WIliam Golding 
 
 
 
 
BÓG SKORPION 
 
Przełożyli 
Małgorzata Golewska-Stafiej i Leszek Stafiej 
 
 
 
 
Tytuł oryginału: 
 
The Scorpion Gott, Faber and Faber, 1977 
 
< 1956 and 1971 by William Golding 
© Copynght for the Polish edition by Wydawnictwo Literackie, 1988 
 
BÓG SKORPION 
 
ISBN 83-08-00835-6 
 
Ż

adna rysa, żadna skaza nie znaczyła głębokiej emalio- 

wej niebieskości nieba. Nawet słońce, zawieszone pośrodku, 
stapiało tylko swe najbliższe otoczenie tak, że złoto t 
ultramaryna zlewały się i mieszały ze sobą. Żar i blask 
spadały z tego nieba niczym lawina, sprawiając, że wszystko, 
co znajdowało się między dwiema podłużnymi skałami, 
zastygło w takim samym jak one bezruchu. 
 
Powierzchnia wody w rzece była gładka, mętna i martwa. 
Jedyny ślad ruchu stanowiły unoszące się nad nią opary. 
Pstre stada wodnych ptaków stojące tam, gdzie przybrzeżny 
muł był twardy i porysowany siatką sześciokątnych pęknięć, 
patrzyły w pustkę. Kępy uschniętego papirusu tu i ówdzie 
rozdzielone zgiętą czy złamaną łodygą, która przygniatała 
inne, tkwiły nieruchomo jak rzędy trzcin wymalowanych na 
ś

cianach grobowca, chyba że z uschniętej korony wypadało 

nasiono; ale nasiona trafiając na mieliznę i tak pozostawały 
bez ruchu w tym samym miejscu. Dalej jednak, zapewne 
przez wiele długich mil, ciągnęła się głębia. I tam także 
docierało słońce, stapiając niebieską emalię niższych warstw 
powietrza, które łączyły się z ciemnoniebieskim sklepieniem 
nad czerwonymi i żółtymi skałami. Teraz skały, jakby nie 
mogąc znieść dwóch słońc, skryły się do połowy za ścianą 
 
powietrza i zaczęły drżeć. 
 

Czarna ziemia między skałami i rzeką była wypalona. 
Suche trawy wydawały się tak samo martwe jak pióra 
tkwiące tu i tam między pojedynczymi źdźbłami. Nieliczne 
 
drzewa, palmy, akacje, opuściły listowie jakby w geście 
rezygnacji. Chaty z pobielanej gliny zdradzały nie więcej 
oznak życia i trwały w takim samym bezruchu; w takim 
samym bezruchu jak mężczyźni, kobiety i dzieci ustawieni po 
obu stronach bitego traktu, który ciągnął się równolegle do 
rzeki, w niewielkiej odległości od brzegu. Ludzie patrzyli w 
dal, w dół rzeki, stojąc tyłem do słońca, które kładło krótkie 
kobaltowe cienie u ich stop. Stali nad swoimi cieniami i 
Spoglądali w dół rzeki z lekko podniesionymi rękami, 
szeroko otwartymi oczami i ustami. 
 
Od strony rzeki dał się słyszeć przytłumiony hałas. 
Czekający mężczyźni spojrzeli po sobie, wytarli spocone 
dłonie w płócienne spódniczki i podnieśli ręce dłońmi na 
zewnątrz, jeszcze wyżej niż przedtem. Nagie dzieci zaczęły 
krzyczeć i biegać w kółko, dopóki kobiety w długich 
płóciennych szatach zebranych nad piersiami nie zmusiły ich 
szturchańcami do spokoju. 
 
Tam, gdzie droga wyłaniała się z cienia palm, pojawił się 
człowiek. Poruszał się w sposób, w którym było coś z 
rozedrgania skał. Nawet z tej odległości nietrudno go było 
odróżnić wśród rozproszonej grupy innych postaci, a to z 
powodu odmienności stroju, a także dlatego, że oczy 
wszystkich skierowane były na niego. Kiedy znalazł się na 
otwartej przestrzeni porośniętej wyschniętą trawą, widać 
było, że biegnie drobnym truchtem, podrygując, a grupki 
mijanych ludzi wymachują rękami, wykrzykują coś, kla- 
szczą w dłonie i nie spuszczają go z oczu. W miarę jak zbliżał 
się do pierwszych poletek, coraz wyraźniej widać było jego 
ubiór, równie niezwykły jak jego ruchy. Odziany był w 
spódniczkę i wysoką czapę, obie z białego płótna. Złotonie- 
bieskie błyski padały od jego sandałów, przegubów i podska- 
kującego na torsie szerokiego pektorału, a także od laski i 
bicza, które trzymał w dłoniach. Połyskiwała też jego ciemna 
skóra, po której spływał pot na spękaną ziemię. Widząc to, 
 
 
 
 
ludzie krzyczeli jeszcze głośniej. Ci, którzy przez chwilę biegli 
razem z nim, ocierali własny pot i zwalniali, odprowadzając 
go wzrokiem poza granice swoich pól. 
 
Znajdował się już tak blisko, że można było dostrzec 
więcej szczegółów. Jego twarz, niegdyś owalna, pod wpły- 

wem dostatniego życia i władzy stała się prostokątna i 
przystosowana do krępego tułowia. Wyglądał na człowieka 
o niezbyt szerokich poglądach, bezwzględnie jednak trzyma- 
jącego się tych, które posiadał. Teraz wiedział, że ma biec i 
nie ustawać w biegu. Tej myśli przewodniej towarzyszyły 
jednak dwa wątki uboczne: zdziwienie i oburzenie. Oburze- 
nie było całkowicie uzasadnione, gdyż płócienna czapa co 
chwila opadała mu na oczy i musiał ją odsuwać pchnięciami 
laski. Sznurki bicza z nanizanymi kulkami, na przemian 
złotymi i niebieskimi, chłostały go po twarzy, kiedy podnosił 
bicz zbyt wysoko. Raz po raz, jakby nagle coś sobie 
przypominając, krzyżował laskę i bicz na brzuchu, a bieg 
sprawiał, że pocierał nimi ruchem przypominającym ostrze- 
nie noża. Okoliczności te, oraz chmary much, w pełni 
tłumaczyły jego oburzenie, lecz znacznie trudniej było 
wykryć przyczynę zdziwienia. Wpadł teraz z głuchym łosko- 
tem na pole. Towarzyszył mu już tylko jeden biegnący — 
smukły, dobrze zbudowany młodzieniec, który wznosił 
okrzyki tonem zachęty, modlitwy i pochwał. 
 
— Biegnij, Wielki Domie! Zrób to dla mnie! Życie! 
 
Zdrowie! Siła! 
 
Gdy dotarli na skraj pola, wydawało się, że przekraczają 
jakąś niewidzialną granicę. Ludzie stłoczeni dotąd w pobliżu 
swych domostw rzucili się do przodu, wołając: 
 
— Bóg! Bóg! Wielki Dom! 
 
W jednej chwili powstał wielki tumult; rozgorączkowa- 
nie młodzieńca udzieliło się wszystkim zebranym. Witali 
biegnącego okrzykami i łzami radości. Kobiety pospieszyły, 
by zabiec mu drogę, zapominając o dzieciach plączących się 
 
pod nogami. Wtoczył się w wąską uliczkę i mężczyźni 
przyłączyli się do niego. Nie opodal stał ślepiec, chudy i 
sękaty jak kij, na którym się wspierał. Z podniesioną ręką, 
oczami białymi jak kwarc spoglądał w kierunku biegnącego i 
-wykrzykiwał, nie słabiej od innych: 
 
— Życie! Zdrowie! Siła! Wielki Dom! Wielki Dom! 
Wielki Dom! 
 
Po chwili biegnący opuścił i tę wioskę, odprowadzany 
przez młodych mężczyzn. Kobiety pozostały w tyle, śmiejąc 
się i płacząc. 
 
— Widziałaś, siostro? Dotknęłam go! 
 

A Wielki Dom nadal kłusował, wciąż dźgając laską 
niesforną czapę, wciąż oburzony, a zdziwiony nawet bar- 
dziej niż przedtem. Towarzyszyło mu teraz zaledwie kilku 
mężczyzn, lecz żaden prócz smukłego młodzieńca nie dłużej 
niż od ostatniej mijanej wioski. Po chwili i ci odpadli, bez 
tchu, lecz z uśmiechem na twarzy, podczas gdy Wielki Dom 
wraz z młodzieńcem biegł dalej, przed swym roztańczonym 
ogonem. Słychać było jedynie przyspieszone oddechy i tupot 
oddalających się stóp. Mężczyźni powoli wracali do wsi, 
gdzie na stoły ustawione wzdłuż zatłoczonej ulicy wynoszo- 
no naczynia i dzbany z mętnym piwem. 
 
Kiedy ucichły kroki biegnącego, ślepiec stojący dotąd 
przy drodze opuścił rękę. Nie przyłączył się do tłumu 
wieśniaków. Odwrócił się i pomagając sobie kijem przemie- 
rzył pas wyschniętej trawy, przedarł się przez gmatwaninę 
zarośli, aż wyszedł tam, gdzie w cieniu palm nagi muł, 
pocięty sześciokątnymi pęknięciami znaczył brzeg rzeki. 
 
W cieniu siedział mały chłopiec. Siedział ze skrzyżowany- 
mi nogami, ręce oparłszy swobodnie na udach, z pochyloną 
głową tak, że jedyny kosmyk włosów pozostawiony na 
wygolonej czaszce opadał mu za uchem na kolano. Chłopiec 
był równie chudy jak ślepiec, choć skórę miał jaśniejszą, a 
jego spódniczka była nieskazitelnie biała, jeśli nie liczyć 
 
10 
 
miejsc, gdzie przylgnęły do nieJ pojedyncze gałązki i nadrze- 
czny pył. 
 
Ś

lepiec odezwał się z twarzą zwróconą prosto przed 

 
siebie. 
 
— No, już go nie ma. Podobny widok nie powtórzy się 
wcześniej niż za siedem lat. 
 
Chłopiec odpowiedział apatycznie: 
 
— Nic nie widziałem. 
 
— Ten młody człowiek, ten którego nazywają Kłamcą, 
biegł razem z nim. Przez cały czas coś mówił.    - ' 
Chłopiec poderwał się: 
 
— Trzeba mi było powiedzieć! 
 
— Dlaczego? 
 

— Poszedłbym obejrzeć! 
 
— Kłamcę? A nie Boga, twojego Ojca? 
 
— Ja go kocham. Opowiada mi kłamstwa, które czynią 
niebo lżejszym. I on jest. 
 
— Jest czym? 
Chłopiec rozłożył ręce. 
 
— Po prostu jest. 
 
Ś

lepiec usiadł na ziemi i położył kij na kolanach. 

 
— To wielki dzień, mały Książę. Wiedziałeś o tym, 
prawda? 
 
— Piastunki mi powiedziały, więc uciekłem. Wielki 
dzień oznacza stanie w słońcu, bez ruchu. A potem jest mi 
niedobrze. Muszę cierpliwie znosić jakieś dymy i zaklęcia. 
Muszę wkładać na siebie, jeść i pić różne rzeczy. 
 
— Wiem. Każdy wie. Odgłos twoich kroków przypomi- 
na chód małego starca. Lecz dzisiaj Bóg sprawdzi się i może 
poczujesz się lepiej. 
 
— Jak on może siebie sprawdzić? 
Starzec zamyślił się. 
 
— Jeśli już o to chodzi, to jak On w ogóle może 
podtrzymywać niebo i podnosić wodę w rzece? A jednak 
 
11 
 
może. Niebo jest tam, na swoim miejscu; a rzeka wzbierze 
tak jak dawniej. To są tajemnice. 
Książę westchnął. 
 
— Męczą mnie te tajemnice. 
 
— ,Dzięki nim żyjemy — odparł ślepiec — Coś ci pokażę. 
Widzisz tę palmę na lewo? 
 
— Razi mnie słońce. 
 
— No dobrze. Gdybyś tam popatrzył, zobaczyłbyś 
znaki wycięte na pniu. Na wysokości wyciągniętej ręki od 
korzenia znajduje się Znak Smutku. Gdyby woda nie 
sięgnęła powyżej tego znaku, ludzie pomarliby z głodu. Ile 
masz lat? Dziesięć? Jedenaście? Kiedy byłem niewiele starszy 

od ciebie, tak się właśnie stało i wtedy tamten Bóg zażył 
truciznę. 
 
— Naprawdę ludzie głodowali? Umierali?          : 
 
— Mężczyźni, kobiety i dzieci. Ale ten Bóg jest silny. To 
wspaniały kochanek, chociaż prócz twojej siostry i ciebie nie 
ma więcej dzieci, wielki myśliwy, potrafi dobrze zjeść i wypić. 
Woda podejdzie po pniu aż do Znaku Wielkiego Jedzenia. 
 
Mimo słońca Książę ożywił się. 
 
— A po co jest to nacięcie na samej górze? 
Ś

lepiec zabobonnie potrząsnął głową. 

 
— Jest taka przepowiednia, nie pamiętam od kiedy. Ten 
znak zrobił podobno któryś z Bogów, ale woda nigdy tam 
nie doszła. Lepiej za mało niż za dużo. Cały świat by utonął, 
a woda wdarłaby się do Domu Życia. To się nazywa... — 
przechylił się na bok i dokończył szeptem. — ...Znak 
Ostatecznej Klęski. 
 
Książę nic nie odpowiedział. Po chwili ślepiec poruszył 
się niezdarnie i poklepał go po kolanie. 
 
— To wiedza zbyt wielka dla ciebie. Niech tak zostanie. 
Kiedyś, gdy mnie już nie będzie, a Bóg wstąpi w swe Teraz w 
Domu Życia, ty sam zostaniesz Bogiem. Wtedy zrozumiesz. 
 
Książę podniósł głowę i krzyknął głosem pełnym smutku 
i usilnej prośby: 
 
— Nie chcę być Bogiem! 
 
— Jak to! A któż inny mógłby? 
 
Książę bił wątłymi pięściami w wyschnięty muł. 
 
— Nie chcę! Nie mogą mnie zmusić! 
 
— Ciszej, dziecko! Gdyby cię usłyszeli... pomyśl o mnie. 
Lecz Książę wpatrywał się w zbielałe źrenice tak, jakby 
mógł zmusić je, by go ujrzały. 
 
— Nie chcę... nie potrafię. Nie potrafię zmusić rzeki, by 
wylała, ani przytrzymać nieba... mam jakieś sny... ciemność. 
Coś na mnie spada, przyciska mnie, przygniata. Nie mogę się 
ruszyć ani oddychać... 
 
Łzy spływały po twarzy Księcia. Pochlipywał przez 

chwilę, potem wytarł nos ramieniem. 
 
— Nie chcę być Bogiem! 
 
Ś

lepiec zaczął mówić głośno i stanowczo, jakby chciał w 

ten sposób zmusić Księcia do słuchania: 
 
— Kiedy poślubisz swą Królewską Siostrę... 
 
— Nie mam zamiaru nigdy się żenić — odrzekł Książę z 
nagłą gwałtownością. — Nigdy. A już na pewno nie z 
Pięknym Kwiatem, ale i tak nigdy. Kiedy jestem z chłopaka- 
mi, chcą się bawić w polowanie, a mnie brakuje tchu. Kiedy 
jestem z dziewczynami, one chcą się bawić w małżeństwo, a 
ja muszę na nich skakać w górę i w dół, aż mi dech zapiera, a. 
potem one zaczynają skakać w górę i w dół, a mnie się robi 
słabo.                    '-•   ! 
 
Ś

lepiec milczał. 

 
— No tak — powiedział w końcu. — Tak. 
 
— Chciałbym być dziewczyną — rzekł Książę. — Ładną 
.•dziewczyną, która nic by nie robiła, tylko była ładna i nosiła 
ładne rzeczy. Wtedy nie mogliby zrobić ze mnie Boga. 
Ś

lepiec podrapał się w nos. 

 
— Nie podtrzymywać nieba? Nie podnosić wód rzeki? 
Nie zabijać byka ani nie strzelać do celu? 
 
— I tak nie zobaczyłbym żadnego celu, nie mówiąc już 
o trafieniu. 
 
— Co ty opowiadasz, dziecko? 
 
— Mam jakąś białą mgłę przed oczami. 
 
— Książę! Czy mówisz prawdę? 
 
— Ona gęstnieje. Powoli, ale gęstnieje. 
 
— Nie! 
 
— Sam widzisz... 
 
— Ale Książę, biedne dziecko... A co oni na to? 
 
— Nikomu nie powiedziałem. Mam dosyć zaklęć i 
zapachów, i wstrętnych napojów. Jestem zmęczony. 
Głos Ślepca przybierał coraz wyższe tony: 

 
— Ależ ty oślepniesz! Stopniowo, z roku na rok, ...oślep- 
niesz ...dziecko! Pomyśl o nas! Pomyśl o Znaku Ostatecznej 
Klęski! 
 
— A co to ma wspólnego ze mną? Gdybym był dzie- 
wczyną... 
 
Pomagając sobie kijem. Ślepiec z trudem podnosił się na 
nogi. 
 
— Oni muszą wiedzieć. On musi dowiedzieć się naty- 
chmiast... biedny Książę, biedny, słaby Książę. Biedny lud!- 
 
Chłopiec chwycił Ślepca za kostkę, lecz ten wyrwał się i 
stanął niepewnie na nogach. 
 
— Nie mów nikomu! 
 
— Muszę, biedaku! Oni cię wyleczą... 
 
— Nie! 
 
— Zawołam do Boga pod koniec Jego biegu i On mnie 
wysłucha! 
 
— Nie chcę być Bogiem! 
 
Lecz Ślepiec odchodził pospiesznie, ostukując kijem 
znajome drzewa, stąpając pewnie po wąskich ścieżkach 
między wyschniętymi rowami nawadniającymi. Książę to 
 
okrążał go, to biegł obok z płaczem i krzykiem, szarpał go za 
przepaskę, chwytał za rękę. Więc Ślepiec przyspieszył kroku, 
mrucząc coś pod nosem, potrząsając głową, opędzając się 
kijem. 
 
— Biedne dziecko! Biedne dziecko! 
 
W końcu, zasapany, zapłakany i na wpół oślepiony 
słońcem. Książę dał za wygraną, zwolnił, powlókł się jeszcze 
kawałek i przystanął. Ukląkł w pyle i załkał. Popłakawszy 
trochę, pozostał w tym samym miejscu, ze zwieszoną głową. 
Po chwili zaczął recytować jakieś zdania, jakby przymierzał 
się do nich lub upewniał się, że je zapamięta. 
 
— Nie pojmuję, o co mu chodzi. Przecież całkiem 
dobrze widzę. 
 
I jeszcze zdanie pochwycone prawdopodobnie gdzieś w 

korytarzach Wielkiego Domu: 
 
— Ten człowiek jest opętany. 
I jeszcze całkiem po prostu: 
 
— Jestem Księciem. Ten człowiek kłamie. 
Podpierając się obiema rękami, wstał i mrużąc oczy 
przeszedł w cień drzew. Idąc powtarzał jak wyuczoną lekcję: 
 
„Ten człowiek kłamie. Ten człowiek kłamie." 
 
Potem nastąpił trzepot spódnic, potok spódnic, paplani- 
na. Dwie piastunki, czarna i brązowa, spadły na niego i 
zagarnęły go. Obejmowały, przytulały go do piersi, płakały, 
przeklinały, zaklinały, strofowały, kochały i obsypywały 
pieszczotami. Porwały go w stronę Wielkiego Domu, po 
chwili postawiły na ziemi, znowu ściskały i całowały, czyściły 
spódniczkę i tuliły wśród woni i potu obfitych piersi i 
tłustych ramion. Wyrzucały mu, że jest niegrzeczny, bo 
udawał, że śpi, kiedy one wymknęły się, by obejrzeć Boga, że 
wszędzie go szukały, że nie wolno mu nikomu o tym mówić, 
ż

e jest niewdzięczny wobec swych piastunek, które ani na 

chwilę nie przestają troszczyć się o jego szczęście. Potem, 
trzymając Księcia za ręce, zaprowadziły go do bocznej 
 
15 
 
bramy Wielkiego Domu, wprowadziły do środka i pospie- 
sznie uporządkowały jego wygląd tak, by mógł pokazać się 
ludziom. Chyba nie słyszał o niebezpieczeństwach grożących 
ze strony krokodyli, rzecznych potworów, lwów, szakali i 
obleśnych staruchów, bo — nie zwracając na nie uwagi — 
Książę ciągle powtarzał półgłosem: 
 
— On kłamie. 
 
W końcu powiodły go przez Wielki Dom w kierunku 
dziedzińca, na który wychodziła główna brama. Mimo że był 
to dzień, w którym Bóg miał potwierdzić swą moc, dziedzi- 
niec był niemal pusty. Lecz za bramą dwa rzędy czarnych 
ż

ołnierzy uzbrojonych w ogromne tarcze i oszczepy tworzyły 

szpaler, po obu stronach którego zgromadzili się ludzie z 
doliny rzeki. Gwar, jaki czynili, utonął we wrzawie zwiastu- 
jącej nadbiegającego Boga. Dosyć już mieli patrzenia, nawet 
na Piękny Kwiat stojącą na podwyższeniu, na tle swych 
kobiet, nie opodal bramy. Byli zmęczeni wpatrywaniem się 
w głąb szpaleru i dalej, wzdłuż ścieżki pod skałami, którą 
Bóg miał powracać. Piszczałki milczały. Piękny Kwiat stała 
nieruchomo, chociaż wyglądała dekoracyjnie. Bóg wciąż był 
jeszcze poza zasięgiem wzroku. A tłum chciał nowego 

widowiska. Dostarczył go Książę. Ukazał się na odległym 
krańcu dziedzińca, na stopniach u wejścia do wielkiego 
Domu. Po bokach miał potężne malowane kolumny i 
potężne piastunki. Na jego spódniczce nie było śladu pyłu, a 
złote klamry przy sandałach lśniły podobnie jak misterny 
łańcuch na ramionach i bransolety na rękach. Lok Księcia, 
długo czesany, szczotkowany i pomadowany, wyglądał teraz 
jak wyrzeźbiony w hebanie. Blady, oficjalny uśmiech, błąka- 
jący się wokół jego ust, zmienił się w uśmiech prawdziwego 
zadowolenia, gdy kobiety z tłumu zaczęły głośno chwalić 
wygląd i urodę Księcia. Zatrzymał się na podium, spojrzał 
ukradkiem w górę na twarz Pięknego Kwiatu, nim przesłonił 
ją wachlarz, po czym w stosownym geście położył dłoń na 
 
\kolanie. Piastunki pomogły mu wspiąć się na podwyższenie, 
gdzie stanął mrużąc oczy. Piękny Kwiat pochyliła się 
płynnym ruchem. Jej uśmiech wyrażał miłość, gdy z kobie- 
cym wdziękiem dotknęła jego policzka wierzchem dłoni. 
Zwróciła się do niego szeptem: 
 
•V— Płakałeś, mały. 
 
Książę przyglądał się swoim stopom. 
 
Zgiełk narastał. Książę podniósł oczy, a Piękny Kwiat, 
kierując się w stronę krawędzi podwyższenia, pociągnęła go 
za sobą. Z tyłu ktoś podał im liście palmowe. Patrzyli tam, 
 
gdzie patrzył tłum, wzdłuż rzeki. 
 
W górę rzeki, już w zasięgu wzroku, znajdował się 
podłużny występ skalny. Stał na nim długi, niski budynek, 
wzdłuż którego poruszała się niewielka postać. Po chwili 
obok niej pojawiła się druga. Trudno było je dostrzec: ich 
ruchy rozmazywały się w rozedrganym, rozpalonym słoń- 
cem powietrzu. Wyglądały jak karły, zmieniające kształt, 
momentami ginące nawet wśród drgań. I nagle tłum po obu 
stronach uliczki zamienił się w gęstwinę, żywopłot, gaj liści 
palmowych kołysanych nieustającym wiatrem. Odezwały się. 
 
piszczałki. 
 
— Życie! Zdrowie! Siła!                             .:•: 
 
Pierwszą postacią nie był Bóg. Poprzedzał go Kłamca, 
smukły młodzieniec, który biegł przed siebie, od czasu do 
czasu zawrac,ał, okrążał Boga, rozpaczliwymi gestami po- 
naglając go do biegu. Był zlany potem, lecz nieutrudzony w 
swych zabiegach. Za nim podążał Bóg, Wielki Dom, Małżo- 
nek Królowej, która już osiągnęła wieczne Teraz, Byk 

Królewski, Sokół, Władca Górnego Państwa. Biegł powoli, 
ostrząc swój nóż z zapamiętaniem graniczącym z rozpaczą. 
Jego skóra lśniła teraz bardziej mokrym blaskiem, spódnicz- 
ka oblepiała uda. Wyłonił się z drgań ziemi i oślepiającego 
słońca. Białe nakrycie głowy opadło mu na czoło, lecz nie 
zwracał już na nie uwagi i nie próbował poprawiać pchnię- 
 
ciami bicza czy laski. Nawet ogon zdawał się bić powietrze 
niczym ogon zdychającego zwierzęcia. Wielki Dom zatocz 
się. Kłamca krzyknął:                              i 
 
— Och, nie!                                  J 
Okrzyki tłumu wyrażały taką samą rozpacz jak twa 
biegnącego.                                     / 
 
— Wielki Dom! Wielki Dom! 
 
Nawet wśród żołnierzy zapanowało poruszenie. Odwra- 
cali się, łamali szyki, jakby chcieli ruszyć z pomocą. Książę 
ujrzał znajomą postać z kijem przeciskającą się ku drodze. 
Ś

lepiec zatrzymał się z podniesioną głową, z kijem wyciąg- 

niętym przed siebie. Bóg z łoskotem przetoczył się uliczką i 
tłum zamknął się za nim. Ślepiec krzyczał na całe gardło, lecz 
nikt go nie słyszał. Stopy Boga znaczyły nieregularny ślad w 
pyle drogi. Kolana uginały się pod nim, usta z trudem łapały 
powietrze, oczy patrzyły przed siebie nie widząc. Upadał. 
Potknął się o kij Ślepca, ramiona mu opadły, nogi odmówiły 
posłuszeństwa. Z niezmienionym wyrazem twarzy upadł na 
kij, przewrócił się na bok i pozostał bez ruchu. Biała 
płócienna czapa potoczyła się po ziemi. 
 
W ciszy, która nagle zapadła, zabrzmiał donośny głos 
Ś

lepca: 

 
— Boże, Książę traci wzrok! Twój syn traci wzrok! 
Książę wykonał rozpaczliwy gest w kierunku Pięknego 
 
Kwiatu, która nie przestawała się uśmiechać. Wykrzyczał 
 
swą odpowiedź: 
 
— On kłamie! 
 
— Książę traci wzrok! 
 
Głos Pięknego Kwiatu zabrzmiał czysto, spokojnie: 
 
— Oczywiście, że kłamie, drogie dziecko. Żołnierze, 
zabrać go do dołu! 
 

Popychając, rozdając razy, żołnierze robili miejsce wokół 
powalonego Boga i klęczącego przy nim Kłamcy. Tymcza- 
sem ludzie tłoczyli się wokół Ślepca, który stał się teraz ich 
 
18 
 
zabawką, krzyczącą kukłą. 'Piękny Kwiat odezwała się 
 
znowu: 
 
— To on rzucił kij pod nogi Boga. 
 
Kilku żołnierzy dopadło Ślepca, Szamotali się wokół 
Boga leżącego na ziemi i klęczącego obok Kłamcy. Wzięli 
starca między siebie. Piękny Kwiat chwyciła Księcia za rękę, 
potrząsnęła nią i zwracając się tylko do niego, rzekła: 
 
— Uśmiechaj się. 
 
— Mówię ci, on kłamie. 
 
— Głuptas. Uśmiechaj się. 
 
Łzy zamazały uśmiech Księcia, gdy dziewczyna odciąg- 
nęła go od podwyższenia. Zachowując resztki godności 
przekroczył Główną Bramę. Paru żołnierzy torowało im 
drogę, pozostali nieśli Boga. Pośpiesznie odprowadziwszy 
chłopca tam, gdzie piastunki ukryły jego i jego łzy przed 
oczami tłumu. Piękny Kwiat i towarzyszące jej kobiety 
 
również zniknęły. 
 
Na dziedzińcu powitał Boga orszak, jakby specjalnie 
przygotowany na tę okazję. Sześciu ludzi podtrzymywało 
lektykę. Był tam człowiek w skórze lamparta i ktoś, jeżeli w 
ogóle był to człowiek, z głową szakala. Procesję otwierał 
wysoki mężczyzna, znacznie starszy od Wielkiego Domu, 
odziany w długą szatę z białego płótna. Słońce odbijało się 
od jego gładko wygolonej czaszki. Kłamca znalazł się przy 
 
nim pierwszy. 
 
— To okropne, Naczelniku^okropne i zupełnie niepo- 
trzebne — to znaczy... Po prostu okropne! Skąd wiedziałeś? 
 
Jak się domyśliłeś? 
 
Naczelnik uśmiechnął się. 
 
— Można się było tego, spodziewać. 

 
— Ale pamiętaj, nie ma żadnego powodu, żeby... żadne- 
go! 
 
Naczelnik spojrzał nań z łaskawym uśmiechem. 
 
— No, no, mój drogi Kłamco. Zbyt nisko się cenisz. 
19 
 
Kłamca podskoczył, jak ukłuty oszczepem.         / 
 
— Skądże znowu! Wierz mi, nie stać mnie już na nic 
 
więcej!                                                      (• 
 
Bóg spoczywał w lektyce. Naczelnik odprowadzał wzro- 
kiem pochód oddalający się w stronę Wielkiego Domu. 
 
— On wciąż pragnie słuchać twoich kłamstw. 
 
Przed wejściem Kłamca przytrzymał Naczelnika za 
szatę. 
 
— Słyszał je już tyle razy, że mógłby je sam zapamiętać 
albo kazać zrobić z nich obrazki. 
 
Starzec spojrzał na niego przez ramię. 
 
— Wczoraj mówił co innego. 
 
— Jestem zupełnie zbyteczny, zapewniam cię! 
 
Naczelnik odwrócił się, spojrzał na Kłamcę i położył mu 
rękę na ramieniu. 
 
— Powiedz mi. Kłamco... pytam z czystej ciekawości — 
dlaczego chcesz uniknąć życia? 
 
Lecz młodzieniec nie słuchał. Wzrok jego, omijając 
Naczelnika, skierował się ku Wielkiemu Domowi. 
 
— Ale on przecież jeszcze...? 
 
— Jeszcze co? 
 
— Jeszcze raz pobiegnie, prawda? Ktoś go przewrócił. 
Jeszcze pobiegnie, prawda? 
 
Starzec przyjrzał mu się z uwagą. 
 

— Chyba już nie — odrzekł ściszonym głosem. — 
Właściwie jestem pewien, że nie. 
 
Wszedł do Wielkiego Domu. Roztrzęsiony Kłamca 
pozostał na schodach walcząc z bladością wokół ust. 
 
Piękny Kwiat wykorzystała chwilę względnej samotności 
w Wielkim Domu, by się odegrać na Księciu. Wymierzyła 
mu policzek, który — Książę wiedział o tym — był ceną 
 
czułości okazanej na podium. O zachodzie, rozkapryszony, 
poszedł spać. 
 
20 
 
Kłamca nie dał się odprawić tak łatwo. Natknęła się na 
niego w mrocznym korytarzu. Przytrzymał ją za przegub 
dłoni. 
 
— Precz z łapami! 
 
— Jeszcze cię nawet nie dotknąłem — wyszeptał. — Czy 
nie potrafisz myśleć o niczym prócz seksu? 
 
— Po tym, co zrobiłeś... 
 
— Ja? Chciałaś chyba powiedzieć — my! 
 
— Nie chcę o tym myśleć. 
 
— Lepiej nie myśl. Pomyśl lepiej o tym, żeby ci się udało. 
Tym się zajmij! 
 
Przylgnęła do niego. 
 
— Taka jestem zmęczona, zagubiona... chciałabym... 
sama nie wiem czego. 
 
Objął ją i pogłaskał po ramieniu. 
 
— No.dobrze, już dobrze. 
 
— Ty drżysz! 
 
— Dlaczego nie miałbym drżeć!? Jestem w śmiertelnym 
niebezpieczeństwie. Nie po raz pierwszy, ale nigdy nie było 
tak źle jak teraz. Więc lepiej postaraj się. Rozumiesz? 
 
Wyprostowała się i cofnęła o krok. 
 

— Chcesz, żebym była dobra? Ty!? 
 
— Dobra? Nie... no, tak. Ty to nazywasz dobra. Bądź 
bardzo dobra! 
 
Oddaliła się krokiem pełnym godności. 
 
— A więc dobrze. 
 
Z głębi korytarza dobiegł jej uszu .szept. 
 
— Zrób to dla mnie! 
 
Mimo gorąca wstrząsnął nią dreszcz. Odwracała wzrok 
od mglistych postaci wyłaniających się z wysokich murów. 
Teraz każdy szept i tak utonąłby w narastających od strony 
sali biesiadnej odgłosach pomieszanych rozmów i dźwięków 
muzyki. Przemierzyła salę, kierując się w jej najodleglejszy 
koniec, i odsunęła zasłonę. Przestrzeń za zasłoną była 
 
21 
 
rzęsiście oświetlona. Tutaj czekały na nią jej kobiety, 
milczące w obawie przed jej farbowanymi henną dłońmi i 
pomalowanymi paznokciami. Lecz tego wieczoru Piękny 
Kwiat nie zwracała uwagi na swoje kobiety. Spokojna i 
pogrążona we własnych myślach, czysta i zdecydowana, 
pozwoliła rozebrać się, namaścić ciało wonnościami, rozpuś- 
cić włosy i zmienić klejnoty. Potem wstała i zasiadła przed 
 
lustrem jak przed ołtarzem. 
 
Lustro Pięknego Kwiatu było bezcenne. Było bajeczne. 
Przede wszystkim odbijało nie tylko twarz, ale całą postać aż 
do pasa, zaś pochyliwszy się jeszcze bardziej mogła oglądać 
w nim swoje stopy. Tylko w Wielkim Domu znajdowały się 
takie skarby. Poza tym, oprócz wielkości, miało i tę zaletę, że 
nie było ani z miedzi, ani ze złota jak zwyczajne lustra tych 
kobiet, które je w ogóle posiadały. Wykonano je z litego 
srebra, dzięki czemu jego właścicielka posiadała dar naj- 
wspanialszy — własne odbicie pozbawione wszelkiego po- 
chlebstwa i zniekształceń. Po obu stronach lśniącej tafli stały 
złotolite boginie nieba, podtrzymując'ją w sposób tak 
dyskretny, jakby nie chciały wywierać żadnego wpływu na 
osąd przyglądającej się. Powierzchnię zwierciadła tłoczono, 
klepano, szlifowano i gładzono tak długo, aż osiągnęła 
nieporównywalną gładkość. I rzeczywiście, można by po- 
wiedzieć, że jako powierzchnia nie istniała, dopóki odde- 
chem czy "dotykiem nie sprawdziło się jej niedostrzegalnej 
namacalności. Powierzchnia była pojęciem,' niczym innym 

jak odwróceniem, które stawiało świat oko w oko nie ze 
swym odbiciem, a z samym sobą.    '. 
 
Ż

adnego zniekształcenia, żadnego pochlebstwa — właś- 

nie tego potrzebowała Piękny Kwiat. Siedziała wpatrując się 
w swą magiczną siostrę, która także się jej przyglądała. Były 
obie pochłonięte sobą. Kobiety, wyzbywszy się lęku, zaczęły 
rozmawiać szeptem, krzątając się wokół niej w świetle 
licznych lamp. Lecz ona nie słyszała ani nie czuła ich 
 
22 
 
obecności. Siedziała na taborecie przy niskim stoliku, na 
którym stało lustro. Była teraz naga, jedynie złoto-niebieski 
pas otaczał kibić, nie krępując jej; na całe szczęście, gdyż 
jakiekolwiek skrępowanie tej najsmuklejszej części jej ciała 
zniszczyłoby to, co natura połączyła w nim tak subtelnie. 
Pochlebstwa zwierciadła, czy jakiekolwiek inne, były zupeł- 
nie zbędne. Piękny Kwiat osiągnęła najwspanialsze Teraz i 
ż

adna zmiana nie mogła tu już nic poprawić. Zebrały jej 

czarne połyskujące włosy i upięły gładko nad czołem, choć 
wymknęło się im kilka loków. Jej powieki nie drgnęły nawet, 
tak bardzo pochłonięta była swoim obrazem. Wzrok chiru- 
rga utkwiony w chorym, artysty stojącego przed własnym 
dziełem, czy filozofa zatopionego w metafizycznych rozmyś- 
laniach nie wyraża większego skupienia i oderwania od 
rzeczywistości niż wzrok Pięknego Kwiatu zapatrzonej we 
 
własne odbicie. 
 
Zastanawiała się najwyraźniej nad wyborem koloru, bo 
 
w prawej dłoni trzymała trzcinkę, gotowa zanurzyć ją 
zdecydowanym ruchem w jednym z naczynek na kamiennej 
palecie. Miała do wyboru roztarty w oliwie malachit, lapis 
lazuli, białą i czerwoną glinkę lub szafran. Mogła również 
wybrać złoto, gdyby chciała, bo tuż obok palety, na niewiel- 
.kim stojaku wisiały płatki złotej folii, drgające jak skrzydła 
owadów w powietrzu rozgrzanym płomieniem lamp. 
 
— Już są gotowi... 
Lecz Piękny Kwiat nie słuchała swych kobiet, czy raczej 
 
zapomniała o ich istnieniu. Bolesnym wysiłkiem woli wy- 
rwała się ze stanu niezdecydowania, by przejść w stan 
oczywistego olśnienia. Karmin, tylko karmin! — taki właś- 
nie wybór w niepojęty choć logiczny sposób dyktowały jej 
pozostałe barwy. Uwolniła dolną wargę spomiędzy zębów i 
skinęła głową swej magicznej siostrze. Karmin wzmocniony 
błękitem, lecz nie tym ciemnym, niemal czarnym błękitem nieba 

o północy, ani też nie czystym, głębokim błękitem nieba w po- 
 
23 
 
ludnie, a rozbielonym lazurem, takim, co się mieni wewnę- 
trznym blaskiem. Z największą starannością nałożyła kolor. 
 
— Czekają już... 
Odłożyła trzcinkę na miejsce. 
 
— Ja także jestem gotowa. 
 
Z brzękiem opadających bransolet opuściła ramiona. 
Podniosła się, światło zalśniło ślizgając się migotliwie po jej 
gładkiej, ciemnobrązowej skórze. Kobiety okrywały ją, 
spowijały, otulały zwojami delikatnej tkaniny, a ona obraca- 
ła się coraz wolniej i wolniej, aż ostatni siódmy szal zakrył ją 
od stóp do głów. Stała przez chwilę nieruchomo, zasłuchana 
w gwar rozmów i dźwięki muzyki dobiegające z sali. 
Wyprostowała się, i być może nieświadoma tego, że mówi 
głośno, tonem pełnym smutku i zdecydowania rzekła: 
 
— Będę dobra! 
 
Odgłosy rozmów w sali obok osiągnęły już to natężenie 
właściwe biesiadzie, kiedy pojedyncze głosy zlewają się w 
'jednostajny szum. Jedynie z rzadka spoglądano na Wielki 
Dom, który kontentował się jedzeniem i piciem, gawędząc 
przy tym z Naczelnikiem i Kłamcą. Dobry ton nakazywał 
nie zwracać nań uwagi, czyli obdarzać go najwyżej cenionym 
pochlebstwem dworskim — pozorną obojętnością. Toteż 
wzdłuż stołów ustawionych po obu stronach sali tworzyły się 
grupki i wydawało -się, że rzędy biesiadników kurczą się i 
rozkurczają na przemian. Jeżeli nawet trójka gości, powiedz- 
my dwie kobiety i mężczyzna, sprawiała przez chwilę 
wrażenie zajętych sobą, to i tak wkrótce jedna z osób 
przyłączała się do grupy sąsiedniej, która z kolei rozpadała 
się w podobny sposób. W monotonnej wrzawie podniesio- 
nych głosów ukwiecone nakrycia głowy pod ścianami wzdłuż 
stołów kołysały się jakby rzucone na powierzchnię wody i 
poruszane lekkim wiatrem. Nikt nie był jeszcze pijany. 
Mimo że obserwowali Boga dyskretnie, w sposób naturalny i 
niewymuszony, potrafili pić równo z nim: nie mniej i nie 
 
24 
 
więcej. A że Bóg przewyższał wiekiem wszystkich prócz 
Naczelnika i najwyraźniej lepiej pił niż biegał, jasne było, że 
wkrótce upiją się; nie wcześniej jednak niż Bóg. 
 

On sam nie przejawiał takiego ożywienia jak jego świta. 
Był wypoczęty i zadowolony. Leżał na szerokim łożu 
zdolnym pomieścić dwie osoby. Lewe jego ramię ginęło w 
skórzanych poduszkach. Kończył właśnie delektować się 
trzymaną w prawej ręce pieczoną kaczką. Kłamca i Naczel- 
nik zajmowali miejsca poniżej, przy niskim stole, gdzie 
znajdowała się reszta jadła. Naczelnik siedział spokojnie, 
uśmiechał się i obserwował Wielki Dom z wyrazem uprzej- 
mego zainteresowania. Kłamca natomiast, jak zwykle, wier- 
cił się niespokojnie. 
 
Wielki Dom skończył jeść, wyciągnął rękę za siebie i 
 
resztki kaczki znikły w śniadych dłoniach. Inna para rąk 
podsunęła naczynie, w którym zanurzył i opłukał dwa palce 
oraz kciuk prawej dłoni. Jak na dany znak, trzej muzykanci, 
którzy przykucnęli w drugim końcu sali, zagrali głośniej. 
Byli niewidomi. Jeden z nich zaintonował nosowym głosem 
starą, bardzo starą pieśń. 
 
Jak słodkie są twe objęcia,     ..:„; 
 
Słodkie jak miód i gorące jak letnia noc 
O, moja ukochana, moja siostro! 
 
Bóg spojrzał ponuro na śpiewaka. Zgiął mały palec i ujął 
w dłonie następną czarkę z piwem podaną zza jego pleców. 
Naczelnik podniósł brwi, nie przestając się uśmiechać. 
 
— Czy mądrze czynisz, Wielki Domie? 
 
— Chce mi się pić. 
 
Przy stołach napełniono naczynia. Wszyscy poczuli 
 
pragnienie. Naczelnik potrząsnął głową. 
 
— Wiesz przecież, że to długi taniec. 
Bóg czknął donośnie. Biesiadnicy ucichli, lecz po chwili 
wrzawa pomieszana z odgłosami czkania podniosła się na 
 
25 
 
nowo. W lewym rogu sali jakaś dama wymiotowała hałaśli- 
wie i pomysłowo, wywołując tym ogólną wesołość. 
Bóg poklepał Kłamcę po ramieniu. 
 
— Opowiedz mi jakieś kłamstwo. 
 
— Opowiedziałem ci wszystko, co wiem. Wielki Domie. 

 
— Chciałeś powiedzieć, wszystko, co potrafisz wymyślić 
—wtrącił się Naczelnik. — Nie jest kłamstwem to, co się wie. 
 
Kłamca spojrzał na niego, otworzył usta, jakby chciał coś 
powiedzieć, lecz zrezygnował. 
 
