plik

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

Motywacja i automotywacja – czynniki sprawstwa w terapii pedagogicznej osób ze specy-

ficznymi trudnościami w uczeniu się

terapia pedagogiczna osób ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się posiada szereg definicji
i  punktów  odniesienia  w  ich  treści  (szerzej  jastrząb  2011,  s.  35–40).  w  tym  miejscu  pojęcie  to
zostało skojarzone z metodą działania, której podstawę stanowi  relacja między co najmniej dwiema
osobami, z których jedna szuka i potrzebuje pomocy, a druga chce i potrafi jej udzielić. obie osoby
koncentrują się na przezwyciężaniu niepowodzeń szkolnych i specyficznych trudności w uczeniu
się.  dążą  do  ich  zniwelowania  przede  wszystkim  przez  osiągnięcie  konkretnych  umiejętności
i wiadomości szkolnych oraz różnych sprawności psychofizycznych. Produktem interakcji między
nimi stają się procesy nauczania i uczenie się w dostosowanej formie oraz treści. oddziaływanie
terapeutyczne  prowadzi  do  osiągnięcia  celów  założonych  przez  obie  uczestniczące  strony.  są
nimi:  zaspokojenie  specjalnych  potrzeb  psychicznych  i  edukacyjnych,  podnoszenie  efektów
kształcenia w procesie inkluzji oraz wyrównywanie szans edukacyjnych i społecznych, prewencja
marginalizacji, wykluczania i ekskluzji z obszaru ogólnodostępnej edukacji.

wyjaśnij i wykorzystaj w interpretacji powyższego fragmentu tekstu po-

jęcia: inkluzja, ekskluzja, wyrównywanie szans edukacyjnych, podnoszenie
efektów kształcenia. Możesz skorzystać z: j. jastrząb , Specjalne potrzeby
edukacyjne – zagadnienia wybrane [w:] j. jastrząb, d. Baczała, Wybrane
zagadnienia z pedagogiki korekcyjno-kompensacyjnej, toruń 2011, s. 52–64.

Uczestnicy  tak  rozumianej  terapii  pedagogicznej  kierują  się  potrzebą  zaspokojenia  swoich
konkretnych  potrzeb  edukacyjnych.  jeżeli  bowiem  człowiek  ma  jakąś  potrzebę,  która  jest
nie  zaspokojona,  wówczas  dąży  do  tego,  aby  ją  zaspokoić  i  tym  samym  wyznacza  sobie  cel.
Rozpoznawanie potrzeb i celów jest jednym ze sposobów automotywowania. Automotywacja
sprowadza się do rezygnacji z przyjemności na rzecz obowiązków. gdy człowiek podejmuje jakieś
działanie, wiąże się ono z osiągnięciem celu. cel ten musi mieć istotne znaczenie dla człowieka,
ale  również  człowiek  musi  wierzyć,  że  postawiony  cel  jest  osiągalny.  w  terapii  pedagogicznej
osób ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się, traktowanej jako metoda działania, jednym
z  fundamentalnych  czynników  jest  właśnie  automotywacja  obu  stron  w  niej  uczestniczących.
tylko dążenie osobiste i czynne, intencjonalne działanie samej zainteresowanej osoby gwarantuje
osiągnięcie  założonych  celów,  a  więc  i  konkretnych  efektów.  takie  rozumienie  terapii  pozwala
uzasadniać  definicja  edukacji  zbigniewa  Kwiecińskiego  (Kwieciński  1989,  s.  47):  „edukacja
w  znaczeniu  ogólnym  to  prowadzenie  drugiego  człowieka  ku  wyższym  stanom  rozwojowym  i
jego aktywność własna w osiąganiu pełnych i swoistych dlań możliwości. jest to ogół czynności
i procesów sprzyjających rozwojowi oraz stan ich efektów, czyli osiągnięty poziom kompetencji,
tożsamości i podmiotowości”.

