy, bardzo bogaty materiał słowny dla każdej

z omawianych w niej 18 struktur wyrazowych. Poszczególne części me-

tody mieszczą od 100 do 200 słów dla każdej struktury. Istotny jest sposób

eksponowania tego bogatego materiału słownego.

e) duża liczba i różnorodność ćwiczeń dotyczących jednego zagadnienia,

daje gwarancję opanowania i utrwalenia danej struktury wyrazowej.

f) metoda 18 struktur wyrazowych uwzględnia jednoczesne wprowadzenie li-

ter pisanych i drukowanych,

g) uporządkowanie ćwiczeń według jasno ustalonych i logicznych kryteriów

co w rezultacie wpływa na łatwość zaplanowania całego toku zajęć reedu-

kacyjnych z jednoczesną możliwością „przekazania", w razie potrzeby,

dziecka reedukowanego omawianą metodą, innemu specjaliście, w innej

placówce lub ośrodku.

9

8

Zob. I. Czajkowska i K. Herda, Zajęcia korekcyjno - kompensacyjne w szkole, Warszawa1989, s. 53 – 61.

9

Por. E. Kujawa, M. Kurzyna, Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu …, s. 41.

7

h) sprawdzona w praktyce efektywność metody.

Metoda 18 struktur wyrazowych nie jest całością ostatecznie zamknięta. Istnieje

możliwość wzbogacania ćwiczeń składających się na tę metodę pomocami własnego

pomysłu lub opracowanymi przez innych autorów. Jedynym warunkiem jest wkom-

ponowanie ich w odpowiednie miejsce każdej z l8części opracowania.

4. Techniki pracy zastosowane w 18 ze-

stawach ćwiczeń

Większość technik zastosowanych w omawianej metodzie jest znana reedukato-

rom i powszechnie przez nich wykorzystywana w pracy. Prezentowane techniki pra-

cy zostały uporządkowane i szczegółowo opracowane według ściśle określonych za-

sad, specjalnie dla potrzeb proponowanej metody. Do konkretnych czynności, mają-

cych na celu usprawnianie czytania i pisania przystępujemy po zapoznaniu dziecka

z podstawowymi wiadomościami wstępnymi. Mamy tu na myśli różnicowanie pojęć:

głoska i litera, odróżnianie samogłosek i spółgłosek, przypisanie koloru czerwonego

literom odpowiadającym samogłoskom, a czarnego - spółgłoskom, poznanie definicji

sylaby zaznaczanej w ćwiczeniach kolorem zielonym. Przy definiowaniu sylaby pod-

kreślamy rolę samogłoski jako elementu tworzącego ją. Jako wstępną traktujemy tak-

że umiejętność dzielenia na sylaby wyrazów o różnej budowie.

10

Posługując się metodą 18 struktur wyrazowych, wykorzystujemy 18 zestawów

ćwiczeń, które uporządkowano zgodnie z zasadą stopniowania trudności. Każdy zestaw

ćwiczeń zawiera wyrazy o ściśle określonej budowie (strukturze) sylabowo - literowej

oraz wyrazy wcześniej poznane. Są to w kolejności :

1. Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu ●

●

-●

●

np. bu-ty (lub my- szy, cha-

ta, w przypadku występowania dwuznaków).

2. Wyrazy wielosylabowe o schemacie zapisu każdej sylaby

●

● i zróżnicowanej

ich liczbie np.: lo-ko-mo-ty-wa (lub pu-cha-cze, ma-ry-na-rze, w przypadku

występowania dwuznaków).

3. Wyrazy jednosylabowe o schemacie zapisu ●

●

● np. kot (lub kosz, czek,

w przypadku występowania dwuznaków).

10

Por. E. Kujawa, M. Kurzyna, Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu …, s. 20.

8

4. Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu ●

●

-●

●

● np. re-bus, (lub sza-lik, ka-

rzeł, le-karz, w przypadku występowania dwuznaków).

5. Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu ●

●

●-●

●

np. buł-ka, (lub chał-wa,

licz-ba, w przypadku występowania dwuznaków).

6. Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu ●

●

●-●

●

● np. Ber-lin, (lub kasz-

tan, tap-czan, w przypadku występowania dwuznaków).

7. Wyrazy wielosylabowe składające się z różnej liczby sylab o schemacie zapi-

su ●

●

oraz ●

●

● np. wyw-ro-tka (lub cza-pecz-ka, sza-chow-ni-ca, w przy-

padku występowania dwuznaków).

8. Wyrazy jednosylabowe o schemacie zapisu ●

●

●● np. jest (lub czort, patrz,

w przypadku występowania dwuznaków).

9. Wyrazy jednosylabowe o schemacie zapisu ●●

●

np. dwa (lub trzy, szła, w

przypadku dwuznaków).

10. Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu ●●

●

-●

●

np. kra-ta (lub trzy-ma,

ska-cze, w przypadku dwuznaków).

11. Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu ●●

●

-●

●

● np. mły-nek (lub chla-

pać, dwo-rzec, w przypadku dwuznaków).

12. Wyrazy jednosylabowe o schemacie zapisu ●●

●

● np. staw (lub chrzan,

trzep, w przypadku dwuznaków).

13. Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu ●●

●

●-●

●

np. słom-ka (lub

szczot-ka, star-szy, w przypadku występowania dwuznaków).

14. Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu ●●

●

●-●

●

● np. kras-nal (lub

czwar-tek, kroch-mal, w przypadku występowania dwuznaków).

15. Wyrazy jednosylabowe o schemacie zapisu ●●●

●

● np. sklep (lub szkrab,

wschód, w przypadku dwuznaków).

16. Wyrazy jednosylabowe o schemacie zapisu ●●

●

●● np. kleks (lub wrzask,

chwast, w przypadku dwuznaków).

17. Wyrazy o zróżnicowanej strukturze literowej, zawierające spółgłoski mięk-

kie np. ko-biał-ka.

18. Wyrazy składające się z różnej liczby sylab o zróżnicowanej (niejednolitej)

budowie.

9

We wszystkich zestawach ćwiczeń wykorzystuje się powszechnie znane i stosowane

techniki pracy reedukacyjnej, które jednak dla potrzeb omawianej metody zostały

szczegółowo opracowane i odpowiednio uporządkowane. Dlatego też, chcąc skorzystać

z możliwości uzupełniania zaproponowanego zestawu technik ćwiczeniami według

własnych pomysłów, należy pamiętać o konieczności takiego ich wkomponowania, aby

pasowały do aktualnego etapu pracy z dzieckiem i oparte były na wyrazach o znanej

strukturze.

Do stałego katalogu ćwiczeń powtarzających się w kolejnych 18 - tu czę-

ściach opracowania należą :

a) opracowywanie materiału słownego w formie graficznych schematów struk-

tury sylabowo-literowej słów,

b) czytanie i pisanie wyrazów z wykorzystaniem tzw. „suwaków", czyli zesta-

wów wyrazów o jednolitym typie budowy, posiadających pewną część

wspólną,

c) czytanie i pisanie wyrazów z wykorzystaniem tzw. „wprawek", czyli zesta-

wów jednolitych pod względem budowy wyrazów, ułożonych z zachowa-

niem rytmu i rymu,

d) słuchowe i wzrokowe różnicowanie wyrazów graficznie lub brzmieniowo

podobnych (np. ku

m

y-ku

n

y,

b

rawa-

p

rawa,

k

urnik-

g

órnik),

e) układanie nowych słów tworzonych z wybranych liter, głosek lub sylab wy-

razów przedstawionych na obrazkach,

f) wzrokowe i słuchowe wyszukiwanie wyrazów „ukrytych” w innych wyra-

zach (np. waze

lina

, ru

maki

, l

oko

motywa,

mama

łyga)

g) czytanie i pisanie wyrazów ułożonych w łańcuchy literowo-wyrazowe lub

sylabowo-wyrazowe,

h) układanie zdań z rozsypanek wyrazowo-zdaniowych,

i) rozwiązywanie zagadek,

j) czytanie zdań złożonych z wyrazów o omówionej strukturze, przedstawio-

nych na drukowanym materiale literowym,

k) pisanie takich zdań z pamięci,

l) pisanie tego typu zdań ze słuchu - w wersji sylabowej i całościowo.

10

Uporządkowane według ściśle określonych reguł, różnorodne w formie

i atrakcyjne ćwiczenia wymagają od dziecka dokonywania wielu operacji niezbędnych

w procesie nabywania sprawności w czytaniu i pisaniu. Pozwalają także na intensywny

trening pozostałych funkcji umysłowych, które odpowiedzialne są za proces uczenia się,

w tym również myślenie. Dzięki równoczesnemu wykorzystywaniu trzech analizato-

rów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno-ruchowego wytwarzane są między nimi

powiązania, które umożliwiają kompensację wybiórczych zaburzeń rozwoju funkcji

percepcyjnych.

11

Bibliografia

M. Welchman, „Dysleksja odpowiedzi na pytania”, w: Polskie Towarzystwo Dysleksji,

Zeszyt nr I, Gdańsk 1991.

E. Kujawa, M. Kurzyna, Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu metodą

18 struktur wyrazowych, Warszawa 1994.

M. Bogdanowicz, „Integracja percepcyjno-motoryczna a specjalne trudności w czytaniu

u dzieci”, w: Zeszyty Naukowe, Gdańsk 1987.

T. Wróbla, Pismo i pisanie

W

nauczaniu początkowym, Warszawa 1985.

I. Czajkowska i K. Herda, Zajęcia korekcyjno - kompensacyjne w szkole, Warsza-

wa1989.

11

Zob. E. Kujawa, M. Kurzyna, Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu …, s. 20 - 37.