— Niech i tak będzie. 
 
— Kłamstw! — Domagał się Wielki Dom. — Więcej 
kłamstw! Więcej kłamstw! 
 
— Nie bardzo potrafię. Wielki Domie. 
 
— Opowiedz mi o białych ludziach. 
 
— Już wszystko o nich wiesz. 
 
— Opowiadaj — rzekł Bóg rozbawiony, ciągnąc Kłam- 
cę za ucho. — Opowiedz mi, jaką mają skórę. 
 
— Wyglądają jak obrana cebula — zaczął Kłamca 
posłusznie. — Ale bez połysku. Całe ich ciało jest takie... 
 
— ...każdy cal... 
 
— Nie myją się... 
 
— Bo zeszłaby z nich cała farba! — podchwycił Wielki 
Dom i ryknął głośnym śmiechem. Zawtórowała mu cała 
sala. Dama, która wcześniej wymiotowała, spadła z krzesła z 
histerycznym chichotem. 
 
— I śmierdzą — ciągnął Kłamca — tak, jak już ci 
mówiłem. Rzeka opływa ich ziemie dookoła i wznosi się 
wielkimi bryłami. Woda w niej jest słona, a ten, kto jej 
spróbuje, dostaje pomieszania zmysłów i przewraca się. 
 
Wielki Dom zaśmiał się raz jeszcze, po czym umilkł. 
 
— Ciekawe, dlaczego upadłem — powiedział. — To było 
bardzo dziwne. Biegłem, aż nagle zabrakło następnego 
kroku. 
 
Kłamca poderwał się. - 
 
26 
 
— Ktoś cię przewrócił, Wielki Domie. Widziałem to. I 
tyle piwa wypiłeś przed biegiem... Następnym razem... 

 
— Nie byłeś pijany, Wielki Domie — wtrącił nie przesta- 
jąc się uśmiechać Naczelnik. — Byłeś wyczerpany. 
Bóg znowu pociągnął Kłamcę za ucho. 
 
— Opowiedz mi — roześmiał się nagle — o tym, jak ta 
woda twardnieje. 
 
— Już to słyszałeś. 
 
Bóg uderzył w poduszki prawą ręką. 
 
— Więc chcę to usłyszeć raz jeszcze. I jeszcze raz! I 
jeszcze raz! 
 
Gwar przycichł i zamarł. Zasłona w drugim końcu sali 
rozsunęła się, ukazując coś na kształt monolitu z białego 
płótna wspartego na dwóch drobnych stopach, które poru- 
szały się miarowo, aż monolit zatrzymał się pośrodku 
wolnej przestrzeni między stołami. Odezwał się przyciszony 
głos bębna. 
 
— ...twarda zupełnie jak kamień — mówił Kłamca. — 
W zimie skały przy wodospadach obrastają nią jak kamienie 
wodorostami. Ale to tylko woda. 
 
— Dalej, dalej — nalegał Wielki Dom. — Opowiedz mi, 
jakie to jest białe, przejrzyste i zimne, i jak nieruchome... to 
bardzo ważne, ta nieruchomość. 
 
Skądś wynurzyła się czarna dziewczyna. Trzymała jeden 
koniec szala i zbierała go, w miarę jak obracały się pod nim 
drobne stopy. Kłamca dalej rozmawiał z Bogiem, ale rzucał 
w bok ukradkowe spojrzenia. 
 
— Bagna są biało-czarne i twarde. Trzciny są twarde jak 
kość. I jest zimno... 
 
— Ach! Dalej... 
 
— Nie jest to chłód zmierzchu, czy wiatru od rzeki. Ani 
chłód chropawego dzbana na wodę, ale zimno, które 
człowieka chwyta, każe mu najpierw tańczyć, potem zwol- 
nić, aż zupełnie ustanie. 
 
27 
 
— Słyszałeś, Naczelniku? 
 
— A kto położy się w białym pyle, który jest wodą, nie 

może się już ruszyć. Natychmiast zmienia się w kamień, w 
swój własny posąg. 
 
Wielki Dom krzyknął. 
 
— Jego Teraz jest nieruchome! Już się nie porusza! 
Gwałtownie objął Kłamcę ramieniem. 
 
—. Kochany Kłamco, jesteś mi bardzo drogi! 
Usta Kłamcy przybrały brudnosiną barwę. 
> — Och, nie, Wielki Domie. Jesteś zbyt łaskawy i uprzej- 
my... Ja nic nie znaczę dla nikogo! 
. Naczelnik zakaszlał. Odwrócili się obaj w jego stronę, a 
on wskazał im wzrokiem, gdzie powinni patrzeć. Szal 
właśnie zsuwał się z monolitu. Opadł świetlisty strumień. 
Głowa zwrócona profilem zaczęła poruszać się rytmicznie to 
w jedną, to w drugą stronę. Strumień połyskiwał i kołysał się 
zgodnie z rytmem bębna. Drobnymi ruchami stopy wykona- 
ły obrót. 
 
— Ależ to Piękny Kwiat! — krzyknął Bóg. 
Naczelnik potakiwał z uśmiechem. 
 
— Twoja piękna Córka. 
 
Wielki Dom podniósł rękę w geście powitania. Uśmie- 
chając się przez ramię, Piękny Kwiat odwróciła się tyłem w 
doskonałej harmonii z rytmem muzyki, zsunął się jeszcze 
jeden zwój szala, a połyskliwa kaskada włosów kołysała się 
zalotnie omiatając biodra. Gwar wzdłuż stołów zmienił się i 
dostroił do uśmiechu i powitalnego gestu Boga. Na wszyst- 
kich twarzach pojawiły się ciepłe uśmiechy, zabrzmiały 
zachęcające pomruki, pełne zachwytu przyjęcie Pięknego 
Kwiatu do rodziny. Instrument trzcinowy i harfa przyłączy- 
ły się do bębna. 
 
— Wydoroślała, wiecie — powiedział Wielki Dom. — 
Nie do pomyślenia, jak ona wydoroślała. 
 
Kłamca, oblizując wargi, z trudem oderwał uwagę od 
 
28 
 
Pięknego Kwiatu. Pochylił się w stronę Wielkiego Domu i 
omal go nie potrącił. 
•- — To lepsze niż twarda woda, prawda, Wielki Domie? 
 
Lecz spojrzenie Boga wybiegło daleko, daleko poza 
Piękny Kwiat. 
 

— Opowiadaj dalej. 
 
Kłamca zmarszczył czoło i zamyślił się. Coś postanowił. 
Wykrzywił kościstą twarz w lubieżnym uśmiechu. 
 
— Obyczaje? 
 
— Obyczaje? Jakie obyczaje? 
 
— Kobiety — wyszeptał Kłamca. 
 
Przysunął się jeszcze bliżej i zasłaniając usta dłonią 
opowiadał szeptem. W oczach Boga pojawiło się zaciekawie- 
nie. Uśmiechnął się. Ich głowy pochylały się ku sobie. Bóg 
sięgnął za siebie i nie patrząc, podniósł do warg jeszcze jedno 
naczynie z piwem. Pociągnął z niego. Przeciągły chichot 
wstrząsnął Kłamcą, a spoza jego dłoni dobiegły słowa. 
 
— ...bywa i tak, że nigdy ich przedtem nie widzieli... 
obce kobiety! 
 
Wielki Dom parsknął, opryskując Kłamcę piwem. 
 
— Umiesz opowiadać najsprośniejsze... 
 
Naczelnik zakaszlał po raz wtóry, tym razem surowo. 
Rytm muzyki zmienił się. Instrument trzcinowy zabrzmiał 
jakby bardziej nosowo, jękliwie, jak gdyby pojął, czego 
pragnie, lecz nie wiedział, jak to osiągnąć. Piękny Kwiat 
zmieniła się także. Była już dostrzegalnie naga od pasa w 
górę i poruszała się szybciej. Przedtem poruszały się jedynie 
jej stopy. Teraz tylko stopy i głowa pozostawały nierucho- 
me. Uśmiech znikł z jej twarzy; przyglądała się swym 
piersiom, raz jednej, raz drugiej na przemian. Na przykład: 
 
stojąc, zasłaniała twarz prawym ramieniem tak, że 
skierowane ku dołowi przedramię i wygięta na zewnątrz 
dłoń wskazywały lewą pierś, podczas gdy lewa dłoń podkreś- 
lała ją od dołu. W ten sposób pierś obrysowana dłońmi była 
 
29 
 
jakby podawana i nieznacznym ruchem lewego ramienia; 
 
wprawiana w lekkie drżenie, pulsowanie unaoczniające jej 
ciepło i ciężar, zapach i gładkość. Następnie Piękny Kwiat 
miękko przechodziła w lustrzane odbicie gestu, tym razem 
skupiając uwagę na prawej piersi. I teraz właśnie, gdy para 
karminowych sutków rozsiewała wonie w ciężkim powietrzu 
komnaty, instrument trzcinowy zaczął pojmować, o co mu 

chodzi. Nosowe dźwięki przerodziły się w coś więcej niż 
ludzki krzyk. Podjęto go wzdłuż stołów, gdzie pośród 
toastów oddawano się całowaniu i dyskretnym obłapia- 
niem. Głowa Kłamcy powoli odwracała się od Wielkiego 
Domu. Usta miał ściągnięte niczym w grymasie pragnienia. 
 
— Ona jest piękna — jęknął. — Piękna, piękna! 
 
— Tak, rzeczywiście — odrzekł Bóg. — Opowiedz mi 
coś jeszcze. Kłamco. 
 
Kłamca jęknął jak konający. 
 
• — Musisz na nią patrzeć. Wielki Domie... czy nie 
rozumiesz? 
 
— Jeszcze zdążę. 
 
Piękny Kwiat popisywała się teraz obiema piersiami. Jej 
roziskrzone włosy szalały. Kłamca usiłował dzielić uwagę 
między nią a Boga. Obiema rękami bił się po głowie. 
 
— Doskonale — powiedział Wielki Dom obrażonym 
tonem. — Jeżeli nie chcesz już opowiadać, zagram w 
warcaby z Naczelnikiem. 
 
Szachownica pojawiła się natychmiast, podobnie jak 
piwo. Gdy Wielki Dom pochylił się nad nią i potrząsnął 
kubkiem z kośćmi, w nastroju biesiadników zaszła zmiana. 
Mniej było obłapiania, więcej przyciszonych rozmów o 
potrawach i napojach, wydarzeniach towarzyskich i grach. 
Piękny Kwiat i muzycy zdawali się występować sami dla 
siebie albo dla pustej sali. 
 
— Twój ruch — powiedział Wielki Dom. — Powodze- 
nia. 
 
30 
 
— Czasami wydaje mi się — rzekł Naczelnik — że 
byłoby ciekawiej, gdybyśmy zamiast pozwalać przypad- 
kowi decydować o naszych posunięciach, sami je wymy- 
ś

lali. 

 
— Bardzo dziwna gra — zauważył Wielki Dom. —-Nie 
byłoby wówczas żadnych reguł. 
 
Podniósł wzrok, zauważył Piękny Kwiat i zanim ponow- 
nie opuścił głowę, posłał jej czarujący uśmiech. Zwracała 
teraz uwagę na smukłość swej talii i złożoną nośność bioder, 

powoli zataczających kręgi pod ostatnim szalem. Jeżeli z jej 
twarzy pod warstwą wypracowanego makijażu można było 
wyczytać cokolwiek, to był to niepokój przeradzający się w 
prawdziwą rozpacz. Przedłużała każdą kolejną figurę tańca, 
jakby chciała na siłę wymusić zaproszenie. Jej ciało lśniło już 
nie tylko olejkami. 
 
Muzykanci mieli trudne zadanie. Harfista szarpał struny 
z zaciętością kobiety trącej ziarno między dwoma kamienia- 
mi. Flecista zezował. Jedynie grający na bębnie uderzał w 
swój instrument swobodnie, zmieniając od czasu do czasu 
ręce, używając to jednej, to obu naraz. Pizy stołach rozma- 
wiano o grze w warcaby i polowaniu. 
 
— Twój ruch, Naczelniku. 
 
Naczelnik potrząsnął jednocześnie głową i kubkiem do 
gry. Kłamca, w przypływie śmiałości, szarpał Boga za 
spódniczkę, by przywołać jego uwagę. Ostatni szal zsunął się 
z Pięknego Kwiatu. Była naga i świeciła bardziej niż jej 
klejnoty. Jej wargi, wykrzywione w stylizowanym grymasie 
pożądania, obnażały lśniące zęby. Przeszła do ostatniej 
figury. Poczynając od przeciwległego krańca sali, pod dy- 
ktando muzyki, z której czerpał całą moc, taniec przywiódł 
ją serią konwulsji aż do podwyższenia, co kilka kroków 
wystawiając na pokaz jej ciało rozrzuceniem ramion, roz- 
warciem kolan, podaniem brzucha do przodu. Przeniósł ją 
przez całą salę od Teraz do Teraz. Jej uda potrąciły Boga, 
 
31 
 
który trącił szachownicę tak, że pionki z kości słoniowej 
rozsypały się na wszystkie strony. Bóg szarpnął się gniewnie 
do tyłu i podniósł wzrok. 
 
— Jak śmiesz! 
 
Cisza zapadła wzdłuż stołów, wśród wyczerpanych mu- 
zykantów i na podium, gdzie pionki z kości słoniowej 
przestały się toczyć, a jedyną rzeczą, która się poruszała, 
były piersi Pięknego Kwiatu. Upadła wyczerpana na podło- 
gę, twarzą do ziemi. 
 
Wielki Dom poruszył się, wyraz gniewu znikał z jego 
twarzy. Przesunął wierzchem dłoni po czole. 
 
— Och, tak. Oczywiście. Zapomniałem. 
Spuścił nogi z łoża i usiadł na brzegu. 
 
— Wiesz, ja... 

 
— Tak, Wielki Domie? 
Wielki Dom spojrzał na córkę. 
 
— Bardzo dobrze, kochanie. Bardzo podniecające. 
Naczelnik przysunął się bliżej. 
 
— A zatem... 
 
Kłamca miotał się zrozpaczony między Pięknym Kwia- 
tem i łożem. 
 
— Musisz, Wielki Domie! Musisz! 
 
Wielki Dom wsparł się dwiema rękami o łoże. Zacisnął 
dłonie, napinając mięśnie ramion. Wyprostował się, wciąg- 
nął brzuch, tak że pod trzęsącą się warstwą tłuszczu można 
było dostrzec niewyraźny zarys umięśnionego torsu. Pozo- 
stał w tej pozycji przez kilka chwil. 
 
— Wielki Domie, proszę! Drogi Wielki Domie! 
Bóg zrobił wydech. Jego spojrzenie zmętniało, ciało 
zapadło się między rozluźnione ramiona, a wnętrzności 
powoli uwypukliły zaokrąglony brzuch. Odezwał się bezna- 
miętnym tonem. 
 
— Nie mogę. 
 
Odgłos wciąganego powietrza zabrzmiał jak świst 
 
32 
 
ogromnej strzały. Nikt z obecnych nie śmiał podnieść 
głowy. Nie drgnął ani jeden palec, ani jedna powieka. 
' Nagle Piękny Kwiat poderwała się na nogi. Ukryła twarz 
w dłoniach i potykając się przebiegła roztrzęsiona przez salę, 
aż za zasłonę, która za nią opadła. 
 
Jakiś młody mężczyzna wybiegł z cienia za podwyższe- 
niem. Pochylił się i coś szepnął Bogu do ucha. 
 
— Ach, tak. Już idę. 
 
Bóg wstał i salę wypełnił szelest, gdyż goście także 
podnieśli się z miejsc; wszystkie głowy pozostały jednak 
nadal pochylone, wszystkie usta milczały. Wielki Dom podą- 
ż

ył za młodzieńcem, minął mroczne korytarze i wyszedł na 

zewnątrz. Nad dziedzińcem ociężała noc sięgała zenitu, 
sącząc się z góry i obnażając miriady istot niebieskich. Pod 
krawędzią nocy, tuż nad linią horyzontu, niebo było bledsze, 

delikatniejsze, ledwie zdolne utrzymać nadciągające brze- 
mię. Wielki Dom zatrzymał się, by rzucić okiem na tę 
kruchość, cicho zagwizdał, po czym pośpiesznie skierował 
się ku jednemu z czterech narożników dziedzińca. Idąc 
odezwał się półgłosem do młodzieńca. 
 
— O mały włos byłbym się spóźnił. 
 
W narożniku, pod murem, znajdował się niski ołtarz. 
Wielki Dom obmył się świętą wodą, spoglądając z obawą na 
ciemniejące niebo. Rzucił szczyptę kadzidła na rozżarzone 
węgle i wymamrotał kilka słów, aż gruby słup dymu wzbił się 
w ciemność. Pośpiesznie obszedł pozostałe trzy narożniki, 
gdzie postawił następne słupy. Przystanął na chwilę obser- 
wując je, potem zawrócił, kierując się do sali biesiadnej. Po 
drodze znowu wymamrotał coś do siebie lub do młodzieńca. 
 
— Przynajmniej potrafię jeszcze podtrzymać niebo. 
W sali goście siedzieli przy stołach sztywno, ze spuszczo- 
nymi oczyma, bez słowa. Kłamca klęczał, kurczowo zaciska- 
jąc dłonie na jednej z nóg łoża, jakby szukał ratunku przed 
utonięciem. Wielki Dom ciężko opadł na łoże i legł na boku. 
 
Bóg Skorpion 
 
33. 
 
Przemówił. 
 
— Chciałbym się napić. 
 
Lecz zanim ktokolwiek zdążył się ruszyć, Naczelnik 
chwycił go za rękę i zapytał z łagodnym uśmiechem. 
 
— Nie rozumiesz, Wielki Domie? 
 
Wielki Dom odwrócił się. Jego stężałe rysy drgnęły. 
 
— Co mam rozumieć? 
 
— Dzisiaj rano upadłeś. A teraz, wieczorem... , 
Wielki Dom wstrzymał oddech. Potem roześmiał się. 
 
— Mówisz, że to początek? 
 
— Właśnie. 
 
Ciszę wzdłuż stołów 'przerwała nagła fala szeptów. 
 
— Początek! Początek! 

 
Kłamca puścił nogę łoża i przywarł do wygiętego wez- 
głowia, przyklęknął obok z zamkniętymi oczami i głową 
zadartą do góry. Krzyczał. 
 
— Nie! Nie! 
 
Lecz Wielki Dom nie przestawał się śmiać. Spuścił nogi z 
łoża i siedząc tak przemówił ze śmiechem: 
 
— Mocne piwo i żadnego kaca! 
Naczelnik uśmiechnął się i przytaknął. 
 
— Piękne, wiecznie młode kobiety... 
Kłamca zwrócił się bełkotliwie do Boga: 
 
— Oczywiście, Wielki Domie. Czegóż więcej potrzeba 
mężczyźnie? Piwai kobiet, kobiet i piwa, jakiś oręż... czegóż 
więcej? 
 
— Własnego garncarza — wtrącił się Naczelnik. — 
Muzykantów. Piekarza, piwowara, złotnika... 
Wielki Dom pociągnął Kłamcę za ucho. 
 
— I własnego Kłamcy. 
 
Bełkot Kłamcy przybrał na sile tak bardzo, że na sali 
zamarły wszystkie inne dźwięki. Naczelnik poklepał go po 
ramieniu. 
 
— Uspokój się, mój drogi Kłamco! 
 
34 
 
Bóg spojrzał na niego, uśmiechając się coraz szerzef. Był 
 
w świetnym humorze.             ' 
 
— O co ci chodzi? Po prostu nie wytrzymałbym bez 
ciebie! 
 
Kłamca wydał z siebie przeraźliwy okrzyk, zerwał się na 
równe nogi, rozglądając się dokoła, potem ruszył i przebiegł 
przez salę. Dał nura między muzykantów, minął ich i zerwał 
jedną z zasłon. Dały się słyszeć odgłosy szamotaniny, jakiś 
łomot, szczęk broni, uderzenia. Padły rozkazy. Kłamca 
wrzasnął: 
 
— Nie chcę! 
 

Odgłosy szamotaniny i ciosów oddalały się w głąb 
korytarza; jeszcze raz, tym razem mniej wyraźnie, biesiadni- 
cy usłyszeli Kłamcę, który wykrzykiwał głosem pełnym 
przerażenia i oburzenia: 
 
— Głupcy! Czy nie możecie użyć kukieł? 
Nikt się nie poruszył. Wszystkie twarze pokrył rumieniec 
wstydu. Ciemna plama na miejscu, gdzie Kłamca zerwał 
zasłonę, wyglądała jak ohydna rana w materii samego życia. 
W końcu Naczelnik przerwał ciszę. 
 
— Już nigdy więcej zmęczenia. 
Wielki Dom przytaknął. 
 
— I podniosę wody naszej rzeki. Przysięgam. 
 
Teraz wzdłuż stołów goście zaczęli śmiać się i szlochać. 
 
— Przebacz swemu Kłamcy, Wielki Domie — szepnął 
Naczelnik. — On jest chory. Ale będziesz go miał. 
 
Goście opuszczali stoły, przesuwając się w kierunku 
Wielkiego Domu. Szlochali, śmiali się i wyciągali ręce. 
Wielki Dom uronił łzę. 
 
— Droga rodzino! Dzieci moje! 
Naczelnik zawołał: 
 
— Przynieść klucz Wielkiemu Domowi! 
Goście rozstąpili się, tworząc przejście wzdłuż sali. Z 
mroku, tam gdzie kiedyś wisiała zasłona, wyłoniła się 
 
35 
 
drobna, stara kobieta z zasłoniętą twarzą, niosąc powoli 
jakieś naczynie. Podała je Bogu i znikła w cieniu. Wielki 
Dom przyjął napój i zaśmiał się nerwowo. Ujął naczynie 
oburącz i uniósł do góry. Krzyknął pełnym głosem. 
 
— Aby zatrzymać Teraz! 
 
Pił i pił, przechylając głowę do tyłu; z wolna, nieznacznie 
suwając nogami i cicho klaszcząc w dłonie, goście zaczęli 
tańczyć. Tańcząc, zaczęli śpiewać, kiwając głowami i spoglą- 
dając na siebie błyszczącymi oczyma. 
 
Rzeka jest pełna po brzegi. 
Niebieski kwiat się otworzył 
Teraz się już zatrzymało. 
 

Wielki Dom wyciągnął się na łożu i zamknął oczy. 
Naczelnik pochylił się nad nim, układając jego członki, 
zsuwając razem kolana, wygładzając zmiętą spódniczkę. 
Muzykanci zagrali, podchwytując od tancerzy rytm. Taniec 
stał się szybszy, a Bóg uśmiechnął się przez sen. Naczelnik 
ujął jego ramiona i skrzyżował je, tak że nie brakowało im 
już nic prócz bicza i laski. Sprawdził puls w lewym nadgarst- 
ku, słuchał oddechu, przykładając ucho do piersi. Wypro- 
stował się, podszedł do wezgłowia i wyciągnął poduszkę 
spod głowy śpiącego. 
 
„Rzeka podniosła siei nie opadnie", śpiewali. „Teraz jest 
wieczne". 
 
Poruszali się niczym rozrzucona mozaika, która stopnio- 
wo układała się w koncentryczne kręgi. Płomienie lamp 
migotały w podmuchach gorącego powietrza. Służba i 
ż

ołnierze stłoczyli się przy wejściu. Spódniczki i przejrzyste 

suknie lepiły się do wirujących ciał. 
 
Naczelnik stanął za łożem, twarzą zwrócony ku tance- 
rzom. Podniósł ręce. Taniec zamarł, jeden po drugim 
umilkły instrumenty. Na dany znak żołnierze i czyściciele 
 
36 
 
zaczęli przeciskać się przez tłum. Zajęli miejsca wokół łoża, 
po czym podnieśli je bez wysiłku. Przeszli z nim przez salę i 
dalej, w głąb, ku mroczniej szym tajemnicom Wielkiego 
Domu. Wtedy goście zaczęli wychodzić cicho, nie oglądając 
się za siebie. Sala opustc zała, pozostał jedynie Naczelnik. 
Stał nie ruszając się z miejsca, patrzył na lampy i uśmiechał 
się nieznacznie. Niebawem i on udał się na spoczynek. 
 
Tylko jedna część Wielkiego Domu jeszcze nie spadła. 
Był to górny taras wychodzący na odległą rzekę. Tutaj zbita 
gromadka kobiet patrzyła bez słowa, w milczeniu, na 
dziewczynę, która leżała na ziemi z rozrzuconymi włosami, 
okryta jedynie naprędce schwytanym szalem. Wszystkie jej 
członki wyrażały napięcie. Ramię, na którym opierała twarz 
z rozmazanym makijażem, kończyło się kurczowo zaciśniętą 
pięścią raz po raz szarpaną łkaniem. Czasem druga ręka 
powoli unosiła się do góry i uderzała w podłogę, a z 
wykrzywionych ust dziewczyny wydobywało się zawodzenie 
niczym płacz dziecka. Gdy płacz ustawał, wśród spazmów i 
pociągania nosem, przeciągły jęk rozdzierał ciszę: 
 
— Och, co za hańba, co za straszna hańba! 
 
* 

 
Kiedy rzeka wezbrała na życzenie Śpiącego, to czego 
należało się spodziewać, zaskoczyło tylko istoty najbliżej z 
nią związane. Zrazu żurawie i flamingi zataczały się, trzepo- 
tały skrzydłami i skrzeczały, gdy pierwsze fale przypływu 
rozbijały się z pluskiem przy brzegu. Lecz już następne 
wywołały okrzyki radości. Ptaki z zapałem zajęły się niespo- 
dziewanie łatwą zdobyczą. Dziobały i łykały, jakby z trudem 
nadążając za płodnością wyschniętego błota, które, raz 
zwilżone, rodziło całą różnorodność smakowitego życia. 
Wystarczyło zaledwie kilka cali wody przelewającej się przez 
 
37 
 
 
 
 
łjlfjiłtil i ^•n'g.^» .,,... 
 
^l^sll^^i8!!^ 'l liii? l ^-sa 
l^.ij^t^Ei-.gila0?1^ •§?,!L•'§.'? ^ -sp^ 
 
-sa^s-s^g^..;»^^ ^s^.?gg..|E^<Ł|gs .- •ggjsg 
 
j i!i5 
 
jl|X 
 
\h.^N—     >, •^ ._ ^ Q. ^ C > c/'' N a^-o.^p^ S •S 5t S     ^ -^ %    •O-^ §3' 
 
^J^^i^a^^l^g-siio^Its-^ili-ja. ^ts' 
^^f^gg^^^-i^^f^^^^^^^^a.^ ^tj 
 
^i^^jl.S^r.^^-i^il^-^^^^^^ ^•?^ 
 
.^Is^i.^^l.6-!^^;!^^^^^0-^?-!^!! l,.Si 
 
^^^^"^^.^"-'-'•^s—u^^^-u^P^'"^^-23-"^"    caKc^ 
 
?^ i ^°! .f 3 's' •Ę, i a.».=.? s s" •§ ? I i -§ ? ^ 's S -s s L  j " 31 
 
•5^'S   •^•^-"ff^coS '- źS^^-^u SS^^-^^g^^g^o^"5 
SoNN^iura^^-sy-ri^-gu   •s^^^^-y^-P-^-o^^—.^^u.S^ 
 
.S-Og.S.'0'^-^ O rt g,-^.^^ y ^-^^ ^S^-^^E a'K.^-3^ ^^ o o-^-O1 
 
"'•^-••"E.tiIj.SIlJi^liJjjIS^j! 
 
/                                                 -o,.^     ^    ^^g    ^ 
 

 
 
 
rusza wzdłuż skrawka suchej ziemi między skałą i rozlewi- 
skiem. Zobaczyli samego Śpiącego na czele pochodu: spo- 
czywał na łożu niesionym przez ośmiu wysokich mężczyzn. 
Był zawinięty od stóp do głów i bogato wypchany, z rękami 
skrzyżowanymi na piersi, z laską i biczem w dłoniach. Mienił 
się wieloma kolorami, lecz głównie złotym i niebieskim; 
 
nawet z tej odległości widzieli jego brodę, ostro rysującą się 
na tle rozedrganych skał. Długowłose kobiety wykrzykując 
szły za nim tanecznym krokiem: jedne z grzechotkami w 
dłoniach usiłowały obudzić go, inne zawodziły i kaleczyły się 
nożami. Za nimi podążali czyściciele i reszta jego ludzi, a 
dalej grupa mężczyzn i kobiet, którzy szli bokiem, trzymając 
się za ręce. Powolna była ta podróż Śpiącego; długa i 
powolna była procesja krocząca za nim czy, jak ornament 
fryzu, sunąca gęsiego groblami. Wielu wieśniaków, powodo- 
wanych miłością i ciekawością, zeszło z dachów i brnęło 
przez wodę w kierunku pochodu. Stawali w wodzie, jak 
dzieci, z szeroko otwartymi oczami i przyglądali się. Wołali 
do Śpiącego, lecz on nie budził się, bo czyściciele musieli 
jeszcze nad nim popracować. Więc stali w miejscu, gdyż 
brodząc nie nadążyliby nawet za tak powolnym wędrowcem, 
i pozdrawiali kolejne grupy, jedną po drugiej. 
 
Była jednak grupa, której nie pozdrawiali, lecz przyglądali 
się z milczącym niedowierzaniem. Na końcu pochodu, w 
pewnej za nim odległości, szedł oddział żołnierzy, prowadząc 
wyrywającego się Kłamcę. Obręcz Wielkiego Domu okalała 
jego szyję, tak jak i szyje ludzi, którzy szli bokiem i trzymali 
się za ręce. Gdyby Kłamca chciał uwolnić którąś rękę, co 
czasem próbował robić, musiał także szarpnąć obręcz. 
Ponadto czasami krzyczał, czasami jęczał i ani na chwilę nie 
przestawał wyrywać się żołnierzom, tak że musieli wiele się 
natrudzić, by go nie uszkodzić. Niewiele brakowało, by 
wykończył się sam, bo piana wystąpiła mu na usta. Jego 
krzyki niosły się wzdłuż całego pochodu. 
 
40 
 
— Nie chcę, mówię wam! Nie chcę żyć! Nie chcę! 
Ostatni w szeregu trzymających się za ręce- spojrzał za 
siebie, po czym zwrócił się do kobiety przed nim. 
 
— Nigdy nie mogłem zrozumieć, co Wielki Dom w nim 
 
widzi. 
 

Brodzący wdrapali się na groblę i pospieszyli za procesją 
i Kłamcą. Gdy pas ziemi rozszerzył się, a pochód przystanął, 
rozpadając się na poszczególne grupy, tłum wieśniaków 
zgęstniał. 
 
Pochód ustawił się przed długim, niskim budynkiem, 
wokół którego przedtem biegał Wielki Dom wraz z Kłamcą. 
Teraz między pochyłymi ścianami rumowiska otwierał się 
przed nimi korytarz. Jego drugi koniec krył się w głębokim 
cieniu, z dala od promieni słonecznych. Wejście do budynku 
zajmowało jedynie połowę szerokości korytarza; po drugiej 
stronie wejścia, na wysokości oczu, znajdowała się szczelina. 
Ci z zebranych, którzy stali u wlotu korytarza, mogli ją 
zobaczyć; ale nawet ci, którzy stali za daleko, lub ci, którym 
tłum zasłaniał widok, wiedzieli, że ona tam jest, i wiedzieli, co 
ma przez nią wyjrzeć. 
 
Mężczyźni ponieśli Śpiącego korytarzem, podnieśli go z 
posłania i postawili na nogi, z twarzą zwróconą ku górze. 
Cisnąc się tłumnie do przodu, ludzie zobaczyli, że jeszcze śpi, 
bo oczy ma zamknięte. Lecz już podchodzili czyściciele 
niosąc swe instrumenty i magiczne słowa; po chwili jego oczy 
otwarły się, a czyściciel odrzucił glinę, która je zamykała. 
Tak więc Śpiący przebudził się i Wielki Dom stał spogląda- 
jąc na swą rodzinę ze swego nieruchomego Teraz, żywy, 
zdrowy i w pełni sił. Potem Naczelnik, który między innymi 
• był także czyścicielem, przystąpił do wykonania swej urzę- 
dowej powinności. Owinął się skórą lamparta, wiążąc ją w 
pasie. Podniósł niewielki toporek o kamiennym ostrzu, które 
wcisnął między zesztywniałe wargi. Podważył je i wówczas 
ci, którzy stali dostatecznie blisko, usłyszeli trzask przypo- 
 
41 
 
minający odgłos płomienia trawiącego suche gałązki. Gdy 
Naczelnik cofnął się, ludzie zobaczyli, że Wielki Dom 
przemawia w nieruchomym Teraz, bo usta ma otwarte. 
Zaczęły się więc tańce i śpiew. Chociaż wśród tych tańców i 
ś

piewów niejeden zapłakał z cicha na myśl o tym, jak ulotne 

jest jego własne Teraz, nie bardziej uchwytne niż cień. 
Ż

ołnierze, tragarze i czyściciele wyprowadzili Wielki Dom z 

korytarza na dach budynku, gdzie kilka ciężkich belek 
odsuniętych na bok odsłaniało otwór. Znieśli Wielki Dom 
na dół, a żołnierze stojący na dachu wokół otworu widzieli, 
jak składano Boga do kamiennej skrzyni, jak zasunięto i 
zapieczętowano wieko. Czyściciele wydostali się na górę, 
pozostawiając Boga w jego komnatach wypełnionych jedze- 
niem i piciem, bronią i grami. 
 
Stali i patrzyli, jak żołnierze kładą belki na miejsce i 

przywalają je wielkimi kamieniami. 
 
To samo, co z Wielkim Domem, uczynili czyściciele z jego 
Bliźniaczym Bratem, który stał wyprostowany w ciemnoś- 
ciach po drugiej stronie szczeliny. Z tym, że Naczelnik 
podszedłszy doń z toporkiem nie otwierał jego ust siłą, gdyż 
były z kamienia, a tylko ich dotknął. Oczy Bliźniaczego 
Brata były już otwarte i patrzyły przez szczelinę. 
 
Wówczas ci, którzy trzymali się za ręce, podeszli gro- 
madnie i każdy z nich otrzymał to, co miał nieść. Przesuwali 
się między rzędami czyścicieli: kamieniarz ze świdrem, cieśla 
z siekierą i dłutem, piekarz z zaczynem, piwowar ze słodem, 
szły pięknie odziane i umalowane kobiety, muzykanci z in- 
strumentami pod pachą. Wchodząc śmiali się, rozmawiali we- 
soło, z radosną dumą przyjmując czarki z napojem. Jedy- 
nie Kłamca ciągle walczył: teraz jego krzyki stały się jeszcze 
bardziej przejmujące. Naczelnik próbował go uspokajać, na- 
zywając chorym i opętanym, lecz Kłamca nie chciał słuchać. 
 
— Jeżeli to zrobicie, już nigdy nie opowiem mu żadnego 
kłamstwa... nigdy! 
 
42 
 
I wtedy taniec załamał się, a wybrańcy stojący w 
korytarzu obejrzeli się do tyłu z wyrazem bezgranicznego 
zdumienia. Naczelnik wymierzył Kłamcy silny policzek i 
Kłamca ucichł zaskoczony, sapiąc i wykrzywiając twarz. 
 
— Uspokój się, Kłamco. Uspokój się. No już. Powiedz 
nam, dlaczego odrzucasz wieczne życie? 
 
Właśnie wówczas Kłamca powiedział rzecz straszną, 
rzecz ohydną, rzecz, która rozbiła świat. Uspokoił się na 
chwilę. Przestał pociągać nosem. I nagle targnął całym 
ciałem tak gwałtownie, że trzymający go żołnierze zachwiali 
się. Skulił się międy nimi, rzucił Naczelnikowi wściekłe 
spojrzenie i wykrzyczał na całe gardło: 
 
— Ponieważ to jest całkiem dobre! 
 
Na te słowa ucichły wszystkie dźwięki, z wyjątkiem 
szybkiego oddechu Kłamcy. Tańczący zatrzymali się i 
Kłamcę otoczył krąg oburzonych i pełnych pogardy twarzy. 
Nagle czując może, jak ta pogarda popycha go w kierunku 
Boga, zaczął szarpać się z nową zaciekłością. Naczelnik 
podniósł rękę. Kłamca przestał się wyrywać i wpatrywał się 
w nią tak, jakby ujrzał w niej swoje życie. Naczelnik 
przemówił spokojnie, tonem lekarza omawiającego przypa- 

dek. 
 
— Wielki Dom nigdy nie spotkał człowieka, który 
odrzuciłby jego łaskę. Lecz ten człowiek jest nieczysty i 
trzeba go oczyścić. Zabrać go do dołu. 
 
Kłamca trwał w napięciu, dopóki nie poczuł, że żołnierze 
odwracają się. Wówczas zachwiał się i byłby runął w piach, 
gdyby nie to, że jego ramiona przywiązane były do żołnierzy 
niczym liny. Żołnierze oddalili się, wlokąc go za sobą: głowa 
mu opadła, usta pozostały otwarte. Tłum patrzył bez słowa. 
Ż

ołnierze wlekli Kłamcę z powrotem groblą, aż zniknęli z 

pola widzenia. 
 
Wówczas ludzie, jakby jeszcze bardziej zjednoczeni tym 
niezwykłym wybrykiem, znowu odwrócili się w stronę 
 
43 
 
korytarza. Ci, którzy czekali tam z narzędziami i czarkami, 
zaczęli śpiewać i posuwać się naprzód; tych, którzy zniknęli z 
oczu pogrążając się w głębi korytarza, nie było już słychać, 
toteż śpiew przycichał w miarę jak zmniejszała się grupa 
osób widocznych jeszcze na zewnątrz. Gdy pozostały tylko 
dwie, pieśń była ledwie słyszalna poza korytarzem. Potem 
było widać tylko jedną osobę, aż wreszcie nie było już nikogo 
i zaledwie nikłe echo błąkało się u wylotu korytarza. Ludzie 
nasłuchiwali, nadstawiając uszu, pochylając się do przodu, 
przekrzywiając głowy, niepewni, czy był to rzeczywiście jakiś 
słaby dźwięk, czy jedynie wspomnienie po nim. W końcu 
zapanowała bezsporna cisza i smutek wezbrał w sercach 
tych, którzy zostali, by uporać się ze swym własnym Teraz. 
Smutek ten narastał stopniowo, w miarę jak zanikał śpiew, 
lecz był równie bezsporny jak cisza. Wydobywał się spod 
ziemi. Kobiety zaczęły zawodzić, bić się w piersi i rwać 
włosy; mężczyźni jęczeli jak ranione, złapane w sidła zwierzę- 
ta. Tylko czyściciele pozostali nie tknięci smutkiem. Zebrali 
jedzenie, picie i ogień. Zamknęli wejście magicznymi słowa- 
mi, złożyli ofiarę zjadła i napoju przy szczelinie i przemówili 
do nieruchomych źrenic, które patrzyły na nich z ciemności. 
Wyszli z korytarza i wraz z Naczelnikiem udali się groblą w 
drogę powrotną. Tłum ruszył się, rozproszył, rozszedł po 
wodzie. Zostali tylko żołnierze. Zabrali się do zasypywania 
korytarza kamieniami i piaskiem. 
 
Książę miał ćwiczyć boską pozę. .Naczelnik odebrał go 
piastunkom i posadził na odpowiednim krześle. Siedział oto 
w ponurej sali biesiadnej: ze złączonymi kolanami i stopami, 
piersią wypiętą do przodu, brodą zadartą do góry, z 
otwartymi oczyma, które patrzyły w pustkę. Miał na sobie 

 
dziecięcych rozmiarów uroczyste szaty, łącznie z ogonem; 
 
przed sobą, na wysokości piersi, trzymał skrzyżowane laskę i 
bicz. Obcięto mu śliczny lok, i jego głowa pod ciasno 
przylegającą peruką była teraz łysa jak kolano. Do peruki 
przyczepiono wysoką płócienną koronę, a do podbródka 
przywiązano taśmą brodę. Siedział usiłując oddychać niedo- 
strzegalnie i nie mrugać powiekami, chociaż mrok migotał, a 
łzy wysiłku napływały mu do oczu. 
 
Naczelnik krążył wokół niego. W komnacie słychać było 
tylko cichy szelest jego spódniczki. 
 
— Dobrze — mówił Naczelnik. — Bardzo dobrze. 
Krążył i krążył. Łza spłynęła z zamglonego oka Księcia i 
 
potoczyła się po policzku. Dał za wygraną i zamrugał 
 
gwałtownie. 
 
— No — rzekł Naczelnik. — Tak dobrze ci szło i 
wszystko popsułeś. Nie zamykaj oczu, a łzy będą dla ludu. 
Nie mrugaj! 
 
— Muszę mrugać! Ludzie mrugają! 
 
— Ty nie będziesz „ludzie" — odpowiedział Naczelnik 
poirytowanym tonem. — Ty będziesz Bogiem, Wielkim 
Domem, będziesz siedział na tronie w całym majestacie, 
dzierżąc siłę w jednej dłoni, a pieczę w drugiej. 
 
— Zobaczą, że płaczę! 
 
— Oni mają widzieć, że płaczesz. To głęboka religij- 
na prawda. Czy wyobrażasz sobie, że jakikolwiek Bóg, 
który ma oczy otwarte, mógłby nie zapłakać nad tym, co 
widzi? 
 
— Każdy by płakał — odparł ponuro Książę — gdyby 
miał otwarte oczy i nie mógł mrugać ani ich potrzeć. 
 
— Każdy — rzekł Naczelnik — mrugałby albo tarł. I na 
tym polega różnica. 
 
Książę wyprostował się i znowu zapatrzył w mrok. 
Zauważył, że prostokąt wejścia w drugim końcu sali rozjaś- 
nia się, i wiedział już, że korytarzem podpełza tam światło 
 
45 

 
słońca. Załamał się, zamknął oczy i zwiesił głowę. Laska i 
bicz zastukały na kolanach. Naczelnik przystanął. 
 
— Znowu? 
 
— Nie potrafię. Podtrzymywać niebo... podrygiwać w 
górę i w dół na siostrze... mieć otwarte oczy... podnosić wody 
rzeki... 
 
Naczelnik uderzył dłonią zwiniętą w pięść we wnętrze 
drugiej dłoni. Przez chwilę wydawało się, że wybuchnie; lecz 
pochylając głowę, przełykając ślinę, oddychając głęboko, 
zdołał się opanować. 
 
— Posłuchaj, dziecko. Nie zdajesz sobie sprawy z nie- 
bezpieczeństwa, jakie nam grozi. Nie zdajesz sobie sprawy, 
jak mało mamy czasu... twoja siostra zamknęła się... nikogo 
nie przyjmuje... a rzeka się podnosi... 
 
Pochylił się i zajrzał Księciu w twarz. 
 
— Musisz to zrobić! Wszystko będzie w porządku. 
Obiecuję. No, spróbuj jeszcze raz. 
 
I znowu Książę przyjął boską pozę. Naczelnik przyglądał 
mu się przez chwilę. 
 
— Tak lepiej! A teraz muszę zobaczyć się z twoją 
siostrą... muszę! Więc cię tutaj zostawiam. Nie ruszaj się, 
dopóki słońce nie przesunie się na drugą stronę wejścia. 
 
Wyprostował się, uniósł rękę, opuścił ją na kolano, 
cofnął się o trzy kroki, potem odwrócił się i pośpiesznie 
wyszedł. 
 
