Prowadzący:
dr Elżbieta Trzęsowska-Greszta
Kontakt:
egreszta@swps.edu.pl
Nazwa przedmiotu:
Terapia zaburzeń wieku rozwojowego
Forma organizacyjna:
seminarium
Semestr:
letni
Tryb:
dzienne i zaoczne
Opis kursu: Seminarium Terapia zaburzeń wieku rozwojowego stanowi uzupełnienie
prowadzonego przeze mnie wykładu: Zaburzenia u dzieci i młodzieży. Seminarium jest
poświęcone poznaniu programów terapeutycznych, metod i technik stosowanych w terapii
poszczególnych zaburzeń, występujących u dzieci i młodzieży. Słuchacze seminarium będą
mieli okazję poznać różne podejścia terapeutyczne, stosowane m.in. w: upośledzeniach
umysłowych, dysleksji, autyzmie, zespole hiperkinetycznym (ADHD), zaburzeniach
lękowych i depresyjnych, zaburzeniach odżywiania i nawyków.
Uwaga: Seminarium Terapia zaburzeń wieku rozwojowego jest kierowane przede wszystkim
do studentów, którzy wybiorą dodatkową specjalność: „Neuropsychologia” (kierownik
specjalności: prof. dr hab. Elżbieta Szeląg) oraz do studentów kierunku: społeczna
psychologia kliniczna.
Cel zajęć: Celem seminarium jest przedstawoenie studentom różnych metod terapeutycznych
i wskazanie, które teorie z zakresu psychologii i psychopatologii leżą u podstaw stosowanych
w praktyce klinicznej programów, technik i metod terapeutycznych (stosowanych w
odniesieniu do zaburzeń dzieci i młodzieży). Studenci zapoznają się z: (1) podstawowymi
pojęciami różnych teorii, używanymi do opisu zaburzeń; (2) mechanizmami zaburzeń oraz (3)
najważniejszymi zjawiskami zachodzącymi w toku terapii. Następnie będą przedstawione
przykłady przebiegu terapii, prowadzonych według zasad wybranych szkół i kierunków
terapeutycznych. Celem zajęć jest ponadto nauczenie studentów umiejętności krytycznej
oceny skuteczności różnych podejść terapeutycznych oraz umiejętności wyboru odpowiedniej
strategii terapeutycznej. Prezentowane podstawy teoretyczne praktyki klinicznej będą
odwoływały się do teorii i zagadnień, przedstawianych na wykładach: Szkoły i kierunki w
psychologii klinicznej oraz Zaburzenia rodziny. Nabywana w trakcie zajęć wiedza pozwoli
przyszłym psychologom-praktykom na rozumienie mechanizmów stosowanych terapii oraz
ułatwi wybór najbardziej skutecznych metod. Zdobywan wiedza może także pomóc w
tworzeniu nowych programów terapeutycznych oraz świadomym formułowaniu adekwatnych
interwencji terapeutycznych.
Formy pracy: Zajęcia będą miały charakter seminaryjny. Oznacza to, że ważną formą zajęć –
obok wykładu prowadzącego - będzie aktywny udział studentów, polegający na
projektowaniu programów terapeutycznych oraz dyskusji nad nimi.
Wymagania: Studenci są zobowiązani do rzetelnego przygotowania się do wszystkich zajęć.
Chodzi o uprzednie powtórzenie wiedzy zdobytej na wykładach z zakresu: Zaburzenia dzieci
i młodzieży; Szkoły i kierunki w psychologii klinicznej i Zaburzenia rodzin. Przygotowanie się
do zajęć (tj. przypomnienie wcześniej nabytej wiedzy) jest niezwykle ważne, gdyż umożliwi
studentom: (1) rozumienie przedstawianych zagadnień praktyki klinicznej; (2) aktywne
uczestniczenie w dyskusji; (3) stawianie pytań i szukanie odpowiedzi oraz (4) formułowanie
własnego stanowiska.
Warunki zaliczenia
1. Obecność na zajęciach.
2. Aktywny udział studentów w zajęciach.
3. Pomyślne zaliczenie sprawdzianu testowego (ocena zgodna z ogólnymi zasadami
przyjętymi w SWPS).