DOWIEDZ SIĘ

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

wyjaśnij, czym jest dwuosiowa podmiotowość ucznia i terapeuty w edu-

kacji i tym samym w terapii pedagogicznej. wykorzystaj odpowiedź jana
Pawła ii na pytanie „Kim jest uczeń jako podmiot edukacji” (zob.: Moduł 7
niniejszego kursu: j. jastrząb, Podejście terapeutyczne w kontekście efektu
sprawstwa).

o ile aktywność  nauczyciela w procesie nauczania, czy terapeuty w terapii jest określona przez
jego zawodowe kwalifikacje, kompetencje, obowiązki i zadania, o tyle aktywność własna dziecka,
ucznia  wymaga  pewnego  objaśnienia  –  czym  jest?  aktywność  własna  dziecka  jest  jednym
z czterech podstawowych czynników rozwoju człowieka, które w rzeczywistości działają zawsze
w ścisłym wzajemnym powiązaniu, warunkują się i modyfikują nawzajem, zmieniając swoją rolę
i znaczenie w zależności od pozostałych czynników i innych warunków. Dziecko aktywne według
Szumana to takie , które nie tylko interesuje się otaczającą rzeczywistością , ale także próbuje
planować  swoją  działalność  i  działa.  jego  aktywność  własna  pobudza  rozwój,  a  poszerzony
poziom  i  podwyższony  stopień  tego  rozwoju  dynamizują  potencjał  aktywności  własnej  i  jej
rozprzestrzenianie  się  na  różne  dziedziny  i  obszary  otaczającej  rzeczywistości.  dynamicznym
podłożem  są  zainteresowania  ,  skłonności  i  zdolności  do  żywego  i  czynnego  reagowania  na
rozmaite  sytuacje,  bodźce  i  zadania.  Kompetencje  zaś  kształtują  sie  w  toku  praktycznego,
samodzielnego działania, gdy aktywność polega na dążeniu do poznania, zbadania i opanowania
rzeczy i faktów, które zaciekawiły, wyzwoliły inicjatywę, samodzielne myślenie i przetwarzanie
informacji, ponoszenie odpowiedzialności za ich wyniki. rezultatem staję się poczucie tożsamości
jako  osobistej  podmiotowej  niezależności,  oderwanie  się  od  zewnątrzsterowności  na  rzecz
poczucia własnej wartości, osobistej godności, wolności w autoformacji i samourzeczywistnianiu
własnego człowieczeństwa.
rolą  społeczeństwa  wychowującego,  a  w  nim  rodziców,  nauczycieli,  wychowawców,  różnych
specjalistów,  także  rówieśników  jest  tworzenie  warunków  i  sytuacji,  które  zagwarantują
możliwości  aktywnego  działania  danej  osoby,  czym  wspomagać  będą  jej  rozwój,  odpowiednie
wykształcenie i społeczne przystosowanie. aktywność kojarzy się z podejmowaniem wszelakich
wyzwań,  trudów,  hartujących  wolę  i  siły  fizyczne  człowieka,  można  więc  ją  nazwać  inaczej  –
motywacją uruchamiającą w człowieku chęć do działania, realizacji potrzeb, osiągania celów. siła,
z jaką dąży do osiągania stawianych sobie życiowych celów, zdaje się najistotniejsza, gdyż stanowi
o sukcesie, który zamierza osiągnąć. nie każda jednakże aktywność zakończona jest sukcesem,
co nieuchronnie sprowadza gorycz porażki. w obliczu porażki i to seryjnej, rozumianej jako ciąg
niesprzyjających życiowych okoliczności, dynamizm zachowań ludzkich zostaje zakłócony. skutki
takiego stanu rzeczy bywają oczywiście różne, tak jak różne są ludzkie osobowości. aktywność
własna konkretnej osoby odgrywa dużą rolę w sprostaniu tej sytuacji. ona pokieruje sposobem
adaptacji  do  nowej  sytuacji  –  czy  ponowić  próbę  i  ją  kontynuować,  zakładając  optymistycznie
osiągnięcie  celu,  optymalne  zaspokojenie  potrzeby,  czy  zrezygnować,  wycofując  się  z  realizacji
celu,  pozostać  z  poczuciem  niezaspokojenia  potrzeby,  spowodowanym  niedowierzaniem