Gdy szelest spódniczki Naczelnika był już poza zasię- 
giem słuchu, Książę wypuścił całe powietrze z płuc, zgarbił 
się, zamknął oczy. Podniósł chude ramię i otarł nim twarz. 
Poprawił się na krześle, bo ogon uwierał go w kościsty tyłek. 
Położył laskę i bicz na podłodze. Przez chwilę patrzył w 
stronę wejścia, po czym gwałtownym ruchem zdarł z głowy 
płócienną koronę razem z ciasną peruką, rozrywając wąski 
pasek przytrzymujący brodę. Rzucił to wszystko na laskę i 
bicz. Skulił się z posępną miną, oparłszy podbródek na 
 
46 
 
pięściach, a łokcie na kolanach. Pojedynczy promień słońca 
zalśnił na posadzce, aż Książę musiał zmrużyć oczy. Promień 

rozlał się w jaskrawą plamę. 
 
Poderwał się z krzesła, potem zaczął krążyć niespokojnie 
po wielkiej sali. Spoglądał raz po raz na ściany, gdzie postaci 
o głowach ptaków i głowach psów nie płakały. Zatrzymał się 
w końcu na środku komnaty, tyłem do światła. Powoli 
podniósł głowę i spojrzał na ciemne belki i straszną solidność 
krokwi. Wzdrygnął się przed tym widokiem, jakby się 
przeraził, że belki spadną mu na głowę. 
 
Podszedł cicho do wejścia i zajrzał w głąb korytarza. W 
jednym końcu stał wartownik oparty o ścianę. Książę 
wyprostował ramiona najlepiej jak umiał i pewnym krokiem 
ruszył w stronę wartownika. Ten obudził się i podniósł 
oszczep. Książę zignorował go i skręcił w boczny korytarz, 
gdzie jakaś dziewczyna pokornie odsunęła się pod ścianę, by 
go przepuścić. Szedł przez Wielki Dom, ignorując wszyst- 
kich napotkanych po drodze, aż zaszedł na tyły, gdzie 
usłyszał przytłumione odgłosy dochodzące z kuchni. Minął 
kuchnię, śpiących kucharzy, polerujących i gapiących się 
pomywaczy, dziedziniec kuchenny, gdzie pod gołym niebem, 
nad rozżarzonymi węglami powoli piekły się nadziane na 
szpikulce gęsi. Tylna brama, wychodząca na pustynię i skały, 
była otwarta. Wziął głęboki oddech, jak chłopiec skaczący 
do wody, zacisnął pięści i przeszedł. 
 
Za bramą przystanął w cieniu muru i uważnie przyjrzał 
się skalnym załomom, osypiskom, linii skał na tle nieba. 
Wszystko było dzikie i jałowe. Nic nie wyglądało tu równie 
przyjemnie jak cień palmy nad wodą, ale za to nie brakowało 
kryjówek. Ruszył przed siebie, pod górę, starając się w miarę 
możliwości pozostawać w cieniu, chociaż nie było go zbyt 
wiele. Idąc wymamrotał: 
 
— Niech ona je podtrzymuje! 
 
Płakał. 
 
47 
 
Uskoczył w bok, przykucnął za głazem, i ostrożnie 
wyjrzał zza niego. Wśród skał znajdował się jakiś człowiek. 
Klęczał na kamienistym wzniesieniu i jego profil wyraźnie 
odcinał się od skał. Głowę miał zwieszoną, jakby poraziło go 
słońce. 
 
Człowiek wyprostował się z klęczek. Zaczął wykonywać 
jakieś rytmiczne ruchy ramionami i nagle Książę pojął, że 
człowiek ów wyciąga linę albo sznur z ziemi. Zaraz potem 
zauważył, jak pod ręką człowieka ukazały się jakieś miski i 

talerze — zawieszone chyba w siatce, zbyt cienkiej, by mógł 
ją dostrzec. Człowiek wstał, wydał z siebie szyderczy okrzyk i 
splunął pod stopy. Podniósł kamień i pogroził nim ziemi. 
Raz czy dwa udał, że rzuca go w dół, a potem cisnął 
naprawdę, i ze skały wydobył się krzyk. Człowiek odwrócił 
się i powoli odchodził, śmiejąc się i wymachując sznurkową 
siatką z miskami i talerzami. Książę skurczył się za swoim 
kamieniem i wsłuchiwał się w odgłos kroków odchodzącego. 
Drżał cały i nie przestawał się trząść długo po tym, jak 
zatrzaśnięto tylną bramę. 
 
Wstał, osłaniając oczy obiema rękami, i ruszył przed 
siebie. Promienie słońca padały na jego ogoloną czaszkę i 
odbijały się od skał. Ograniczając się do patrzenia tylko 
jednym, zdrowym okiem, wdrapał się na wzniesienie. 
 
Najpierw poczuł odór; potem zobaczył muchy. Pagórek 
aż roił się od nich. Ich brzęczenie narastało z każdym 
krokiem i wkrótce one też go dostrzegły. 
 
Znalazł się na krawędzi dołu. Słońce sięgało do samego 
dna z wyjątkiem jednej strony, gdzie pod ścianą zostało 
trochę cienia. Muchy najwyraźniej lubiły dół, bo bzyczały na 
dnie, obsiadając odpadki, kości, gnijące mięso, oślizgłe 
jarzyny i brudne kamienie. Ślepiec z głową opartą o ścianę 
leżał w jednym z nasłonecznionych kątów. Jego kości różniły 
się od innych tym tylko, że nadal pokryte były skórą. Był 
bardzo brudny. Usta miał otwarte, a tam, gdzie nie siedziały 
 
48 
 
jeszcze muchy, widać było język. Rozpoznając go Książę 
usłyszał, jak nie poruszając wargami ani językiem, Ślepiec 
wydał z siebie jakiś dźwięk: 
 
— Kek. 
 
Prawie na samym środku dołu, w miejscu oczyszczonym 
ze śmieci, klęczał człowiek. Książę przyjrzał mu się dokład- 
nie, po czym krzyknął: 
 
— Kłamca! 
 
Lecz Kłamca nie odpowiedział i pił dalej. Głowę zanurzył 
w misce trzymanej oburącz i ciągnął zachłannie, głośniej niż 
to, co wydobyło się z ust Ślepca, niż brzęczenie much. 
Przechylił głowę razem z miską, by wyssać ostatnią kroplę. 
Jego oczy znalazły się ponad brzegiem naczynia. Zauważył, 
ż

e ktoś klęczy na krawędzi dołu, i skulił się, by uniknąć 

ciosu.         • (,\ 

 
— Nie! 
 
— Drogi Kłamco! To ja! 
 
Ostrożnie, osłaniając twarz ramieniem. Kłamca spojrzał 
w górę. Twarz miał posiniaczoną i brudną, prócz miejsc 
umazanych świeżą krwią, a oczy otoczone krwawymi ob- 
wódkami. 
 
— Książę? 
 
— Pomóż mi! 
 
Kłamca zatoczył się wśród odpadków. Odkrzyknął: 
 
— Pomóc ci? Przecież ty nie potrzebujesz żadnej pomo- 
cy! Popatrz na mnie! 
 
— Ja uciekłem. 
 
— Śnię. Majaczę. Powiadają, że zwariowałem... a te- 
raz... 
 
— Nie chcę wracać. 
 
Kłamca przycisnął pięści do czoła i podniósł wzrok. 
 
— To naprawdę ty? 
 
— Chcą ze mnie zrobić Boga. 
 
Kłamca wybuchnął tonem usilnej prośby. 
 
49 
 
— Wydostań mnie stąd! Ta twoja siostra... powiedz jej, 
ż

eby mi pomogła! 

 
— Ona nie chce nikogo widzieć — powiedział Książę. — 
A poza tym, ja uciekam. Moglibyśmy uciec razem. 
Kłamca znieruchomiał. 
 
— Ty? Ty uciekasz? 
 
— Moglibyśmy uciec i zamieszkać tam, gdzie jest zimno. 
 
— Och, nic łatwiejszego — zadrwił Kłamca. — Co ty 
tam wiesz? 
 

— Sam tutaj doszedłem. 
 
Kłamca zaniósł się hałaśliwym śmiechem. 
 
— Poszlibyśmy w dół rzeki, przez morze, przez ląd i 
jeszcze raz przez morze... 
 
— Tak, tak, chodźmy! 
 
— Czy sprzedano cię kiedykolwiek za łódź cebuli? 
 
— Nie, oczywiście że nie. 
 
— Albo czy macał cię kiedyś Syryjczyk, żeby sprawdzić, 
czy nie jesteś za stary na eunucha? 
 
— Co to jest Syryjczyk? 
 
— Znowu sprzedaliby nas jako niewolników... 
Zamilkł, oblizał spękane wargi, powoli rozejrzał się 
wokół siebie i znowu popatrzył w górę na Księcia. 
 
— No, może za pół łodzi; bo nie jesteś ani bardzo silny, 
ani bardzo ładny, prawda? 
 
— Jestem chłopcem. Gdybym był dziewczyną, byłbym 
ładny. I nie musiałbym podnosić wód rzeki, ani... 
 
— Te bransolety, które masz na sobie — powiedział 
powoli Kłamca. — Gdyby je doliczyć... Mógłbyś się nadać 
na eunucha. 
 
— Wolę być dziewczyną— odrzekł Książę nieco wstyd- 
liwie. — Myślisz, że dałoby się to załatwić? 
 
Na twarzy Kłamcy mimo warstwy brudu malował się 
wyraz spokojnego wyrachowania. 
 
— O tak. Wydostań mnie stąd, a wtedy... 
 
50 
 
— Więc idziemy? Naprawdę idziemy? 
 
— Idziemy. Teraz posłuchaj... 
 
— Kek. 
 
— Dlaczego on tak robi? 
 

— Umiera — odparł Kłamca. — Nie spieszy mu się. 
 
— Jak to się stało, że złamał kij? 
 
— Próbowałem wydostać się stąd za jego pomocą, ale 
się złamał. Stałem mu na ramionach i upadł. 
 
— On chyba chce pić. 
 
— Pewnie, że chce — odpowiedział zniecierpliwiony 
Kłamca. — Właśnie dlatego umiera. 
^- To dlaczego nie dostał wody? 
 
— Bo ja jej potrzebowałem — wrzasnął Kłamca. — 
Masz jeszcze jakieś głupie pytania? Marnujemy czas! 
 
— Ale... 
 
— Słuchaj. Czy ktoś cię widział po drodze? 
 
— Nie. 
 
— Czy umiałbyś kogoś przekupić? 
 
— Naczelnik zaraz by się dowiedział. On wie wszystko. 
 
— Za mały jesteś, żeby przynieść drabinę. Ale mógłbyś 
przynieść linę. Mógłbyś ją przywiązać do jakiegoś kamienia i 
spuścić... 
 
Książę zerwał się na równe nogi i klasnął w dłonie. 
 
— Och, tak, tak! 
 
— Ta twoja siostra... na pewno nie ma żadnej liny... kto 
'jak kto, ale nie ona spośród wszystkich ciemnych, tępych, 
oszałamiających, pięknych... A może ty potrafiłbyś znaleźć 
linę? 
 
Książę zatoczyłby się ze szczęścia i emocji, gdyby nie 
bliskość'krawędzi dołu. 
 
— Znajdę! — krzyknął. — Poszukam! 
 
— I jeszcze jedno. Masz więcej klejnotów niż to, co 
nosisz na sobie? 
 
— Oczywiście. 
 
51 

 
— Przynieś je. 
 
— Tak, tak, dobrze! 
 
— Lina. Klejnoty. Po zmroku. Przysięgasz? 
 
— Przysięgam! Drogi Kłamco! 
 
— Idź już. To moja... to nasza jedyna szansa. 
Książę odwrócił się i dopiero kilka kroków niżej opamię- 
tał się i skulił, by go nie zauważono. Ale strażnika pilnujące- 
go tylnej bramy nie było. Nie było nikogo jak okiem sięgnąć, 
a brama była zamknięta. Postanowił iść w kierunku cieni- 
stych palm i zalanych pól, przebrnąć przez sięgającą powyżej 
kostek wodę obok Wielkiego Domu i dotrzeć do głównej 
bramy. Lecz na granicy pól natknął się na dwóch nagich 
chłopców, którzy bawili się trzcinową łódką. Kazał im 
zaprowadzić się do głównej bramy, a oni uczynili to 
natychmiast, bez słowa, przejęci lękiem na widok jego 
bransolet i naszyjników, sandałów, jego Świętego Ogona i 
układanej spódniczki. Przeszedł więc przez dziedziniec, 
prosto do swoich pokoi, przerwał piastunkom sjestę, a 
ponieważ był już prawie Bogiem, łatwo poddały się jego 
nowej, stanowczej postawie. Musi mieć klejnoty, dużo 
klejnotów; a gdy odważyły się spytać, po co, wystarczyło, że 
na nie spojrzał, a odeszły. W końcu miał przed sobą cały stos 
klejnotów; odczuwał nieznaną dotąd przyjemność wieszając 
je na sobie, aż cały zaczął pobrzękiwać i podzwaniać przy 
najmniejszym ruchu.                                  / 
 
Z liną było inaczej. Wydawało się, że w Wielkim Domu 
nie ma zbędnego kawałka liny. Były liny przy studniach koło 
kuchni, lecz za długie i zbyt trudno dostępne. Były też liny 
przy każdym z masztów stojących z luźno zwisającymi 
proporcami przed główną bramą. Książę poczuł się niepew- 
nie, więc pobrzękując usiadł w kącie, aby zastanowić się, co 
robić dalej. Ostatecznie jedno stało się dlań jasne. Nie potrafi 
znaleźć liny. Służący, których pytał, kłaniali się, odchodzili 
bokiem i nie wracali. Westchnął głęboko i zaczął drżeć. Jeśli 
 
52 
 
naprawdę potrzebna jest tina, to należy zwrócić się tylko do 
jednego człowieka —człowieka, który wie wszystko. Powoli 
podniósł się, pobrzękując. 
 
* 
 
Taras z balustradą wznosił się nad wezbraną rzeką. 

Rozpięto nad nim płócienny daszek, który zwisał bezwład- 
nie w nieruchomym powietrzu. Piękny Kwiat siedziała w 
jego cieniu. Patrzyła na wodę. Zmieniła się i zmizerniała. Jej 
długie włosy, przycięte nad czołem i z tyłu, nie sięgały nawet 
ramion. Mimo że głowę miała opasaną złotą wstęgą, z której 
wychylała się głowa kobry ze złota i topazu, jej twarz i cała 
postać wydawały się szczuplejsze. Umalowane miała tylko 
oczy—gruba warstwa malachitu pokrywała powieki i nada- 
wała rzęsom odpowiedni odcień. Patrzyła więc ponuro na 
wodę, a gdyby ktoś chciał odczytać wyraz jej twarzy, dopa- 
trzyłby się tam wstydu skrywanego pod maską nonszalancji. 
 
Naczelnik stał przed nią. Opierał brodę na prawej dłoni, 
a prawy łokieć na dłoni lewej ręki. Uśmiechał się ciągle, lecz 
jego uśmiech zdradzał napięcie. 
 
Piękny Kwiat spuściła głowę i wpatrywała się w posadz- 
kę. 
 
— Widzisz... zawiodłam. Wiem, że On gniewa się na 
mnie. Cały czas o tym pamiętam. 
 
— Na mnie też. Na nas wszystkich. 
 
— Nigdy, nigdy sobie nie wybaczę. 
Naczelnik poruszył się. Skrzywił usta w ironicznym 
grymasie. 
 
— Może nam na to nie starczyć czasu. 
 
Podniosła wzrok, przestraszona. Jej pierś zafalowała. 
 
— Myślisz, że nas wszystkich zatopi? 
 
— To... bardzo możliwe. Dlatego pozwalam sobie być 
 
53 
 
natrętnym. Jak powiedziałem, zostało mało czasu. Niemniej 
my, którzy jesteśmy odpowiedzialni za lud, musimy uczynić 
wszystko, co w naszej mocy. Musimy się zastanowić. Wi- 
dzisz, Piękny Kwiecie... W tej wyjątkowej sytuacji mogę 
chyba tak się do ciebie zwracać? 
 
— Proszę bardzo. 
 
— Co odróżnia człowieka od reszty stworzenia? 
 
— Nie wiem!            . - 
 

— Zdolność analizowania faktów... i wyciągania z nich 
 
wniosków. 
 
Zaczął przechadzać się po tarasie z rękami założonymi 
 
do tyłu.                    ,              , 
 
— Po pierwsze — powiedział — musimy ustalić fakty. 
 
— Jakie fakty? 
 
— Kto podtrzymywał niebo? Hm? 
 
— No, On. 
 
— Kto, rok po roku, w swej... ojcowskiej wspaniało- 
myślne-.; i... podnosił wody rzeki? 
 
— On, oczywiście. 
 
— A tym razem... czy jest już drugi Bóg? 
 
— Nie — odrzekła ponuro. — Jeszcze nie. 
 
— Wobec tego: kto teraz podnosi wody. rzeki? 
 
<— On. Myślałam... 
 
Naczelnik podniósł do góry jeden palec. 
 
—— Krok po kroku. Tak. On. Ustaliliśmy pierwszy fakt. 
Teraz drugi. Jak wysoko sięgała woda, kiedy On wstąpił w 
swoje Nieruchome Teraz? 
 
— Do Znaku Wielkiego Jedzenia. 
 
— Wydarzyło się to wkrótce po tym, kiedy, jak mówisz, 
zawiodłaś. Ale wówczas musiał być zadowolony. Rozu- 
miesz? 
 
— Ale... 
 
— Niech twoje kobiece serce nie opiera się granitowej 
 
trwałości racjonalnych dowodów. 
 
.54 
 
&• 

"a. 
 
Rozwarła szeroko oczy. 
 
— Co to znaczy? 
 
Naczelnik zamyślił się na chwilę, 
 
— Słowa rzeczywiście są trudne; ale znaczą tyle, że ja 
mam rację, a ty nie. 
 
Wyprostowała się i uśmiechnęła nieznacznie. • 
 
— Może częściowo tak.         ; 
 
— Niemniej nie ciesz się za bardzo. Piękny Kwiecie... nie 
za bardzo. 
 
— Nie ma obawy.    l    . 
 
— Wróćmy więc do faktu. Coś rozgniewało Go, kiedy 
wszedł do Domu Życia.       '-' 
 
Przerwał i znowu zaczął się przechadzać. Zatrzymał się 
nagle w pół obrotu i spojrzał jej prosto w oczy... 
 
— Mówią — i byłoby fałszywą skromnością temu 
przeczyć — że wszelka wiedza jest moją domeną. Wiem 
wszystko, co człowiek może wiedzieć. 
 
Rzuciła mu spojrzenie spod ciężkiej zasłony rzęs. 
Uśmiech uniósł tylko jeden kącik jej ust. 
 
— O mnie też?, 
 
— Wiem, że przebywasz w głębokim odosobnieniu. A 
teraz trzeba to powiedzieć, inaczej nie damy sobie z tym 
rady: Jego gniew dotyczy osoby, którą... być może nieświa- 
domie... bardzo się interesujesz. To tyle. Skończyłem. 
 
Jej twarz pociemniała na moment; lecz uśmiech pozostał 
bez zmian. 
 
— Znowu nie pojmuję, o co ci chodzi. 
 
— Miałem oczywiście na myśli Kłamcę. 
Rumieniec pojawił się i znikł, lecz oczy nie przestały 
 
patrzeć na Naczelnika. On zaś ciągnął dalej tym samym 
 

chłodnym tonem: 
 
— To konieczne. Piękny Kwiecie. Nie stać nas na 
oszukiwanie samych siebie. Powinnaś mi wszystko powie- 
dzieć. 
 
55 
 
Gwałtownym gestem ukryła twarz w dłoniach. 
 
— Grzech i jeszcze raz grzech. Występek tak zakorze- 
niony, podłość tak nikczemna, tak haniebna... 
 
—— Biedne dziecko, biedne, biedne" dziecko! 
 
— Potworne myśli, nieopisane... 
Stanął tuż przy niej. Przemówił łagodnie. 
 
— Jeżeli zatrzymasz te myśli, będą cię toczyć jak robak. 
Wyrzucisz je z siebie — odejdą. Mów zatem, moja droga. 
Bądźmy jak dwie pokorne dusze, badające pospołu okrutne 
 
otchłanie ludzkiego losu. 
 
Upadła przed nim na kolana, z twarzą ukrytą w dło- 
niach. 
 
— Gdy siedział, gdy siedział u stóp Boga i opowiadał 
 
Mu... opowiadał nam... o białych górach unoszących się na 
wodzie... jak mu było zimno... o białym ogniu... a on tak 
nędznie ubrany, taki bezbronny i taki odważny... 
 
— A ty chciałaś go rozgrzać. 
 
Przytaknęła żałosnym skinieniem głowy, bez słowa. 
 
— I tak, stopniowo... zapragnęłaś kochać się z nim. 
Jego głos brzmiał tak obojętnie, że pierzchła wszelka 
obcość i nieprawdopodobność tej rozmowy. Ciągnął dalej 
 
łagodnie: 
 
— Jak tłumaczyłaś się przed sobą? 
 
— Wyobrażałam sobie, że to mój brat. 
 
— Cały czas wiedząc, że to... obcy, jak te jego wymysły o 
 
białych ludziach. 

 
Słowa dobiegały przytłumione zza jej dłoni. 
 
— Mój brat z Boga ma tylko jedenaście lat. A fakt, że 
Kłamca był... tym, co powiedziałeś... czy mogę to powie- 
dzieć? 
 
— Śmiało!    - 
 
— Dodawał żaru mojej miłości, 
 
— Biedne dziecko! Biedna, chora dusza! 
 
56 
 
— Co ze mną będzie? Co może się ze mną stać? 
Złamałam prawa natury. 
 
— Przynajmniej jesteś szczera. 
Z twarzą uniesioną do góry przysunęła się do jego kolan i 
wyciągnęła ramiona, by je objąć. 
 
— Ale... kiedy już kochaliśmy się... 
 
.Nie było już kolan w zasięgu jej ramion. Znajdowały się o 
krok dalej, usunąwszy się prędko jak człowiek, który 
zobaczył węża. Naczelnik, z pięściami przyciśniętymi do 
piersi, spoglądał na nią przez ramię. 
 
— Ty... ty i on... ty... 
 
Przysiadła na piętach nie opuszczając ramion. Spojrzała 
na niego i krzyknęła: 
 
— Przecież mówiłeś, że wszystko wiesz! 
Podszedł szybko do balustrady i patrząc w dal, powta- 
rzał przez chwilę dziecinnie, bez sensu: 
 
— No, tak. Tak. Hm, hm. Tak. Coś takiego! 
W końcu zamilkł, odwrócił się i podszedł do niej, chociaż 
niezupełnie do niej. Odchrząknął. 
 
— I wszystko to... stanęło między tobą i twoim prawo- 
witym pożądaniem ojca? 
 
Nie odpowiadała. Odezwał się znowu, tonem podniesio- 
nym i pełnym oburzenia: 
 
— Czy dziwi cię, że rzeka ciągle wzbiera? 
.; Lecz Piękny Kwiat już stała. Powiedziała równie podnie- 

sionym głosem:                     ;       •: 
 
— Czego chcesz? Przecież miałeś ćwiczyć! 
Spojrzenie Naczelnika podążyło za;jej wzrokiem. 
 
— Słuchałeś, Książę? 
 
— Podsłuchiwałeś! — krzyknęła Piękny Kwiat. — Ty 
mały draniu! Po co włożyłeś to wszystko na siebie? 
 
— Bo lubię — odpowiedział Książę, drżąc i pobrzęku- 
jąc. — Nic właściwie nie słyszałem. Tylko to, co on 
powiedział o wzbieraniu rzeki. 
 
57 
 
— Och, idź stąd! 
 
— Zaraz sobie pójdę — powiedział Książę pośpiesznie. 
Zastanawiałem się tylko właściwie, czy macie może kawałek 
liny... 
 
— Liny? Po co? 
 
— Potrzebna mi. 
 
— Znowu wychodziłeś za bramę. Popatrz na sandały! 
 
— Myślałem, że... 
 
— Idź stąd i powiedz tym swoim niańkom, żeby cię 
oczyściły. 
 
Nie przestając drżeć. Książę odwrócił się, by odejść, lecz 
wtedy odezwał się Naczelnik: 
 
— Zaczekaj! 
 
Skłoniwszy się lekko przed Pięknym Kwiatem, jakby 
prosząc o pozwolenie, podszedł do Księcia i ujął go za ramię. 
 
— Zechciej usiąść. Książę. O tak. Wspaniale. Więc 
potrzebujemy liny i byliśmy za murami. Lubiłeś go, 
- prawda? Zaczynam rozumieć. I te klejnoty... Oczy- 
wiście! 
 
— Ja tylko chciałem... 
 
Wzrok Pięknego Kwiatu wędrował od jednego do dru- 
giego. 

 
— O co tu chodzi! 
 
Naczelnik zwrócił się do niej: 
 
, .s_ Łączy się to bezpośrednio z naszą rozmową. Jest 
gdzieś — ale ty i tak nie wiesz gdzie —jest dół. Kiedy mówisz 
„Zabrać go do dołu..." 
 
— Wiem — odparła Piękny Kwiat niecierpliwie. — Ale 
co to ma wspólnego ze mną? 
 
— Niektórym straszliwym przyczynom naszego zagro- 
ż

enia nie da się zapobiec. Można zapobiec przynajmniej 

jednej. Bóg gniewa się na swego Kłamcę i podnosi wody 
rzeki częściowo dlatego, że Kłamca odmówił przyjęcia daru 
wiecznego życia. 
 
58 
 
Piękny Kwiat gwałtownie uniosła się na krześle. Jej 
dłonie zacisnęły się na poręczach. 
Dół... 
 
Naczelnik pochylił głowę. 
 
— Kłamca ciągle jeszcze musi znosić utrapienia, niepew- 
ności i próby poruszającego się Teraz. 
 
Pochwycił ją w samą porę, powoli posadził z powrotem 
na krześle i zaczął poklepywać jej dłonie. Znowu zamruczał 
do siebie: 
 
— Oj, oj, oj! 
 
Książę odzyskał mowę. 
 
— Czy mogę już odejść? 
 
Lecz Naczelnik nie zwracał na niego uwagi. Książę 
słuchał w milczeniu rozkazów wydawanych żołnierzom 
stojącym przy drzwiach, przyglądał się bez słowa, ale chyba 
z odrobiną zazdrości, jak kobiety przywracały twarzy Pię- 
knego Kwiatu jej urodę. Drobna staruszka wniosła naczynie 
z napojem i postawiła na podwyższeniu, obok krzesła. Potem 
wszyscy troje czekali, aż słońce schyli się ku wieczorowi. 
 
Piękny Kwiat przełknęła ślinę. 
 
— Co zamierzasz uczynić? 

 
— Przekonać go. Pozwól mi, że pocieszę cię, tak jak 
potrafię, musisz bowiem być silna. Wydaje ci się, że jesteś 
wyjątkiem. I oczywiście jesteś... wyjątkowo piękna. Lecz te 
ciemne żądze... — tu spojrzał krótko na Księcia i zaraz 
odwrócił wzrok — ...nie ciebie jedną dręczą. W nas wszyst- 
kich drzemie jakaś głęboka, niewypowiedziana, niezdrowa 
chęć, by kochać się z, z ...rozumiesz, o co mi chodzi. Z kimś, z 
kim nie łączą nas więzy krwi. Cudzoziemiec i jego wymysły. 
Nie widzisz, czym naprawdę są te wymysły: Rozpaczliwą 
próbą pozbycia się własnych, brudnych żądz, próbą przeży- 
cia ich w wyobraźni; bo... zgodnie z prawami natury... nie 
można ich uzewnętrznić. Czy wierzysz, moja droga, że 
istnieją naprawdę takie miejsca, gdzie ludzie zawierają 
 
59 
 
związki, łamiąc naturalne granice pokrewieństwa? Poza 
tym, gdzie miałyby żyć te kukły z fantastycznych łgarstw? 
Wyobraź sobie, jakie wielkie musiałoby być niebo, by objąć 
także ich ziemie! Pomyśl, jak ciężkie! 
 
— Tak. To szaleństwo. 
 
— Nareszcie dopuszczasz do siebie prawdę. Szaleniec, 
którego kłamstwa poruszyły w nas wszystkich te głębokie, 
niewypowiedzianie obrzydliwe zakamarki; szaleniec, który 
stanowi dla nas niebezpieczeństwo dopóty, dopóki nie 
zgodzi się służyć Bogu. 
 
Przerwał, odwrócił się, by spojrzeć na zalaną dolinę. 
Jakaś pusta łódź kręciła się i wirowała, niesiona głównym 
nurtem. 
 
— Widzisz? Nie możemy czekać na ratunek. Jeżeli nie da 
się go przekonać, chociaż oczywiście będziemy próbować, 
trzeba będzie użyć siły. 
 
Na chwilę zapadło milczenie. Piękny Kwiat znowu 
zaczęła płakać. Jej płacz nie zakłócał ciszy. Łzy spływały jej 
po policzkach, a wraz z nimi ciemne smugi malachitu. Rzeka 
nadal wzbierała. Książę siedział, podzwaniając od czasu do 
czasu klejnotami. 
 
Piękny Kwiat przestała płakać. 
 
— Muszę okropnie wyglądać. 
 
— Ależ nie, moja droga. Jesteś tylko trochę... w nieła- 
dzie. Zresztą całkiem ci z tym do twarzy. 

Przywołała gestem swoje kobiety. 
 
— Wiesz co, Naczelniku? Świadczy to o tym, jak 
głęboko sięgnęło zepsucie. Bo właściwie prawie się nie 
przejmuję. Nie żeby zupełnie, ale prawie. 
 
Unosząc brwi, rzucił jej zdziwione spojrzenie. 
 
— Powodzią? 
 
— Ach, nie, nie to. Mam na myśli swoją twarz. 
Kobiety oddaliły się. Piękny Kwiat poprawiła się na 
krześle. 
 
60 
 
— Jestem już gotowa. 
Naczelnik odezwał się głośno: 
 
— Przyprowadzić go. 
 
Książę podniósł się niezdarnie. 
 
— To może... może ja pójdę napić się czegoś...? 
Od strony krzesła dobiegły słowa niczym syk węża. 
 
— Na miejsce, szczeniaku! 
 
Spoza tarasu dały się słyszeć jakieś krzyki, a wśród nich 
znajomy głos, jak zwykle rozgorączkowany, lecz nieco 
bardziej piskliwy. Dwaj wysocy, czarni żołnierze, tylko w 
przepaskach na biodrach, wlekli Kłamcę między sobą. 
Odwrócili go i postawili przed Pięknym Kwiatem. Zamilkł i 
patrzył na nią. Odpowiedziała mu zimnym spojrzeniem i 
wyglądałaby równie bezpiecznie jak mieszkaniec domu 
ż

ycia, gdyby nie drżenie sukni na piersiach. Kłamca do- 

strzegł Księcia skulonego z tyłu pod ścianą. Szarpnął się 
konwulsyjnie między żołnierzami i wrzasnął na całe gardło: 
 
— Ty... zdrajco! 
 
— Ja nie... 
 
— Chwileczkę, Kłamco — Naczelnik zwrócił się do 
Pięknego Kwiatu. — Czy pozwolisz? 
 
Otworzyła usta, lecz nie wyszedł z nich żaden dźwięk. 
Naczelnik podniósł palec. 
 
— Puśćcie go. 

 
Dwaj żołnierze, lśniący od potu, odstąpili od Kłamcy.' 
Skierowali ku niemu ostrza włóczni, jakby był dziką bestią w 
sieci. Znowu zaczął mówić. Pospiesznie, z desperacją, zwra- 
cając się to do jednej, to do drugiej osoby: 
 
— Trucizna to okrucieństwo. Możecie mówić, że to nie 
boli, ale skąd wiecie? Czy byliście kiedyś otruci? Znam wiele 
tajemnic, które mogłyby się wam przydać. Mógłbym nawet 
powstrzymać rzekę... ale potrzeba mi na to czasu, czasu! 
Przecież nikt z nas nie lubi się bać. To okropne, bać się... 
okropne, okropne! 
 
61 
 
Naczelnik przerwał mu. 
 
— My ciebie nie straszymy. Kłamco! 
 
— To dlaczego, kiedy przestaję mówić, zęby dzwonią mi 
w głowie? 
 
Naczelnik wyciągnął do niego rękę, lecz Kłamca usko- 
czył w bok. 
 
— Uspokój się, człowieku. Nic ci się nie stanie. Nie w tej 
chwili. 
 
— Nic? 
 
— Nic. Niechaj nastanie teraz chwila milczenia. Odpręż 
się, Kłamco. Połóż się, ułóż wygodnie na macie. 
 
Kłamca spojrzał na niego podejrzliwie, lecz Naczelnik 
jedynie pokiwał głową zachęcająco i uśmiechał się. Kłamca 
położył jedną rękę na podłodze, ukląkł spoglądając do góry. 
Rozejrzał się, skrzywił na widok oszczepów, po czym powoli 
się położył. 
 
Skulił się w pozycji przypominającej karykaturę płodu, 
bo żaden płód nigdy nie był tak spięty, tak rozdygotany. 
Ż

aden płód nigdy nie rozglądał się tak do góry, na boki i za 

siebie. 
 
Naczelnik popatrzył na wezbraną rzekę i skrzywił się 
podobnie jak Kłamca na widok oszczepów. Najwyraźniej 
zebrał się w sobie. 
 
— No dobrze już, Kłamco. Nie masz śledczego obawiać. 
Mamy dużo czasu. 

 
Zobaczył szeroko otwarte oko, patrzące czujnie, jak krab 
spod kamienia. 
 
— Zamknij oczy. Niech wszystko zniknie. 
Oko zamknęło się, otworzyło szybko, znowu przymknę- 
ło; pozostawiając błyszczącą szparkę między powiekami. 
 
Naczelnik zaczął łagodnie. 
 
— Pomyślmy o rzeczach prawdziwych. 
Kłamca podskoczył i zadygotał na podłodze. 
 
— Śmierć. Morderstwo. Żądza. Dół. 
 
62 
 
— Nie! nie! O rzeczach spokojnych, miłych i zwyczaj- 
nych. 
 
. Szparka drgnęła, rozszerzyła się i zamknęła. Embrion 
wyszeptał tuż nad posadzką: 
 
— Wiatr na policzkach, chłód. 
 
— Dobrze. 
 
— Opadające białe płatki. Góry ubrane w białe szaty... 
 
— Znowu zaczynasz! Powiedziałem, prawdziwe! 
 
— Biali ludzie. Czyste, białe kobiety, kość słoniowa i 
złoto... wszystkie obce... i przez to dostępne. Ach, życzliwość 
obcej kobiety przy obcym ogniu! 
 
Naczelnik był tak spięty, że z ust wyrwał mu się chichot. 
Spojrzał przepraszająco na Piękny Kwiat. Jej suknia znowu 
drżała. 
 
— Słuchaj, Kłamco. Jesteś teraz spokojny, więc po raz 
ostatni odwołuję się do twojej wspaniałomyślności. Jesteś 
ulubieńcem Boga. Gniewa go, że nie chcesz do niego przyjść. 
Przyjmij dar wiecznego życia... dla naszego dobra! 
 
Kłamca krzyknął: 
 
— Nie! 
 
— Zaczekaj. Rozumiemy, że jesteś chory i nie jesteś 
wspaniałomyślny. Dlatego też, żeby łatwiej ci było nam 

pomóc, my także postąpimy wspaniałomyślnie. Damy ci 
wszystko, co daliśmy Jemu.. 
 
— Przekupstwo? 
 
Lecz Naczelnik nie słuchał. Zaczął krążyć wokół Kłam- 
cy, który śledził jego ruchy kołysząc głową jak wąż. 
 
— Pamiętaj, że nawet to może nie wystarczyć. Z 
tego, co ostatnio słyszałem, wynika, iż On może być tak 
rozgniewany, że... ale musimy uczynić wszystko, co w naszej 
mocy. Czy sądzisz, że żądamy od ciebie, byś przyłączył się do 
tych na skraju i pozostał tam wysuszony tylko upałem. 
Wierz mi, że nie. Odrzucimy kamienie i belki... 
 
— O czym ty mówisz? 
 
63 
 
, — Będziesz spoczywał obok samego Boga. Nie mniej niż 
w trzech trumnach, a wewnętrzna będzie z takich materia- 
łów... choćby nie wiem jak drogocennych... jakich sobie 
zażyczysz. 
 
Kłamca klęknął. Znowu krzyknął: 
 
— Ty stary głupcze! 
 
— Pozwól mi skończyć. Otworzymy cię i wyczyścimy. 
Wyciągniemy twój mózg przez nozdrza i wypełnimy twoją 
czaszkę płynnymi wonnościami... 
 
' Poniesiony wyobraźnią. Naczelnik wykonywał szerokie 
gesty wokół własnego ciała. Kłamca oplótł się ramionami i 
zawodził jak oszalała sowa — „...obetniemy ci wstydliwe 
części..." 
 
Książę poderwał się: 
 
— O, tak, tak! 
 
Kłamca przestał zawodzić i zaczął mówić z rosnącą 
gwałtownością: 
 
— Skrawek ziemi nie większy od zagrody... garstka 
małp pozostawiona na pastwę losu przez ludzką falę... zbyt 
ciemni, zadowoleni z siebie, zbyt tępi, żeby uwierzyć, że świat 
to więcej niż dziesięć mil rzeki... 
 
—Utopisz nas wszystkich! 

 
— Więc się potopcie, skoro nie macie dość rozumu, by 
uciec na skały... 
 
, — Zaklinam cię! 
 
— A ja, osaczony, skazany, jedyny rozsądny człowiek w 
tym, tym... 
 
Rzucił się do przodu i chwycił Piękny Kwiat za nogę. 
 
— Czy ty nie rozumiesz? Twój brat, ma... ile on ma... 
dziesięć lat? To ty masz władzę... władzę, władzę, władzę! 
Chcesz go poślubić? Tego żałosnego cherlaka... 
 
— Puść mnie! 
 
— On wolałby być dziewczyną. Ty masz żołnierzy, ty, 
64 
 
jedna z tuzina, drobnych władców siedzących wzdłuż tej 
rzeki... ty masz zalążki armii...                         ; 
 
Piękny Kwiat z trudem łapała powietrze. Jej ręce uniosły 
się ku twarzy. Wpatrywała się w niego tak, jakby wokół nie 
istniało nic prócz jego oczu. Kłamca zapytał ponownie: 
 
— Chcesz go poślubić? 
 
Jej usta otworzyły się i zamknęły. Dłonie na oparciu 
krzesła cofnęły się. Palce zbielały. Oderwała wzrok od jego 
twarzy, spojrzała na uśmiechającego się Księcia, na czarkę 
obok krzesła. 
 
— Masz zaczątki armii. Czy jest coś, czego nie mogłabyś 
zrobić? 
 
Odezwał się Naczelnik: 
 
— My wiemy, co należy robić. 
 
Lecz Kłamca, jakby ujrzawszy w Pięknym Kwiecie 
odrobinę nadziei, bezpieczeństwa, a może nawet czując nad 
nią jakąś przewagę, stanął przed nią i przemówił jak Bóg: 
 
— Człowiek, który zasiada na najwyższym miejscu w 
tym państwie, to ten, który ma ciebie, obca i piękna kobieto, 
w swym łożu. Mógłby spalić brzegi tej rzeki od źródeł aż do 
ujścia, tak że wszyscy ludzie, którzy z niej żyją, chyliliby 
czoła przed twą urodą. 

 
— A któż — wtrącił Naczelnik — któż chciałby zrobić 
coś podobnego? Mówiłem już, że jesteś szalony! 
 
— Nie jestem szalony. Nie ma we mnie ani fałszu, ani 
nikczemności. 
 
Piękny Kwiat krzyknęła: 
 
— Nie ma w tobie nikczemności? Po tym, co mówiłeś & 
obcych kobietach? 
 
Kłamca rozpostarł ramiona. 
 
— Nie rozumiesz? Nikt z was nie zauważył! W tej ziemi 
półgłówków jest tylko jeden mężczyzna, który może mieć 
wszystkie kobiety... Wielki Dom, Bóg! 
 
Piękny Kwiat stała, przyciskając dłonie do policzków. 
 
3 — Bóg Skorpion 
 
65 
 
Lecz Kłamca już się odwrócił. Spoglądał z nienawiścią i 
pogardą na Naczelnika. 
 
— Nawet ty... o którym mówią, żeś mądry... co za 
 
bezsens, że nie mam tej kobiety, tej dziewczyny, tej pięknej... 
choć ona mnie pożąda... 
 
Wycelował palcem w Naczelnika. 
 
— A gdybym to ja był Wielkim Domem? 
Pod ciemną skórą Naczelnika widać było, jak krew 
najpierw odpływa, a potem gwałtownie nabiega do jego 
twarzy. Odstąpił od Kłamcy na trzy kroki. 
. — Żołnierze!... Zabić go! 
 
Ż

ołnierze ruszyli do przodu z wyciągniętymi przed siebie 

oszczepami. Godność opadła z Kłamcy jak płaszcz. Niczym 
Bóg opętany strachem i nienawiścią, zaczął działać w sposób 
natychmiastowy i nieprawdopodobny. Ciało zapanowało 
nad jego twarzą. Rzucał się w bok i do przodu, obracał się. 
Ż

ołnierze wyminęli go, lecz nim zdążyli się zatrzymać, jeden 

z nich potknął się, upadł, jego oszczep świsnął w rękach 
Kłamcy i w okamgnieniu ostrze, szybkie jak język żmii, 
przebiło szyję leżącego żołnierza. Drugi odwrócił się akurat 
w porę, by nadziać się na nie. Zatrzepotał rękami i upadł 

bezwładnie. Nim jego ciało dotknęło podłogi, Kłamca 
 
znalazł się twarz w twarz z Naczelnikiem, który ryknął na 
całe gardło. 
 
— Łucznicy!       ; 
 
Oszczep wykonywał magiczne ruchy wokół stojącego 
nieruchomo Naczelnika. Nie przestając mówić, Kłamca 
przebiegł przez taras i wskoczył na balustradę. Odwrócił się 
w momencie, gdy nadbiegli łucznicy z łukami, na które 
jeszcze nie zdążyli nałożyć cięciw. Rzucił oszczepem i jeden z 
łuczników padł, ściskając cięciwę nawiniętą na dłoń. Pod- 
czas gdy jego ciało wykonywało wszystkie te ewolucje, 
Kłamca wciąż coś mówił, a niepokój nie znikał z jego twarzy. 
Mówił nawet wówczas, gdy zeskakiwał z balustrady. Sko- 
 
66 
 
czył zwinnie w wezbrane wody i być może mówił także pod 
wodą. A kiedy wynurzył się, pracowicie rozgarniając wodę 
ramionami, na tarasie panował zbyt wielki zgiełk, by 
ktokolwiek mógł wiedzieć, czy mówi jeszcze, czy nie. Strzały 
gęsto dziobały powierzchnię wody wokół niego, potem 
odpływały piórami do góry. 
 
W Naczelniku zachodziła jakaś zmiana. Trzymał się za 
brzuch i patrzył w dal, a zarazem w głąb siebie. Przyklęknął 
na jedno kolano. Zmęczenie malowało się na jego twarzy — 
skurczyła się, postarzała. 
 
Książę zmienił się także. Nie zwracał uwagi na zabitych i 
konających. Z promiennym uśmiechem zwrócił się do 
Pięknego Kwiatu, mimo że nie słuchała go wcale. 
 