Tematy poszczególnych spotkań:
Temat 1. Zagadnienia ogólne. Proces diagnostyczny a proces terapeutyczny. Teorie
zaburzeń i szkoły terapeutyczne w odniesieniu do zaburzeń u dzieci i młodzieży. Profilaktyka
zaburzeń - wczesna interwencja – terapia.
Temat 2. Terapia w upośledzeniach umysłowych. Wczesna interwencja. Rehabilitacja a
rewalidacja. Terapia wspomagająca: techniki behawioralne oparte na warunkowaniu
instrumentalnym oraz na teorii społecznego uczenia się. Czynniki określające skuteczność
technik behawioralnych. Ocena terapii behawioralnej: zastosowania i ograniczenia.
Teoretyczna analiza mechanizmu zaburzenia i mechanizmu zmian zachodzących w toku
terapii.
Temat 3. Terapia dysleksji. Wczesna interwencja - zapobieganie zaburzeniom wtórnym.
Techniki terapeutyczne stosowane w dysleksji. Metoda dobrego startu. Metoda 18 struktur
wyrazowych. Program rozwijający percepcję wzrokową. System pomocy terapeutycznej
dzieciom z dysleksją rozwojową w Polsce - metoda pięciu kroków.
Temat 4. Terapia autyzmu. Przegląd metod pracy z dzieckiem autystycznym. Metoda opcji.
Metoda Holdingu. Metoda Delacato (stymulacja sensoryczna). Metoda Sherborne
(wspomagająca, grupowa). Metoda Facilitated Communication. Podejście behawioralne.
Omówienie podstawowych etapów terapii dzieci autystycznych.
Temat 5. Terapia w zespole hiperkinetycznym (ADHD). Kompleksowa terapia
ukierunkowana na dziecko i jego otoczenie: terapia psychospołeczna, psychoterapia i leczenie
farmakologiczne. Psychoterapia indywidualna dziecka i grupowa (trening poznawczy, trening
rozwiązywania problemów, trening kompetencji społecznych, kontrolowania agresji,
budowania poczucia własnej wartości itd). Rodzina i szkoła: psychoedukacja. Zapobieganie
zaburzeniom wtórnym.
Temat 6. Terapia zaburzeń opozycyjno-buntowniczych, zaburzeń zachowania CD i
zachowań agresywnych. Metody terapii: terapia rodzinna – np. podejście wg „modelu
spójnej rodziny” oraz techniki behawioralne – np. „Szkoły dziennego pobytu” (modyfikacja
zachowania). Profilaktyka zaburzeń: chronienie przed czynnikami zagrażającymi i
zapobieganie powstawaniu zaburzeń: pierwotnych, przeciwdziałanie pogłębieniu procesu
patologizacji oraz zaburzeń wtórnych. Budowanie zasobów. Opieka nad rodzicami i dziećmi
wysokiego ryzyka.
Temat 7. Terapia zaburzeń lękowych u dzieci i młodzieży. Techniki behawioralne oparte
na warunkowaniu klasycznym oraz na teorii społecznego uczenia się. Mechanizm powstania i
podtrzymywania zaburzenia. Czynniki określające skuteczność technik behawioralnych.
Ocena terapii behawioralnej: zastosowania i ograniczenia. Przykłady terapii opartej na
warunkowaniu reaktywnym - terapia fobii. Terapia fobii w podejściu psychodynamicznym –
krytyczna ocena. Lęk separacyjny – podejście systemowe. Metody poznawcze leczenia lęku.
Temat 8. Terapia zaburzeń depresyjnych. Teoretyczne modele depresji i modele terapii.
Mechanizm powstania i podtrzymywania zaburzenia, możliwość zmiany oparty na różnych
modelach depresji. Podejście poznawczo-behawioralne w leczeniu depresji: Becka,
Lewinsohna, Rhema i trening umiejętności społecznych. Teoretyczna analiza mechanizmu
zaburzenia i zmian zachodzących w toku terapii.