SPRAWDŹ SIĘ

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

w powodzenie i sukces. niebagatelne znaczenie ma w tym przypadku zaangażowanie, które jest
stanem względnie trwałym (w odróżnieniu od motywacji nakierowanej na konkretny, pojedynczy
cel),  wiąże  się  z  czerpaniem  przyjemności  z  pracy,  z  dawaniem  z  siebie  tego,  co  najlepsze  przy
wysokim  poziomie  energii.  Każdy  bodziec  wywierający  wpływ  na  kształtowanie  się  tej  cechy
osobowości  ma  niebagatelny  wpływ  na  jej  jakość  i  tym  samym  na  życiowe  wybory  człowieka,
które ukierunkowują jego postępowanie. istnieje wiele sposobów, dzięki którym można samemu
się motywować. są to zarówno sposoby pomagające zmotywować własną psychikę, jak również
warunki działania, na przykład nauki, pracy, kondycja fizyczna i umysłowa, odpowiednie otoczenie
oraz  stosunki  międzyludzkie.  w  terapii  pedagogicznej  stosuje  wiele  zabiegów  wspomagających
automotywację jej uczestników, jednak sam proces psychiczny w tej mierze musi się kształtować
w każdej osobie indywidualnie.
aktywność  własną,  a  tym  samym  i  samomotywację  u  dzieci  i  młodzieży,  należy  pobudzać,
stymulować i ukierunkowywać. trzeba jednak uwzględniać indywidualne tempo i rytm rozwoju
poszczególnych  osób  oraz  charakter  ich  szczególnych  i  istotnych  potrzeb,  które  wymagają
odpowiedniego  zaspokajania.  ważne  jest  stopniowanie  trudności  w  stawianych  zadaniach,  by
ich poziom i zakres umożliwiały ich wykonanie, mimo nawet dość dużego wysiłku i nieprostych
zmagań,  i  tym  samym  wpływał  na  rozwój  ucznia.  rosnący  poziom  trudności  dotyczy  obu  sfer
rozwoju dziecka (wedlug teorii l. s. wygotskiego), przy czym dziecko samo rozstrzyga, jaki rodzaj
aktywności  i  stopień  trudności  wybiera  i  w  jaki  sposób  zechce  ją  realizować.  czy  samodzielnie
– w sferze aktualnego rozwoju, czy przy współudziale dorosłego w sferze najbliższego rozwoju.
w postępowaniu psychoterapeutycznym jednym z obszarów wieloaspektowej i wielopoziomowej
terapii  (jastrząb  2002,  s.  38–49)  jest  uwzględniony  pięciofazowy  tok  postępowania,  w  którym
określone  kroki  pokonywania  trudności  i  stopniowego  opanowywania  umiejętności  osiągania
powodzenia  w  samodzielnym,  coraz  bardziej  złożonym  i  kreatywnym  działaniu,  mają  do
opanowania zarówno terapeuta, jak i jego uczeń.

Fazy postępowania psychoterapeutycznego

a samomotywacja ucznia

Kroki postępowania terapeuty

a ograniczanie zewnątrz sterowności ucznia

1. Rozwijanie interakcji dziecka z terapeutą i we-

wnątrzgrupowych.

1. Inicjuje początek sytuacji mających przynieść

pożądany skutek w działaniu wzajemnym

i osobistym ucznia, wyzwala zaufanie, poczucie

powodzenia w działaniu.

2. Doświadczanie ucznia w próbach samodzielnego

wykonywania prostych zadań z gwarancją pomocy

ze strony dorosłego.

2. Wspiera ucznia w samodzielnym rozwiązywa-

niu problemów, dopuszczając jego niezależność,

koryguje nieprawidłowości.

3. Wdrażanie do samodzielnego wykonywania zadań

stopniowo utrudnianych, których wyniki podlegają

kontroli i ocenie.

3. Dotrzymuje kroku, postępując równolegle i z tą

samą szybkością co uczeń, uczy krytycznej analizy

stopnia wykonania zadań, kontroluje efekty, oce-

nia ich poziom, koryguje nieprawidłowości.