— To znaczy, że moje oczy nie są ważne i że nie będę 
musiał być Bogiem, prawda? 
 
Naczelnik rzekł z policzkiem przy podłodze: 
 
— Krwawi w środku. Kłuje niczym skorpion. 
W oddali, tam gdzie dosięgnąć mogła go jedynie jakaś 
zbłąkana strzała, Kłamca wynurzył się z wody i wspiął na 
mur, który jak wąska ścieżka prowadził pod osłoną palm w 
kierunku głównego nurtu wezbranej rzeki. Zwrócił się w 
stronę tarasu wymachując ramionami, bezgłośnie, lecz wyzy- 
wająco odgrywając pantomimę o mechanizmie i koniecznoś- 
ci przetrwania. Łucznicy z pustymi kołczanami stali przy 
balustradzie. Spoglądali na Piękny Kwiat oczekując rozka- 
zów, lecz ona ciągle patrzyła w ślad za Kłamcą, z wzniesiony- 

mi rękami i otwartymi ustami. 
 
Naczelnik wygłosił ostateczny wyrok, który zabrzmiał 
czysto, profesjonalnie: 
 
— On pragnie śmierci. 
 
Książę szczerzył zęby w groteskowo szerokim uśmiechu. 
 
— Czy mogę się teraz napić? 
Odpowiedziała nieobecnym tonem: 
 
— Oczywiście, drogie dziecko. 
 
67 
 
Podeszła do balustrady. 
,,— Pragnie śmierci... A jednak... 
. Łucznicy czekali, patrząc na nią. W niej też zachodziła 
zmiana. Stawała się krąglejsza, pulchniejsza, bardziej jedno- 
rodna. Blask obejmował jej oczy, włosy. Płaszczyzny jej 
policzków zaokrągliły się. Lśniła, iskrzyła się, jakby jakieś 
wonności ukryte w jej ciele brały ją w aromatyczne, podnie- 
cające władanie. Zaokrąglone policzki nabierały koloru 
tam, gdzie rodzący się uśmiech ukazywał dołeczki. Gestem 
zastrzeżonym dla objawienia uniosła w górę ręce, ukazując 
pomalowane henną dłonie. 
 
— A jednak... lepiej chodźmy z Nim porozmawiać. 
 
KLIK, KLIK 
 
Pieśń przed mową 
Wiersz przed prozą 
Flet przed strzałą 
Lira przed łukiem 
 
Palma słuchała Kobiet-Pszczół z uśmiechem, który miał 
wyrażać uznanie i uszczęśliwiał je, tak jak zamierzała. Nie 
było żadnych chorób, a pszczoły, owszem, znosiły miód z, 
równiny i z puszczy. Miód smakował równiną, posiadał 
ostrość i aromat. Tak jest. Pszczoły spisywały się dzielnie. 
Kiedy użyczyła im już swego uśmiechu na tyle, na ile było to 
konieczne, odwróciła się, by przenieść go z powrotem na 
pobliski plac między rzeką a wciśniętymi w rumowisko 
głazów chatami z traw, przybudówkami i szałasami. Bawiły 
się tu dzieci w gorącym, dusznym pyle, który i tak nie był 
jeszcze tak gorący jak wówczas, gdy słońce znajdzie się w 
zenicie. Upał dawał im się we znaki, zauważyła to od razu, 
bo dwaj mali chłopcy bili się z zawziętością większą niż to 

bywa w zabawie i dopiero na jej widok i na widok jej 
uśmiechu rozdzielili się. Trzeci chłopiec — znacznie mniej- 
szy, prawie niemowlę — podszedł do niej niepewnym 
krokiem, trzymając w każdej ręce po jednym jajku. Podniósł 
je do góry. 
 
— Wspaniale — pochwaliła. —Wspaniale! 
Zwichrzyła mu czuprynę i poszła dalej. Zbliżało się 
południe, pora ich odpoczynku. Trzej inni chłopcy i dwie 
dziewczynki hałasowali nad rzeką. Dziewczynki maszero- 
wały równym krokiem u boku chłopców. Podnosiły miaro- 
wo trzymane w prawej ręce kije i powtarzały śpiewnie: 
 
— Ra! Ra! Ra! 
Jeden z chłopców był już czerwony i płakał. Pozostali 
 
zwiesili głowy i dłubali w piasku. Dziewczynki skręciły, 
podniosły kije, dostrzegły ją, opuściły kije z chichotem; 
 
Odwróciły wzrok i pocierały stopą o stopę. Mijając je, 
odezwała się łagodnie. 
 
— Idźcie bawić się gdzie indziej, dobrze? • 
 
Miejsca było dużo, dzieci także; chłopcy rzucali różnymi 
przedmiotami, siłowali się; dziewczynki bawiły się lalkami, 
podskakiwały, rozmawiały wszystkie naraz. Palma obdzieli- 
ła wszystkie grupki uśmiechem i zaczęła wspinać się pod 
górę. 
 
Poranne słońce zdjęło kapelusz oparów znad Gorących 
Ź

ródeł i tylko lekka mgiełka wisiała nad najwyższym 

punktem wzniesienia, skąd bił wrzątek. Poniżej, nad rzędem 
niecek, w których woda chłodziła się stopniowo, a potem, 
całkiem letnia, ginęła w rzece, oparów już nie było. Ale 
wystarczyło wspiąć się kilka kroków ponad miejsce, gdzie 
bawiły się dzieci, by powietrze tchnęło świeżością, jakby 
napływało z góry, a nie od równiny. Tam właśnie postanowi- 
ła, że wykąpie się tym razem o jedną nieckę wyżej niż 
zazwyczaj. Cieszyła się na myśl o długiej kąpieli, ponieważ 
odczuwała drobne skrzypienie w ramieniu i miała nadzieję, 
ż

e gorąca woda je usunie. Wspinała się więc z godnością i 

wdziękiem, któremu owo skrzypienie niewiele ujmowało. 
Szeleściła jej długa spódnica z traw, nagie palce stóp 
kurczyły się chwytliwie i rozluźniały na wytartych kamie- 
niach. Musiała jednak przyznać w duchu, że jej serce biło 
mocniej niż kiedyś. Przystanęła w połowie drogi, musnęła 
powierzchnię wody w niecce, jakby chciała sprawdzić tempe- 
raturę albo wyłowić suche źdźbło czy owada. Wyprostowała 
się, odwróciła i spojrzała na rozciągający się w dole widok, 

udając, że ma zwyczaj czynić to właśnie w tym miejscu, a nie 
wyżej, na szczycie obok wrzącego źródła. 
 
Kobiety pracowały w puszczy i w Miejscu Kobiet. Nie 
widziała ich, lecz słyszała odgłosy ich rozmów i wybuchy 
 
głośnego śmiechu. Tam gdzie puszcza nieco się przerzedzała, 
a woda z gorącego źródła wpatiała do rzeki, zanurzone do 
' pasa młode dziewczyny ciągnęły sieć. Na powierzchni wody 
zauważyła kurczącą się, zakropkowaną plamę, jakby posie- 
kaną kroplami deszczu, i wiedziała, że schwytały ławicę. 
Jeszcze dalej Kobiety-Pszczoły uwijały się między słomiany- 
mi ulami. Dużo żywności, roześmiane dziewczęta przy 
pracy, dużo dzieci, dwie karmiące matki wśród skał i 
brzemienna, którą siostry odprowadzają właśnie do szałasu, 
Gorące Źródła, ciepły dzień... 
 
Coraz częściej zdarzało jej się mówić do siebie, jak teraz. 
 
— Za dużo żywności. Może nie mięsa, ale ryb, jaj, 
korzeni, miodu, liści, pączków... 
 
Położyła obie dłonie na brzuchu, powyżej spódniczki z 
traw. Uśmiechnęła się ponuro. 
 
— Za dużo jem. 
 
No tak, pomyślała, starzeję się. To wszystko wyjaśnia. 
Nie powinnam oczekiwać, że będę wiecznie piękna. 
 
Ruszyła dalej wydeptaną ścieżką między nieckami, in- 
krustowanymi na biało i zielono skamieniałym osadem. 
Temperatura powietrza wzrastała przy każdej kolejnej niec- 
ce. Odgłosy kobiet i dzieci cichły, aż całkiem zagłuszył je 
bulgot, plusk i chlupot źródła wrzącego na szczycie. Tuż 
przy nim na niewielkim płaskim kamieniu stała dziewczyna. 
Była szczupła, spódniczkę z traw miała przyciętą na wyso- 
kości kolan, a długie czarne włosy ciasno nawinięte na 
patyczki. Jej szeroką nieładną twarz zdobił wdzięk młodości. 
Na widok nadchodzącej wyprężyła się. Zaśmiała się i 
wskazała na skraj równiny. 
 
— Tam. Na wprost rozpadliny. 
 
— Czy aby na pewno, moje dziecko? Bo wiesz, zdarzają 
się czasem pożary traw. 
 
— To było ognisko... Palmo. 
 
Zawahała się, zanim wymówiła jej imię, bo wciąż peszyło 

 
i 
 
74 
 
ją zwracanie się do Palmy tak, jak to czynią między sobą 
dorośli. Lecz Palma była, odwrócona i patrzyła na równinę, 
zaciskając usta,                  ; 
 
— To znaczy, że pójdą tamtym brzegiem równiny, pod 
wzgórzami... wzdłuż wyschniętego koryta. Wieczorem ogni- 
sko powinno być gdzieś tam... tak przypuszczam. Chyba że 
zmienią plany, albo się przestraszą, pobiją czy jeszcze co 
innego. 
 
Dziewczyna zachichotała. 
 
— Albo co innego! 
 
Palma uśmiechnęła się do niej. 
 
— Tak więc nie będzie ich przez całe dwa dni. Możesz 
rozpuścić włosy. 
 
Dziewczyna otworzyła usta. Wyglądała na zakłopotaną. 
 
— Dwa dni? 
 
— Może nawet dłużej. — Przyjrzała się dziewczynie 
uważnie. — Rozszalały Słoń, tak? 
 
— Ach nie... Palmo. Kiedyś był Rozszalałym Słoniem, 
ale teraz nazywa się Rozwścieczony Lew.       , 
 
— A zanim został Rozszalałym Słoniem, był, zdaje się 
Pracowitą Pszczołą. Oczywiście był wtedy znacznie młodszy. 
Na pewno tego nie pamiętasz. 
 
Dziewczyna zarumieniła się, żachnęła i zachichotała. 
 
— Wiesz przecież, jacy oni są... Palmo! 
 
— O tak, wiem. Nic dobrego. Ale... pamiętaj! 
Twarz dziewczyny przybrała wyraz powagi i dumy. 
 
— Jestem już kobietą. 
 
Palma wykonała potwierdzający gest ręką i odwróciła 
się, by odejść. 
 

— Palmo... 
 
— Co takiego? 
 
— Ten stary Lampart...                      :• 
 
— Który, moje dziecko? Przecież mamy ich tu trzech. 
Dziewczyna pokazała ręką w dół. 
 
75 
 
— Tamten. 
 
Wzrok Palmy powędrował w dół zbocza i natknął się na 
lśniącą wśród skał łysą czaszkę, gruzłowate ramiona i 
 
cienkie, bezwładnie rozrzucone nogi. Dziewczyna odezwała 
się tuż przy jej boku. 
 
— Nie znam jego imion. Ale on się nie rusza już od... 
od... już bardzo długo! I tak oddycha... Myślę, że on już teraz 
należy do nas. Że on jest znowu dzieckiem. Prawda? 
 
— Bardzo dobrze, że zauważyłaś. Zajmę się tym. No, 
a teraz obserwuj bacznie! 
 
Odwróciła się i zaczęła schodzić inną drogą, kierując się 
teraz ku łysej czaszce Lamparta, którą widziała pod stopami. 
Znajdował się całkiem niedaleko Legowiska Lampartów. 
Biedak, pomyślała, nie miał już siły dojść bliżej. Skała 
wznosiła się nad nim stromo, więc Palma stawiała stopy 
ostrożnie, marszcząc brwi z wysiłku. Kiedy jednak dotarła 
do miejsca, gdzie leżał oparty plecami o ścianę z wyciągnięty- 
mi przed siebie nogami, jej czoło było gładkie. Ręce mężczy- 
zny gniotły niespokojnie.skrawek wyleniałej i brudnej lam- 
parciej skóry, którą trzymał na kolanach. Z jego otwartych 
ust ciekła ślina. Oddychał szybko. Przyklęknęła obok niego i 
przyłożyła mu dłoń do czoła. Zajrzała w oczy. Zionęły 
pustką. Uśmiechnęła się z niewypowiedzianą słodyczą i 
wyszeptała do starej, pozbawionej wyrazu twarzy: 
 
— Spać? 
 
Wstała pośpiesznie, podeszła pod drzwi szałasu, pochyli- 
ła się i powiedziała do wnętrza: 
 
— Jest tu ten mężczyzna, ten biedny starzec... jakżeż on 
ma na imię? Groźny Węgorz? Ach tak, teraz sobie przypomi- 
nam... Płomień i Osa. Jesteście mu potrzebne. Natychmiast. 
 

Wyprostowała się i ruszyła z powrotem między niecki. 
Urzędowy odruch pozwolił jej pozbyć się myśli o starcu. 
Delektowała się porą dnia, przepełniły ją dobre myśli i 
uczucia. To miłe dziecko, trzymające wartę tam w górze, 
 
76 
 
takie rozkoszne, takie przejęte... gorąca woda... a po kąpie- 
li... przed nami co najmniej dwa pogodne dni... dopilnuję, 
ż

eby było dużo dobrej i mocnej... 

 
Odezwała się na głos, znowu ponurym tonem. 
 
— Za dużo piję. 
 
Wtedy właśnie dopadło ją na powrót uczucie, które na 
chwilę zagłuszyły Kobiety-Pszczoły, dzieci, wartowniczka i 
stary Lampart. Niepokój. Wzbierał, zaczynał wypełniać jej 
umysł, więc zatrzymała na twarzy przyjemny uśmiech. 
Pomyślała: Uśmiecham się przyjemnie jak kot, który je 
trawę na pusty żołądek. 
 
Przystanęła, zwlekając z kąpielą w obawie, że woda 
mogłaby ją rozczarować, nie łagodząc niepokoju. Przesunę- 
ła wzrokiem po stopniach niecek, przez mgiełkę nad wrząt- 
kiem u szczytu, aż na wierzchołek następnej góry, spowitej 
we własne opary. Góra wznosiła się potężną masą, wyrzuca- 
jąc strumienie pary i żółtych smug na czarnym tle. Z 
wierzchołka przybranego koroną śniegu bił dym. Palma 
natychmiast poczuła na sobie ciężar jej wyniosłego spojrze- 
nia. Podniosła dłonie do ust, lecz zaraz obejrzała się za siebie. 
Bo zawsze trzeba oglądać się za siebie, kiedy się jest nie tylko 
Palmą, ale także Tą, Która Nadaje Imiona Kobietom. 
Zresztą góra jest po prostu górą, a niepokój trwał nadaL 
 
— Jestem jeszcze dość młoda, żeby mieć dziecko. Może 
kiedy wrócą... 
 
Rozejrzała się pospiesznie na boki, ale w pobliżu nie było 
ż

adnego samca... Nie było nawet wiekowego Lamparta, 

który potrafi już tylko leżeć w słońcu... ani żadnego chłopa- 
ka, który mógłby zapamiętać, co powiedziała Ta, Która 
Nadaje Imiona Kobietom. Nie było nikogo w zasięgu 
słuchu. Opuściła ręce i zaczęła wspinać się do kąpieli. 
 
Każda kolejna niecka mieściła się nieco wyżej, mniej 
więcej o długość łokcia wyżej od poprzedniej. Każdą wypeł- 
niała po brzegi woda, przelewająca się nieustannie ponad 
 
77 

 
gładką krawędzią do następnej. Czasem powłoka wody na 
krawędzi zdawała się grubsza niż zazwyczaj, jakby ziemia 
ulegała zmiennym nastrojom. Ale naczynia zawsze były 
pełne. Ta pełnia sprawiała Palmie rozkosz, bo czuła w niej 
bogactwo, obfitość, hojność wody. Była wdzięczna wodzie, 
chociaż jej nie personifikowała. Niecka zapraszała do kąpie- 
li. Palma podniosła ręce do talii i rozluźniła spódniczkę^ 
trawy. Spódniczka zsunęła się do jej stóp. Palma wsunęła 
ręce pod włosy na karku. A kiedy ułożyła już na kamieniu 
sznury grzech oczących muszelek, wcale nie wspięła się od 
razu i nie zanurzyła w kojące ciepło. Uklękła, odrzuciła do 
tyłu długie włosy i spojrzała w naczynie z chłodniejszą wodą. 
Ustawiła głowę tak, by padało na nią słońce, wstrzymała 
oddech i wpatrywała się w twarz, która nadpłynęła z 
ciemności. 
 
— Jestem piękna. 
 
Pojedyncze pasmo włosów opadło, marszcząc po- 
wierzchnię wody, i twarz zadrżała. Palma odrzuciła je do 
tyłu i znowu spojrzała w wodę. Ciemne oczy tworzyły dwie 
wielkie czarne plamy, twarz była owalna i kształtna. Uniosła 
dłoń i sprawdziła miękkość skóry. Wyczuła też, choć dojrzeć 
me mogła, początki zmarszczek wokół ust i na szyi tam, 
gdzie zakrywały ją muszelki. 
 
— Wciąż jestem piękna. To... jeszcze nie to. 
Z lasu i z Miejsca Kobiet dobiegł gwar i dziewczęce 
ś

miechy. Dzieci spały bezgłośnie w cieniu. Ta, Która Nadaje 

Imiona Kobietom wyprostowała się gwałtownie. Podeszła 
trzy niecki wyżej i palcem stopy zbadała temperaturę 
ostatniej. Weszła do niej, przygryzając dolną wargę. Zanu- 
rzyła się w gorącej wodzie i wtedy pot buchnął z jej skóry. 
Przykucnęła zdecydowana wytrzymać ból, aż skóra przyj- 
mie go i przyzwyczai się. W końcu wyciągnęła się i położyła 
na plecach, opierając głowę na specjalnie w tym celu 
umieszczonym kamieniu. Jej włosy rozpostarły się na po- 
 
78 
 
wierzchni, a ciało uniosło powoli, jasnobrązowe i zielon- 
kawe, w przejrzystej wodzie. Unosiła się cała oprócz głowy, 
która spoczywała na kamieniu. Jej wdzięczne ciało rozłożyło 
się na powierzchni jak wykres kobiecości. Zamknęła oczy. 
Nastąpił moment, w którym czas przestał istnieć. 
 
Z szałasu dochodził krzyk kobiety — pohukiwała jak 
sowa. Palma otworzyła oczy i natychmiast opadły ją myśli. 
Wkrótce będzie nowe dziecko do zbadania. Prawdopodob- 

nie dziewczynka, sądząc po sposobie, w jaki je nosiła. Mam 
nadzieję... bez względu na płeć, mam nadzieję, że będzie 
można je zachować. Nie lubię... 
 
Wrócił niepokój —rozległy, głęboki, nieobjęty jak woda. 
Usiadła, odgarniając do tyłu mokre włosy. Odwróciła się, by 
spojrzeć przez opary na zwieńczoną pióropuszem dymu 
białą głowę i ciemne, rozłożyste ramiona góry. Czasem, 
przyszło jej do głowy, ta góra patrzy w niebo tak, jakby nas 
tu nie było. A czasem w dół —jakby nas tu nie było! 
 
Otrząsnęła się, rozpryskując wodę. 
 
— Góra jest tylko górą! Zaczynasz myśleć jak mężczy- 
zna, Palmo! 
 
Zanurzyła więc szybko głowę i otrząsnęła się. Strumienie 
gorącej wody spłynęły z jej twarzy i włosów. Zaczęła 
masować skórę palcami, zajęła się własnym ciałem, ale myśli 
wciąż nie przestawały krążyć po głowie. Nic złego się nie 
dzieje.'Można być szczęśliwym albo smutnym, albo ani 
smutnym, ani szczęśliwym, kiedy się rozmyśla o tym, co jest 
do zrobienia. Ale nie można martwić się tym, co jest. 
 
Mamy jednak poczucie zagrożenia. 
 
Wstała, by przejść niżej, do chłodniejszej wody, zanurzy- 
ła się, potem wyszła i usiadła na krawędzi, żeby wysuszyć się 
na słońcu. Pochyliła głowę i rozczesywała palcami włosy. 
Uczucia uczuciami, a włosy muszą leżeć gładko jeden przy 
drugim. Teraz trzeba je ułożyć, nasmarować twarz i odpo- 
wiednim kamieniem wyrównać paznokcie. 
 
79 
 
— Palmo! Palmo! 
 
Dziewczyna trzymająca straż zbiegała skacząc i powie- 
wając spódniczką między nieckami. Rozłożyła szeroko 
ramiona dla złapania równowagi. 
 
— Palmo! Ach, Palmo! 
 
Teraz, kiedy już nauczyła się mówić do mnie po imieniu, 
pomyślała Palma, będzie je powtarzać co drugie słowo. 
Uśmiechnęła się do dziewczyny i posłała jej całusa. 
 
— Palmo! Palmo! Palmo! Nie jestem przecież lasem 
palmowym! 
 

— Widziałam ich! 
 
—- Co takiego?! Chyba jeszcze nie wracają? Jeszcze nie 
pora! 
 
— Ależ nie! Miałaś rację. Palmo. Palmo... oni idą dalej. 
O wiele dalej! Wcale bym ich nie zobaczyła, ale... — 
zachichotała — ale oni włażą na drzewo. 
 
Palma też się roześmiała. 
 
— Jak to?! Wszyscy naraz? Szukają orzechów? Czy dla 
zabawy? 
 
— Widziałam tylko jednego... bardzo wysoko. 
 
— Pewnie po ptasie gniazda. 
 
— Pomyślałam, że lepiej będzie, jak ci powiem. 
Palma przytrzymała włosy jedną ręką, a drugą poklepała 
dziewczynę po policzku. 
 
— Bardzo dobrze zrobiłaś... — Wysiliła pamięć. — 
Płotko. W końcu po to tam jesteś, prawda? No,, a teraz 
pomóż mi włożyć spódniczkę. 
 
— Ciekawe, czy to był Rozwścieczony Lew? Z takiej 
odległości trudno rozpoznać. Musi się nieźle bawić. 
 
Ta, Która Nadaje Imiona Kobietom zapinała naszyjnik 
z muszelek. 
 
— To miło, że dobrze się bawią. Mam nadzieję, że nie 
zapomną, po co poszli. Chodź, zobaczymy razem, co się tam 
wyprawia. Prowadź. 
 
W 
 
Rodząca znowu zaczęła pohukiwać jak sowa. Już niedłu- 
go, pomyślała Palma. Mam nadzieję... 
 
Ż

eby tylko...             :,:;'           •••-.-; 

 
Płotka zatrzymała- się przy wrzącym źródle i osłoniła 
oczy dłonią. Oddychała miarowo. 
 
— O, tam. Widzisz to duże drzewo, Palmo? To z 
uschniętą gałęzią na czubku. A teraz popatrz tam, gdzie ona 
wychodzi spomiędzy liści... Widzisz go? 
 

— Nie, nie widzę' — powiedziała Palma. — Ale skoro 
dotarli aż tam, to znaczy, że czeka ich długa wyprawa. 
Możesz ich już nie obserwować. Przyjdź tylko o zachodzie i 
zobacz, gdzie rozpalili ognisko. 
 
Płotka spojrzała na Palmę zawstydzona. 
 
— A co będzie, jak... jak się dowiedzą? 
 
— Nie dowiedzą się. 
 
Palma spojrzała w dół na legowisko Lampartów. Otwar- 
te ku niebu, stało także otworem dla patrzącego z góry, od 
strony gorących źródeł. Rzędy lamparcich czaszek lśniły w 
słońcu. Uśmiechnęła się, a potem zaniosła głośnym, długim 
ś

miechem. Płotka jej zawtórowała. Dopóki się śmiały, 

wyglądały jak siostry, siostry w tym samym wieku. 
 
Palma opanowała się pierwsza. 
 
— Nie zaczniemy, dopóki nie urodzi się dziecko. 
Dopiero kiedy zostanie... zostanie nazwane. 
Płotka spoważniała. 
 
— Rozumiem. 
 
Palma uśmiechnęła się na widok jej poważnej miny. 
Pochyliła się i lekko pocałowała dziewczynę w usta. Płotka 
spłonęła rumieńcem, zachwiała się, przechyliła do tyłu i 
wstrzymała oddech. Palma obróciła się i zaczęła schodzić w 
dół z rozpostartymi ramionami, -oddychając swobodnie i 
wdzięcznie przeginając ciało. Ściany legowiska Lampartów 
podniosły się i skryły lśniące czaszki. Tym razem, pomyślała, 
tym razem będę ostrożniejsza! Wypiję tylko troszeczkę! Ale 
 
81 
 
naraz/jakby wyczarowany myślami z powietrza, stanął jej 
przed oczami jak żywy, ze wszystkimi szczegółami, obraz 
kokosowej skorupy, wypełnionej ciemnym płynem. Poczuła 
nawet jego zapach, więc zaczerwieniła się i wstrzymała 
oddech, tak jak przed chwilą Płotka. To tkwi we mnie, 
pomyślała, nie jestem taka jak inne. Urodziłam się z tym. A 
przecież żadna z Tych, Które Nadają Imiona Kobietom nie 
mogła wejrzeć we mnie i dostrzec tego... tego... 
 
Stary Lampart nie leżał już rozciągnięty na głazach. 
Dzieci spały. Palma stanęła na placu, gdzie się przedtem 
bawiły, pełna wdzięku i łaskawości. Uśmiechała się ze 
słodyczą. 

 
II 
 
'Na samym końcu nagiej gałęzi, wystającej z wielkiego 
drzewa, mieściło się gniazdo z patyków. Z patyków zwisały 
kawałki żeru — strzępy skóry, futra. Na krawędzi gniazda 
powiewała garść czerwonych piór. Człowiek Lampart, który 
wspinał się po gałęzi, był równie nagi jak ona, tyle że na 
biodrach miał wąski pasek zwierzęcej skóry, a między 
nogami ciasny skórzany woreczek. Inni Ludzie Lamparty 
stali grupkami wokół drzewa, patrzyli w górę ponad koroną 
liści i śmiali się. Za każdym razem, kiedy Ogień Puszczy 
ześlizgiwał się z gałęzi, ryzykując złamaniem karku, zanosili 
się wszyscy wrzaskliwym, nieopanowanym śmiechem. Wie- 
szali się jeden na drugim, słaniali się, z oczu ciekły im łzy, 
uginały się pod nimi kolana. Kiedy jednak próbował po raz 
kolejny, tym razem jeszcze wolniej i ostrożniej, kiedy sunął w 
górę wężowym ruchem, wszyscy milkli, zamierali w bezru- 
chu, bacznie obserwując. Przyjmowali wtedy postawę pełną 
godności: drewniane oszczepy o hartowanych w ogniu 
 
82 
 
grotach trzymali w zgięciu ramienia. Kilku z nich ledwo 
wyrosło z chłopięctwa, a większość i tak stanowili mężczyźni 
o młodzieńczym wyglądzie, szczupli, o jasnobrązowej skó- 
rze. Zresztą trudno było określić ich wiek. Starszych wyró- 
ż

niały tylko pasma siwizny we włosach. Bo chociaż nosili na 

sobie więcej broni, ozdób i różnych innych przedmiotów niż 
Ogień Puszczy pełzający po swojej gałęzi, byli właściwie tak 
samo nadzy jak on. Wszyscy mieli twarze bystre, bez 
zmarszczek, lecz poznaczone bliznami, ciemne oczy, brwi i 
włosy, zakurzone bose stopy. Cały ich zarost stanowiły 
ciemniejsze plamy nad wargą i na brodzie.             ° 
 
Ogień Puszczy dotarł już pod samo gniazdo. Oderwał 
obie ręce od gałęzi, ściskając ją tylko udami, łydkami i 
wewnętrzną stroną stóp. Odchylił się do tyłu, by sięgnąć po 
czerwone pióra. Wszyscy Ludzie Lamparty wykonali ten 
sam giętki ruch ciałem wyrażający napięcie i podniecenie. 
 
— Ach... 
 
Ogień Puszczy chwycił czerwone pióra i wcisnął je za 
pasek. Ludzie Lamparty otworzyli usta, by wydać okrzyk 
podziwu... ale zamiast tego okrzyk spadł z nieba, rozdziera- 
jąc je szponami, potężnym dziobem, łopotem skrzydeł i piór. 
Natychmiast na czubku gałęzi pod gniazdem wykwitła 
plątanina brązowych rąk i nóg, w powietrze uniosły się kłęby 
piór, trysnęła krew. Potem zapadła cisza. Ogień Puszczy z 

wykrzywioną twarzą wykręcał coś z całej siły. Spływała po 
-nim jasna krew; wyglądał jak gniazdo czerwonych węży. 
Krzyknął głośno i cisnął trupa w dół, w koronę drzewa. 
Ludzie Lamparty ryczeli ze śmiechu, klepali się po udach, 
tłocząc się wokół pnia. Ogień Puszczy zsuwał się w dół, 
przedzierał przez gęstwę poprzedzany połamanymi gałęzia- 
mi, liśćmi, porostami i krzyczał. Zawisł na rękach, skoczył z- 
wysokości ostatnich kilku metrów dzielących go od ziemi i 
zaraz otoczył go ciasny krąg rówieśników. Wszyscy, starzy i 
młodzi, promienieli radością. Młodzieńcy obejmowali go i 
 
83 
 
całowali, nie bacząc na krew, czy może dzieląc się nią. Pełno 
było śmiechu i wrzasków. Ogień Puszczy wyrwał się im i 
wrzeszczał najgłośniej. 
 
— Szkarłatne pióro dla Rozwścieczonego Lwa! 
 
— Dla mnie? Och, drogi przyjacielu! 
 
— Szkarłatne pióro dla Rozjuszonego Nosorożca. 
 
— Najlepszy z najlepszych! 
 
— Szkarłatne pióro dla Polującego Orła! 
 
— Kochany! 
 
Ogień Puszczy dygotał z wysiłku i podniecenia. Wciąż 
poklepywany, całowany, walony po plecach zamilkł nagle, 
dotknął pasa, a potem spojrzał na puste ręce. Jego policzki 
opadły wokół otwartych ust. Spojrzał pod drzewo, gdzie na 
gołej ziemi leżała jego broń i ozdoby. Zazgrzytał zębami. 
Chwycił oszczep i cisnął nim w pień. 
 
— Nie ma już szkarłatnych piór dla Ognia Puszczy. 
 
Wybuchnął płaczem. 
 
Młodzieńcy skupili się ciasno wokół niego, zawodząc i 
przemawiając pocieszająco. Ogień Puszczy pociągnął nosem 
i przełykał ślinę. Rozwścieczony Lew objął go za szyję, 
ucałował i wcisnął do ręki szkarłatne pióro. 
 
— Zobacz! Jest szkarłatne pióro dla Ognia Puszczy! 
 
— Nie, nie! Nie chcę! 
 
— Masz jeszcze drugie... 

 
— I jeszcze jedno... 
 
— To miało być dla was. jak je zobaczyłem, to zaraz 
sobie pomyślałem: O, to są pióra dla Rozwścieczonego Lwa, 
dla Rozjuszonego Nosorożca i dla Polującego Orła... 
 
— Ogień Puszczy wiesza szkarłatne jagody na szyi... 
 
— Ogień Puszczy wiesza szkarłatne jagody na kost- 
kach... 
 
— Szkarłatne pióro dla Ognia Puszczy! 
 
— Nie, nie mogę. Teraz już chyba nie mogę. Nie, 
naprawdę tak myślicie? 
 
 
 
 
— Pochyl głowę... 
 
— Naprawdę? Ale to nie dlatego, że się tak wygłupiłem i 
ryczałem, co? 
 
— Wszystkie trzy, najlepiej na samym środku. O, tak! 
Ogień Puszczy drżał i śmiał się przez łzy. Pochylił się, 
włożył na szyję czerwone jagody i przewiązał kostki czerwo- 
nymi jagodami. Polujący Orzeł zdjął z ramienia trzystruno- 
wy instrument i zaczął trącać struny palcami. 
 
Ogień Puszczy spalił drzewo od korzenia aż po szczyt! 
Ogień Puszczy wyrwał słońcu czerwone pióra! 
 
Ogień Puszczy skoczył w górę i zaczął krążyć biegiem, w 
podskokach, po nagiej ziemi pod wielkim drzewem. Rozpo- 
starł ramiona i poruszał nimi jak skrzydłami. 
 
— Patrzcie! Potrafię fruwać! 
 
— I ja też potrafię! 
 
— I Ja! 
 
Ogień Puszczy zatrzymał się i podskakiwał w miejscu, 
machając ramionami. 
 
— Patrzcie! Jestem pięknym ptakiem! 
 
— On jest pięknym ptakiem! 

 
— Jestem pięknym ptakiem! Patrzcie na mnie! Słuchaj- 
cie! Kochajcie mnie! Jestem pięknym ptakiem! 
 
Opadł na ziemię i poleciał do Najstarszego z Najstar- 
szych. 
 
Najstarszy z Najstarszych powiódł w koło surowym 
spojrzeniem. Podniósł oszczep. Inne oszczepy też unio- 
sły się patetycznie. Zapadła cisza. Najstarszy z Najstar- 
szych pochylił głowę. Ogień Puszczy ukląkł. Najstar- 
szy z Najstarszych opuścił oszczep i oparł go na ramieniu 
Ognia Puszczy. 
 
— Piękny Ptak. 
 
Piękny Ptak podniósł się rozpromieniony, uronił łzę 
 
85 
 
szczęścia i roześmiał się. Polujący Orzeł objął go ramieniem i 
 
ucałował. 
 
W ciszy dały się słyszeć jakieś odległe pomieszane głosy. 
Ludzie Lamparty odwrócili się jak jeden mąż i skierowali 
wzrok w głąb wysokich traw równiny. Głosy przybliżały się, 
zafalowała trawa, szympansy wracały w cień swojego drze- 
wa. Ukazały się młode i podniosły krzyk. Matki z małymi 
wycofały się w popłochu. Młode szympansy podskakiwały w 
górę i w dół, obnażając zęby. Ludzie Lamparty stali bokiem, 
zjedna stopą nieco wysuniętą do przodu. Patrzyli odwróceni 
profilem, z zadartymi brodami. Przywódca stada szympan- 
sów wychylił głowę i ramiona ponad trawami. Pokazał kły i 
warknął. Ludzie Lamparty zaczęli się szyderczo śmiać i 
ruszać oszczepami, udając, że chcą nimi rzucić. Szympans 
podskoczył i opadł warcząc i uderzając łapami o ziemię. 
Młodzieńcy przedrzeźniali go ze śmiechem. Tylko członko- 
wie starszyzny stali bez ruchu, z oszczepami swobodnie 
ułożonymi w zgięciu ramienia, wykrzywiając usta w wyrozu- 
miałym uśmiechu. Przywódca szympansów przestał podska- 
kiwać. Powoli i niezdarnie podniósł się na tylne łapy; 
 
odwrócił się niezdarnie; powoli i niezdarnie zawracał wypro- 
stowany, z trudem przedzierając się przez wysokie trawy. 
Dopiero gdy trawa sięgnęła mu tamion, opadł na cztery łapy 
i potoczył się ciężko za swymi podopiecznymi, aż znikł z pola 
 
widzenia. 
 

Kiedy szympansy odeszły. Ludzie Lamparty odprężyli 
 
się, zawodząc i śmiejąc się. Najstarszy z Najstarszych zbadał 
cień, na którym stał, i który był nie dłuższy od jego stopy. 
Przeciągnął się i ziewnął szeroko. Pozostali też zaczęli, ziewać 
i ruszyli w kierunku pnia wielkiego drzewa. Mówili wszyscy 
naraz, nie słuchając się nawzajem. 
 
Palma czy Płotka nie zadawałyby sobie nawet trudu, by 
rozumieć ich mowę. Jako kobiety szybko zorientowałyby 
się, że nie jest to mowa użyteczna, a jedynie wyraz stanu 
 
86 
 
emocjonalnego, i w tym sensie każdy Lampart mówił i 
ś

piewał sam do siebie. Mimika ciała, śpiew wydobywający 

się z gardła składały się na przekaz wszechobejmujący i 
nieprecyzyjny zarazem, podobnie jak umysły, które go 
wyzwalały. Wyrażał pogardę dla szympansów, zadowolenie 
na myśl o śnie i miłości — miłości równie nieświadomej jak 
sen. Jeden odkładał na bok łuk o trzech strunach, inny mały 
bębenek. Broń rzucali w nieładzie pod skręconymi korzenia- 
mi i układali się, młodzi i starzy razem, w naturalnych 
legowiskach między korzeniami tak, że pień wyglądał jak 
pokryty naroślą brązowej skóry i gładkich mięśni. Cętkowa- 
ny cień zasunął się nad nimi. Śpiew przechodził w zawodze- 
nie, potem w pomruki, w miarę jak obejmowali się i kochali. 
•Pieścili się, dzielili sobą czule, aż upał i nasycenie pogrążyły 
ich we śnie. 
 
Nie wszyscy jednak spali. Jeden z młodzieńców nie przyłą- 
czył się do masy splątanych ciał. I wcale nie dlatego, by jej 
uniknąć. Po przeciwnej stronie drzewa też były legowiska, 
on jednak się tam nie udał. Siedział z brzegu, u stóp śpiących. 
Podciągnął kolana pod brodę i rozglądał się raz po raz na 
boki bez słowa. Przez cały czas gładził się po kostce. 
Widniało na niej wyraźne zgrubienie, poniżej zaś podłużna 
blizna ciągnąca się wzdłuż stopy. Gładził na przemian to 
bliznę, to zgrubienie. Błądził wzrokiem po twarzach myśli- 
wych, tych co się kochali i tych co zapadli w sen i chrapali z 
otwartymi ustami. Na moment oparł na kolanach porośnię- 
tą miękkim zarostem brodę i zamknął oczy, ale zaraz 
podniósł głowę i znowu popatrywał z ukosa na leżących.. 
 
Piękny Ptak spoczywał przytulony do chłopca, który 
spał na jego ramieniu. Otworzył senne oczy, dostrzegł 
młodego człowieka z blizną i wyszczerzył zęby w uśmiechu. 
Sennie wysunął język. Nabrał powietrza w płuca i zaśpiewał, 
ale z cicha: 
 

87 
 
— Atakujący Słoń Upadł Na Twarz Przed Antylopą! 
Masa śpiących ciał poruszyła się, zachichotała, zarecho- 
tała, ale niezbyt głośno, jak z wyświechtanego żartu. Chło- 
piec leżący na ramieniu Pięknego Ptaka też wyszczerzył zęby 
do młodzieńca z blizną i przysunął się bliżej do kochanka. 
Piękny Ptak zamknął już oczy, ale wciąż krzywił twarz w 
uśmiechu i pokazał język. 
 
Atakujący Słoń odwrócił wzrok i oderwał rękę od blizny 
pod kostką. Milczał. Spojrzał znad kolan na rynsztunek 
rozrzucony na gołej ziemi. Przyglądał się ponuro bębnowi i 
trzystrunowemu łukowi, spojrzał na flet z białej kości, który 
leżał tuż przy jego stopach. Pochylił się, chwycił go i 
przyłożył do warg. Złożył wargi, ale zerknąwszy z ukosa na 
Najstarszego z Najstarszych, powoli odłożył instrument. 
Tuż za nim jakiś głos — młodzieniec nie mógł widzieć, który 
to z myśliwych — wyszeptał: 
 
— Atakujący Słoń Upadł Na Twarz Przed Antylopą... 
Atakujący Słoń zaczął mówić natarczywie: 
 
— Tam był kamień... gałąź jest wygięta, korzeń skręco- 
ny, ale nie złamany... Patrz! 
 
Zerwał się na nogi i zaraz zatoczył się w bok, bo kostka 
odmówiła mu posłuszeństwa. Bliski omdlenia oparł jednak 
ciężar ciała na chorej nodze i zaciskając zęby zaczął przecha- 
dzać się niezdarnie w tę i z powrotem przed pozostałymi 
Lampartami. Chłopiec leżący w objęciach Najstarszego z 
Najstarszych odzyskał na chwilę głos i zapiszczał radośnie: 
 
— Szympansina! 
 
Najstarszy z Najstarszych poderwał się, wymierzył mło- 
dzieńcowi wściekłego klapsa i chłopiec wrzasnął z bó- 
lu. Ale wśród pozostałych też zapanowało poruszenie — 
dały się słyszeć chrząknięcia, bulgotanie, zafalowały torsy, 
podrygiwały ramiona. Rozległo się kolejne silne uderzenie i 
jęk, gdzieś z przeciwległej strony legowiska. Gwar i porusze- 
nie zamierały z wolna, zakłócane już tylko pojedynczymi 
 
chrząknięciami lub bulgotaniem — a raz nawet głośnym 
rechotem. 
 
Szympansina stał w bezruchu pod ciężarem nowego 
imienia. Jego brązowa skóra spłonęła rumieńcem, zbladła, 
spłonęła ponownie. Powoli ugiął nogi w kolanach i macał 
wkoło rękami, szukając miejsca, gdzie mógłby usiąść, nie 

oglądając się za siebie. Przykucnął. Usta miał szeroko 
otwarte, źrenice i nozdrza rozszerzone. Twarz przybrała 
barwę ciemnoczerwoną. 
 
Słońce przesunęło się nad drzewami, opadło za nie i cień 
korony podpełznął bliżej pnia. Szympansina wciąż siedział w 
kucki. Nie spał. Chociaż czerwień odpłynęła już z jego 
policzków, nie opierał brody na kolanach. Patrzył ponuro 
przed siebie, w głąb równiny. 
 
Otaczały ją zewsząd góry. Ich jasną niebieskość znaczyły 
gdzieniegdzie białe plamy. Niebieskość przechodziła niżej w 
granat, potem granat mieszał się z brązem, a jeszcze niżej 
rozciągała się zieleń lesistych przedgórzy. Ale Szympansina 
patrzył nie widząc. Dopiero kiedy jego wzrok przesłoniła 
czerń chmury burzowej, wczołgującej się między góry na 
lewo od miejsca, gdzie siedział, dostrzegł ją i sięgnął po flet. 
Odłożył go jednak po chwili i przypatrywał się chmurze 
obojętnie. Była tak daleko, że sunęła między górami jak 
ś

limak. Miejsca, nad którymi przeszła, połyskiwały w słońcu, 

tak jakby ciągnął się za nią lśniący ślimaczy ślad. Szympansi- 
na śledził wzrokiem smugę deszczu, dopóki nie stracił jej z 
oczu, które wezbrały łzami, i cała równina aż po przedgórze 
zaczęła pływać. 
 
Ś

wiatło słoneczne skurczyło się. Zabłąkany podmuch 

wiatru poruszył liśćmi. Drzewo obudziło się, mruknęło i 
ucichło. Myśliwi także zaczęli się budzić. Ziewali i przeciąga- 
li się, oblizując wargi porośnięte rzadkim wąsem. Podnosili 
się na nogi i zbierali oporządzenie. Najstarszy z Najstarszych 
założył naszyjnik z muszelek. Szympansina zatknął flet za 
 
89 
 
pas. Polujący Orzeł pogładził palcami sznury boli i przyglą- 
dał się badawczo kamieniom, jakby sądził, że mogły się 
zmienić podczas jego snu. Nikt się nie śmiał ani nawet nie 
uśmiechał. 
 