Temat 9. Terapia zaburzeń odżywiania: anoreksji i bulimii. Psychoterapia anoreksji:
indywidualna behawioralno-poznawcza oraz rodzinna (systemowa). Mechanizm powstania i
podtrzymywania zaburzenia, proces terapeutyczny w świetle koncepcji Selvini-Palazzoli,
koncepcji Webera i Stierlina oraz koncepcji Bowena: Funkcjonowanie rodziny anorektycznej
– interwencje terapeutyczne w ramach terapii systemowej. Podejścia terapeutyczne w bulimii.
Temat 10. Terapia zaburzeń nawyków: techniki terapeutyczne stosowane w zaburzeniach
nawyków: tików, masturbacji, enuresis i encopresis. Tiki i masturbacja: techniki
behawioralne, terapia podtrzymania emocjonalnego i terapia strategiczna. Enuresis: terapia
behawioralna, terapia podtrzymania emocjonalnego i terapia rodziny. Strategie leczenia
encopresis wg Wewetzer’a i Warnke’ego.
Temat 11. Kolokwium.
Terapia zaburzeń nawyków (c.d.): terapia zaburzeń zaburzeń snu i zaburzeń jedzenia u
małych dzieci. Poradnictwo, psychoedukacja (zmiana zasad postępowania z dzieckiem).
Metody terapeutyczne: techniki behawioralne, terapia strategiczna i terapia rodzinna.
Temat 12. Terapia zaburzeń mowy o podłożu psychicznym: mutyzmu i jąkania. Terapia
mutyzmu selektywnego u dzieci. Program terapeutyczny mutyzmu selektywnego: 9 etapów
terapii. Mutyzm całkowity - psychodynamiczne techniki terapii (szukanie źródeł konfliktów),
terapia rodziny, terapia objawowa wg etapów stosowanych w mutyzmie selektywnym.
Terapia jąkania - metody kompleksowe: psychoterapia podtrzymująca (rozwiązywanie
problemów osób jąkających się), terapia logopedyczna (trening płynności mówienia).
Temat 13. Terapia zaburzeń psychosomatycznych. Koncepcja Minuchina: rodzina
psychosomatyczna. Proces terapeutyczny w terapii systemowej. Terapia indywidualna:
terapia behawioralna, psychoterapia podtrzymująca, trening relaksacyjny. Podejście
terapeutyczne w zaburzeniach bólowych, astmie oskrzelowej, alergiach i w chorobach
przewodu pokarmowego.
Temat 14. Terapia problemów somatopsychicznych. Terapia rodziny z dzieckiem chorym
somatycznie. Terapia indywidualna: psychoterapia podtrzymująca i grupy wsparcia. Podejście
terapeutyczne w pomocy psychologicznej w przypadku pacjentów z dysfunkcjami narządów
(wzroku, słuchu, mowy, ruchu) oraz w chorobach przewlekłych (cukrzyca i choroba
nowotworowa u dzieci i młodzieży).
Temat 15. Podsumowanie - porównanie i krytyczna ocena poznanych nurtów
terapeutycznych.
Literatura:
1. Grzesiuk L. (red.). Psychoterapia. Szkoły, zjawiska, techniki i specyficzne problemy.
PWN 2000.
2. Namysłowska I. (red). Terapia rodzin. Springer PWN Warszawa 1997.
3. de Barbaro B. (red.). Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny. Collegium
Medicum UJ, Kraków 1997.
4. Carr J. Pomoc dziecku upośledzonemu. PZWL Warszawa 1984.
5. Lovaas, OI. Nauczanie dzieci niepełnosprawnych umysłowo. WsiP. Warszawa 1993:
6. Błeszyński J.J. Terapie wspomagające rozwój osób z autyzmem. Oficyna Wydawnicza
IMPULS 2005
7. Jakubowska U. Zastosowanie terapii behawioralnej w leczeniu fobii. Przegląd
Psychologiczny, 1989, 4, 32.
8. Obuchowska I. (red.). Dziecko niepełnosprawne w rodzinie. WSiP 1999.
9. Mayer G.R. Psychopatologia. Jeden przypadek - wiele teorii. Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne 2003.
10. Olechnowicz H. (red). Opowieści terapeutów. WSiP Warszawa 1997.
11. Olechnowicz H. (red). Drugie opowieści terapeutów. WSiP Warszawa 2000.