4. Kształtowanie wielostronnych doświadczeń, zróż-

nicowanych pod względem treści, formy i stopnia

trudności, stymulowanie samomotywacji.

4. Podąża za uczniem, niepozornie czuwając nad

przebiegiem jego działania, ale i stopniowo wy-

cofując się, pozostawiając „wolną rękę”, koryguje

nieprawidłowości, kontroluje efekty, ocenia ich

poziom.

5. Wyzwalanie aktywności, zainteresowań, motywa-

cji do samorzutnego działania przy współtworze-

niu procesu terapeutycznego, kreowanie umiejęt-

ności autoprezentacji.

5. Wspomaga ucznia, chroni przed niepowodze-

niami, ocenia przebieg całego procesu, koryguje

nieprawidłowości, kontroluje efekty, ocenia ich

poziom, stymuluje rozwój samooceny, samoświa-

domości własnych możliwości i potrzeb.

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

zrealizowanie  tych  założeń  wymaga  zarówno  od  terapeuty,  jak  i  od  ucznia  wytężonej  pracy,
wysiłku  w  systematycznym,  konsekwentnym  postępowaniu,  by  uzyskać  zamierzone  efekty.
wymaga  także  dostosowania  faz  i  kroków  do  odpowiednich  zakresów  treści  dydaktycznych,
skutecznego  wpływu  wychowawczego,  poprzez  odpowiedni  system  środków  motywujących,
nagradzających  ,  odraczających  nagradzanie  a  wzmacniających  motywowanie  i  utrzymywanie
odpowiedniego  zaangażowania,  przeciwdziałając  zniechęceniu  i  zaniechaniu  podjętych  starań
i konkretnych zbiegów.

w prezentacji Postępowanie psychoterapeutyczne w terapii pedagogicznej

zamieszczono przykład praktycznego postępowania z użyciem odpowied-
nich żetonów graficznych i komunikatów słownych, zachęcających do
pokonywania trudności i samomotywowania oraz żetonów wyrażających
nie tylko wsparcie, zachętę, ale i uznanie (Brawo! jesteś mistrzem! Miło
zaskoczyłeś mnie!). wzorując się na przykładzie z prezentacji, zaprojektuj
własny tok postępowania z uczniem, pozwalający stopniowo dynamizo-
wać jego samomotywację poprzez zwiększanie stopnia trudności tej samej
działalności.

ZAPLANUJ

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

BIBLIOGRAFIA

edukacja  terapeutyczna.  Toruńska  Szkoła  Terapeutyczna  –  dziesięć  lat  doświadczeń,  j.  jastrząb
(red.), toruń 2002.
j. jastrząb, Jak kompetentnie „widzieć i rozumieć” uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu
się podczas lekcji historii, „wychowanie na co dzień” 2007, nr 4–5.
j. jastrząb, Jak rozwijać społeczne przystosowanie u dzieci, „wychowanie na co dzień” 2002, nr 9.
j. jastrząb, Osoba i nauczanie Jana Pawła II ponadczasowym programem edukacyjnym, „wychowanie
na co dzień” 2007, nr 3.
j. jastrząb, Profilaktyka w szkolnym programie wychowawczym, „wychowanie na co dzień” 2002,
nr 10–11.
j.  jastrząb,  Specjalne  potrzeby  edukacyjne  –  zagadnienia  wybrane  [w:]  j.  jastrząb,  d.  Baczała,
Wybrane zagadnienia z pedagogiki korekcyjno-kompensacyjnej, toruń 2011, s. 52–64.
j. jastrząb, Terapia wychowawcza klasy, „wychowanie na co dzień” 2003, nr 9.
j. jastrząb, l. lewandowska, Nauczanie Jana Pawła II inspiracją pracy wychowawczej, „wychowanie
na co dzień” 2005, nr 4–5.
j.  jastrząb,  B.  talarczyk  –  rumińska,  Konspekt  zajęć  terapii  wychowawczej  w  klasie  V  szkoły
podstawowej, „wychowanie na co dzień” 2007, nr 3.