Najstarszy z Najstarszych skompletował swój rynsztu- 
nek. Czekał marszcząc brwi i patrząc wokół, podczas gdy 
inni zakładali woreczki na genitalia, zawieszali torby na 
plecach, zaciskali rzemienie przepasek. Kiedy wszyscy byli 
już gotowi, jeszcze przez chwilę stał i wsłuchiwał się w odgłosy 
płynące z równiny. Położył palec na wargach i wskazał 
kierunek oszczepem. Lamparty — chłopcy, młodzieńcy i 
starszyzna — ruszyły w milczeniu między wysokie trawy w 
głąb równiny. 
 
Pasły się na niej stada zwierząt. Trawa sięgała im do 

kolan i jeśli nie liczyć rozsianych tu i ówdzie między stadami 
kolczastych krzewów, kopców termitów i potężnych drzew, 
jak to, pod którym spali, trawiasta równina ciągnęła się 
płasko i szeroko aż po linię lasów u stóp gór. Ludzie 
Lamparty szli gęsiego wąską ścieżką wydeptaną przez 
zwierzynę. Posuwali się naprzód równym krokiem, żeby nie 
spłoszyć żadnego żywego stworzenia. Na przedzie szedł 
Ś

wietlik, lekko pochylony i bardzo przejęty. Kiedy doszedł 

do miejsca otoczonego z trzech stron przez stada zwierząt, 
szereg zatrzymał się jak jeden mąż. Stanął nawet Szympansi- 
na, chociaż został sporo w tyle za nimi. Najstarszy z 
Najstarszych rozejrzał się uważnie i nie tylko dostrzegł od 
razu, jakie zwierzęta tam się 'pasą, ale również oszacował 
każde z osobna, tłuste i chude, młode i stare, zdrowe i chore, 
samce i samice. Widział je wszystkie — zebry, dzikie bydło, 
antylopy, gazele i nosorożce — i wiedział, jak się mają do 
niewidocznych grząskich parowów o gliniastych brzegach. 
Widział, bo wiedział, które z nich można zagnać na skraj 
takiej gliniastej skarpy albo strącić w dół. Toteż kiedy 
obrócił się w lewo, rząd myśliwych obrócił się wraz z nim, 
 
90 
 
stając twarzą do podnóża najbliższej góry, pod którą, jak 
pamiętali, ciągnął się wyschnięty wąwóz. Włączenie tej 
grupki ludzi w społeczność zwierząt tak, by można było 
odciąć pojedynczą sztukę, wymagało zachowania subtelnej 
równowagi. Stąpali więc miękko i cicho w ślad za Najstar- 
szym, zmierzając podświadomie, a jednak celnie i dokładnie, 
do punktu, który dla żadnego stada nie stanowił żadnego 
zagrożenia. Od wąwozu dzieliły ich trzy różne rodzaje 
zwierzyny — bydło, zebry i gazele — zmieszane ze sobą na 
obrzeżach. W miarę jak się do nich zbliżali, kurczył się 
margines błędu. Zwierzęta stojące na straży podniosły głowy 
i patrzyły czujnie. Chodziło teraz o umiejętne zastosowanie 
takiego zabiegu, by strażnicy wzmogli czujność, nie wiedząc, 
które stado jest w niebezpieczeństwie, by mieli się na 
baczności, nie płosząc się. Ten rodzaj czujności nieznacznie 
tylko Wzmagał normalny stan zagrożenia. W jego wyniku 
stada nie przestając się paść, przesunęły się z wolna tam, 
gdzie zagrożenie zmniejszało się na tyle, że można je było 
zignorować. Zebry przesunęły się w lewo, bydło w prawo, 
gazele zaś nie przyłączyły się ani do jednych, ani do drugich, 
lecz podeszły nieco bliżej do krawędzi wąwozu. Myśliwi 
zatrzymali się. Mieli przed sobą wiele zwierząt — zwierząt, 
które wymkną im się jak woda, co przecieka przez palce 
pozostawiając po sobie nie więcej niż kroplę na dłoni. Byli 
bowiem rozstawieni szeroko, co kilkanaście kroków, i jeżeli 
ostatnie ze zwierząt nie skoczy w głąb wąwozu, to może 
wpaść między nich. Dlatego każdy czujnie ważył teraz 

oszczep w prawej dłoni i dlatego lewą ręką dotykali boli 
zawieszonych u pasa. Bo kiedy ostatnia sztuka podda się 
przerażeniu, nastąpi moment rozpaczliwy. Jeżeli wybierze 
skok przez lub ponad szeregiem, nastanie czas krzyków, 
wrzasków, ciskania oszczepów o utwardzonych w ogniu 
grotach, drewnianych, lecz ciężkich jak kamień; czas wiro- 
wania kamieni boli, kręcących się jak planety na- końcach 
 
91 
 
sznurów. Łatwo wtedy stracić oko lub ząb, złamać rękę lub 
nogę, czy nawet roztrzaskać czaszkę. A potem, dzięki 
zręczności i przy odrobinie szczęścia, wierzgająca zdobycz 
padnie na trawę i zaciśnie się wokół niej krąg brązowych ciał. 
Tak więc szereg Ludzi Lampartów przystanął wśród traw, 
gotując broń, podczas gdy zwierzęta przesuwały się na boki i 
do przodu. Ruch wciąż odbywał się powoli, jakby stada 
kierowały się jakimś statystycznym poczuciem bezpieczeń- 
stwa, jakby wiedziały, że zagrożenie wszystkich razem jest 
niewielkie, bo śmierć czeka tylko jedno z nich. Myśliwi 
znowu ruszyli przed siebie i wtedy zwierzęta nieco przyspie- 
szyły, ale raczej z ostrożności niż ze strachu. Przypominali 
statek, który sunie wśród kry i nie tyle roztrąca białe tafle, co 
z lekka je tylko dotyka lub nawet nie dotyka wcale, a one 
rozchodzą się na boki pod wpływem ruchu wody. 
 
Myśliwi przyspieszyli kroku. Poruszali teraz tylko noga- 
mi ukrytymi w trawie, jakby chci&li oszukać obserwujące ich 
oczy, że wcale się nie zbliżyli. Nagle zerwali się do biegu, 
dokładnie w chwili, gdy można było uzyskać największą 
przewagę nad zaskoczonymi i nieświadomymi oraz ponieść 
najmniejsze straty ujawniając prawdziwe zamiary. W sta- 
dach podniósł się ryk, parskanie i wszystkie naraz rozlały się 
w różne strony, wzbijając tumany kurzu wśród suchej trawy. 
Im szybciej biegli łowcy, tym szybciej umykały stada, tym 
bardziej wzmagał się tętent kopyt, panika i piski... 
 
— Oli, oli, oli, oli! 
 
Wybór padł na płochliwe gazele — gazele niewinne, 
nierozsądne i bezradne, zdane tylko na własne smukłe nogi, 
gazele ciche i delikatne. Rzucały się to tu, to tam, wpadały na 
siebie, skakały wyżej ludzkich głów. Większość z nich sadziła 
susami, kreśląc w powietrzu olbrzymie łuki, dotykając ziemi 
tylko po to, by się od niej oderwać. Zawirowały wyswobo- 
dzone bolę, oszczepy uniosły się na wysokość ramion. 
Ostatnia gazela popełniła błąd i upadła, ostatnia z ostatnich 
 
92 
 

między otchłanią wąwozu a wrzeszczącymi mężczyznami i 
wirującymi kamieniami. Dopadła krawędzi i zawróciła. 
Przemknął nad nią oszczep i zniknął w głębi wąwozu. 
Skoczyła pionowo w górę, kiedy szybował następny. Opadła 
na ziemię, szarpnęła się w bok, tam gdzie jakaś spóźniona 
postać dobijała niezdarnie do szeregu. Postać uniosła 
oszczep, po czym padła w trawę. Gazela przesadziła leżącego 
potężnym susem i wypadła na otwartą przestrzeń. Nic już nie 
poruszało się między półkolem myśliwych a krawędzią 
wąwozu. 
 
Polujący Orzeł podbiegł do leżącej postaci. Patrzył na nią 
i bił się pięściami po udach. 
 
— Ty, ty... ty Szympansino! 
Piękny Ptak zaglądał w głąb wąwozu. 
 
— Teraz Piękny Ptak musi pofrunąć po swój oszczep. 
 
— I Rozwścieczony Lew także. 
 
— I Świetlik. 
 
Myśliwi zebrali się nad krawędzią wąwozu. Śpiewali i 
zawodzili. Najstarszy z Najstarszych wskazał osypisko, 
którego wierzchołek znajdował się o niecałą długość oszcze- 
pu poniżej miejsca, gdzie stali. Zaczęli zeskakiwać tam 
kolejno i grzęznąc w sypkiej ziemi zsuwać się na dno 
wąwozu, gdzie w mokrym błocie, między kałużami sterczały 
ich oszczepy. Szympansina podnosił się z wolna, pomagając 
sobie oszczepem. Przygryzał dolną wargę i wykrzywiał twarz 
w grymasie bólu. Nie poszedł za innymi. Ruszył wzdłuż 
krawędzi wąwozu, niecierpliwie szukając łatwiejszego zejś- 
cia. Tętent stad zamienił się w głuchy pomruk, wreszcie 
ucichł zupełnie. Szympansina znalazł jakąś ścieżkę, ale tak 
niepewną i wąską, że nim na nią wszedł, zatrzymał się i 
spojrzał w dół na myśliwych. Chłopiec zwany Ważką klęczał 
nad kałużą i delikatnie pił wodę ze złożonych dłoni. Piękny 
Ptak zmywał krew z ciała w otoczeniu kilku innych mło- 
dzieńców, którzy podziwiali jego długie rany i zadrapania. 
 
93 
 
Szympansina badał wzrokiem ścianę wąwozu, ale wąwóz był 
bardzo kręty i pobliski załom zasłaniał dalszą jego część. Z 
rezygnacją postawił więc stopę na niepewnej ścieżce i zaczął 
schodzić, jedną ręką przytrzymując się wyschniętej gliny, 
drugą wspierając się na oszczepie. Kiedy znalazł się w 
odległości równej wzrostowi dwóch mężczyzn od dna, 
ś

cieżka urwała się. Ostatni jej użytkownik skoczył w dół, a 

skacząc odłamał tylnymi nogami kawał gliniastej skarpy. 
Nieświadomie sumując te fakty Szympansina zorientował 
się, co za zwierzę ostatnie korzystało ze ścieżki. Włosy 
podniosły mu się na głowie. Zapuścił wzrok na dno wąwozu, 
węsząc rozwartymi szeroko nozdrzami. Dostrzegł odcisk 
łapy w błocie i ledwo widoczną plamę krwi, tam gdzie 
zwierzę odłożyło zdobycz, by napić się wody. Natychmiast 
zrozumiał wszystko. Gdzieś w dalszej części wąwozu musi 
być pieczara lub odpowiednie drzewo. Między gałęziami 
wiszą do połowy objedzone resztki jakiegoś stworzenia, 
może gazeli. Syty zabójca wyleguje się leniwie w słońcu i 
oblizuje łapy. Szympansina pobladł, potem poczerwieniał. 
Zaczął oddychać szybko. Otworzył usta do śpiewu, ale 
wydobył z nich tylko suche kląsknięcie. Wziął głębszy 
oddech i zaśpiewał. 
 
— Lampart! 
 
Myśliwi chwycili za broń, odwrócili się i zamarli utkwiw- 
szy w nim oczy. Trzymając się jedną ręką kruchej skarpy 
Szympansina pokazywał oszczepem w dół. 
 
— Lampart. Najedzony. 
 
Ważka zachichotał, a Polujący Lew zaśmiał się niepew- 
nie. Mężczyźni zbili się w ciasną gromadkę i stali w bezruchu 
na trzęsących się nogach. Najstarszy z Najstarszych wysunął 
się przed nich i ruszył do miejsca wskazanego oszczepem 
Szympansiny. Przykucnął, powąchał najpierw odcisk łapy, 
potem plamę krwi. Oparł się na jednej ręce, a palcem drugiej 
dotknął krwi i skosztował. Spojrzał w stronę zakrętu, 
 
94 
 
posunął się trochę do przodu i zajął badaniem jakiegoś 
ś

ladu, tak niedalekiego, że tylko on mógł go dostrzec. Jego 

twarz pozostała bez wyrazu, ale oddychał tak szybko jak 
Szympansina. Obrócił się i podbiegł z powrotem do pozosta- 
łych myśliwych. Chwycił jednego ze starszych za przegub 
dłoni i spojrzał mu prosto w oczy. Przez chwilę stali tak obaj 
w milczeniu, a potem padli sobie w ramiona i zaczęli się 
ś

miać. Ważka stał tuż obok. Ręce miał kurczowo zaciśnięte 

na oszczepie, usta otwarte i szczękał zębami. Z trudem 
zacisnął wargi, ale szczękanie przeniosło się do wewnątrz i 
zaczął dygotać na całym ciele. 
 
Najstarszy z Najstarszych uwolnił przyjaciela z uścisku. 
Znowu przybrał nieprzenikniony wyraz twarzy. Wzrokiem 
przywołał do siebie myśliwych i patrzył na każdego z 
osobna, jakby łączył ich wszystkich jakąś więzią. Odwrócił 

się i ruszył w milczeniu do przodu przez błotniste kałuże. 
Mężczyźni podążyli za nim. Młodzi szli po bokach, chłopcy i 
starsi z tyłu. Wszyscy lekko pochyleni, trzymając oszczepy w 
pełnej gotowości. Byli tak bardzo podobni do siebie, że 
mogliby mieć jedną twarz — butną, zalęknioną i pełną 
zadowolenia. 
 
Szympansina zaśpiewał ze skarpy, a rozpacz nadała 
ostrości jego słowom. 
 
— Zaczekajcie na mnie! 
 
Ocenił odległość dzielącą go od dna wąwozu, wyszcze- 
rzył zęby i puścił skarpę, gotów do skoku. Ale kiedy zgiął już 
nogi w kolanach, zdał sobie nagle sprawę ze zmiany, jaka 
zaszła w powietrzu: z oddali dobiegał łoskot, nowy, niezna- 
ny. Żadne stado zwierząt nie pędziło nigdy tak gwałtownie, 
tak głośno, z głębi wąwozu, coraz głośniej i coraz bliżej. 
Wpatrywał się w zakręt. Myśliwi zatrzymali się i patrzyli 
także, niepewni swego strachu i swej dumy. Cofnęli się, 
utracili dumę i zadowolenie, został tylko strach i niepew- 
ność. Wiercili się w miejscu i czepiali siebie nawzajem. 
 
95 
 
Łoskot spotężniał w ryk i spoza zakrętu wysunęła się niczym 
olbrzymia łapa jakiejś oszalałej bestii, lawina pni, gałęzi, 
zaplątanych w nie zwierząt, toczących się głazów, mulistej 
wody i piany. Sięgała wyżej i ryczała głośniej niż ludzie. 
Porwała myśliwych, starszych, młodzieńców i chłopców, 
pochłonęła ich, powaliła, zakręciła nimi, zmyła z nich broń i 
siłę. Cisnęła głowami o kamienie, wcisnęła twarze w muł, 
wykręcała członki niczym źdźbła słomy. Bezmyślna, nieopa- 
nowana i wszechwładna. Zaraz potem pierwsza fala spłynęła 
i ryk ucichł, przechodząc w rozległy głośny chlupot. Po- 
wierzchnia wody wygładziła się, liznęła sypkie ściany wąwo- 
zu, połknęła odpadające kawały gliny, wciągając je w główny 
nurt, nabrała koloru mokrej ziemi i poznaczona smugami 
ż

ółtej piany popłynęła dalej. Podcięty Rozwścieczony Lew 

płynął do góry tyłkiem i tylko konwulsyjne ruchy jego 
pośladków świadczyły o tym, że walczył, by stanąć na nogi. 
Najstarszy z Najstarszych przylgnął do mulistej ściany i 
krztusił się, plując brunatną cieczą. Spadający kawał gliny 
wtrącił go z powrotem pod wodę, której poziom opadł już 
poniżej kolan. Piękny Ptak podniósł się i zaraz uskoczył 
nagle przed zielonym wężem, który prześliznął się obok. 
Ważka siedział wstrząsany czkawką i wył. Najstarszy z 
Najstarszych pojawił się znowu na powierzchni, tym razem 
w dole wąwozu; znowu miał twarz bez wyrazu, tym razem 
jednak dlatego, że nie widać jej było spod warstwy błota. W 

końcu woda uspokoiła się, tylko gdzieniegdzie jeszcze 
wirując, nie głębsza jednak niż do kostek. Słychać było 
jedynie pluski i brodzenie Ludzi Lampartów oraz pojedyn- 
cze chlup! chlup! opadających grud ziemi. 
 
Szympansina siedział w kucki w suchym i bezpiecznym 
miejscu na wysokości jednej trzeciej od dna wąwozu. Usta 
miał szeroko otwarte i przyglądał się myśliwym, wodząc 
wzrokiem od jednego do drugiego, jak zbierali się w 
milczeniu. • Wybuchnął rechotliwym śmiechem. Walił się 
 
96 
 
rękami po kolanach tak silnie, że o mało nie spadł. Odchylił 
głowę do tyłu i łzy pociekły mu po twarzy. Aż piszczał ze 
ś

miechu, a gdy zabrakło mu tchu, pojękiwał jak rodząca 

kobieta. Myśliwi posyłali mu złe spojrzenia spod błota na 
twarzy i lepko opadających włosów. Nabrał powietrza do 
płuc i zaśpiewał: 
 
— Jesteśmy Ludzie Ryby! Ra! Ra! Ra! 
Piękny Ptak wyrwał z głowy jedno przemoczone pióro i 
wyciągnął je przed siebie. 
 
— Jak Piękny Ptak będzie teraz latał? 
 
Łzy trysnęły mu z oczu i spływały po twarzy jasnobrązo- 
wymi smugami. Polujący Orzeł nabrał pełną garść błota i 
rzucił przed siebie. Inni natychmiast to podchwycili: zaczęli 
rzucać i wykrzykiwać. Gruda ziemi z kamieniem w środku 
trafiła Szympansinę w ramię. Przestał się śmiać i znowu 
chwycił się gliniastej skarpy. Zaśpiewał najgłośniej jak 
potrafił: 
 
— Atakujący Słoń Co Upadł Na Twarz Przed Antylopą 
skakałby jak lampart, ale korzeń jest skręcony, gałąź 
wygięta... 
 
— Ty... Sżympansino! 
 
Polujący Orzeł zaczął manipulować przy biodrach. Roz- 
platał bolę i zakręcił nimi nad głową. Rozwścieczony Lew 
wdrapywał się na skarpę, ale pośliznął się, zsunął w dół, a za 
nim posypał się grad bryłek błota. Wirujące kamienie boli 
wzleciały nad krawędź wąwozu i Szympansina poczuł na 
skórze podmuch powietrza silny jak uderzenie. Pełen obu- 
rzenia wspiął się szybko na górę i zobaczył stamtąd, że pogoń 
nie ustała. Puścił się biegiem przez trawy, niezdarnie i z 
wściekłością, i zatrzymał się dopiero tam, gdzie nie mógł go 
dosięgnąć oszczep. Spojrzał za siebie, ale myśliwi wyłaniali 

się już ponad krawędzią wąwozu, więc podbiegł jeszcze 
kawałek, przystanął, znów się obejrzał. Stali teraz zbici w 
gromadę i coś śpiewali, to do niego, to do siebie, gestykulu- 
 
4 — Bóg Skorpion 
 
97 
 
jąć. Ujrzał wygrażającą pięść Świetlika. Piękny Ptak ukrył 
twarz w dłoniach, a Polujący Orzeł obejmował go ramie- 
niem. Szympansina rozłożył szeroko ręce i przekrzywił 
głowę na bok, próbując przekazać na odległość stan uczuć, 
dla których słowa są bezużyteczne. 
 
Rozwścieczony Lew wykonywał oszczepem groźne ru- 
chy, jakby przymierzał się do rzutu. 
 
— Idź sobie! 
 
Rozjuszony Nosorożec przyłożył do ust zwinięte dłonie i 
zaśpiewał: 
 
— My cię już nie lubimy! 
 
Piękny Ptak odjął ręce od twarzy i zaśpiewał tak, jakby 
pękło mu serce: 
 
— Piękny Ptak chciał latać! 
 
Polujący Orzeł pocałował go. Jakiś myśliwy, którego 
Szympansina nie mógł rozpoznać, złożył dłonie w trąbkę 
przy ustach. 
 
— Idź sobie do innych szympansów. 
 
Zawyli ze śmiechu i nie brzmiało to przyjaźnie. Szympan- 
sina odpowiedział wściekłym warknięciem, potrząsnął parę 
razy oszczepem, potem go opuścił. Zawracali, odchodzili 
skrajem wąwozu w głąb krainy łowów. Widział tylko ich 
plecy. Ruszył za nimi, ale oni, jakby spodziewając się tego, 
obrócili do niego plamę rozmazanych twarzy, i jakiś piskliwy 
głos osadził go w miejscu: 
 
— Idź się bić z Królem Szympansów. 
 
Znowu usłyszał wybuch śmiechu. I mimo dużej odległoś- 
ci dostrzegł chłopca, który naśladował Króla Szympansów 
poruszającego się niezdarnie na dwóch łapach. Sylwetki 
myśliwych powoli malały, widział jeszcze przez chwilę kilka 
ciemniejszych plam włosów na tle traw, aż w końcu i one 

zniknęły zupełnie z pola widzenia. 
 
Cały czas gapił się za nimi z otwartymi ustami, mrugając 
raz po raz oczyma. Poruszył się długo po tym, jak stracił ich z 
 
98 
 
r 
 
oczu. Wbił oszczep w ziemię, potem go wyrwał. Podbiegł 
kilka kroków, zawrócił, ukląkł ostrożnie i dotknął kostki, 
nie patrząc na nią, bo wzrok miał utkwiony w miejscu, gdzie 
zniknęli myśliwi. Pochylił się i ukrył twarz w dłoniach. Oparł 
czoło o ziemię. Wybuchnął płaczem. Zawył. Klęcząc na 
wydeptanej trawie zaczął kiwać się na boki, potem do 
przodu i do tyłu, a kiedy już wypłakał, co miał do wypłaka- 
nia, wyciągnął nogi do tyłu i leżał z twarzą wciśniętą w 
połamane źdźbła. 
 
Ocknął się w końcu pod wpływem cienia i ptasich 
okrzyków. Ptaki wracały do gniazd, wymieniając w locie 
uwagi o wydarzeniach minionego dnia. Dla Szympansiny 
ich posłanie brzmiało jasno i nagląco. Poderwał się na 
kolana i spojrzał w czerwone rozlewisko zachodzącego 
słońca. Skoczył na równe nogi i obrócił się gwałtownie, 
jakby spodziewał się ujrzeć za plecami lamparta — okręcił 
się w koło ponownie i cofnął kilka kroków. Mimo że nadal 
było ciepło, dostał gęsiej skórki. Zacisnął i wyszczerzył zęby, 
a kiedy na chwilę rozwarł szczęki — zęby zadzwoniły o 
siebie. Rzucił się pędem za towarzyszami, ale wnet przyha- 
mował, zaczął biegać w kółko. Znowu się zatrzymał, otoczył 
się ramionami. Po policzkach spływały mu łzy, ale nie 
wydawał z siebie żadnego głosu. Czuł wokół siebie dojmują- 
cą obecność jakiegoś problemu, chociaż nie miał dla niego 
nazwy, bo nic takiego nie spotkało go nigdy przedtem, bo 
nigdy przedtem nie musiał rozwiązywać żadnych proble- 
mów. Nie był ani chory, ani stary. Ale był sam. 
 
Ponad górami, naprzeciw zachodzącego słońca wysunę- 
ło się białe ramię. Wzeszła jak zwykle w oddali, nad Miejscem 
Kobiet. Wiedział, że jest brzemienna, toteż nie wzbudziła w 
nim lęku. Nie była ani groźna, ani zachęcająca, lecz spokojnie 
zatopiona we własnych sprawach. Pozwalała mężczyznom 
polować. Kiedy jednak rozejrzał się wokół w zmienionym 
ś

wietle dnia, wcale się nie uspokoił, bo usłyszał, że odgłosy 

 
99 
 
zwierząt przybierają na sile w miarę, jak ona unosi się do 
góry. Im także pozwalała polować. Ruszył między trawy 

niezdarnym truchtem. Jakby powodowany nagle obudzo- 
nym instynktem, kierował się ślepo tam, gdzie. — jak 
wiedział — ziemia wznosi się wyżej; tam, gdzie za mleczną 
poświatą wąwóz otwierał się na wielki dół wypełniony wodą; 
 
tam, gdzie zaczynało się skaliste podnóże gór. Kamienie boli 
uderzały go po udzie, ścisnął mocniej oszczep, jakby to był 
przegub dłoni przyjaciela. Kobieta Nieba' podniosła się 
wyżej, potem wypłynęła cała. Nad doliną rozległ się daleki 
krzyk schwytanej zebry i Szympansina zatoczył się w biegu. 
Kobieta Nieba oblała go swoim światłem i pozostała 
obojętna. Zachwiał się, stanął i przyklęknął w trawie. 
Szeroko otwartymi ustami łapał powietrze, cały ociekał 
potem. Pozostał w tej pozycji przez chwilę, nie słysząc nic 
prócz bicia własnego serca. Potem upadł na ziemię, odwrócił 
głowę w bok tak, że oddechem wzbijał małe chmurki kurzu. 
Widział, jak blakną ostatnie smugi czerwieni pozostawione 
przez słońce na zboczach gór. Ziemia nasączała się niebie- 
skością i zielenią. Wyszły na żer hieny i dzikie psy. Słyszał je i 
widział. Wszędzie roiło się od oczu, jarzących się jak zimne 
ognie. Podniósł się i znowu ruszył przed siebie. Nie biegł 
teraz, lecz podbiegał, potem przystawał, patrzył i nasłuchi- 
wał. Grunt opadał już w kierunku dołu z wodą. Kiedy się 
tam zbliżył, wybuchło nagłe zamieszanie, plusk, chrząkanie, 
klekotanie i tętent kopyt. Spłoszone zwierzęta uciekały od 
wodopoju. Wzdrygnął się i obnażył zęby. 
 
A jednak był bezpieczny, chociaż nie mógł o' tym 
wiedzieć. Niósł ze sobą grozę, właściwą całej wielkiej 
rodzinie jasnobrązowych istot, które uderzają z daleka, i 
stworzeniom, które myślą niewiele lub nie myślą wcale, 
wystarczyło, że się pojawił. Skradał się więc bez przeszkód 
pod górę w cień skał, drzew, a potem wysokiego zbocza. 
Ponieważ nie było pionowe, zaczął się na nie wspinać 
 
100 
 
zdobywając występy i szczeliny, a oburzone ptaki podnosiły 
skrzek i biły intruza skrzydłami lub też, uznając jego 
przewagę, opuszczały gniazda i ociężale odlatywały w 
oświetloną przestrzeń. 
 
III 
 
Osada była równie daleka od snu jak zwierzęta na 
równinie. Nie tylko dlatego, że dzieci, wyspane w południe, 
bawiły się aż do zachodu słońca; robiły to zawsze. Chodziło 
raczej o to, że Palma wiedziała, a razem z nią pozostałe 
kobiety, jaki kształt przyjmie Kobieta Niebios, kiedy wsta- 
nie. Pojawiała się u nich później niż u Lampartów, bo 

Gorące Źródła leżały w cieniu góry. Przez jakiś czas kobiety 
chodziły w niebieskim półmroku. Chociaż przechadzały się 
grupkami, mówiły niewiele, tylko chwilami rozlegał się w 
półmroku nagły wybuch śmiechu. Brzemienna pohukiwała 
w swoim szałasie coraz częściej i coraz bardziej zapamiętale. 
 
Palma raz jeszcze stanęła przy najwyższej niecce z wrzącą 
wodą, pod smugą oparów. Obserwowała ciemną krawędź 
góry, odcinającą się od gęstniejącego granatu nieba. Poniżej, 
nad rzeką, kobiety obejmowały się nawzajem w pasie, albo 
za szyję, inne czekały zbite w gromadki. Dobiegały stamtąd 
wybuchy śmiechu i chichoty. Przed szałasem, w którym 
leżała brzemienna, płonął jasny ogień. Ale Palma nie 
zwracała uwagi na ogień ani na pohukiwania. Stała na 
długość własnego cienia od wrzącej wody, zaciskała pięści 
zapatrzona tęsknie w ciemny zarys góry. 
 
Nad rzeką dzieci podniosły wrzask. Osiągnęły już stan, w 
którym same nie wiedzą, jak bardzo są zmęczone. Biły się i 
wydzierały wniebogłosy. Słyszała, jak kobiety podchodzą do 
nich i próbują je uciszać. Gdzieś kwiliło niemowlę, ryczał jakiś 
 
101 
 
nieznośny bachor. Ustały śmiechy, zaczęły padać ostre słowa. 
Słyszała, jak kobiety zwołują dzieci i prowadzą między skały, 
dzieci uspokajają się i tylko z rzadka pokwękują ze zmęcze- 
nia. Zaraz potem umilkły wszystkie ludzkie głosy, oprócz 
miarowego pohukiwania. W dziesiątkach szałasów, chatek i 
przybudówek tłumaczono dzieciom, że oto nadchodzi noc 
nad nocami i że nie wolno wychodzić aż do brzasku, bo na 
dworze będą chodzić sny. Palma wpatrywała się żałośnie w 
grzbiet góry, dysząc ciężko szeroko otwartymi ustami. 
 
Na niebie zaszła zmiana. Tuż nad ciemną krawędzią, 
dokładnie tam, gdzie się tego spodziewano, granat rozjaśniał 
się. Palma patrzyła, dopóki łzy nie zamazały jej wszystkiego. 
Wtedy odwróciła się na pięcie i zamrugała, żeby osuszyć 
oczy. Połowę równiny i połowę pasma gór ogarnęło mleczne 
ś

wiatło, które sunęło w kierunku rzeki i osady. Kobiety 

wychodziły ze swoich domostw. Zauważyła błyski i lśniące 
kręgi obudzone światłem biegnącym przez rzekę szybko jak 
dziewczęta za siecią. Blask sięgał już bliższego brzegu. 
Drzewa wokół Miejsca Kobiet okryły się listowiem z 
bladych muszelek i pyłem koloru kości słoniowej. W dole 
kobiety stały w milczeniu, czekając na swój cień. Palma 
obróciła się i spojrzała do góry. Spoza krawędzi zbocza 
wychylił się delikatny ziarnisty owal białości, owal białego 
ramienia. Palma podniosła ręce i krzyknęła raz, potem drugi 
i trzeci. Poświata ogarnęła jej postać, zalśniły oślepiają- 

cą bielą muszelki na tle jej brązowej skóry, oczy rozbłysły 
jak kryształki lodu. U jej stóp stały kobiety o twarzach ob- 
lanych bladym światłem. Kobieta Nieba oderwała się od 
góry. 
 
Palma opuściła ręce wzdłuż ciała. Księżyc wpadł do 
wrzącej wody, zatańczył, rozpękł się, złączył, znowu rozła- 
mał, zupełnie jakby woda była zimna tak jak w rzece. 
Kobiety śmiały się i rozmawiały z ożywieniem. Usłyszała 
wysoki chichot na granicy histerii, krótki krzyk, potem pisk, 
 
102 
 
r 
 
 
 
 
i znowu chichoty. „Wierzą, że wszystko jest załatwione", 
pomyślała. „Mogą się już zacząć oblizywać..." 
 
Natychmiast opadła ją na nowo konieczność. Widziała ją 
wyraźniej niż światło tańczące na wodzie —skorupę pełną 
ciemnego, zniewalającego napoju. Poczuła jej zapach i 
wstrzymała oddech. Była tam, wszędzie i nigdzie, blisko, a za 
 
nią ciemność. Zamknęła oczy i usta, zacisnęła pięści. Drżała. 
Rodząca znowu krzyczała. 
 
Gdy Palma otworzyła oczy, nie drżała już, a skorupa z 
napojem gdzieś odpłynęła, razem z zapachem. Spojrzała na 
Kobietę Nieba i doznała jakiejś ponurej pewności, która 
owionęła ją niczym zimny podmuch wiatru. Zwilżyła wargi i 
powiedziała sama do siebie, jak zawsze, kiedy pojawiał się ten 
chłodny wiatr:                                       : 
 
— Kobieta Nieba jest tylko Kobietą Nieba. To wszyst- 
ko. Myśleć inaczej to znaczy być młodym... myśleć jak 
mężczyzna... 
 
Obróciła się. Światło dotarło już do Legowiska Lampar- 
tów, poniżej miejsca, gdzie stała, i objęło kilka lamparcich 
czaszek. Widziała tylko ich pierwszy rząd, ale wiedziała, 
gdzie leżą inne, te starsze, pożółkłe, razpadające się, i te 
całkiem z tyłu, z których pozostało nie więcej niż dwa rzędy 
kłów i zębów. I naraz, jakby zimny wiatr, który ją owionął, 
zrobił coś z jej oczami, zobaczyła Legowisko takim jakie 
rzeczywiście było, nie zniekształcone pogardą, żartami czy 
przezornością. To była niecka jak wszystkie inne, tyle że, 
teraz nie było w niej wody. Kiedyś rosła jak inne, w miarę jak 

woda odkładała na jej brzegach kolejne warstwy żółtobiałego 
osadu. A potem jakaś potrzeba ziemi — może stygnięcie 
wody — sprawiła, że woda przedarła się wąskim przejściem 
zasłoniętym teraz kawałkiem lamparciej skóry. Ale na tym 
nie koniec, bo przy wewnętrznym krańcu niecki zaczęła 
formować się następna i rosła dopóty, dopóki woda nie 
opuściła tego miejsca, przenosząc się do szeregu niecek 
 
położonych wyżej. Palma widziała to wszystko tylko przez. 
moment, ale tak wyraźnie i dokładnie, jakby obudziła się ze 
snu i ujrzała tuż przy twarzy jedynie źdźbła faktów. 
 
Rodząca nadal pohukiwała. Palma przyjęła wdzięczną 
pozę i przybrała twarz uśmiechem. Odwróciła się od wrzącej 
wody i rozpostarłszy ramiona dla złapania równowagi 
ruszyła w'dół, na płaski teren, a jej długie włosy wiły się 
miękko, unoszone ruchem powietrza. Kobiety podbiegły do 
niej. 
 
— Palmo! Palmo! Kiedy zaczynamy? 
Szła wśród nich do Miejsca Kobiet lekko i z gracją, 
rozdzielając uśmiechy. 
 
— Po nadaniu imienia. 
 
Dziewczęta mówiły coś w podnieceniu, ale nie słuchała 
ich. Starsze kobiety w milczeniu odprowadzały ją wzrokiem 
między drzewa. Dotarła do zasłony ze skór gęsto obwieszo- 
nych muszelkami, na widok których każdy mężczyzna 
odczołgałby się z przerażeniem. Podniosła zasłonę i weszła 
do środka. Panowała tu ciemność z powodu gęsto rosnących 
wokół drzew, ale od otwartej strony padało dość światła 
odbitego od oświetlonej księżycem rzeki. Nad samym brze- 
giem stały dwie kobiety. Ich sylwetki rysowały się ostro na tle 
wody. Kobiety krzątały się przy jakimś urządzeniu. Powie- 
trze przesycone było ostrą wonią jego parującej zawartości. 
Urządzenie składało się z brzuchatej skóry wiszącej na 
trójnogu z grubych gałęzi. Kobiety mieszały nucąc z cicha. 
Na jej widok odsunęły się od naczynia. Palma podeszła, 
pochyliła się i wciągnęła zapach w nozdrza. Chwycił ją za 
gardło i znowu zaczęła drżeć. Kobieta Warząca podała jej 
kij. 
 
— Gotowe. 
 
Palma wymamrotała chrapliwie w głąb naczynia: 
 
— Jeszcze zaczekamy. 
 
.Kobieta Pszczoła podniosła wzrok. 

 
— Zaczekamy? Na co? 
 
, Odpowiedziała znowu chrapliwie, przez łomot serca i 
gęstą ciemność: 
 
— Aż będzie imię.           , 
 
Kobiety spojrzały po sobie w milczeniu. Przecież próbuję 
się powstrzymać, powiedziała w myślach. Przecież nie 
 
rzucam się chciwie. Czyż nie... czyż nie wolałabym, żeby... 
zamiast... Muszę! Nie, muszę! 
 
Zamieszała kijem, rozsunęła pęcherzyki powietrza i 
pianę, i zatopiła łakomy wzrok w ciemnej cieczy, ciemnej jak 
ciemność po drugiej stronie skorupy. Kobieta Pszczoła 
 
czknęła, potem zachichotała. Palma spojrzała na nią z 
ukosa. 
 
— Spróbuj, Palmo. Musisz spróbować! 
 
Kobieta Warząca zanurzyła w naczyniu skorupę kokosa 
i podała jej parującą, wypełnioną po brzegi. 
 
— Spróbuj. 
 
Tak czy owak muszę, pomyślała. To mój obowiązek. Nie 
ma nic bardziej oczywistego. Nawet jeżeli nie odbędzie się 
 
nadawanie imienia, i tak muszę spróbować, żeby wiedzieć na 
pewno... 
 
: Przyłożyła skorupę do warg i delikatnie wciągnęła płyn 
do ust. Natychmiast pojawiła się konieczność: jasna i 
wyraźna, tuż obok, łagodna, pewna.              ; 
 
— Dobre. 
 
Kobiety śmiały się razem z nią. One też miały skorupy. 
 
— Dobre! Bardzo dobre! 
 
Odchyliła głowę do tyłu i opróżniła skorupę do dna. 
Przepełniło ją ciepło i spokojna szczęśliwość. Od strony 
szałasu dobiegł głośny krzyk i nagle pojęła, że chociaż 
Kobieta Nieba jest tylko Kobietą Nieba, to nic nie szkodzi, i 
nadawanie imienia się odbędzie, tak, odbędzie się, a potem 
uczta o północy. Gdy krzyk ustał, ruszyła w kierunku 

zasłony wiedząc, że to krzyk narodzin, i że wszystko będzie w 
 
porządku. Szybko wyszła spomiędzy drzew, a kobiety tym 
razem patrzyły za nią w milczeniu. Szybko dotarła do 
szałasu, pochyliła głowę i szybko weszła do środka. Kobieta 
leżała na plecach. Jej wyczerpaną, spoconą twarz ożywiał 
tylko blask ognia. Obok uwijała się jedna pomocnica, 
przecierając jej czoło. Druga, po przeciwnej stronie, zajęta 
była odgryzioną, splątaną pępowiną i dzieckiem. Na odgłos 
kroków Tej, Która Nadaje Imiona odwróciła się i wyciągnę- 
ła do niej dziecko. Palma wzięła noworodka, dziewczynkę, 
obróciła, podniosła do góry za nogi, obmacywała, oglądała 
ze wszystkich stron, liczyła. Uklękła i ułożyła sobie dziecko 
na kolanach. Wiło się całym ciałem i popiskiwało miaukli- 
wie. Pomocnica wręczyła jej drzazgę, którą Palma włożyła 
do ognia, a kiedy zajęła się płomieniem, przesunęła ją kilka 
razy przed ciemnymi, pływającymi oczami, dopóki nie 
zauważyła, że usiłują za nią wodzić. Wrzuciła drzazgę w 
ognisko i przycisnęła dziecko do piersi. Czuła w nich bolesne 
pulsowanie. Wokół jej małego palca zacisnęła się mocno 
malutka dłoń. Palma znowu zaśmiała się głośno, tym razem 
zwracając się do matki. 
 
— Ma już imię. Słyszysz, Stokrotko. Twoja córka ma 
imię. Nazywa się Palemka. 
 
Pochyliła się do przodu, by ułożyć dziecko w jej ramio- 
nach, a one otwarły się, żeby je przyjąć. Stokrotka rozchyliła 
wilgotne wargi w uśmiechu. Ta, Która Nadaje Imiona 
Kobietom usiadła na piętach i prędko wymknęła się pod 
wiszącymi skórami. Czekał już tam na nią tłum kobiet. 
Czekały w milczeniu. 
 
— Palemka! — krzyknęła, pojmując, że imię nadało się 
samo. — Nazywa się Palemka! 
 
Odtąd zapanował już tylko śmiech i śpiewy. Jedne 
pospieszyły do miejsca nad rzeką, inne wspięły się pod górę 
do gorących niecek, jeszcze inne tłoczyły się wokół matki i 
noworodka. 
 
Palma szła między nimi bez tchu z powrotem do Miejsca 
Kobiet, gdzie warzył się napój obiecujący szczęśliwą cie- 
mność. Bolały ją piersi i śmiała się, 
 
Powiedziała głośno: 
 
— Wcale nie jestem za, stara, żeby urodzić jeszcze jedno 
dziecko. 
 

IV 
 
Podczas gdy na zalanej księżycowym światłem równinie 
trwała pełnia zwierzęcych łowów, na zalesionym przedgórzu 
działo się niewiele, na nagich skałach zaś zgoła nic. Hałaśliwe 
ż

ycie toczyło się w koronach drzew, wśród ptaków i małp, 

ale skały zdawały się zupełnie wymarłe, ponieważ ptaki albo 
, wróciły już do gniazd, albo odleciały na równinę, by dołączyć 
do ptasich społeczności gnieżdżących się przy wodopojach. 
Tylko w jednym miejscu wśród skał pojawiał się chwilami 
znak życia w postaci dwóch iskierek. Błyskały, kiedy Szym- 
pansina poruszył głową. Siedział w kucki na szerokim 
występie, gdzie dosięgnąć go mogły jedynie ptaki, chociaż 
wcale nie miały takiego zamiaru. Jego oszczep stał w zasięgu 
prawej ręki, oparty o głaz, a kościany flet leżał nieco poniżej, 
jakby nie znaczył teraz dla niego więcej niż zwykły patyk. 
Szympansina raz po raz gładził odruchowo nogę w kostce i 
rozglądał się na wszystkie strony. Nadal nie zdawał sobie 
sprawy z tego, że stoi wobec problemu, który musi rozwią- 
zać. Czuł tylko gniew i rozpacz. Instynkt podpowiadał mu, 
by przeciwdziałać im przez jedzenie. Najpierw więc przykuc- 
nął i zaczął żuć suszoną rybę, którą dostał na drogę od 
kobiet. Nie było to jednak właściwe pożywienie, lecz coś, co 
zjada się w ostateczności. Samo w sobie oznaczało, że 
jedzący nie okazał się mężczyzną. Toteż do tego, co już czuł, 
 
-'                       •           • 
doszło jeszcze poczucie upokorzenia. Ponieważ zaś jedzenie 
 
nic mu nie dało, zrezygnował z niego i wtedy poczuł się 
zagubiony. Myśliwi pociągali go i odrażali zarazem. Krzy- 
knął na cały głos: 
 
— Ludzie ryby! Dziewczyny złapią was w sieci! 
A ponieważ gniew łatwiej było znieść niż upokorzenie, 
rozmyślał o nich,; popatrując szyderczo na równinę. Na 
pewno zasadzą kwiat ognia i ułożą wokoło naszyjnik 
myśliwych. Ujrzał ich oczyma duszy z nagłą ostrością, która 
wyzwoliła nowy przypływ żalu. Zaczął jęczeć i wić się cały, 
jakby ten żal wywołał w nim fizyczny ból. Ale nie potrafił 
myśleć o niczym innym. Jego umysł raz ku nim zwrócony, 
ż

adną miarą nie chciał się przenieść gdzie indziej. Badał 

myślami ognisko, przypieczone kawałki mięsa, śmiechy i 
ś

piewy. Widział, jak Rozwścieczony Lew uderza w bębenek, 

patrzył, jak Polujący Orzeł brzdąka na trzech strunach 
swego łuku. I widział też Szympansinę, fiukającego radośnie 
na kościanym fleciku. 
 
I właśnie poczucie, że był jednocześnie i tam, i tu — 
przyjemnie tam, a tu nieprzyjemnie — przekształciło ból 

w tak bezgraniczną rozpacz, że zawył pełnym głosem, a 
siedzący w pobliżu ptak zatrzepotał skrzydłami i zakwilił 
spłoszony. Przecież widział, jak śpiewają, słyszał ich śpiew. 
 
Na łów! 
Na łów! 
Na łów, na łów, na łów! 
 
Ten Szympansina, który był tu, odwrócił głowę w lewo i 
przeszukiwał wzrokiem przeciwległy skraj równiny, las, 
przedgórze, wypatrując iskierki ognia i smugi dymu. Sięgnął 
po flet, przyłożył go do ust, ale zaraz odrzucił z powrotem na 
ziemię. Cały świat pod Kobietą Nieba rozpływał się w 
wodzie, która zebrała się w jego oczach. Słyszał, jak 
 
Najstarszy z Najstarszych śpiewa głębokim, radosnym gło- 
sem,-a on, Szympansina, wtóruje mu na flecie. Wszyscy 
 
ś

piewają, wszyscy klaszczą, wykrzykując słowa buńczucznej 

pieśni do Kobiety Nieba... 
 
Nie jesteś ani prosta, ani gorzka, 
ani nie leżysz na plecach jęcząca. 
 
O, białozada, wielkobrzucha kobieto nieba, 
Daj nam spokój! 
 
A potem znowu śpiewali... 
 
Na łów, 
 
Na łów, 
 
Na łów, na łów, na łów! 
 
Ra! Ra! Ra! Ra! Ra! 
 
Syci strawą oddawali się teraz snom i sobie nawzajem. 
Ważka, który tak niedawno był jeszcze chłopcem... Dojrzałe 
Jabłko, Piękny Ptak, Atakujący Słoń Padł Na Twarz Przed 
Antylopą... spokojna moc Najstarszego z Najstarszych... 
dwaj najstarsi, którzy nigdy się nie rozstawali... 
 
Szympansina, który był tu, wciąż jęczał i nowe łzy 
potoczyły się po jego twarzy. Szympansina, który był tam, 
wyciągnął rękę do Ważki, a Ważka odpowiedział mu 
• uśmiechem. Ale Rozwścieczony Lew chwycił pięknego 
chłopca za kostkę. Piękny Ptak podniósł się niezdarnie, zaczął 
przechadzać się krokiem Króla Szympansów, czym rozśmie- 
szył Najstarszego z Najstarszych. Szympansina tłukł pięścią 

o kolana. I naraz, jakby w jego głowie rozpętała się jakaś 
burza, jakby zadął potężny wicher, jakby wybuchnął słup 
ognia. Z samego dna przenikliwego bólu wyrwał się śpiew: 
 
— Jestem Lampart, Który Uderzył Łapą Wody! 
Był Lampartem nad Lampartami, wielkim i zwinnym, 
Lampartem ze światła księżyca i z ognia. Skradał się przez 
 
1JO 
 
puszczę, poruszając końcem wyprężonego ogona, szczerząc 
kły i ciskając z oczu błyskawice. Wyłonił się z ciemności 
przed nimi, a oni zawyli ze strachu. Padli na kolana, błagali o 
litość, rzucili się do ucieczki. Tylko Ważka klęczał żałośnie, 
zbyt przestraszony, by uciekać. Znowu stał się chłopcem 
łagodnym, delikatnym i płochliwym. Lampart nad Lampar- 
tami wziął go w zęby, a Ważka wrzeszczał ze strachu. 
Odprowadzany pełnym przerażenia wzrokiem myśliwych 
ukrytych za drzewami, Lampart porwał chłopca w cie- 
mność... 
 
Atakujący Słoń był najpotężniejszym słoniem, jakiego 
kiedykolwiek widziano. Jego stado panowało nad ogromną 
połacią równiny. Uznawali jego władzę. Był Wodzem Słoni. 
Wśród samców wyglądał jak mężczyzna wśród chłopców, 
jak Najstarszy z Najstarszych wśród kobiet. Jego głowa 
górowała nad całym stadem, uszy dawały stadu cień. Potrafił 
wyrwać kłami największe drzewo. Kiedy zatrąbił, odpowia- 
dały mu góry, a wszystko inne milczało. Jego stopy siały 
postrach wśród wszelkiego stworzenia uzbrojonego w zęby i 
pazury. Nawet Lampart Nad Lampartami, Lampart z Łapą 
Wody, krył się na odgłos jego kroków na twardej ziemi. 
Atakujący Słoń szedł przed siebie, żeby oczyścić świat. 
Doszedł do skraju puszczy. Przedarł się przez konary i na 
widok tego, co ujrzał, cisnął z oczu płomienie. Oto myśliwi, 
mali ludzie; oto ci, którzy zabili — bo wzrok Atakującego • 
Słonia zatrzymał się na odrąbanych nogach jego samicy 
leżących przy ognisku. Zatrąbił, odpowiedziały mu góry, i 
ruszył, tratując pod sobą drzewa, miażdżąc głazy. Najstarszy 
z Najstarszych wydał okrzyk przerażenia i wspiął się na 
drzewo, lecz Atakujący Słoń wydarł drzewo z korzeniami i 
rzucił, wraz z Najstarszym, ponad górami. Potem zgniótł 
kolanami Pięknego Ptaka i Rozwścieczonego Lwa! Ważka 
leżał twarzą do ziemi, trząsł się i szlochał. Atakujący Słoń 
zostawił go. sobie na koniec. Przycisnął jeszcze swymi 
 
111 
 
dębowymi kolanami Świetlika i Rozjuszonego Nosorożca, 
jeszcze klęknął na ostatnim z myśliwych, na mężczyźnie ż 

 
blizną na nodze i z kościanym fletem w ręce! Z ust mężczyzny, 
buchnęła krew... 
 
Szympansina, który był tutaj, zerwał się na nogi i 
wrzasnął jak smagnięty wiązką kolczastych gałęzi. A potem 
spadał, spadał ciągle w dół, trąc i obijając się o głazy. 
Wczepiał się rękami w skałę i czuł, jak zdziera mu skórę. 
Wreszcie jego stopy znalazły oparcie i zatrzymał się z twarzą 
przyciśniętą bokiem do kamienia. Wokół niego i nad nim 
krążyło rozwrzeszczane ptactwo. 
 
Ptaki odlatywały jeden po drugim i w końcu został sam 
wśród skał, w ciszy i mlecznej poświacie. Oblizał pokaleczo- 
ne palce i obejrzał ciemną krew na kolanach. Niżej, w 
krzakach, leżał jego oszczep i kościany flet, które strącił 
jakimś mimowolnym ruchem. Zsunął się w dół, zatknął flet 
za pas, lewą dłonią chwycił oszczep. Czekał, rozglądając się, 
wodząc wzrokiem nad lasem i wyżyną. Kobieta Nieba 
siedziała na samym wierzchołku swojego drzewa. I nagle 
pojął, że jego towarzysze zostali gdzieś tam, odlegli i 
obojętni. Zrozumiał, że jest rzeczą zdaną na samą siebie, 
Szympansina, Który Jest Tu. Uczucie to wezbrało w jego 
brzuchu jakby był nim brzemienny i przebrało miarę. 
Podniósł głos i zawył, nie jak Człowiek Lampart, lecz jak 
pies. Nie obawiał się już niebezpieczeństwa, otrząsnął łzy z 
twarzy. Zawył raz jeszcze i jeszcze raz; skała przedrzeźniała 
go kamiennym pogłosem. Uderzył się pięścią w głowę i nic 
nie poczuł. I nawet ptaki przyjęły w końcu jego ból, nie 
komentując go ani skrzydłami, ani skrzekiem. Poruszyły się 
tylko nieznacznie w gniazdach na dźwięk psiego .'skowytu, 
któremu odpowiedziały skalne ściany. 
 
Wreszcie nie miał już siły wyć. Skomlał i skomlenie 
unosiło się na powierzchni bólu, który pozostał równie 
głęboki jak przedtem. A potem narodziło się coś zupełnie 
 
112 
 
nowego, uczucia ułożyły się w całkiem jasne posłanie. Dały 
mu poczucie wiedzy, pewność. Zaczął biec niezdarnie wzdłuż 
skalnej ściany: biegnąc skowyczał. 
— Ma! Ma! 
 
V 
 
Kobieta Nieba zsunęła się do połowy wysokości swojego 
drzewa, lecz jej silny blask nadal sprawiał, że należało do niej 
całe niebo, oprócz jednej zimnej plamy nad górami, w 
miejscu, gdzie kiedyś zaszło słońce. Szympansina zwolnił 

nieco. Biegł teraz truchtem, pojękując od czasu do czasu, 
przypominał sobie bowiem rzeczy, które go powstrzymały. 
Po pierwsze, kiedy Kobieta Nieba jest brzemienna, dzieci idą 
do szałasów i nie wychodzą aż do rana, podczas gdy 
dziewczęta i matki pochłonięte są jakimiś niepojętymi 
sprawami. Przypomniał sobie również, że nie ma matki, 
ponieważ umarła — oczywiście przypadkiem, jak to się 
często przydarza tym przerażającym, tajemniczym stworze- 
niom. Wcale się tym nie przejął, bo nie przejmował się nigdy. 
Teraz jednak poczuł jej brak, chociaż nie wiedział, jak 
mogłaby złagodzić jego ból. Nie miał też własnej kobiety, co 
było raczej niezwykłe, chociaż zdarzało się, a myśliwi, którzy 
nie mieli kobiet, uznawali to za pomyślność losu, jeżeli w 
ogóle o tym myśleli. Mimo to biegł właśnie w kierunku 
kobiet, bo w trudnej sytuacji, w jakiej się znalazł, coś 
ciągnęło go właśnie tam. A kiedy przyzwyczaił się do bólu na 
tyle, że odczuwał go jak rzecz nabytą, jak ranę, zaczął się 
mieć na baczności, niczym człowiek podchodzący do legowi- 
ska dzikiego zwierza. Ciągnął za sobą swój cień, a chroma 
stopa wcale mu nie przeszkadzała, co także było dość 
niezwykłe, ale miało swoją przyczynę, ^iegł bowiem u 
 
113 
 
podnóża skał, które wznosiły się warstwami od jeg.o lewej 
strony ku prawej. Pochyłość sprawiała, że prawa stopa 
opierała się wyżej, wbrew słabości. -I również dzięki temu 
biegł wciąż przed siebie w niewytłumaczalny sposób pchany 
ku miejscu, gdzie coraz mniej chciał się znaleźć. 
 
Dostrzegł w końcu obłok pary nad Gorącymi Źródłami. 
Zwolnił i zaczął iść skulony, znowu utykając. Zbliżał się do 
rzeki i do otwartej przestrzeni, gdzie zazwyczaj bawiły się 
dzieci. Wszędzie panował spokój i cisza. Podszedł bliżej, tak 
blisko, że słyszał plusk wody. 
 
W jednym z szałasów zakwiliło niemowlę, w innym 
zakaszlał starzec. Szympansina zatrzymał się, pochylił nad 
zbielałą ziemią i ciarki przebiegły mu przez skórę. Zwilżył 
wargi, powoli rozejrzał się dokoła, zatrzymał wzrok na 
drzewach otaczających Miejsce Kobiet i cofnął się. Zrobił 
kilka kroków z powrotem w kierunku bezpiecznej równiny i 
przystanął. Naraz, zupełnie bez powodu, przypomniał sobie 
 
Tę, Która Nadaje Imiona Kobietom i przeszedł go nowy 
dreszcz. 
 
Opary nad Gorącymi Źródłami wyglądały inaczej. Zmia- 
na nastąpiła jednak, zanim ją zauważył. Było w nich coś 
nowego już wtedy, gdy przebiegał otwartą przestrzeń, 

chociaż wówczas tego nie widział. Kobieta Nieba oświetlała i 
prześwietlała opary swym blaskiem, ponieważ oświetlała 
wszystko. A mimo to światło biło też z dołu, jakby poniżej 
płonęło ognisko, rozniecone, chociaż to niemożliwe, na 
wodzie. I od tej strony obłok miał barwę bladoróżową, jak 
od jakiegoś miejscowego zachodu słońca, tak nieznacznie 
różową, że oko nie było w stanie zatrzymać się na niej, bo 
dostrzegało ją jedynie przez ułamek sekundy, a potem 
musiało poczekać, aż różowość przypłynie ponownie. Teraz 
— jakby jego słuch podążył za wzrokiem między niecki — 
Szympansina usłyszał jakiś słaby odgłos, wysoki i złożony. 
Ale puścił go mimo uszu, ponieważ był równie nieprawdo- 
 
114 
 
podobny jak ognisko. Wysunął jedną nogę do tyłu i podniósł 
oszczep na wysokość ramienia. Ruszył naprzód krokiem 
myśliwego. Przełknął ślinę i rzucił się pod górę do pierwszej nie- 
cki, tam gdzie uwięzła biała Kobieta Nieba. Wspinał się bezgłoś- 
nie. Spotykał Kobietę Nieba, tańczącą w bieli w każdej 
kolejnej niecce. Biegł coraz szybciej od niecki do niecki, aż 
dotarł na otwarty plac przed Legowiskiem Lampartów. 
Wtedy oblało go różowe światło ogniska i jego twarz 
zadrżała. 
 
Skóra lamparta chroniąca wejście przed profanacją, 
leżała na kamieniu u jego stóp, a odgłos, który przed chwilą 
uznał za nieprawdopodobny, okazał się śmiechem kobiet. 
Skoczył do wejścia i włosy zjeżyły mu się na głowie, jakby 
stanął oko w oko z nosorożcem w rui. 
 
Ognisko płonęło na ziemi pośrodku pustej niecki, a 
wokół niego roiło się od kobiet — leżących, siedzących, 
rozpartych. W pierwszej chwili jego spojrzenie — spojrzenie, 
które objęło całą scenę jak blask błyskawicy — padło na 
dwie dziewczyny, jeszcze dzieci, trzymające oburącz czaszki 
lampartów przy ustach. Jazgot, piski, paplanina i krzyki 
wznosiły się nad ogniskiem huczniejsze niż płomienie. Na 
wprost niego, oparta o mniejszą, wewnętrzną nieckę, gdzie 
składano czaszki lampartów, stała Ta, Która Nadaje Imiona 
Kobietom, Nazywająca, Ta, Której Serce Pełne Jest Imion. 
W prawej ręce trzymała czaszkę. Trzymała ją za kły i z 
czaszki wyciekał płyn. Stała przechylona do tyłu, podpiera- 
jąc się lewą ręką. Śmiała się, a w jej oczach spoza splątanych 
włosów migotały języki ognia. Spostrzegła go i wy buchnęła 
jeszcze głośniejszym śmiechem. Podniosła czaszkę i kobie- 
cym ruchem cisnęła w jego stronę. Czaszka wyleciała z niecki 
ukosem i chybiła go o długość ludzkiego cienia. Szympansi- 
na krzyknął, po części z wściekłości, po części z przerażenia. 
 

— Nie! 
 
Ale teraz wszystkie twarze zwróciły się w jego stronę, 
 
115 
 
rozświetlone płomieniami, pobielone księżycową poświatą, 
twarze o roziskrzonych oczach, białych zębach błyszczących 
spoza potarganych włosów. Podniosła się nowa fala pisków, 
ś

miechu, urywanych słów. 

— Mężczyzna! Mężczyzna! 
 
Zaczęły przepychać się jedna przez drugą, rozpryskując 
cuchnący płyn z czaszek na ognisko, które sypnęło iskrami, 
zasyczało, w końcu zgasło. Z wrzawy wyłoniły się twarze i 
ręce, które się w niego wczepiły. Próbował odstraszyć je 
oszczepem, ale szybko go opuścił, zachwiał się i rzucił do 
ucieczki. Znalazł się o krok od wrzącej wody i ledwo zdołał ją 
wyminąć. Zbiegł do następnej niecki, ale tam też zastał 
rozchichotane białe twarze, więc zawrócił. Wpadł w masę 
miękkich ciał i nie mógł się przez nią przebić. Otoczył go 
zgiełk i twarde ramiona, oplatające mocno jak rzemienie 
boli. Twarze skrzeczały do niego i do siebie nawzajem. Znikł 
gdzieś jego pas i przepaska, jakby postanowiły zniknąć z 
własnej woli. Przyginano go do ziemi, gdzie też czekało pełno 
miękkich ciał. Wykręcał od nich biodra z nienawiścią i 
przerażeniem, ale ich ręce były sprytne, bardzo sprytne i 
okrutne, bardzo przebiegłe. Usłyszał własny krzyk bólu 
wznoszący się wysoko, coraz wyżej ponad ogólną wrzawę. 
— Uuuuuuuu! 
 
Krzyk szybował w górę, odrywając się od bólu, który 
został w dole, między nogami, i kazał mu zesztywnieć 
pomiędzy miękkimi ciałami, w miękkiej wilgoci, najeżonej 
okrucieństwem zębów. Jedną połową ciała próbował uwol- 
nić się od tortury zębów i ciężaru przyciskających go do 
ziemi miękkich ramion; druga połowa wiła się w konwulsyj- 
nych drgawkach, jak zwierzę ranione w grzbiet. A potem on i 
jakaś ona weszli w to okropne miejsce, krzyknęli jednocześ- 
nie i drobne zęby spotkały się w jego uchu. Ale zęby mogły 
czekać także w środku, w tym mokrym miejscu, były tam na 
pewno, więc z chwilą gdy jedna połowa ciała wymusiła swoją 
 
116 
 
wolę, natychmiast szarpnął się ną.wolność. Wtedy uścisk 
ramion na moment zelżał, ale zaraz oplotły go nowe.. 
 
— Ja! Ja! Ja!                           .    > 
Piski, śmiechy, bełkot i bezlitosna zręczność dłoni. 

 
— Uuuuuuuu! 
 
Nie było innego wyjścia jak tylko ulec raz jeszcze 
przymusowi wilgotnego ciała i przejść przez to miejsce pełne 
ciemności. A potem leżał, z hukiem w uszach, wśród białych 
kobiet rozciągniętych na kamieniach, między śmiejącymi się 
i czkającymi dziewczętami. Czuł krew cieknącą po szyi, czuł 
jej smak w ustach. Zewsząd otaczał go kobiecy zapach, 
oblepiał mu skórę, przesiąkła nim broda i zarost pod nosem. 
Usiłował podnieść się, ale wciąż przytrzymywano go za 
ramiona. Dostrzegł zbliżającą się do twarzy białą czaszkę 
lamparta, odwróconą tyłem. Wykręcił głowę od smrodliwej 
zawartości. Siłą przytknięto mu ją do ust, zacisnął więc zęby i 
wargi. Ale jakaś ręka przesunęła się nad jego czołem i 
dwoma palcami ścisnęła mu nos. Musiał otworzyć usta, 
łapiąc powietrze. Poprzez dzwonienie w uszach słyszał ich 
ś

miech i wtedy wlano mu do gardła odrażający płyn. 

Przełknął, zakrztusił się i szarpnął w twardym uścisku 
ramion, ale płyn polał się znowu, więcej i jeszcze więcej, aż 
zabrakło mu tchu w piersiach i nagły skurcz płuc wyrzucił z 
niego fontannę cieczy, której już nie mógł pomieścić. Opadł 
plecami na skałę, zemdlony w uścisku ramion, wśród 
ś

miechów, paplaniny, pocałunków, ugryzień i pieszczot. 

Czyjaś ręka wycierała mu twarz włosami. 
 
Zapadła cisza, jeśli nie liczyć dzwonienia w uszach. 
Odbiło mu się, podobnie jak przed chwilą dziewczynie, i 
otworzył oczy. Jakaś postać zbliżała się do niego spomiędzy 
skał, oświetlona z boku przez Kobietę Nieba. Szła kołyszą- 
cym się krokiem, szeleszcząc długą spódniczką z traw i 
muszelkami drżącymi na piersiach. Płynność kroku zakłóci- 
ło nieznaczne potknięcie,-ale postać nadal zbliżała się do 
 
117 
 
niego. Opadające włosy zakrywały połowę jej twarzy i 
wplątywały się w naszyjnik z muszelek. Śmiała się bezgłoś- 
nie, oczy miała ciemne, spojrzenie przejmujące do szpiku 
kości. Podeszła całkiem blisko, a przytrzymujące go Kobiety 
wciąż chichotały, jakby rozbawione żartem, który ma trwać 
bez końca. Osuwała się na kolana między jego stopami. 
Uklękła, ciągle uśmiechnięta, i podparłszy się lewą ręką 
pochyliła się nad nim. Jej włosy opadły na jego udo. 
Krzyknął: 
 
— Nie!                     • ." ! • • 
Chichot przeszedł we wrzaskliwy śmiech, ramiona wzmoc- 
niły uścisk. Jej prawa rę-ka wyskoczyła do przodu, jak 
 

wąż. 
 
— Uuuuuuuu! 
 
A kiedy już opadł z krzykiem na skałę między podtrzy- 
mujące go ramiona, coś się wydarzyło — i to wcale nie 
między jego nogami. Smrodliwy napój zagrzał się w jego 
brzucl.  Szympansina czuł, jak promieniuje rosnącym ża- 
rem, który wybuchł nagłym jęzorem ognia sięgającym 
niemal do mózgu. Pojawiła się kolejna odwrócona tyłem 
lamparcia czaszka, przywarła do jego ust, ręka zacisnęła mu 
nos. Łykał raz za razem, potem znowu wyrzucił z siebie 
fontannę. Ogień raz jeszcze strzelił w górę, tym razem gorący 
płomień wypełnił całe wnętrze jego głowy. Raptem Szym- 
pansina uświadomił sobie, że nigdy dotąd nie dostrzegł, jak 
piękna jest Ta, Która Nadaje Imiona Kobietom, jak niezwy- 
kły i podniecający jest jej zapach, jak białe i młode jej ciało, 
jak zręczne i zniewalające jej dłonie. Kobiety zwalniały 
uścisk ramion wciąż śmiejąc się, i Szympansina usłyszał także 
własny śmiech wtórujący im, w miarę jak płomień obejmo- 
wał i rozpalał wszystkie jego członki od głowy w dół, i 
radośnie, podniecająco między udami. Ona też odsunęła się 
od niego, ale wtedy on, śmiejąc się, chwycił jej dłoń i 
przyciągnął z powrotem. Łagodnie uwolniła rękę, a potem 
 
118 
 
skinęła za siebie. Znowu pojawiła się czaszka. Potrząsnął 
głową, ona jednak nie przyjęła odmowy. Pochyliła nad nim 
gładką twarz o ogromnych oczach, zabulgotała śmiechem 
głębszym niż śmiech dziewcząt i powiedziała: 
 
— Pij, Lamparciku! 
 
Zabrzmiało to tak zabawnie i łagodnie, że nie mógł jej nie 
zadowolić. Przełknął więc raz i jeszcze raz, aż się w końcu 
zakrztusił. Śmieli się obydwoje, a potem wzięła go za rękę i 
pociągnęła za sobą. Szedł za nią rozpalony, a cały świat 
krążył wokół niego. Nawet kiedy zorientował się, dokąd go 
prowadzi, nie odczuł żadnego strachu. Miał wrażenie, że 
jakiś głęboki wąwóz oddzielał go od obawy przed Miejscem 
Kobiet. Zatoczyła się lekko na niego, a on w sposób zupełnie 
naturalny, objął ją w talii. Roześmiała się, i on pomyślał, że to 
zataczanie tak ją rozbawiło. Dotarli do zasłony ze skór 
przetykanej okropnymi muszlami. Krzyknął i uderzył w nie 
pięścią. Odchyliła zasłonę, a on przeszedł po omacku na 
drugą stronę. Weszła za nim i odwróciła go do siebie. 
Zbliżyła się, jej śmiech zaszemrał jak strumyk. Nie widział 
nic oprócz połyskliwej powierzchni rzeki i Tej, Która Nadaje 
Imiona Kobietom. Była młoda i bardzo piękna na tle wody. 

Przylgnęła do niego ciasno. Pocałowała go wargami i 
językiem, jej piersi dotknęły krwi na jego torsie. Kiedy się 
odsunęła, szukał ustami jej ust, ale na próżno. Rozglądał się 
za nią, ale dostrzegł jedynie dziwny kształt tuż nad brzegiem 
rzeki, skąd dochodził ten smrodliwy — może nie aż tak 
bardzo smrodliwy — zapach. Potem ujrzał tam nagle jej 
postać. Włożyła rękę do środka, podniosła ją, przytknęła coś 
do ust i przez chwilę stała tak, pijąc. Odsunęła to coś od ust i 
wrzuciła — takim samym kobiecym gestem jak przedtem — 
do rzeki. Obróciła się i chociaż jej twarz skryta była w 
mroku, wiedział, że ona szuka go wzrokiem. Jej ciało wygięło 
się wężowym ruchem od stóp do głów, a on, wciąż nie wi- 
dząc, poczuł jej miękkość, wilgotność i ciepło. -Dostrzegł 
 
119 
 
zarys spódniczki z traw opadającej wokół jej stóp. Przestą- 
piła ją, weszła w ciemność, znikła. Znowu rozglądał się 
wkoło. 
 
— Gdzie jesteś? 
 
Jej śmiech ponownie zaszemrał cicho jak strumyczek: 
 
woda podnosi się gładko, wzbiera, tańczy sobie dzień i noc, 
po czym wydaje przejrzysty strumień życia trawom i kwia- 
tom. 
 
— Tutaj. 
 
Ukląkł. Zanurzył twarz w kobiecym zapachu jej włosów i 
szyi. Jej ciepłe dłonie gładziły go po plecach i nie było 
ż

adnych zębów, tylko ciemna, pulsująca bliskość, w którą 

zapadał się powoli. Odpłynęły wszystkie myśli i ostatni cień 
lęku. Koniec był jak początek i zmieszał się łagodnie ze snem. 
 
VI 
 
Kobieta Nieba zsunęła się w dół, zabierając ze sobą 
blask, a zmarszczki na rzece rozbłysły teraz od przeciwnej 
strony. Wśród drzew okalających Miejsce Kobiet jakiś ptak 
uderzył w swoją stałą nutę. Odezwały się grzywacze i zwykłe 
gołębie skalne. Skoczyła ryba. Światło słońca spłynęło z 
drzew i musnęło skraj zasłony ze skór, opadło w dół, odbiło 
się od wypolerowanej powierzchni koślawej ławy, prześlizg- 
nęło się po różnych przedmiotach, wiązkach roślin, naczy- 
niach z kokosowych skorup i ze skóry. Sięgnęło ziemi i 
natknęło się na stopę z blizną. Odszukało drugą stopę, 
ogrzało całą nogę aż po udo. Po drugiej stronie skórzanej 
zasłony dzień trwał już na dobre. Wtedy promienie słońca 

dotknęły twarzy. 
 
Szympansina przewrócił się na bok, plecami do światła. 
Najpierw uświadomił sobie, że wynurza się z ciemności bez 
 
120 
 
sennych marzeń; potem, że obejmuje go lekki, nieznany ból, 
jakby zbyt długo leżał na słońcu. Obcość tych doznań kazała 
mu otworzyć oczy, zanim jeszcze cokolwiek sobie przypo- 
mniał. Kiedy zaś je otworzył, musiał także otworzyć usta. 
Ujrzał bowiem przed sobą plecy, ponad wszelką wątpliwość 
kobiece, bo okryte Rozlepianymi pasmami czarnych wło- 
sów. Poderwał się i poczuł nagłe szarpnięcie bólu w głowie. 
Rozejrzał się wkoło. Skoczył na równe nogi. 
 
Ta, Która Nadaje Imiona Kobietom mruknęła, powie- 
działa coś, przewróciła się na plecy. Usiadła i odgarnęła 
włosy. Nie była ani młoda, ani piękna. Jej twarz, całe ciało i 
włosy, splątane jak krzak dzikiej róży, pokrywał brudny 
kurz. Zamrugała oczami, przyłożyła rękę do czoła i wykrzy- 
wiła się. Otworzyła oczy i rozglądała się powoli. Szympansi- 
na cofnął się i wcisnął ręce między uda, kiedy jej oczy 
przesunęły się po nim. Zatrzymała wzrok na trójnogu ze 
zwisającą skórą i zamarła, jakby spostrzegła jadowitego 
węża. Oblizała wargi i wymamrotała: 
 
— No tak, stało się. 
 
Rzuciła mu spojrzenie tak nienawistne, że wstrząsnął 
nim dreszcz. 
 
— Ty naga małpo! 
 
Stał w bezruchu, niezdolny nawet do,lęku. Spuściła oczy, 
popatrzyła po sobie i nienawiść znikła z jej twarzy. Przygryz- 
ła wargę. 
 
— Obydwoje. 
 
Podniosła się i zeszła na brzeg rzeki. Nie kołysała się jak 
palma, nie poruszała ani z wdziękiem, ani z elegancją, lecz szła 
potykając się. Wzięła z ziemi skorupę, uklękła, zaczerpnęła 
wody i zaczęła pić długo i łapczywie. Potem polewała twarz i 
ciało tak długo, aż całe ociekało wodą. 
 
Szympansina przypomniał sobie wszystko. Nagłe poczu- 
cie spustoszenia przygięło go twarzą do ziemi. Nie był nawet 
w stanie płakać. 
 

121 
 
Nagle tuż obok ujrzał je} stopy i kraniec spódniczki. 
Odezwała się łagodnie: 
 
— No dobrze. Pomyślmy teraz, co dalej. Siadaj. 
Odwrócił się, usiadł na piętach, wciąż trzymając ręce 
między udami, i wymamrotał. 
 
— Gdzie moja przepaska...? 
 
Stopy oddaliły się. Jej głos dobiegł znad rzeki: 
 
— Skąd mam wiedzieć? 
 
Rozejrzał się czujnie na boki. Widział, jak sięgnęła w głąb 
skórzanego worka na trójnogu, wyciągnęła stamtąd skorupę 
orzecha i piła z niej. Poczuł zapach płynu i wykrzywił twarz 
w grymasie obrzydzenia. Nie znajdował w sobie żadnych 
słów, więc znowu wbił oczy w ziemię. Przez jakiś czas słyszał, 
jak krzątała się na brzegu, słyszał odgłosy nacierania, mycia, 
szelest włosów. Potem stopy wróciły do niego, obmyte z 
kurzu. Usłyszał chrzęst spódniczki, która rozpostarła się na 
ziemi, gdy kobieta klękała przed nim. 
 
— No co, nie spojrzysz na mnie? 
 
Podniósł wzrok. Znowu była Tą, Która Nadaje Imiona. 
Na jej wspaniałych piersiach bielały muszelki, a włosy już nie 
opadały na twarz w nieładzie. Jego oczy wezbrały łzami. 
Wydusił z siebie jedyne słowo, jakie potrafił wyłowić spo- 
ś

ród udręczonych myśli: 

 
— Umrę. 
 
— Co takiego? Głupstwa pleciesz. Tylko kobiety umie- 
rają. 
 
Spuścił głowę. 
 
— Umrę. 
 
Poczuł jej dłoń na ramieniu. 
 
— Dzielny myśliwy miałby umierać? Możesz polec, 
owszem, polec chwalebnie. Ale umierać! Pomyśl, jak bardzo 
samotni czuliby się dzielni myśliwi, gdyby wierzyli, że 
umierają. Tego nie zniósłby żaden mężczyzna. 
 
Nieśmiało podniósł głowę. Uśmiechnęła się. Znowu była 

 
122 
 
młodsza. Miała młode oczy, które panowały nad całą jej 
twarzą. Z chaosu niepojętych tajemnic wyłoniła się jeszcze 
jedna — Ta, Która Nadaje Imiona Kobietom umie patrzeć 
na niego twarzą uśmiechniętą i smutną zarazem. 
 
Poklepała go po ramieniu i powiedziała tak, jak mówi się 
do dzieci. 
 
— No już, już. Już lepiej, prawda? 
 
Poczuł się nieco pewniej; i dlatego zakipiał w nim gniew. 
Otworzył już usta, żeby się odezwać, ale ona dostrzegła to i 
uprzedziła go. 
 
— Nie powinieneś na nas polować, kiedy Kobieta Nieba 
ma pełny brzuch. Nigdy nie wiadomo, jakie marzenia zechce 
wtedy na ciebie zesłać. 
 
Odezwał w nim się smutek dnia poprzedniego: 
 
— To nie moja wina... Odpędzili mnie od polowania. 
 
— Dlaczego? 
 
Fala smutku wezbrała. 
 
— Korzeń skręcony, gałąź skrzywiona! Atakujący Słoń 
upadł na twarz przed gazelą... 
 
Uniosła się z niecierpliwym gestem. 
 
— Masz chorą nogę. Wszyscy o tym wiedzą. 
 
— Upadłem i gazelą mnie przeskoczyła. 
Znowu przykucnęła. Zmarszczyła brwi i powiedziała z 
namysłem, jakby wcale nie było go obok. 
 
— Rozumiem. Powinieneś się znaleźć w rzece. Ale 
trudno cokolwiek przewidzieć, kiedy stopa nie jest skręco- 
na od razu przy urodzeniu... No dobrze już, dobrze, Lampar- 
cie. 
 
Podniosła się na kolana i spojrzała mu w oczy. 
 
— Nie wolno ci się bać. Przecież nie wpadłeś do rzeki. 
Popatrz! Rzeka jest tam, a ty tutaj. 
 

Wczorajszy smutek wezbrał w nim tak silnie, że przesło- 
nił i pochłonął wszystko inne. Szympansina odchylił głowę 
do tyłu, zawył i łzy trysnęły mu z oczu. 
 
123 
 
— Wołali na mnie Szympansina! 
Wtedy ona objęła go. Szlochał dalej w jej ramionach, a 
ona gładziła go po plecach. 
 
— No już, już — powtarzała. — Dobrze już, dobrze... 
I jej ramiona drżały. 
 
Łkanie powoli ustało. Ujęła w dłonie jego mokra, brodę i 
uniosła ją do góry. 
 
— Oni o tym zapomną — powiedziała. — Zobaczysz, 
mój mały Lamparcie. Mężczyźni potrafią wszystko zapo- 
mnieć. Zajmą się jakąś nową pieśnią, melodią albo powie- 
dzeniem. Znajdą jakiś nowy żart... będą go w kółko 
opowiadać... albo błyszczący kamyk, dziwny kwiat czy 
wspaniałą, nową rybę... i będą się nią chwalić. I ty też... też 
zapomnisz swój sen, prawda? 
 
— Sen? Jaki sen? 
 
— Wczorajszy, to całe nocne zamieszanie. Zesłała je 
Kobieta Nieba. Sen o Legowisku... 
Spuścił posępny wzrok. 
 
— Nie zapomnę. 
 
— Ależ tak, zapomnisz! 
 
Zerknął na nią ukradkiem i zaraz na powrót opuścił 
oczy. 
 
— Za dużo pieśni... za dużo liści w puszczy... za dużo 
słów jak pył... nigdy nie uwierzą... nigdy. Oni nie potrafią. — 
Przysunęła twarz bliżej i ciągnęła z przejęciem: 
 
— Posłuchaj Szym... Słuchaj, Atakujący Słoniu. Lam- 
party w to nie uwierzą. Sam przecież powiedziałeś. 
 
— No to co? 
 
— A ty, czyż.nie jesteś Lampartem? 
. 7=- Chyba jestem. 
 
— W takim razie — stwierdziła Ta, Która Nadaje 

Imiona Kobietom — ty też nie możesz w to uwierzyć. 
.Zamyślił się. Zapadło długie milczenie. 
Usiadła z podwiniętymi nogami, podpierając się dłonią, i 
 
124 
 
patrzyła w piasek. Palcem drugiej ręki kreśliła na nim jakieś 
znaki. 
 
— W każdym razie —" odezwała się w końcu — na 
twoim miejscu nie mówiłabym nikomu o tym śnie. Zwłaszcza 
Polującemu Orłowi i Świetlikowi. Bo widzisz, Polujący 
Orzeł i Wiśnia, Świetlik i Rybka... 
 
— Jak to? Wiśnia? I Rybka? 
Znowu zapadło milczenie. 
 
— No, tak — przerwała je. wreszcie. — Rozumiem. 
Z jego zmąconych myśli zaczął wyłaniać się coraz 
 
wyraźniejszy obraz. A więc to był sen. Dzięki niemu ujrzał 
 
naraz całe okrucieństwo Lampartów. 
 
— Klik. 
 
— Co takiego? 
 
— Klik. Moja noga tak klika. 
 
Podniósł na nią oczy, być może w oczekiwaniu na 
pocieszenie. Ale ona patrzyła w bok, na pełny worek 
zwisający z trójnogu. Znowu uśmiechnęła się krzywo. Wy- 
powiedziała słowa, które nic nie znaczyły: 
 
— A ja klikam w środku. Ale nie można przejrzeć myśli 
dziecka. 
 
Spojrzała na niego, potem na swoją dłoń rozpostartą na 
ziemi. 
 
— Kiedy będę miała dziecko... 
 
— A co ja mam z tym wspólnego? 
 
— Nic, zupełnie nic. Oczywiście, że nic. Kobieta Nieba 
robi to sama. Tylko że ja nie miałam dziecka, odkąd mojego 
Lamparta zabiło słońce. Dziwne, prawda? Więc teraz, 
 
kiedy... 

 
Próbował zrozumieć, o co jej chodzi. 
 
— Kiedy co? 
 
Wyprostowała się i przesunęła ręką po czole. 
 
— Bo widzisz, ja także miewam sny. Z tym, że one nic 
nie znaczą. Nic a nic. Co nam grozi? Kobieta Nieba jest... 
 
125 
 
Nie wiadomo, czym ona jest, i nie wiadomo, czym my 
jesteśmy, oprócz tego, że jesteśmy inne niż wszystko. 
Posłuchaj, Atakujący Słoniu... ten sen... twój sen... 
 
— Tak? 
 
Zauważył, że jej skóra zmienia kolor, że pokrywa się 
rumieńcem, nad piersiami, na szyi i na policzkach. 
 
— Kiedy cię tu przyprowadziłam, to nie... to nie było ci 
ź

le, co? Powiedz. 

 
Przypomniał sobie miejsce, gdzie nie było zębów, i 
ciemność, w której znikał lęk. 
 
— Nie, nie, nie. 
 
Silny rumieniec rozpalił jej policzki i znikł. 
 
— No bo... mógłbyś... to znaczy mógłbyś, Atakujący 
Słoniu... mógłbyś zostać moim Lampartem. Kiedy wrócisz z 
polowania, możesz przyjść do chaty i... oczywiście, jeżeli 
chcesz. 
 
Pomyślał o Lampartach, o tym, jak bali się Tej, Która 
Nadaje Imiona Kobietom. Przepełniająca go dotąd rozpacz 
ustąpiła nagle miejsca uczuciu bezgranicznej lekkości. Ode- 
zwał się burkliwie, żeby nie ujawnić nowego uniesienia: 
 
— Jeżeli ty chcesz... 
 
Rumieniec odpłynął z jej twarzy. Uklękła, pochyliła się 
do przodu i powiedziała z pełną godności powagą: 
 
— Atakujący Słoniu, możesz potrzeć ze mną nos. 
 
Gdzieś spoza skórzanej zasłony dobiegł dziewczęcy 
krzyk: 

 
— Palmo! Palmo! Ach, Palmo! 
Ta, Która Nadaje Imiona Kobietom poderwała się na 
nogi i szybko ruszyła na zewnątrz. 
 
— Nie wychodź! 
 
— Palmo! 
 
— O co chodzi? Co się stało? 
 
 
 
 
— Wracają, Palmo! Lamparty wracają! Co najmniej o 
jeden dzień za wcześnie. Och, Palmo!, 
 
Ta, Która Nadaje Imiona Kobietom stała w milczeniu, 
przyciskając dłonie do policzków. Spojrzała szybko na 
Szympansinę i natychmiast opuściła ręce. 
 
— Słuchaj, Płotko. Biegnij i powiedz dziewczynom. 
Trzeba wszystko dokładnie posprzątać... 
 
— Już sprzątamy! 
 
Ta, Która Nadaje Imiona Kobietom krzyknęła za nią raz 
jeszcze: 
 
— Pamiętaj, wszystko! Żeby nie było śladu. 
Szympansina zaczął kręcić się w kółko. Przeszukiwał 
ziemię. 
 
— Moja przepaska! Gdzie jest moja przepaska!? 
 
— Skąd mam wiedzieć! Chyba tam na górze, przy 
nieckach. 
 
— Ale ja przecież nie mogę... 
 
— Musisz... musisz iść. 
 
— Jak? Dokąd? 
 
— Och...! 
 
— Goły? 
 
— Zaczekaj. Zobaczę, gdzie oni są. 
 

Schyliła się pospiesznie między zasłonami, przemknęła 
pod drzewami i szybko wspięła się między niecki. Przepaska 
unosiła się na powierzchni pierwszego koryta. Wyłowiła ją, 
potem spojrzała w dół na dolinę, przesłaniając oczy dłonią. 
Lamparty były bliżej, niż mówiła Płotka. Jeżeli potrafiłaby 
dopuścić myśl, że jej słuch zachował dziewczęcą czujność, to 
mogłaby uwierzyć, że słyszy ich pieśń. W każdym razie 
widziała, jak idą jeden za drugim i jak co parę kroków 
podnoszą do góry swoje kije. 
 
Ra! Ra! Ra! — powiedziała do siebie z goryczą. — •Ra! 
Ra! Ra! 
 
Zmrużyła oczy w słońcu i dokładnie osłoniła je dłonią. 
 
127 
 
Zauważyła, że dwóch myśliwych niesie między sobą tyczkę. 
Z tyczki zwisał jakiś ciężar. Przez chwiłę szacowała wzro- 
kiem jego rozmiary i barwę... 
 
O niezmienna Kobieto Nieba! Jeszcze jeden lampart! 
Doprawdy, tego już za wiele! 
 
Zeszła szybko do Miejsca Kobiet i rzuciła mu przepaskę. 
 
— Włóż to i idź. 
 
— Dokąd? Jak? 
 
Zaczęła bić się pięściami po głowie. 
 
— Czy mało mam innych zmartwień? Idź stąd! Skocz do 
rzeki... przejdź na drugi brzeg, potem w górę, przez las... 
 
— No dobrze... idę już... idę... 
 
— I wybij sobie z głowy, że będę znosić mężczyznę, 
który pęta mi się tu pod nogami cały... 
 
Zanurzył się w rzece, trzymając przepaskę w ręce. Brodził 
przez płytką wodę, trzęsąc się cały. Obejrzał się i zobaczył ją 
obok trójnogu, ze skorupą orzecha przy ustach. Zaraz 
jednak musiał zająć się gęstwiną zarośli i zwisających gałęzi. 
Wyszedł z mułu na brzeg, zatrzymał się pod drzewami i 
ubrał. Kiedy już poczuł się bezpieczny, ruszył swobodnym 
krokiem przez las, aż dotarł do skał. Wyszedł nad osadę, z 
ukosa, obok oparów wiszących nad Gorącym Źródłem, i 
okrążył ją schodząc z drugiej strony. Widział już teraz 
Lampartów, którzy zbliżali się do placu idąc gęsiego; 

 
Dziewczęta i kobiety wybiegały tanecznie do przodu, obej- 
mowały swoich mężczyzn, przybierały ich kwiatami. Tań- 
czyły też dzieci, klaszcząc w dłonie i rzucając kwiaty: 
 
Mężczyźni śpiewali i wymachiwali oszczepami, a jakiś 
wiekowy Lampart wyszedł na próg chaty i wsparty na 
oszczepie kiwał głową i uśmiechał się bezzębnymi ustami; 
 
Ceremonia powitania nieomal przyćmiewała blask słońca. 
Szympansina ześlizgnął się ze zbocza, okrążył pochód, aż 
znalazł się w jego ogonie, tuż za Pięknym Ptakiem. Lamparci 
łap, przytwierdzony do żerdzi łapami, zwisał łbem na dół i 
 
ociekał krwią. Piękny Ptak odwrócił do tyłu uśmiechniętą 
twarz, dostrzegł Szympansinę i objął go ramieniem. 
 
— Gdzie się podziewał Atakujący Słoń? Odnaleźliśmy 
na nowo trop! Zabiliśmy twojego potężnego lamparta. 
Ś

piewaliśmy nad ognistym kwiatem, ale zabrakło Atakują- 

cego Słonia i zabrakło fletu. Wszyscy, głośno płakali. 
 
Obejrzał się też Świetlik, który obejmował za szyję swoją 
dziewczynę. 
 
— Gdzie podziewa się Pieśń Wiatru? Pogrążyliśmy się w 
deszczowej chmurze! 
 
"; Ważka zbliżył się nieśmiało, podał Szympansinie rękę i 
wtedy Szympansina wybuchnął płaczem. 
 
Nagle zapadła cisza. Szympansina podniósł załzawione 
oczy i zobaczył to, na co wszyscy patrzyli. Od strony Miejsca 
Kobiet szła przez plac Ta, Która Nadaje Imiona Kobietom, 
Nazywająca, Ta, Której Serce Pełne Jest Imion. Kołysała się 
niczym palma. Białe muszelki szemrały z cicha na jej szyi, 
wokół kostek i przegubów rąk. Długie czarne włosy spływały 
gładko i skromnie na jej piersi, szeleściła spódniczką z traw.' 
Cofnęła jedną stopę i rozkrzyżowała ramiona, ugięła nogi w 
kolanach i pochyliła lekko głowę. Wyprostowała się i 
założyła ramiona na piersiach. Uśmiechnęła się ze słody- 
czą. 
 
— Witajcie, potężne Lamparty! Jestże-li zwinniejsze, 
bardziej groźne stado, potężniejsza duma? Witajże, mój 
Lamparcie, Atakujący Słoniu, który masz wstęp do mojej 
 
chaty, kiedy wola. 
 
Oszołomiony Szympansina usłyszał okrzyk i naraz cisnę- 

ły się wokół niego wszystkie Lamparty, obsypały mu twarz 
kwiaty, a Polujący Orzeł wycisnął na niej pocałunek. 
 
Kobieta przemówiła znowu: 
 
— Gdzie przebywałeś. Atakujący Słoniu? Noce były 
 
długie i samotne. 
 
Jego ciałem zawładnęła rozkosz bijąca od lędźwi. Wziął 
 
5 — Bóg Skorpion 
 
129 
 
oszczep od Ważki, podniósł go w górę i tupnął w ziemię 
zdrową stopą. Z gardła wyrwała się pieśń: 
 
— Jestem Łapa Wodna! Jestem Raniony Lampart! 
 
Polujący Orzeł i Rozwścieczony Lew przyginali go ku 
ziemi. Ukląkł. Najstarszy z Najstarszych uniósł swój 
oszczep, a potem dotknął nim ramienia Szympansiny. 
 
Łapa Wodna! Raniony Lampart! 
 
Wstrząsnęło nim łkanie tak gwałtowne, że nawet kiedy 
podniósł się z klęczek, nie widział Tej, Która Nadaje Imiona 
Kobietom, chociaż słyszał jej głos. 
 
— Idźcie więc do swojej kryjówki, Lamparty. Zabierzcie 
ze sobą okrutną lamparcią siłę, a tymczasem my. Kobiety, 
będziemy drżeć z trwogi i zachwytu, pokornie przygotowu- 
jąc dla was ucztę z pożywnej zupy z termitów, suszonej ryby, 
korzeni, owoców i czystej zimnej wody. 
 
— Ra! Ra! Ra! 
 
Tak więc wszystko skończyło się szczęśliwie i wszystkie 
zmiany wyszły wszystkim na dobre. Góra wybuchła dopiero 
ponad sto tysięcy lat później i chociaż erupcja pochłonęła 
uzdrowisko powstałe wokół Gorących Źródeł, nie miało to 
większego znaczenia, ponieważ do tego czasu było już dość 
ludzi w wielu innych miejscach. 
 
 
 
 
l. DZIESIĄTY CUD ŚWIATA 
 

Kotara oddzielająca loggię od reszty willi nie była w 
stanie stłumić głosu eunucha. Jego wywody o namiętności 
brzmiały ze zrozumiałych względów bezosobowo, ale i 
bosko. Pieśń wiła się i wzbijała wysoko, uderzała w najwyż- 
sze tony, wyobrażając ogrom ludzkiej udręki, łamała się w 
kontrolowanym drżeniu i opadała w łagodnych synkopach 
dla złapania oddechu. Młodzieniec oparty o jedną z kolumn 
loggi przez cały czas rytmicznie kiwał głową. Marszczył 
czoło na tyle, na ile pozwalał mu młody wiek, a jego powieki 
nie były zaciśnięte, lecz opadłe, jakby stanowiły dlań męczący 
i nieznośny ciężar. Za jego plecami, w dole, rozciągał się 
ogród skąpany w blasku zachodzącego słońca. Mimo że 
postać młodzieńca tonęła w jaskrawej poświacie, równie 
bezosobowej jak głos eunucha, dało się zauważyć, że prezen- 
tuje się wspaniale: wysoki, rudowłosy i subtelny. Jego wargi 
zadrżały i wydobyło się spoza nich westchnienie. 
 
Starzec rozparty wygodnie obok sąsiedniej kolumny 
podniósł głowę znad papierów. 
 
— Tak, Mamiliusie? 
 
Mamilius drgnął pod togą, ale nie otworzył oczu. Starzec 
przyglądał mu się przez chwilę. Trudno było odczytać, co 
maluje się na jego twarzy, ponieważ blask słońca odbijający 
się od kamiennej posadzki oświetlał go od dołu, skracając 
nos i nadając ustom wyraz sztucznie łaskawy, który mógł 
kryć uśmiech pełen niepokoju. Starzec odezwał się nieco 
głośniej: 
 
133 
 
— Niech zaśpiewa raz jeszcze. 
 
Trzy dźwięki harfy: tonika, subdominanta i dominanta 
 
— fundamenty wszechświata. Głos wznosił się z nieobecną i 
beznamiętną pewnością, a słońce chyliło się ku zachodowi. 
Mamilius skrzywił się, starzec machnął lewą dłonią i głos 
urwał się, jakby go ktoś wyłączył. 
 
— No, powiedz wreszcie, o co chodzi? 
 
Mamilius otworzył oczy. Odwrócił głowę i spojrzał w 
dół, na ogrody, na porośnięte murawą i obrysowane cieniem 
cisów, cyprysów i jałowców płaszczyzny tarasów. Wreszcie 
jego apatyczny wzrok zatrzymał się na ostatniej płaszczyźnie 
 
— rozmigotanej powierzchni morza. 
 

— I tak nie zrozumiesz. 
 
Starzec skrzyżował na podnóżku obute w sandały stopy i 
odchylił się do tyłu. Złączył koniuszki palców obu dłoni i na 
jednym z palców błysnął pierścień z ametystem. Światło 
zachodzącego słońca zabarwiło jego togę bardziej okazale 
niż potrafili barwić Syryjczycy, a szeroki purpurowy jej skraj 
zdawał się być czarny. 
 
— Moim zadaniem jest rozumieć. Jestem w końcu 
twoim dziadkiem, mimo że nie pochodzisz z głównego pnia 
cesarskiego drzewa. Powiedz, o co chodzi? 
 
— O czas. 
 
Starzec z powagą pokiwał głową. 
 
— Czas przecieka nam przez palce jak woda. Ze zdumie- 
niem spostrzegamy, jak mało go zostało. 
 
Mamilius znowu zamknął oczy, ponownie zmarszczył 
czoło i oparty o kolumnę nadal poruszał głową z boku na 
bok. 
 
— Czas stoi w miejscu. Między jednym snem a drugim 
rozciąga się wieczność. Nie potrafię znieść długości życia. 
 
Starzec zamyślił się. Sięgnął ręką do kosza, stojącego po 
prawej stronie, wyjął jakiś papier, rzucił nań okiem i cisnął 
do kosza po lewej. Nie lada wysiłek wielu wprawnych rąk 
 
134 
 
złożył się na to, by cała jego postać tchnęła dostojeństwem 
niezwykłym nawet na tle tego ogrodu i nawet przy tym 
oświetleniu. Sztuka nadała mu wygląd doskonały, od czasz- 
ki lśniącej pod rzadkimi siwymi włosami, po wypielęgnowa- 
ne paznokcie nóg. 
 
— Miliony muszą żyć w przekonaniu, że wnuk Cesarza, 
nawet z nieprawego łoża, jest bezgranicznie szczęśliwy. 
 
— Wyczerpałem już źródła szczęśliwości. 
Cesarz wydał z siebie gwałtowny odgłos, który mógłby 
być wybuchem śmiechu, gdyby nie skończył się atakiem 
kaszlu i wytarciem nosa na sposób rzymski. Ponownie zajął 
się papierami. 
 
— Godzinę temu miałeś zamiar pomóc mi przy tych 
petycjach. 

 
— Owszem, dopóki nie zacząłem ich czytać. Czy cały 
ś

wiat potrafi już tylko zabiegać o łaski? 

 
Nad ogrodem przemknął słowik, przysiadł na ocienionej 
gałęzi cyprysa i zaklaskał niepewnie. 
 
— Więc napisz jakiś nowy wytworny wiersz. Najbar- 
dziej podobały mi się te, które miały być spisane na skorupce 
od jajka. Przemawiały do mnie jako do smakosza. 
 
— Dowiedziałem się, że ktoś to przede mną zrobił. Nie 
będę już pisał. 
 
Przez chwilę obaj milczeli, gotowi słuchać lamentu 
słowika, ale ten, jakby poczuł tremę przed zbyt dostojnym 
audytorium, zrezygnował i odfrunął. 
 
Mamilius poruszył fałdami swej togi. 
 
— Opłakiwać Itysa przez tyle lat. Cóż za żarliwy 
niedostatek inteligencji. 
 
— Popróbuj innych sztuk. 
 
— Deklamacja? Kulinaria? 
 
— Zbyt jesteś nieśmiały, by uprawiać pierwsze, a zbyt 
młody na drugie. 
 
13$ 
 
— Sądziłem, że pochwalasz moje zainteresowanie kuch- 
nią. 
 
— Mówisz, Mamiliusie, o rzeczach, których nie pojmu- 
jesz. Smakoszostwo nie jest przyjemnością właściwą młodoś- 
ci, lecz jej przywołaniem. 
 
— Ojciec Swego Państwa raczy wyrażać się niejasno. A 
ja ciągle się nudzę. 
 
— Gdyby nie twoja cudowna szczerość, przepisałbym ci 
senes. 
 
— Wypróżnienia mam rozpaczliwie regularne. 
 
— Może więc kobieta? 
 
— Mam nadzieję, że jestem na to zbyt cywilizowany. 

Tym razem Cesarz nie mógł się już powstrzymać. 
Próbował opanować grymas twarzy, ale śmiech wstrząsnął 
, całym jego ciałem. Poddał się i zaniósł śmiechem tak, że aż 
łzy trysnęły mu z oczu. Twarz wnuka pociemniała, dorównu- 
jąc barwie zachodu, po czym ściemniała jeszcze bardziej. 
 
— Czyżbym był aż tak śmieszny? 
Cesarz otarł policzki. 
 
— Przepraszam. Zastanawiam się, czy potrafisz zrozu- 
mieć, że moja nieznośna słabość do ciebie bierze się właśnie z 
twojej... Mamiliusie, jesteś tak potwornie nowoczesny, że nie 
masz odwagi cieszyć się życiem w obawie, że mógłbyś wydać 
się staroświecki. Gdybyś mógł oglądać świat moimi pełnymi 
Smutku i blaknącymi oczami! 
 
— Kłopot w tym, dziadku, że nawet nie mam ochoty 
próbować. Nic nowego pod słońcem. Wszystko zostało już 
wynalezione, wszystko napisane. Czas się zatrzymał. 
 
Cesarz wrzucił następny papier do kosza. 
 
— Czy słyszałeś kiedyś o Chinach? 
 
— Nie. 
 
— Ja usłyszałem o Chinach po raz pierwszy jakieś 
dwadzieścia lat temu. Sądziłem, że to jakaś wyspa położona 
jeszcze dalej niż Indie. Od tamtej pory docierały do mnie 
 
136 
 
tylko skąpe informacje. Czy wiesz, Mamiliusie, że Chiny to 
cesarstwo większe od naszego? 
 
— Nonsens. Naturalna sprzeczność. 
 
— Ale mimo wszystko to prawda. Czasami doznaję 
oszałamiającego uczucia, że kulę ziemską podtrzymują dwie 
dłonie —jedna jasnobrązowa, a druga, zgodnie z tym, co mi 
wiadomo, jadowicie żółta. Być może człowiek stanie w 
końcu oko w oko ze swoim od dawna zagubionym bliźnia- 
kiem, tak jak w tej komedii. 
 
— Bajki podróżników. 
 
— Usiłuję cię przekonać, jak rozległe i ciekawe jest życie. 
 
— Sugerujesz, że powinienem podjąć wyprawę? 
 

— Morzem podróżować nie sposób, a lądem albo rzeką 
zajęłoby ci to co najmniej dziesięć lat, zakładając, że pozwoli- 
liby ci Arymatejczycy. Zostań zatem w domu i zabawiaj 
starca, któremu zaczyna dokuczać samotność. 
 
— Dziękuję za pozwolenie, bym został twym błaznem. 
 
— Mój chłopcze! — powiedział Cesarz z naciskiem. — 
Jedź zatem i daj się wciągnąć w jakąś porządną, krwawą 
bitwę. 
 
— Zostawiam to twemu oficjalnemu następcy. Postu- 
mus to zaciekły przeciwnik. Oddaję mu wszystkie bitwy. 
Poza tym, walka obniża cenę życia, ja zaś uważam, że życie 
jest wystarczająco tanie. 
 
— A więc Ojciec Swego Państwa nic już nie może zrobić 
dla swego wnuka. 
 
— Znudziło mnie dłubanie w nosie. 
Cesarz spojrzał na niego z uwagą większą niż na to 
zasługiwała ta wypowiedź. 
 
— Czyżbym postąpił nierozsądnie? Uważaj, Mamiliu- 
sie. Warunkiem naszej nadzwyczajnej przyjaźni jest to, że nie 
będziesz wkładał palca między drzwi. Dłub raczej w nosie. 
Chcę, byś żył długo, nawet gdybyś miał w końcu umrzeć z 
nudów. Nie próbuj być ambitny. 
 
137 
 
 
 
 
— Nie mam ambicji na punkcie władzy. 
 
— Nadal utrzymuj więc Postumusa w takim przekona- 
niu. Pozostaw mu rządzenie. On to bardzo lubi. 
 
Mamilius spojrzał w stronę kotary, postąpił krok na- 
przód i powiedział szeptem: 
 
— Ale przecież wolałbyś, żebym to ja dziedziczył po 
tobie purpurowy szlak na todze! 
 
Cesarz pochylił się i odpowiedział pospiesznie: 
 
— Gdyby usłyszeli to jego agenci, żaden z nas nie 
przeżyłby nawet roku. Nigdy więcej nie mów takich rzeczy. 
To rozkaz. 

 
Mamilius powrócił pod swoją kolumnę, a Cesarz wziął 
do ręki następny papier, obrócił go w kierunku światła 
zachodu i odrzucił na bok. Przez jakiś czas nie odzywali się. 
Słowik, upewniwszy się co do ciemności i odosobnienia, 
wrócił na gałąź cyprysa i podjął przerwaną pieśń. W końcu 
Cesarz odezwał się cicho: 
 
— Zejdź po schodach, przejdź przez trawnik, który tak 
ładnie wyścieła tę dolinkę, idź dalej obok sadzawki aż do 
tunelu w skale. Po stu krokach znajdziesz się na portowym 
nabrzeżu. 
 
— Przecież dobrze znam okolicę. 
 
— Kiedy tam dotrzesz, zobaczysz niewiele, ale powiedz 
sobie: Jest tutaj sto statków, tysiąc domostw i dziesięć tysięcy 
ludzi osłoniętych od morza dwoma liniami nabrzeży. Każdy 
z tych ludzi oddałby uszy za to, by być nieślubnym, ale 
ulubionym wnukiem Cesarza. 
 
— Składy, tawerny, burdele. Smoła, olej, ścieki, łajno i 
pot. 
 
— Nie lubisz ludzkości. 
 
— A ty? 
 
— Akceptuję ją. 
 
— Ja zaś jej unikam. 
 
— Musimy wymóc na Postumusie, by przydzielił ci 
jakieś namiestnictwo. Na przykład Egipt. 
 
— Wolałbym Grecję, jeżeli to konieczne. 
 
— Obawiam się, że Grecja jest już zarezerwowana — 
odparł Cesarz z żalem. — Sporządzono nawet listę oczekują- 
cych. 
 
— No to niech będzie Egipt. 
 
— Część Egiptu. Jeżeli się tam udasz, Mamiliusie, to 
jedynie dla własnego dobra. Po powrocie zastaniesz tu po 
mnie najwyżej garść prochu i parę pomników. Raduj się 
zatem, choćby po to, by pocieszyć starzejącego się urzędnika 
państwowego. 
 
— A czym może mnie uszczęśliwić Egipt? Nic nowego! 

Nic nowego nawet w Afryce. 
 
Cesarz rozwinął następny zwój papieru, rzucił nań okiem, 
uśmiechnął się najpierw bezgłośnie, a potem pozwolił sobie 
na głośny wybuch śmiechu. 
 
— A jednak mam tu dla ciebie coś nowego. Dwoje 
twoich przyszłych poddanych. Radzę ci ich przyjąć. 
 
Mamilius z obojętną miną wziął petycję z rąk Cesarza, 
stanął do niego tyłem i zaczął czytać w świetle zachodzącego 
słońca. Wypuścił koniec arkusza z palców i obejrzał się przez 
ramię z uśmiechem, gdy papier zwinął się w rulon. Odwrócił 
się, spojrzeli po sobie i roześmiali się obaj — Cesarz 
radośnie, odmłodniały i zachwycony, Mamilius także od- 
młodniały, ale w swym śmiechu niepewny. 
 
— On chyba chce zagrać z Cezarem w okręty. 
Ś

miali się zatem pospołu, a nad ich głowami unosił się 

lament słowika. Cesarz uspokoił się pierwszy. Skinął w 
stronę kotary. Mamilius podszedł do niej, uchylił jedną 
połowę i przemówił chłodnym, oficjalnym tonem. 
 
— Cesarz przyjmie petentów Fanoklesa i Eufrozynę. 
Wrócił pod kolumnę i obaj kiwali teraz głowami, uśmie- 
chając się porozumiewawczo. 
 
Lecz łaski stawania przed obliczem Cesarza nie można 
było dostąpić tak łatwo, jakby był on tylko człowiekiem. Zza 
kotary wyłonił się tłusty sekretarz, przyklęknął na jedno 
kolano, na drugim zaś oparł tabliczki. Z przytupem i 
brzękiem wmaszerował na loggię żołnierz w pełnej zbroi. 
Stanął na baczność nieco z boku, za plecami Cesarza, 
obnażył miecz i trzymał go na wysokości twarzy, ostrzem do 
góry. Spoza kotary dobiegły jakieś szepty, po czym dwaj 
niewolnicy rozsunęli ją na dwie strony. Ktoś stuknął laską w 
kamienną posadzkę. 
 
— Cesarz zezwala wam zbliżyć się do niego. 
 
Przez otwór w kotarze wszedł mężczyzna, za nim kobieta 
z zawiniątkiem. Niewolnicy spuścili kotarę, a mężczyzna, 
być może oślepiony blaskiem słońca, zatrzymał się na 
moment, toteż mogli mu się dobrze przyjrzeć. Miał na sobie 
jasną tunikę i zarzucony na nią długi, zielony płaszcz. Jego 
ciemne włosy i broda były w nieładzie, potargane impetem, z 
jakim wchodził, albo jakimś zewnętrznym kaprysem pogody, 
która nie miała dostępu do samotni Cesarza. Płaszcz był 
wytarty, połatany i zakurzony. Nikt nie pielęgnował jego rąk 
i stóp. Twarz miał gruzłowatą i byle jaką; należało przyjąć, 

ż

e jest to po prostu przednia strona głowy. 

 
Kobieta, która wsunęła się za nim, skuliła się w ciemnym 
kącie, jakby tam było jej właściwe miejsce. Przypominała 
kolumnę udrapowanej tkaniny, ponieważ głowę miała owi- 
niętą zasłoną, która kryła również połowę jej twarzy. Stanęła 
bokiem do mężczyzny, pochylając głowę nad trzymanym 
zawiniątkiem. Skraj jej długiej szaty podwinął się niezna- 
cznie, ukazując sandał i dziesięć centymetrów zgrabnej 
stopy. Żołnierz stojący za mieczem nie poruszył się: jedynie 
jego oczy pobiegły ukośnie w tamtą stronę w badawczym 
spojrzeniu, które z intuicyjną wprawą wynikającą z wielolet- 
niej praktyki szacowało, obmacywało, zdejmowało opako- 
wanie, by na podstawie kilku widocznych danych poddać 
 
ocenie ukrytą w środku kobietę. Dostrzegł dłoń częściowo 
ukrytą, zaokrąglony kształt kolana pod materią. Oczy 
ż

ołnierza powróciły na swoje miejsce po obu stronach 

miecza. Wargi ściągnęły się i zaokrągliły. Gdyby przez nie 
dmuchnął w bardziej dogodnym miejscu i czasie, mógłby 
zagwizdać. 
 
Spodziewając się podobnej reakcji. Cesarz rzucił za siebie 
szybkie spojrzenie. Oczy żołnierza patrzyły na wprost. 
Wydawało się mało prawdopodobne, by kiedykolwiek 
chciały lub mogły się poruszyć. Cesarz przeniósł wzrok na 
Mamiliusa. 
 
Ten obserwował z ukosa badawczym spojrzeniem, które 
z intuicyjnym i bezgranicznym młodzieńczym optymizmem 
szacowało, obmacywało i zdejmowało opakowanie, by 
poddać ocenie ukrytą w środku kobietę. 
 
Cesarz uszczęśliwiony, rozparł się wygodnie. Brodaty 
mężczyzna odnalazł kobietę, wziął od niej pakunek, lecz 
rozglądał się w poszukiwaniu miejsca, gdzie mógłby go 
złożyć. Wzrokiem krótkowidza badał cesarski podnóżek. 
Cesarz kiwnął palcem na sekretarza. 
 
— Notuj. 
 
Patrzył na Mamiliusa dobrotliwie i triumfalnie. 
 
— Kamienie Pyrry, Stworzenie świata przez Jehowę, 
Czerwona Glinka z Toth... Zawsze mi się jednak wydawało, 
ż

e jakiś bóg zastał człowieka na czworakach, wsadził mu 

kolano w krzyże i postawił pionowo. Na tym obrazie 
opierają swe przekonania sensualiści. Człowiek mądry po 
prostu o nim pamięta. 
 

Lecz Mamilius nie słuchał. 
 
Dzikus zdecydował się. Odwinął jakąś szmatę z pakun- 
ku, pochylił się i na posadzce między Cesarzem a Mamiliu- 
sem ustawił model okrętu. Okręt miał mniej więcej metr 
długości i pokraczny kształt. Cesarz przeniósł wzrok z 
modelu na mężczyznę. 
 
141 
 
 
 
 
— Ty jesteś Fanokles? 
 
— Fanokles, Cezarze, syn Mirona, Aleksandryjczyk. 
 
— Syn Mirona? Jesteś stróżem biblioteki. 
 
— Byłem, Cezarze... pomocnikiem... ale... 
Gwałtownym gestem wskazał łódź. Cesarz wciąż mu się 
przyglądał. 
 
— Chcesz zatem grać z Cezarem w okręty? 
Udało mu się powstrzymać wyraz rozbawienia na twarzy, 
ale nie potrafił stłumić tonu rozbawienia w głosie. Fanokles 
zrozpaczony zwrócił się do Mamiliusa, lecz ten był nadal 
zajęty, i to w sposób znacznie bardziej jawny niż przedtem. 
Nagle z ust Fanoklesa trysnął potok stów. 
 
— Same trudności, Cezarze, nic tylko trudności, od 
początku do końca. Mówiono, że trwonię czas, mówiono, że 
zajmuję się czarną magią, naśmiewano się ze mnie. Jestem 
biedny, Cezarze, i kiedy wydałem już ostatni grosz z 
pieniędzy ojca... zostawił mi pewną sumę, rozumiesz, Ceza- 
rze... niewiele... więc kiedy i to wydałem... co ja mam robić, 
Cezarze? 
 
Cesarz patrzył na niego bez słowa. Pojął, że Fanoklesa 
wcale nie oślepił blask zachodzącego słońca. Teraz gasnące 
resztki jasności wystarczyły, by zauważyć, że mężczyzna ma 
słaby wzrok. Wprawiało go to w rozdrażnienie, przez co jego 
twarz wyrażała zakłopotanie i złość, jakby tuż przed nią 
zawisło w powietrzu jakieś niewyczerpane źródło niepojętej 
zniewagi. 
 
— ... a ja wiedziałem, że gdybym tylko mógł się dostać 
do Cezara... 
 
Ale wszędzie piętrzyły się same przeszkody, coraz więcej 

przeszkód, drwiny, brak zrozumienia, złość, prześladowa- 
nia. 
 
— Ile zapłaciłeś za dzisiejszą audiencję? 
 
— Siedem sztuk złota. 
 
— Całkiem rozsądna suma. To nie Rzym. 
 
— Wszystko, co miałem. 
 
— Mamiliusie. Dopilnuj, by Fanokles nie poniósł strat 
wskutek tej wizyty. Mamiliusie! 
 
— Cezarze. 
 
Z dachu i z kątów loggi wysnuwały się cienie. Słowik 
wciąż śpiewał na gałęzi wysokiego cyprysa. Oczy Cesarza, 
podobnie jak przedtem oczy żołnierza, powędrowały w 
stronę kobiety z zasłoniętą twarzą, a potem, już inaczej niż 
oczy żołnierza, w kierunku Mamiliusa. 
 
— A twoja siostra? 
 
— Eufrozyna, Cezarze. Kobieta wolna i czysta. 
Cesarz pozwolił swej dłoni obrócić się wnętrzem do góry, 
a palcowi zgiąć się tak, że na jego kolanach spoczął 
wizerunek ręki w geście przyzywającym. Przyciągnięta tym 
przemożnym nakazem Eufrozyna wyłoniła się bezszelestnie 
ze swego kąta i stanęła przed nim. Fałdy jej sukni zmieniły 
ułożenie, zasłona na ustach drżała. 
 
Cesarz zerknął na Mamiliusa i powiedział sam do siebie: 
 
— Nic nowego pod słońcem. 
Przemówił do Eufrozyny: 
 
'— Pokaż nam swoją twarz, pani. 
Fanokles gwałtownie postąpił do przodu, ale drogę 
zagradzał mu model. 
 
Zatańczył nad nim, chroniąc go przed zniszczeniem. 
 
— Cezarze... 
 
— Musicie przywyknąć do naszych zachodnich obycza- 
jów. 
 
Skierował wzrok w dół, na palce wystające z sandałów, 
na kształtne kolano, i w górę, na niewiarygodne dłonie, 

zaciśnięte mocno na tkaninie szaty. Łagodnie pokiwał głową 
i w uspokajającym geście wyciągnął dłoń przybraną amety- 
stem. 
 
— Nieuprzejmość nie jest naszym zamiarem, pani. Skro- 
mność to właściwa ozdoba dziewictwa. Pozwól nam wszakże 
 
143 
 
ujrzeć chociaż twoje oczy, byśmy wiedzieli, do kogo mó- 
wimy. 
 
Osłonięta głowa odwróciła się ku bratu, lecz ten stał 
bezradnie, ze złożonymi rękami i otwartymi ustami. W 
końcu jedna jej dłoń zsunęła się poniżej piersi i wraz z nią 
zsunęła się zasłona, ukazując górną część twarzy. Eufrozyna 
spojrzała na Cesarza, po czym jej głowa opadła, jakby całe 
ciało było tylko łodygą maku, z trudem utrzymującą ciężar. 
 
Cesarz odpowiedział spojrzeniem, uśmiechem i zmar- 
szczeniem brwi. Nie odezwał się, lecz informacja o jego 
potrzebie, choć nie wypowiedziana, dotarła, gdzie trzeba. 
Rozsunęła się kotara i do loggi wkroczyły z powagą trzy 
kobiety. Wydawało się, że każda z nich trzyma w złożonych 
dłoniach podwójną porcję światła, które rozjaśniało ich 
twarze, a palcom nadawało różowej przezroczystości. Ce- 
sarz, nie odrywając oczu od Eufrozyny, ruchem palca 
rozstawiał bezimienne lampki. Jednej nakazał stanąć na 
prawo od Eufrozyny, nieco z przodu, drugiej zaś tuż za nią. 
tak że światło rozbiegło się i zaiskrzyło w jej włosach. Trzecią 
lampkę przysunął bliżej, bardzo blisko, kazał światłu unieść 
się, aż zatrzymało się przy jej lewej skroni, tak blisko, że jego 
ciepło poruszyło kosmyk włosów koło ucha. 
 
Teraz Cesarz zwrócił się do Mamiliusa, który milczał. Na 
jego obliczu malowało się zaskoczenie, jakby wyrwano go 
nagle z głębokiego snu. Gwałtownym ruchem Eufrozyna 
zasłoniła twarz. Wydawało się, że zgasła czwarta lampka. 
Miecz żołnierza drżał. 
 
Cesarz oparł się wygodnie w fotelu i przemówił do 
Fanoklesa. 
 
— Sprowadzasz nam tu dzisiaj dziesiąty cud świata. 
Pot spływał strumieniami po twarzy Fanoklesa. Z wyra- 
zem zaskoczenia i ulgi spojrzał na model okrętu. 
 
— Ale jeszcze nie wyjaśniłem, Cezarze... 
Cesarz machnął ręką. 
 

— Uspokój się. Nikt nie zamierza skrzywdzić ani ciebie, 
ani twej siostry. Mamiliusie, są naszymi gośćmi. 
 
Mamilius wypuścił powietrze z płuc i spojrzał na Cesa- 
rza. Zaczął niespokojnie kręcić głową na boki, jakby chciał 
się wyzwolić od niewidzialnych więzów. Tymczasem stwier- 
dzenie Cesarza uruchomiło nowy układ. Kobiety ustawiły 
się po obu stronach kotary, oświetlając wejście, którym 
wkroczyła uroczyście gospodyni domostwa, gotowa służyć 
jego obfitymi zasobami. Skłoniła głowę przed Cesarzem, 
przed Mamiliusem i przed Eufrozyną, ujęła ją za nadgarstek 
i wyprowadziła. Kotara opadła i loggia pogrążyła się w 
mroku, tylko w oddali świeciły latarnie rybackich łodzi, 
tańczących przy sieciach. Mamilius zbliżył się do Fanoklesa i 
odezwał się tonem, w którym nadal przebijała pamięć 
niedawnego zdławienia: 
 
— Jak brzmi jej głos? Jak ona mówi? 
 
— Odzywa się bardzo rzadko, panie. Nie pamiętam jej 
głosu. 
 
— Wznoszono świątynie dla mniej olśniewających oka- 
zów. 
 
— To moja siostra! 
 
Cesarz poruszył się w fotelu. 
 
— Skoro jesteś tak ubogi, Fanoklesie, to czy nigdy nie 
przyszło ci do głowy, że mógłbyś zrobić majątek na odpo- 
wiednim związku? 
 
Fanokles potoczył wkoło spłoszonym wzrokiem, jakby 
znalazł się w pułapce.' 
 
— Jaką kobietę każesz mi poślubić, Cezarze? 
W zapadłą po tych słowach ciszę wlała się kaskada 
słowiczego śpiewu. Ptak wywołał wieczorną gwiazdę, która 
roziskrzyła się na skrawku głębokiej niebieskości, ujęta 
czernią jałowców. Mamilius podjął pewniejszym głosem: 
 
— Czy ona ma jakieś ambicje, Fanoklesie? 
Cesarz zaśmiał się krótko. 
 
— Ambicją pięknej kobiety jest ona sama. 
 
— Ona jednak stanowi wystarczające uzasadnienie całej 
poezji. 
 

— Styl trąci z lekka Koryntem, Mamiliusie, ale proszę... 
mów dalej. 
 
— Jest uosobieniem epickiej prostoty. 
 
— Twoje wiekuiste znudzenie wystarczy do zapełnienia 
dwudziestu czterech tomów. 
 
— Nie śmiej się ze mnie. 
 
— Ależ ja się wcale nie śmieję. Sprawiłeś mi dużo 
radości. Powiedz nam, Fanoklesie... jak udało ci się zacho- 
wać tego feniksa? 
 
Fanokles brnął po omacku w podwójnych ciemnościach. 
 
— Cóż ja mam na to odpowiedzieć, Cezarze? To jest 
moja siostra. Jej uroda pojawiła się z dnia na dzień, że tak 
powiem. 
 
Umilkł, szukając słów. Wyrwały się z jego ust same. 
 
— Nie pojmuję cię, Cezarze. Nie pojmuję ludzi. Dlacze- 
go nie dają nam żyć w spokoju? Jakie znaczenie może mieć 
parzenie się jednostek wobec bezkresu rozciągającego się u 
naszych stóp oceanu związków wiekuistych, które trzeba 
badać albo potwierdzać? 
 
W ciemnościach usłyszeli wydobywający się z jego gardła 
odgłos, który mógł zwiastować przypływ torsji. Kiedy 
jednak odezwał się znowu, jego słowa zabrzmiały czysto i 
bez sensu zarazem. 
 
— Kamień wypuszczony z dłoni spada. 
Fotel Cesarza zaskrzypiał. 
 
— Mam nadzieję, że się dobrze rozumiemy. 
 
— Wszystkie substancje połączone są wzajemnie związ- 
kami wiecznej i niezmiennej natury. Człowiek, który je 
rozumie... na przykład ten czcigodny młodzieniec... 
 
— Mój wnuk, Mamilius. 
 
— Czy znasz dobrze prawo, panie? 
 
146 
 
— Jestem Rzymianinem. 
 

Mamilius poczuł powiew powietrza od rozkładanych 
ramion. Wytężył wzrok i rozróżnił w mroku zarys gestykulu- 
jącej postaci. 
 
— No właśnie! Poruszasz się zatem bez trudu w świecie 
prawa. Ja zaś poruszam się z łatwością w świecie substancji i 
mocy, ponieważ przypisuję wszechświatu inteligencję nie 
mniejszą od inteligencji prawnika. I podobnie jak ty, panie, 
znając prawo, możesz poradzić sobie ze mną, ponieważ ja go 
nie znam, tak ja potrafię radzić sobie z wszechświatem. 
 
— Chaotyczne — zauważył Cesarz — nielogiczne i 
niezmiernie pyszałkowate. Powiedz mi, Fanoklesie, czy 
kiedy mówisz w ten sposób, ludzie nie biorą cię za szaleńca? 
 
Nieprzytomne oblicze Fanoklesa wypłynęło z ciemności. 
Wyczuł bliskość modelu i starał się go ominąć. Coś pojawiło 
się nagle tuż przed jego twarzą: słabo połyskujące ostrze 
miecza. Wycofał się niezdarnie. 
 
Cesarz powtórzył swe ostatnie słowa, jakby ich wcześniej 
nie wymówił. 
 
— ... nie biorą cię za szaleńca? 
 
— Biorą, Cezarze. I dlatego... dlatego zerwałem z biblio- 
teką. 
 
— Rozumiem. 
 
— Czy jestem szalony? 
 
— Słuchajmy dalej. 
 
— Wszechświat jest maszyną. 
Mamilius poruszył się niespokojnie. 
 
— Jesteś czarownikiem? 
 
— To nie czary. 
 
— Twoja siostra jest żywym dowodem i uosobieniem 
czarów. 
 
— Wobec tego nie podlega prawom Natury. 
 
— Bardzo możliwe. Czy w twoim świecie istnieje w 
ogóle poezja? 
 
147 

 
Fanokles zwrócił się udręczonym tonem do Cesarza. 
 
— Tak, tak właśnie mówią, Cezarze. Poezja, magia, 
religia... 
 
Cesarz zaśmiał się. 
 
— Uważaj, Greku. Mówisz do Arcykapłana Jowisza. 
Fanokles wycelował cień palca w jego twarz. 
 
— Czy Cezar wierzy w to, co musi czynić Arcykapłan? 
 
— Na to pytanie wolę nie odpowiadać. 
 
— Czcigodny Mamiliusie, czy naprawdę wierzysz, że 
poza twoimi zwojami papierów istnieje jakaś irracjonalna i 
nieprzejrzana siła poezji? 
 
— Jakże nudne musisz pędzić życie! 
 
— Nudne? 
 
Zrobił pół kroku w stronę Cesarza, przypomniał sobie 
miecz i w porę się zatrzymał. 
 
— Moje życie to nieustanne zdumienie i zachwyt. 
Cesarz nie tracił cierpliwości. 
 
— W takim razie zwyczajny Cesarz nic nie może dla 
ciebie uczynić. Nawet Diogenes nie był w swojej beczce 
szczęśliwszy do ciebie. Pozostaje mi tylko usunąć się w cień. 
 
— A jednak jestem nędzarzem. Bez twojej pomocy umrę 
z głodu. Z twoją pomocą potrafię zmienić wszechświat. 
 
— Czy zmienisz go na lepsze? 
 
— To szaleniec, Cezarze. 
 
— Niech będzie, Mamiliusie. Z mojego doświadczenia 
wynika, Fanoklesie, że zmiany rzadko wychodzą na lepsze. 
Podejmuję cię wszakże przez wzgląd na moją... na twoją 
siostrę. Mów krótko: czego chcesz? 
 
Były trudności. Dziesiąty cud to jego okręt, a nie siostra; 
 
wprawdzie nie pojmuje ludzi, ale ten okręt uczyni Cesarza 
sławniejszym od Aleksandra. Mamilius przestał słuchać; 
 

mruczał coś pod nosem i wybijał rytm palcem. 
 
Cesarz nie odezwał się ani nie poruszył podczas przemo- 
wy Fanoklesa. Pozwolił jedynie, by wezbrała wokół niego 
 
 
 
 
fala chłodu i by rozprzestrzeniła się wyroku. W końcu, 
mimo całej swej niewrażliwości, Fanokles jednak przerwał. 
Odezwał się Mamilius. 
 
— „Milcząca wymowa piękna..." 
 
— Już gdzieś to słyszałem — przerwał Cesarz w zamyśle- 
niu — Bion. A może Meleager? 
Fanokles krzyknął. 
 
— Cezarze! 
 
— A tak. Twój model. Czego więc chcesz? 
 
— Każ przynieść światło. 
 
Jedna z kobiet wróciła uroczyście na loggię. 
 
— Jak nazywa się twój model? 
 
— Nie ma nazwy. 
 
— Okręt bez nazwy? Wymyśl coś, Mamiliusie. 
 
— Nie dbam o okręt. Amfitryta. 
Ziewnął szeroko. 
 
— Dziadku, jeżeli pozwolisz... 
Cesarz rozpromienił się. 
 
— Dopilnuj, by naszym gościom niczego nie zabrakło. 
Mamilius skoczył żywo ku kotarze. 
 
— Mamiliusie! 
 
— Tak, Cezarze? 
 
— Przykro mi, że tak bardzo się nudzisz... 
Mamilius przystanął. 
 
— Nudzę się? No tak, tak, istotnie. Dobrej nocy, 
 

Dziadku. 
 
Wszedł za kotarę swobodnym krokiem, z obojętną miną. 
Usłyszeli, jak przyspieszył kroku, gdy tylko znalazł się 
 
poza zasięgiem ich spojrzeń. Cesarz uśmiechnął się i spuścił 
 
wzrok na okręt. 
 
— To się zupełnie nie nadaje do żeglugi: płaskie dno, 
mały pokład, dziób jak w zbożowej barce. A co to za 
ornamenty? Czy mają jakieś znaczenie religijne? 
 
— Bynajmniej, Cezarze. 
 
149 
 
— Chcesz się zatem bawić ze mną w okręty? Gdyby nie 
twoja czarująca niewinność, powinienem cię ukarać 72. 
zuchwalstwo. 
 
— Mam dla ciebie aż trzy zabawki, Cezarze. To jest 
dopiero pierwsza. 
 
— To ja cię zabawiam. 
 
— Cezarze, czy widziałeś, jak woda gotuje się w naczy- 
niu? 
 
— Tak, widziałem. 
 
— Powstaje przy tym dużo pary, która ulatuje w 
powietrze. A co by się stało, gdyby naczynie było zamknięte? 
 
— Para by nie uleciała. 
 
— I rozerwałaby naczynie. Para posiada tytaniczną siłę. 
 
— Naprawdę? — zapytał Cesarz zaciekawiony. — Wi- 
działeś kiedyś rozrywające się naczynie? 
Fanokles opanował się z trudem. 
 
— Za Syrią żyje pewne dzikie plemię. Zamieszkuje 
krainę obfitującą w olej ziemny i łatwo palne opary. Kiedy 
pragną coś ugotować, wpuszczają te opary rurami do 
pieców, ustawionych obok ich domostw. Lud ten żywi się 
mięsem, które wymaga długiego gotowania. Wkładają je do 
naczynia i przykrywają drugim, odwróconym do góry dnem. 
Wtedy w środku powstaje ciśnienie, które przenika mięso, 
gotując je szybko i dokładnie. 

 
— I para nie rozrywa naczynia? 
 
— Na tym właśnie polega genialność tego urządzenia. 
Kiedy ciśnienie jest zbyt wysokie, podnosi górne naczynie i 
para wydostaje się na zewnątrz. Czy rozumiesz? Górne 
naczynie się podnosi... para potrafi podnieść ciężar, jakiemu 
nawet słoń nie podoła. 
 
Cesarz siedział wyprostowany, z pochyloną głową, zaci- 
skając dłonie na poręczach fotela. 
 
— I smak, Fanoklesie! Smak pozostaje! Cała cudowna 
intencja pożywności zostanie zachowana dzięki magii. 
 
Wstał i zaczął się przechadzać wzdłuż loggii. 
 
— Po raz pierwszy poznamy smak mięsa... 
 
— Ale... 
 
— Jeśli chodzi o mięso, zawsze byłem prymitywny. 
Stopa słonia i mamuta, wszystkie te wasze specjały, przypra- 
wy i maści są nic niewarte i pospolite. Mój wnuk nalegałby 
zapewne na zbadanie wszystkich możliwych wariantów w 
celu, że tak powiem, poszerzenia granic doświadczenia 
smakowego... 
 
— Natomiast mój okręt... 
 
— ... ale to przecież dziecinada. Spożywanie mięsa w 
stanie jego wspaniałej prostoty zapewni nam powrót do 
zatartych przez czas doznań młodości. Płonące drwa, zdro- 
wa ociężałość członków i, w miarę możności, poczucie 
ryzyka. A potem mocne czerwone wino... 
 
Zatrzymali się obaj twarzą w twarz, obaj z ustami 
otwartymi, chociaż z różnych powodów. 
 
— Fanoklesie, jesteśmy bliscy wielkiego odkrycia. Jak 
oni nazywają te dwa naczynia? 
 
— Szybkowar. 
 
— Ile czasu potrzebujesz, by go dla mnie zrobić? A może 
wystarczy, że przykryjemy jedno naczynie drugim... 
 
Stukał palcem jednej dłoni we wnętrze drugiej, spogląda- 
jąc z ukosa na ogród i wcale go nie widząc. 
 

— ... a może ryba? Albo dziczyzna? Chociaż nie, ryba 
lepsza. Z odrobiną odpowiednio łagodnego, nie narzucają- 
cego się białego wina, o którym da się całkowicie zapomnieć. 
Pstrąg? Turbot? A przy tym odpowiednio dopełniające, żeby 
czekało w pogotowiu... 
 
Zwrócił się z powrotem do Fanoklesa. 
 
— Mamy takie wino z Sycylii, ale nie pamiętam jego 
nazwy. 
 
— Cezarze! 
 
— Teraz musisz spożyć ze mną wieczerzę i ułożymy plan 
 
151 
 
działania. Tak. Jadam bardzo późno. Dopiero wtedy mam 
apetyt. 
 
— A mój okręt, Cezarze! 
 
— Amfitryta! 
 
Cesarz, gotowy do wyjścia, zatrzymał się niemal w pół 
kroku. 
 
— Dam ci wszystko, co zechcesz, Fanoklesie. Czego 
żą

dasz? 

 
— Co dzieje się z okrętem, kiedy ustaje wiatr? 
 
Cesarz odwrócił się ulegle. 
 
— Czeka się, aż nastanie. Dowódca wywołuje wiatr 
zaklęciami. Składa ofiary i tak dalej. 
 
— A jeżeli nie wierzy w boga wiatru? 
 
— Wówczas zapewne wiatr się nie pojawia. 
 
— A jeżeli wiatr ucichnie w chwili dla twoich okrętów 
wojennych krytycznej? 
 
— Wtedy niewolnicy chwytają za wiosła. 
 
— A kiedy się zmęczą? 
 
— Są bici. 
 

— A jeżeli są już tak wyczerpani, że bicie nic nie daje? 
 
— Wyrzuca się ich za burtę. Stosujesz, jak widzę, 
metodę sokratesową. 
 
Ręce Fanoklesa opadły w geście rezygnacji. Cesarz 
uśmiechnął się do niego pocieszająco. 
 
— Jesteś zmęczony i głodny. Nie obawiaj się ani o siebie, 
ani o swą siostrę. Staliście się oboje bardzo bliscy memu 
sercu, a siostrę twoją biorę pod osobistą kuratelę. 
 
— Nie o niej myślę. 
Cesarz zdziwił się. 
 
— Czego zatem chcesz? 
 
— Właśnie usiłuję powiedzieć. Chcę ci zbudować okręt 
wojenny na wzór Amfitryty. 
 
— Okręt wojenny to kosztowne przedsięwzięcie. Trud- 
 
 
 
 
najdelikatniejszego egipskiego płótna dodawał mu niekrę- 
pującej męskiej godności. Jeżeli przyspieszyło się kroku — 
co Mamili as właśnie zrobił całkiem rozmyślnie — płaszcz 
powiewał w powietrzu, sprawiając wrażenie szalonego pędu. 
Kusość rozciętej po bokach tuniki mogła się wydawać zbyt 
ś

miała, lecz wynikała w końcu z wymogów mody. Gdybym 

się teraz na nią natknął, zastanawiał się, siedzącą między 
omszałymi Najadami, czy podniosłaby zasłonę z twarzy i 
przemówiła? Wypatrywał jej, schodząc po licznych stop- 
niach, ale nagrzane słońcem ogrody były bezludne. Kwadra- 
ty trawników ścieliły się aksamitnie, jak każe literacka 
konwencja, a przycięty deseń cisów wyglądał bardziej mart- 
wo niż rozstawione wśród nich posągi. Mamilius zaglądał do 
altan i zielników, krążył między grupkami Hamadriad, 
Faunów i Chłopców z brązu, odruchowo pozdrowił Hermy, 
otoczone gęstszymi zaroślami. 
 
Lecz cały kłopot w tym, że ona nie chciała przemówić i 
pojawiała się nad wyraz rzadko. Wiem już coś niecoś o 
miłości, myślał, i to nie tylko z lektur na ten temat. Miłość to 
dokuczliwe absorbujące uczucie, to świadomość, że skarb 
ż

ycia skupił się w jakimś niewielkim skrawku przestrzeni, 

gdziekolwiek by ona była. Domyślam się, że miłość zrodziła 
się w puszczy i wykarmiła przy lwiej piersi. Co ona o mnie 
myśli? Jak mówi? Czy jest zakochana? 

 
Oblała go fala gorąca, przyprawiając całe ciało o drżenie. 
To mi się nie podoba, stwierdził w duchu, nie wolno mi o niej 
myśleć. I wtedy oczyma wyobraźni ujrzał długą procesję 
przerażająco męskich kochanków. Dochodząc do obrośnię- 
tej liliami sadzawki przy skale u stóp ogrodu, szamotał się w 
kręgu wyobrażeń, niczym nurek wydobywający się z głębiny. 
 
— Chciałbym się znowu nudzić. 
 
Okazało się, że kapelusz wcale nie był taki doskonały. 
Granice jego prywatnej plamy cienia zamazywały się, i 
chociaż skwar przybierał na sile, błękit nieba nad morzem 
 
nie wyglądał tak czysto jak wczoraj. Nad horyzontem 
unosiła się ledwie widoczna mgiełka, która przesuwała się w 
stronę lądu. Odezwał się do sfatygowanego Satyra: 
 
— Będziemy mieli burzę z piorunami. 
 
Satyr szczerzył zęby w uśmiechu. On wiedział, w czym 
rzecz. Eufrozyna. Mamilius odskoczył w bok i ruszył w lewo, 
ku tunelowi, który przebijając niewielki cypel, prowadził w 
dół, do portu w sąsiedniej zatoczce. Żołnierz strzegący 
wejścia do tunelu stanął na baczność. Z powodu niezbyt 
zachęcającego wnętrza tunelu, a także trochę dlatego, że w 
rozmowach z żołnierzami zawsze doznawał przyjemnego 
poczucia wyższości, Mamilius zagadnął strażnika: 
 
— Dzień dobry. Wszystko w porządku? 
 
— Tak jest, panie. 
 
— Ilu was tu jest? 
 
— Dwudziestu pięciu, panie. Pięciu oficerów i dwudzie- 
stu zbrojnych, panie. 
 
— Gdzie kwaterujesz? 
Ż

ołnierz szarpnął głową. 

 
— Po tamtej stronie tunelu, panie. Na tryremie, przy 
nabrzeżu. 
 
— Więc będę musiał przez nią przejść, żeby zwiedzić ten 
nowy okręt. 
 
— Tak jest, panie. 
 
— Trudno. Tu w cesarskim ogrodzie przyjemniej niż w 

porcie, co? 
 
Ż

ołnierz namyślał się. 

 
— Spokojniej, panie. Dobrze takim, co lubią, żeby było 
cicho. 
 
— A ty wolisz swoją kwaterę w piekle? 
 
— Panie? 
 
Mamilius odwrócił się i zanurzył w ciemną otchłań 
tunelu wciąż mając w oczach zieleń i szczerzącego zęby 
Satyra. Wstrzymywał oddech jak mógł najdłużej, ponieważ 
 
tunel służył strażnikom nie tylko za przejście do, ogrodów. 
Zieleń rozstąpiła się przed pierwszym wejrzeniem w głąb 
piekieł. 
 
Każdy, z wyjątkiem cesarskiego wnuka w kusej i rozcię- 
tej po bokach tunice, uznałby piekło za miejsce ciekawe, a 
nawet pociągające. Port wbudowany został w niewielką 
zatokę w kształcie przeciętej na pół czarki. Wokół wspinały 
się składy i domy mieszkalne o ścianach malowanych 
jaskrawo na czerwono, żółto i biało. Wewnątrz, na dnie 
czarki, ciągnął się półokrąg nabrzeża, oblepiony różnego 
typu łodziami. Łodzie stały czasami w pięciu, nawet dziesię- 
ciu rzędach. Od strony morza wejścia do czarki broniły dwie 
linie nabrzeża, których końce niemal się ze sobą stykały. 
Wylot tunelu znajdował się u nasady bliższego nabrzeża. 
Wśród domów, składów, pomostów, na łodziach i nabrze- 
ż

ach roiło się od ludzi. Z burt statków zwisali marynarze, 

niewolnicy i wyzwoleńcy; smarowali je smołą lub farbą; w 
górze, wśród olinowania, uwijali się chłopcy; pełno ludzi 
kręciło się na barkach i łódkach, a nagie portowe szczury 
wiosłowały wśród podskakujących na fali śmieci w pogoni 
za dryfującymi kawałkami drewna. W rozgrzanym powie- 
trzu portu drżały składy i domy, drżały strome zbocza i 
drżałoby pewnie niebo, gdyby były na nim chmury, które 
mogłyby ów ruch zdradzić. Dymy wydobywające się z 
kalfatarskich kotłów, z parujących rur, gdzie skręcano deski, 
z kadzi garkuchni i kuchni okrętowych, zasnuwały całą 
okolicę, rzucając wkoło setki brunatnych cieni. Wszystko 
zaś razem tonęło w blasku słońca, które płonęło na wodzie 
bezkształtną plamą w samym środku portu. 
 
Mamilius opuścił rondo słomkowego kapelusza i zasło- 
nił nos rogiem płaszcza. Przystanął na chwilę zatrwożony, 
ale jednocześnie zaspokojony w nieudawanym wstręcie do 
gwałtownego bezładu ludzkości. Poza tym wydawało mu się, 

ż

e ma okazję, by wnieść własny wkład w mitologię piekieł. 

 
Piekło bowiem nie tylko cuchnęło i płonęło — piekło także 
ryczało. Wrzawa narastała wraz z gorącem i drżeniem, 
przechodziła w dudnienie, po którym ślizgały się pojedyncze 
krzyki, niczym szybujące mewy. 
 
Zostawiając port za sobą, skierował się na tę odnogę 
nabrzeża, gdzie miał coś do załatwienia. Sięgało ono do 
połowy szerokości portu, aż do wąskiego wejścia, odgrodzo- 
ne od strony morza murem na wysokość ramienia. Przycu- 
mowano doń trzy statki. Pierwszym, tuż obok Mamiliusa, 
po jego lewej ręce, była barka cesarska, głęboko zanurzona. 
Wioślarze spali na ławkach w pełnym słońcu. Przy podusz- 
kach tronu, pod ogromnym purpurowym baldachimem, 
krzątał się młody niewolnik. Przed barką kołysała się smukła 
tryrema z wciągniętymi do środka wiosłami. Na pokładzie 
uwijali się niewolnicy, ale było tam bardzo brudno z powodu 
przebiegającego w poprzek dwustronnego ruchu, ponieważ 
przy lewej burcie przycumowano pękatą i niezwykle szpetną 
Amfitrytę. 
 
Mamilius szedł najwolniej jak potrafił, by odwlec mo- 
ment, kiedy będzie musiał stawić czoło żarowi bijącemu z jej 
wnętrza. Zatrzymał się na chwilę przy drugim wynalazku 
Fanoklesa i przyglądał się z zainteresowaniem, gdyż widział 
to po raz pierwszy. Tormentum ustawiono pod murem i 
wymierzono w morze. Wbrew wszelkim zasadom sztuki 
wojskowej Fanokles odciągnął łańcuch służący za cięciwę i 
odwiódł kurek mechanizmu. Nawet młot, który miał wpro- 
wadzić kołek i zwolnić cięciwę, spoczywał obok w gotowoś- 
ci. W łożysku leżał trzon, a na jego przeciwległym krańcu 
lśniła baryłka, zakończona mosiężnym motylkiem. Z motyl- 
ka wystawało żelazne żądło. Całość nadawała się na piekiel- 
nego owada. Wystarczyło uderzyć w kołek, by trzon po- 
mknął w morze ku łodziom rybackim, niosąc im baryłkę 
z Cesarskim pozdrowieniem. 
 
Patrząc na machinę Mamilius wzdrygnął się, lecz zaraz 
 
ogarnął go śmiech na wspomnienie wyjaśnień Fanoklesa, 
który rozłożył w końcu ramiona z taką desperacją, jakby 
Cesarz był dzieckiem, po czym wypowiedział jedno jedyne 
zdanie, odmawiając dalszych wyjaśnień: 
 
— Trzymam pod kluczem błyskawicę i mogę ją uwolnić, 
kiedy tylko zechcę. 
 
Strażnik drzemiący za tormentum zorientował się, że 
przyłapano go na wykroczeniu i, próbując pokryć zmiesza- 

nie, zagadnął, jakby obaj z Mamiliusem znaleźli się nagle 
poza zasięgiem dyscypliny wojskowej. 
 
— Niezła zabawka, prawda panie?             > 
Mamilius kiwnął głową w milczeniu. Strażnik przeniósł 
 
wzrok na falę gorących oparów wpełzających na mur 
 
nabrzeża. 
 
— Będzie chyba burza, panie. 
 
Mamilius wykonał znak odpędzający zło i ruszył po- 
ś

piesznie dalej, wzdłuż nabrzeża. Na pokładzie tryremy nie 

było strażnika. Nikt też nie witał Mamiliusa na pomoście. 
Stanąwszy na pokładzie rozpoznał wreszcie źródło baso- 
wych pomruków przebijających przez portową wrzawę: to 
niewolnicy ze wszystkich statków ryczeli niczym dzikie 
bestie, wyrywające się do żeru czekającego na arenie. 
Milczeli jedynie ci, którzy z ponurą apatią pracowali na 
pokładzie. Mamilius przeszedł przez śródokręcie tryremy i 
spojrzał w dół na Amfitrytę. 
 
W porównaniu z nią tormentum wyglądało jak zabawka. 
Z obu jej boków wystawały największe na świecie koła, 
każde najeżone tuzinem łopatek. Ponad pokładem wił się 
łączący oba koła gruby żelazny wał, który Fanokles kazał 
powyginać w pokraczne kształty. Trzymały go cztery meta- 
lowe łapy, dwie pchające, dwie ciągnące. Łapy przechodziły 
w żelazne przedramiona i ramiona, wsunięte w mosiężne 
rękawy. Mamilius wiedział, że Fanokles nazywa te rękawy 
tłokami, i że kazał je odlać wokół kolumn alabastrowych, 
 
gdyż tylko w ten sposób mógł uzyskać ich bezsensownie 
dokładne wymiary. Kolumny były pierwotnie przeznaczone 
dla świątyni Gracji. 
 
Gracje przypomniały mu o Eufrozynie i Mamilius obró- 
cił się ku rufie. Między tłokami widniała rzecz najbardziej 
odrażająca. Talos, człowiek ze spiżu. Bezgłowa, połyskliwa 
kula, do połowy wpuszczona w pokład. Wyciągał przed 
siebie dwie pary ramion i ściskał pokraczną korbę. Między 
nim a korbą, w objęciach ramion, wznosił się mosiężny 
komin, wysoki jak maszt — oburzająca parodia Świętego 
Fallusa. 
 
Na statku przebywało niewielu ludzi. Jeden niewolnik 
wykonywał jakiś wysoce skomplikowany zabieg przy łopat- 
kach sterowych, w ładowni ktoś przerzucał węgiel. Wszędzie 
zalegał grubą warstwą pył węglowy — na pokładzie, na 

burtach i na łopatkach kół. Tylko tors Talosa wynurzał się 
spod pokładu czysty, dyszący parą i żarem, lśniący od oleju. 
Amfitryta służyła kiedyś jako zwykła barka zbożowa, którą 
ciągano w górę rzeki do Rzymu — nędzne pudło, cuchnące 
plewami i starym drewnem, wygodne i nieszkodliwe. Teraz 
została opętana: rozsiadł się w niej Talos. Obok, owad 
wycelował żądło ponad portowy mur. Wokół wrzało piekło. 
 
Z ładowni wysunęła się głowa Fanoklesa. Spojrzał na 
Mamiliusa. Pot zalewał mu oczy. Potrząsnął brodą i otarł 
twarz kawałkiem szmaty. 
 
— Jesteśmy już prawie gotowi. 
 
— Wiesz, że ma przyjść Cesarz? 
Fanokles przytaknął. Mamilius skrzywił się z niesma- 
kiem z powodu węglowego pyłu. 
 
— Nie poczyniłeś żadnych przygotowań na jego powita- 
nie? 
 
— Powiedział, że nie życzy sobie żadnych ceremonii. 
 
— Ale ta Amfitryta lepi się od brudu! 
Fanokles opuścił wzrok na pokład. 
 
159 
 
— Pył węglowy to bogactwo. 
 
Mamilius ostrożnie zstępował z pomostu. 
 
— Najgorętszy zaułek piekieł. 
 
Uderzyła go fala gorąca od kotła i natychmiast jego 
twarz zlała się potem. Fanokles patrzył przez chwilę na 
Talosa i podsunął Mamiliusowi szmatę. Był skłonny przy- 
znać mu rację. 
 
— Chyba cieplej niż zwykle. 
 
Mamilius ruchem dłoni odmówił przyjęcia szmaty i otarł 
mokrą twarz skrajem swego szykownego płaszcza. Stojąc 
teraz na wprost Talosa widział więcej szczegółów jego 
konstrukcji. Tuż nad poziomem pokładu, u nasady półkuli, 
dostrzegł garb otoczony sprężynami. Fanokles, podążając 
za jego wzrokiem, wyciągnął rękę i pstryknął palcami w 
mosiężne urządzenie, metal zadźwięczał i wypuścił kłąb" 
pary. Fanokles patrzył z namysłem na garb. 
 

— Widzisz to? Nazwałem to zaworem bezpieczeństwa. 
Otrzymali dokładne instrukcje... 
 
Ale rzemieślnik dodał jednak skrzydlatego Boreasza, 
który mimochodem muskał mosiężny garb stopą i wydymał 
policzki, by dmuchnąć pomyślnym wiatrem. Mamilius u- 
ś

miechnął się z przymusem. 

 
— Bardzo ładne. 
 
Sprężyny napięły się, trysnęła para, Mamilius odskoczył 
w bok. Fanokles zatarł dłonie. 
 
— No, teraz wszystko gotowe. 
 
Zbliżył się do Mamiliusa na odległość zapachu potu. 
 
— Wyprowadziłem ją najpierw na środek portu, a 
potem na zatokę. Jest prosta w obsłudze i niezawodna jak 
gwiazdy. 
 
Odwracając wzrok, Mamilius znalazł się oko w oko z 
własnym krzywym odbiciem w błyszczącym korpusie Talo- 
sa. Poniżej ust i zaostrzonego nosa twarz rozmazywała się i 
bez względu na to, jak się poruszał, wodziła za nim 
 
160 
 
j 
i 
 
beznamiętnym, lecz bezlitosnym rybim spojrzeniem. Od 
kotła i dyszącego dymem komina bił żar nie do zniesie- 
nia. 
 
— Muszę się wydostać z tego... 
 
Schylając się pod powykręcanymi korbowodami prze- 
szedł na dziób. Powietrze było tutaj nieco chłodniejsze, więc 
zdjął swój słomkowy kapelusz i zaczął się nim wachlować. 
Fanokles podążył za nim. Stali opierając się plecami o poręcz 
nadburcia. Tuż za nimi, na pokładzie tryremy pracowali 
niewolnicy. 
 
— To jest diabelski statek. 
 
Fanokles skończył wycierać ręce i wyrzucił szmatę za 
burtę. Obrócili się, śledząc ją wzrokiem. Fanokles wskazał 
kciukiem w górę. 
 

— Nie diabelski, lecz pożyteczny. Wolałbyś robić to, co 
oni? 
 
Mamilius spojrzał w górę na niewolników. Skupili się 
wokół metalowego kołowrotu, którego podstawę zasłaniały 
burty tryremy. 
 
— Nie rozumiem. 
 
— Będą przesuwać nok rei na środek, żeby podnieść 
kołowrót do góry — całe dziesięć ton. Para zrobiłaby to za 
nich bez tego zamieszania i bez wysiłku. 
 
— Ja n,ie muszę podnosić kołowrotów. Nie jestem 
niewolnikiem. 
 
Przez jakiś czas milczeli, wspinając się na palce, by 
obejrzeć kołowrót. Było to rozłożyste ptaszysko z ołowiu i 
ż

elaza, wsparte pazurami na kamiennych blokach, żeby nie 

przebić pokładu. Wartością użytkową dorównywało innym 
wytworom Cesarstwa: służyło wyłącznie do zrzucenia na 
statek wroga w celu szybkiego zatopienia. Z tym, że ten sam 
impuls, który mosiężnemu zakończeniu baryłki nadał kształt 
motyla, na zaworze bezpieczeństwa zaś ustawił Borea- 
sza, wpłynął także na kształt kołowrotu, albowiem jego 
 
6— Bóg Skorpion 
 
161 
 
wykonawcy zaznaczyli mu oczy i wymodelowali zgięcia łap. 
Przyrząd miał przez to wygląd urzędowy i niewolnicy 
spełniali przy nim posługę — czyszcząc pazury —jak gdyby 
było to coś więcej niż kawał metalu. Inni przesuwali ponad 
dwudziestometrowej długości reję, ustawiając wyciąg nad 
pierścieniem.                              , 
 
Mamilius odwrócił się i popatrzył wzdłuż pokładu 
Amfitryty. 
 
— Życie to niepojęty chaos, Fanoklesie. 
 
— Ja nadam mu porządek. 
 
— Tymczasem jednak przyczyniasz mi brudu. 
 
— Nie będzie żadnych niewolników, żadnego wojska. 
 
— A co masz przeciwko niewolnikom i wojsku? Równie 
dobrze mógłbyś powiedzieć: żadnego jedzenia, żadnego 

picia, kochania. 
 
Znowu zamilkli na chwilę, wsłuchując się w portową 
wrzawę i okrzyki rozkazów na tr^remie. 
 
— Opuszczajcie powoli. Dobra, tak trzymać! 
 
— Wieczorem Cesarz ma wypróbować twój szybkowar. 
Ten, który dla niego zrobiłeś. 
 
— Zapomni o nim, kiedy zobaczy Amfitrytę. 
Mrużąc oczy Mamilius spojrzał w słońce. Nie świeciło 
już tak jaskrawo, ale on nadal wachlował się kapeluszem. 
 
— Czcigodny Mamiliusie, powiedz, czy... czy wybaczył 
nam ten zaimprowizowany szybkowar? 
 
— Chyba tak. 
 
— Do tyłu! Jeszcze trochę! Naprzód! Raz, dwa — raz, 
dwa! 
 
— W końcu gdyby me ten eksperyment, nigdy bym nie 
wiedział, że potrzebny jest zawór bezpieczeństwa. 
 
- — Powiedział, że mamut na początek to przesada i 
ż

e to moja wina. 

 
— A teraz? Wciąż cię wini? 
Mamilius zaprzeczył ruchem głowy. 
 
162 
 
 
 
 
— Ale żałuje trzech kucharzy i północnego skrzydła 
willi. 
 
Fanokles pokiwał spoconą głową. Zmarszczył czoło w 
grymasie skupienia. . 
 
— Czy sądzisz, że to właśnie miał na myśli, mówiąc „w 
miarę możności poczucie ryzyka"? 
 
Na pokład wyszedł niewolnik, który ładował do pieca. 
Przyglądali mu się leniwie. Przerzucił przez Btirtę wiadro 
uwiązane na linie, wyciągnął wodę i wylał ją na nagie ciało. 
Rozlała się po deskach pokładu, ciągnąc za sobą jęzory 
węglowego pyłu. Oblewał się tak brudną portową wodą 

kilka razy. Fanokles zawołał do niego: 
 
— Wyczyść pokład! 
 
Niewolnik dotknął mokrych włosów nad czołem. Wy- 
ciągnął kolejne wiadro i chlusnął wzdłuż pokładu, aż woda 
ochlapała im stopy. Poderwali się z okrzykami złości i 
właśnie wtedy rozległ się trzask pękającej liny. Pokład uciekł 
im spod nóg, Amfitryta szarpnęła się w bok i wydała głośny 
drewniany chrzęst, jakby przegryzła metalowymi zębami 
jedną z własnych belek. Z dna portu dobiegło głuche 
tąpnięcie i zaraz potem zwaliła się na nich z nieba potężna 
kaskada wody zmieszanej ze śmieciami, mułem, olejem i 
smołą. Fanokles rzucił się chwiejnie przed siebie, a Mamilius 
pochylił się pod naporem strumienia, zbyt zaskoczony, by 
zakląć. Woda przestała się lać z nieba, ale przetoczyła się 
przez pokład głęboką falą sięgającą do pasa. Talos wyrzucał 
z siebie kłęby pary jak okrzyki wściekłości. Następnie woda 
spłynęła, pokład się rozjaśnił, a zgiełk portowy osiągnął 
histeryczne natężenie. Mamilius zaczął w końcu ciskać 
przekleństwa spod kapelusza, który wyglądał jak krowi 
placek. Zatłuszczone ubranie kleiło się do ciała. Zamilkł, 
kiedy ujrzał miejsce, gdzie przed chwilą stali, rozmawiając. 
Kołowrót zniósł blisko dwadzieścia metrów nadburcia, 
zerwał deski i rozdarł pokład, ukazując najeżone drzazgami 
 
końce belek. Gruba lina zwisała z rei tryremy do wody, w 
której nadal burzył się cuchnący żółtawy muł. Na tryremie 
kotłowali się jacyś ludzie, wśród nich żołnierze, w ruch 
poszły rękojeści mieczy. Z plątaniny ciał wyrwał się czło- 
wiek. Zataczając się wypadł na nabrzeże, wyrwał z muru ob- 
luzowany kamień, przycisnął go mocno do siebie, przesadził 
mur i skoczył do wody. Szarpanina ustała. Dwaj straż- 
nicy cesarscy na chybił trafił rozdawali razy po głowach. 
Twarz Mamiliusa bladła powoli pod warstwą brudu. ,' 
 
— Pierwszy raz próbowano mnie zabić.            |. 
Fanokles wpatrywał się w rozerwane nadburcie. Marnie 
lius zaczął się trząść.                                 ;| 
 
— Przecież nie zrobiłem nikomu nic złego.     .    :| 
Kapitan tryremy zeskoczył sprężyście na pokład.     4 
 
— Panie, doprawdy, brak mi słów. 
 
Wydawało się, że wrzask panujący w porcie nigdy nie 
ustanie. Mamilius czuł na sobie wzrok tysięcy oczu śledzą- 
cych go poprzez zwodniczy haft wody. Zatopił oszalałe 
spojrzenie w zbielałej przestrzeni. Nerwy miał napięte do 
granic wytrzymałości. Fanokles odezwał się bezsensownie 

ż

ałosnym tonem.                                     ,< 

 
— Zniszczyli ją.                                       .;, 
 
— Przeklęty, przeklęty niech będzie twój nieczysty sta'« 
tek...                                                     & 
 
— Panie, niewolnik, który przeciął linę, skoczył d| 
wody i utopił się. Szukamy przywódcy spisku. 
Mamilius wrzasnął. 
 
— Oloito! 
 
Użycie literackiego słowa zadziałało jak wentyl bezpit 
czeństwa. Mamilius przestał drżeć. Zaczął natomiast łkać; 
 
Fanokles przysunął drżące ręce do twarzy i przyglądał im się,: 
 
jakby chciał z nich wyczytać coś ważnego,             j 
 
— Wypadki są nieuniknione. Kilka dni temu o mało n| 
zostałem ugodzony deską. Ale wciąż jeszcze żyjemy. 
 
164 
 
— Kapitan zasalutował. 
 
':— Za pozwoleniem, odmeldowuję się. 
 
Przeskoczył na pokład tryremy. Mamilius obrócił zapła- 
kaną twarz ku Fanoklesowi. 
 
— Dlaczego mam wrogów? Chcę umrzeć. 
I nagle wydało mu się, że nic nie jest bezpieczne ani 
pewne, prócz tajemnego piękna Eufrozyny. 
 
— Fanoklesie... oddaj mi swoją siostrę. 
Fanokles odjął ręce od twarzy. 
„-— Jesteśmy wolnymi ludźmi, panie. 
 
—' s— Ale ja chcę ją poślubić. 
Fanokles wykrzyknął ochryple. 
 
— Tego już za wiele! Najpierw deska, potem kołowrót... 
a teraz...! 
 
Mamilius pogrążał się w otchłań piekielną, białą jak 
mgła i ryczącą. Z nieba dobiegł pomruk grzmotu. 
.^r- Nie zniosę życia bez niej. 
Fanokles mamrotał coś, zapatrzony w Talosa. 

 
— Nawet nie widziałeś jej twarzy. Jesteś przecież wnu- 
kiem Cesarza. 
 
— On zrobi wszystko, co zechcę. 
 
Fanokles posłał mu z ukosa wściekłe spojrzenie. 
 
,— Ile masz lat, panie? Osiemnaście, siedemnaście? 
 
— Jestem mężczyzną. 
 
Fanokles wykrzywił twarz w grymasie, który miał wyra- 
ż

ać szyderstwo. 

 
— Owszem, formalnie. 
Mamilius zacisnął zęby. 
 
— Przepraszam za łzy. To był dla mnie wstrząs. 
Czknął głośno. 
 
— Wybaczasz mi? 
 
Fanokles przyglądał mu się badawczo. 
 
—- Czego jeszcze chcesz oprócz mojego przebaczenia? 
 
— Eufrozyny. 
 
165 
 
— Cezarze! 
 
,—.Zostań tu przy mnie, Mamiliusie. Mam dla ciebie 
wiadomość. 
 
Przerwał i przez chwilę wsłuchiwał się z uwagą w 
portowy zgiełk. 
 
— Nie cieszę się zbyt wielką popularnością. 
Mamilius znowu zaczął się trząść. 
s — Ja też nie. Próbowali mnie zabić. 
Cesarz uśmiechnął się ponuro. 
 
— To nie byli niewolnicy, Mamiliusie. Otrzymałem 
raport z Ilirii. 
 
Na pokrytej mułem twarzy Mamiliusa pojawił się wyraz 
przerażenia. 
 

— Postumus? 
 
— Tak. Przerwał swoją kampanię. Zgromadził wojska 
w porcie i ściąga z wybrzeża wszystkie statki od tryrem po 
łodzie rybackie. 
 
.Mamilius zrobił gwałtowny i bezcelowy krok do przodu, 
przez co nieomal wpadł w ramiona Talosa. 
 
— Zmęczyły go szumne frazesy. 
Cesarz zbliżył się i delikatnie dotknął palcem zbrukanej 
tuniki wnuka. 
 
— Nie, Mamiliusie. Dowiedział się, że wnuk"Cesarza 
zaczyna interesować się statkami i bronią. Obawia się twoich 
wpływów i jest realistą. Być może nasza niefortunna rozmo- 
wa w loggii doszła do nieprzychylnych nam uszu. Nie mamy 
chwili do stracenia. 
 
Zwrócił się do Fanoklesa. 
 
— Będziesz musiał uczestniczyć w naszej naradzie. Jak 
prędko Amfitryta może dowieźć nas do Ilirii? 
 
— Dwukrotnie szybciej niż twoje tryremy, Cezarze. 
. — Popłyniemy razem, Mamiliusie. Ja, by go przekonać, 
ż

ej wciąż jestem Cesarzem, a ty, by go przekonać, że 

Cesarzem być nie chcesz. 
 
— Ależ to będzie niebezpieczne!                       '• 
 
— Chcesz powiedzieć, że wolałbyś tu zostać i dać sobie*:, 
poderżnąć gardło? Wątpię, by Postumus pozwolił ci popeł- "i 
nić samobójstwo. 
 
— A co z tobą? 
 
— Dziękuję, Mamiliusie. Mimo rozlicznych trosk je- 
stem wzruszony. Zbierajmy się zatem. 
 
Fanokles przycisnął pięści do czoła. Cesarz skinął W 
stronę nabrzeża i niewolnicy zaczęli przechodzić przez 
tryremę z bagażami. Od strony rufy podbiegł drobny 
Syryjczyk. Powiedział szybko do Mamiliusa: 
 
— Panie, to niemożliwe, Cesarz nie będzie miał gdzie 
spać, zresztą spójrz na niebo! 
 
Nie było już widać błękitu. Słońce rozlało się w wielką 
jasną plamę, która niebawem zniknie. 

 
— ... jakże mam trzymać kurs, panie, kiedy nie widać 
nieba i nie ma wiatru? 
 
— To rozkaz. Dziadku, zejdźmy na brzeg, chociaż na 
krótko. 
 
— Dlaczego? 
 
— Ten statek jest brudny... 
 
— Ty też, Mamiliusie. I śmierdzisz. 
Syryjczyk przysunął się bokiem do Cesarza. 
 
— Jeżeli to rozkaz, Cezarze, zrobię wszystko, co w mojej 
mocy. Pozwól nam jednak najpierw wyprowadzić statek z 
portu. Możesz się nań przesiąść ze swojej barki, panie. 
 
— Niech tak będzie. 
 
Przeszli razem przez tryremę. Mamilius, odwracając 
twarz od kobiet, puścił się pędem do tunelu i zniknął w jego 
wnętrzu. Cesarz udał się na swoją barkę, przycumowaną 
obok tryremy, i rozsiadł się wygodnie pod baldachimem.. 
Dopiero wtedy zauważył jak szpetnie i niedorzecznie wyglą- 
da nowy statek. 
 
Pokręcił lekko głową. 
 
168 
 
 
 
 
— Jestem bardzo niechętnym innowatorem. 
Gromada niewolników znikała powoli w ładowni Amfi- 
tryty. Kilku członków załogi zajęło się cumami, a ci z 
tryremy odpychali Amfitrytę wiosłami, aż z wolna zaczęła się 
odsuwać. Jej cumy opadły z pluskiem na wodę i zostały 
wciągnięte na pokład. Siedząc w swym purpurowym cienią 
Cesarz widział, jak sternik natęża się nad wiosłami sterniczy- 
mi, by przysuwając rufę oddalić dziób od tryremy. Z 
mosiężnego brzucha nad piecem buchała bezustannie para. 
Cesarz ujrzał, jak Fanokles wychyla głowę z ładowni i daje 
znak sternikowi, by się zatrzymał. Starzec krzyknął coś we 
wnętrzności maszyny, para wystrzeliła w górę ze wzmożoną 
siłą i z sykiem, który przeciął powietrze jak lancet, po czym 
nagle znikła. W odpowiedzi z innych statków i z budynków 
wokół portu podniósł się chrapliwy ryk; Amfitryta wygląda- 
ła jak ogromna jaszczurka osaczona pośrodku areny. 

Cesarz wachlował się dłonią. 
 
— Zawsze byłem zdania, że reakcje motłochu są całko-, 
wicie do przewidzenia. 
 
Z wnętrza statku dobyło się głuche sieknięcie, zadźwię- 
czało żelazo i Talos poruszył wszystkimi czterema ramiona- 
mi naraz, dwoma w przód, dwoma w tył. Powoli zaczęły się 
obracać oba koła, lewe do tyłu, prawe do przodu. Zanurzyły 
się łopatki — chlap!, przerwa, chlap!, przerwa — wzbijając 
brudne bryzgi wody. Wynurzając się, rozpryskiwały ją 
wysoko w powietrze, i wrzucały na pokład. Cały statek 
ociekał teraz wodą i wydzielał nowe kłęby pary, tym razem z 
rozgrzanej powierzchni pieca i komina. Z ładowni dobiegł 
potężny jęk, Fanokles wyskoczył na pokład i stanął, spod 
„przymrużonych powiek oglądając potop, jakby nigdy przed- 
tem nie widział nic równie interesującego. Amfitryta tkwiła 
w miejscu, nie poruszała się do przodu, lecz obracała wokół 
własnej osi, tryskając wodą na wszystkie strony jak fontan- 
na. Fanokles znowu krzyknął coś w głąb luku, strzyknęła 
 
170 
 
para, łopatki kół zatrzymały się z chrzęstem, a statek ociekał 
wodą, jakby właśnie wynurzył się z dna portu. Amfitryta 
stała pośrodku portu, dysząc parą. Znów natarł na nią ryk 
setek ludzkich gardzieli. Nad wzgórzami otulonymi w 
gorące opary rozbłysło światło i zaraz potem przetoczył się 
huk grzmotu. 
 
Cesarz zrobił ukradkiem znak odpędzający nieszczęście. 
Błyskawica okazała się jednak dziełem boskim nie zwią- 
zanym z sytuacją. Kiedy bowiem osłonił oczy dłonią, 
spodziewając się ujrzeć jak Amfitryta ginie z ręki rozgniewa- 
nej Opatrzności, zauważył, że nie była ona jedynym zwiastu- 
nem nieszczęścia poruszającym się na powierzchni wody. W 
pewnej odległości od wejścia do portu, wśród oparów 
przemieszczających się nad murem nabrzeża, widać było 
zarys jakiejś bryły. Zanim zdążył ją rozpoznać, miał wraże- 
nie, że to wierzchołek skały albo urwisko. Ale skała wydłuża- 
ła się. 
 
Cesarz wygramolił się na brzeg, przeciął nabrzeże i 
wspiął się na schody przy portowym murze, gdzie siedziały 
kobiety. Oglądana z tego miejsca, skała nie kryła się już we 
mgle. Był to po prostu dziób wielkiego okrętu wojennego. 
Jego wnętrze dudniło miarowym biciem bębna. Okręt 
znajdował się nieco na lewo od wejścia do portu, ale już 
skręcał, by przeciąć na pół wąski pas wody między dwoma 
krańcami nabrzeża. Zbliżał się powoli, z żaglem zwiniętym 

na rei, z której zwisały kołowroty. Szczerzył uzbrojenie, lśnił 
stalą i mosiądzem na pokładzie. Sześciometrowe ostrze 
taranu cięło powierzchnię wody niczym rekin. Bęben uderzył 
nowym rytmem. Wiosła złożyły się do tyłu jak odnóża 
stonogi kierowane rozumnym impulsem. Okręt wślizgnął się 
w przesmyk wejścia i jego taran znalazł się w porcie. Bębny 
ponownie zmieniły rytm. Minąwszy przeszkodę w postaci 
krańców kei wiosła rozwijały się na nowo para za parą i 
cofały się, zagarniając pod siebie wodę. Na pokładzie 
 
rufowym Cesarz dostrzegł czerwono-złotą flagę, nad którą 
górował orzeł o mściwym wyglądzie. Cesarz oderwał się od 
muru i nie reagując na pytania kobiet wrócił pospiesznie do 
swojej barki w cień baldachimu. 
 
Z pokładu Amfitryty także zauważono okręt wojenny. 
Cesarz widział, jak Fanokles i kapitan gestykulują zawzięcie, 
po czym Fanokles skoczył do luku. Znikły strumienie pary i 
łopatki kół zaczęły się obracać. Kapitan rzucił się pędem 
wzdłuż pokładu, błysnęła stal i kotwica Amfitryty chlupnęła 
do wody. Ale bębny wybijały już inną komendę. Wiosła 
okrętu wojennego uniosły się w górę, zastygły jak rozpostar- 
te skrzydła i statek sunął do przodu resztkami rozpędu jak 
ogromny ptak, osiadający na wodzie. Ugodził dziobem w 
prawe koło Amfitryty i rozpruł je. Na ustawionych teraz 
poziomo wiosłach zaroiło się od mężczyzn wbiegających na 
jej pokład. Rozproszyli się, bijąc wokół rękojeściami mieczy 
i włóczni. Portowa wrzawa przerodziła się w rozgorączko- 
wany, entuzjastyczny wrzask. Fanoklesa i kapitana wciąg- 
nięto między wiosłami na pokład okrętu wojennego, wiosła 
znowu ruszyły i dziób statku wysunął się z rozprutego koła 
Amfitryty, która zaczęła powoli obracać kołami, kręcąc się 
wokół kotwicy. Wiosła z prawej burty okrętu skoczyły do 
przodu, wiosła z lewej do tyłu i okręt przesunął się wzdłuż 
nabrzeża do miejsca, gdzie cumowała tryrema i gdzie 
znajdował się Cesarz. 
 
Cesarz siedział przygryzając dolną wargę. Poza obrębem 
portu pojawiło się teraz więcej ruchomych skał; podchodziły 
nowe okręty wojenne, hamując i tłocząc się przy wejściu. 
Kolejna błyskawica rozdarła niebo, a zaraz potem zagrzmia- 
ło, lecz tym razem Cesarz nie zareagował. Na nabrzeżu tuż 
obok barki stał Mamilius w pozie człowieka, którego 
zaskoczono w chwili szalonego pośpiechu. Cesarz, spoj- 
rzawszy w jego kierunku, zamarł także. 
 
Mamilius miał na sobie zbroję. Jej napierśnik mienił się 
 
blaskiem bijącym od licznej i wielce alegorycznej gromady 
herosów i centaurów. Z tyłu opadał do samej ziemi szkarłat- 

ny płaszcz. Czerwona skóra pochwy miecza harmonizowała 
z czerwoną skórą wysokich butów, sięgających do kolan. 
Napierśnik odpowiadał swą materią i złożonością mosiężne- 
mu hełmowi, który Mamilius trzymał pod lewą pachą. 
Cesarz przymknął oczy i odezwał się słabym głosem. 
 
— Oblubieniec Bellony. 
 
Mamilius jakby lekko się zachwiał. Poczerwieniał. 
 
— Pomyślałem, że... że skoro udajemy się do armii... 
Cesarz przypatrywał się szczegółom ubioru. 
 
— Widzę, że padły już i Troja, i Kartagina. 
Rumieniec na zlanej potem twarzy Mamiliusa na prze- 
mian pojawiał się i znikał. 
 
— Czy wiesz, czyje to okręty? 
 
— Ja przecież... 
 
Cesarz podparł czoło dłonią. 
 
— W obecnej sytuacji pokrewieństwo po kądzieli da- 
wałoby znacznie mniejsze podstawy do fałszywych domy- 
słów. 
 
Mamilius przez cały czas odgradzał płaszczem twarz od 
siedzących nie opodal kobiet. Dostrzegł złoto-szkarłatną 
flagę łopoczącą na okręcie wojennym, który podpływał 
właśnie do tryremy ustawiając się taranem wzdłuż jej burty. 
Rumieniec na dobre opuścił oblicze Mamiliusa. 
 
— Co teraz zrobimy? 
 
— Nie mamy już czasu, by cokolwiek robić. Możesz 
najwyżej włożyć hełm. 
 
— Boli mnie od niego głowa. 
 
— Zostaje nam tylko dyplomacja — powiedział Cesarz. 
— On ma wojsko, spójrz na nich! My natomiast posiadamy 
inteligencję. Będzie tu gorąco, jeżeli nie zdołamy załagodzić 
sprawy. 
 
— A co ze mną?