www.stosunkimiedzynarodowe.info
Hiszpania - Separatyzm baskijski
Ostatnio uaktualnione: 2009-08-10 23:27:45
http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Hiszpania,problemy,Separatyzm_baskijski
POCZĄTKI SEPARATYZMU BASKIJSKIEGO
Baskowie są jednym z najstarszych narodów europejskich, obecnie zamieszkującym północną Hiszpanię oraz w
mniejszej ilości południowo-zachodnią Francję. Pod panowaniem hiszpańskim Baskowie znajdują się od XVI wieku.
Tendencje niepodległościowe w Kraju Basków sięgają końca XIX wieku, kiedy rząd centralny odebrał prowincji
przywileje autonomiczne po wygraniu wojen z karlistami, mającymi oparcie w Katalonii Kraju Basków. W 1895 roku
powstała Nacjonalistyczna Partia Basków (PNV), która stała się główną siłą polityczną w Baskonii. Jej dążenia do
przywrócenia samorządu nie osiągnęły jednak efektu. Podczas wojny domowej 1936-39 Baskonia była jedną z
głównych aren konfliktu, jako że część Basków popierała republikanów, a część – wojska generała Francisco Franco.
26 kwietnia 1937 roku baskijskie miasteczko Guernica stało się celem pierwszego w historii masowego nalotu; pod
bombami niemieckiej Luftwaffe zginęło wówczas ponad 1600 osób.
Rząd Franco charakteryzowały represje ludności baskijskiej, co zaskutkowało wzrostem nastrojów
nacjonalistycznych. 31 lipca 1959 roku lewicowi studenci i intelektualiści rozczarowani umiarkowaną polityką
dominującej PNV założyli organizację Euskadi Ta Askatasuna (Baskijska Ojczyzna i Wolność), znaną
powszechnie pod skrótem ETA. Celem było wywalczenie niepodległości Kraju Basków poprzez walkę zbrojną.
Rozpoczęta w 1961 roku działalność ETA, początkowo ograniczona do rozrzucania ulotek i sabotażu, z czasem
przybrała ostrzejsze formy. 7 czerwca 1968 roku w przypadkowej strzelaninie z członkiem ETA Xabi Etxebarrietą zginął
członek gwardii cywilnej Jose Pardines Arcay. 2 sierpnia 1968 roku ETA wykonała pierwsze planowane zabójstwo,
którego ofiarą padł szef tajnej policji politycznej w San Sebastian Meliton Manzanas, oskarżany o torturowanie
więźniów; niektóre źródła za pierwszą ofiarę ETA uważają niespełna dwuletnią Marię Begonę Urroz Ibarrolę, która
zginęła w wybuchu bomby w San Sebastian 28 czerwca 1960 roku.
ETA DO 1992 ROKU
Walka ETA polegała na atakach na przedstawicieli władz – pojedynczych żołnierzy, policjantów i polityków, a także
porwaniach bogatych przedsiębiorców dla okupu. Posługująca się brutalnymi metodami policja frankistowska dość
skutecznie zwalczała separatystów, ale popularności przysporzył im głośny, w zamierzeniu pokazowy proces 16
członków ETA w grudniu 1970 roku (tzw. proces z Burgos), w którym zapadło 6 wyroków śmierci, szybko zamienionych
przez Franco, pod presją wewnętrzną i międzynarodową, na wyroki więzienia. 20 grudnia 1973 roku ETA
przeprowadziła w Madrycie swój najsłynniejszy atak, detonując bombę pod samochodem admirała Luisa Carrero
Blanco – premiera Hiszpanii i prawdopodobnego następcy Franco. Śmierć Blanco zapoczątkowała okres
największej aktywności ETA, rozciągającej się już na obszar całej Hiszpanii. Zaczęto organizować zamachy bombowe
obliczone na wywołanie dużych strat w ludziach – pierwszym przykładem było podłożenie bomby w popularnej wśród
policji madryckiej kawiarni 13 września 1974 roku, kiedy zginęło 12 osób.
Śmierć Franco w listopadzie 1975 roku, przywrócenie demokracji w Hiszpanii przypieczętowane demokratycznymi
wyborami w czerwcu 1977 roku i przyjęcie nowej konstytucji w referendum 6 grudnia 1978 roku
umożliwiły zatwierdzenie w referendum 25 października 1979 roku autonomii Kraju Basków obejmującej prowincje
Gipuzkoa, Biscay i Araba, która przewidywała osobny parlament, władzę wykonawczą, policję, system edukacyjny i
opieki zdrowotnej; oficjalny status uzyskały języki hiszpański i baskijski. Ponieważ jednak konstytucja nie przewidywała
prawa do samostanowienia narodom zamieszkującym Hiszpanię i zobowiązywała armię do ochrony integralności
terytorialnej państwa, a prowincja Nawarra nie weszła w skład Kraju Basków (od 1982 roku cieszy się własną
autonomią), ETA kontynuowała walkę z coraz większą intensywnością. Rok 1980 był najkrwawszym w całej działalności
ETA – zginęło 118 osób.
Gdy do władzy w Hiszpanii w 1982 roku doszli socjaliści, konflikt w Baskonii wszedł w fazę „brudnej wojny.” Nie
uzyskawszy współpracy ze strony Francji, władze hiszpańskie postanowiły utworzyć organizację paramilitarną
Antyterrorystyczne Grupy Wyzwolenia (GAL), których celem było rozbicie baz organizacyjnych ETA na terytorium
francuskim. W pierwszej i jednocześnie najgłośniejszej akcji GAL 17 października 1983 roku we francuskim Bayonne
porwano, przewieziono do Hiszpanii i po torturowaniu zamordowano dwójkę młodych działaczy ETA Joxe Antonio Lasę
i Joxe Ignacio Zabalę. GAL działała aktywnie do 17 lutego 1986 roku, kiedy po śmierci dwójki nie związanych z ETA
Francuzów Paryż postanowił nawiązać współpracę z Madrytem w zwalczaniu separatystów baskijskich. Ostatnie z 27
morderstw popełnionych przez GAL miało miejsce 24 lipca 1987 roku.
ETA kontynuowała tymczasem zamachy bombowe: 14 lipca 1986 roku 12 policjantów zginęło w eksplozji
samochodu-pułapki w Madrycie. 19 czerwca 1987 roku 21 osób zginęło w zamachu na parkingu supermarketu w
Barcelonie. Był to największy zamach ETA i jednocześnie jej największy błąd, jako że ofiary stanowili wyłącznie cywile.
W kolejnych zamachach na baraki gwardii cywilnej przy użyciu samochodów-pułapek 11 grudnia 1987 roku w
Zaragozie i 29 maja 1991 roku w Vic połowę ofiar stanowiły dzieci, co nie przysparzało ETA sympatyków. Odrazę
budziła też taktyka zastraszania niezdecydowanych, której przykładem było zamordowanie 10 września 1986 roku byłej
członkini ETA Marii Dolores Gonzalez Catarain, znanej jako Yoyes, w rodzinnym miasteczku Ordizia.
ETA W LATACH 1992-2005
Niedługo przed Igrzyskami Olimpijskimi w Barcelonie, w marcu 1992 roku francuska policja aresztowała w
baskijskim miasteczku Bidart czołowych przywódców ETA. Ten cios a także kolejne aresztowania, problemy
rekrutacyjne i finansowe spowodowały wyraźne zmniejszenie aktywności separatystów. Po nieudanym zamachu 19
kwietnia 1995 roku na lidera opozycyjnej Partii Ludowej (PP) Jose Marię Aznara ETA przedstawiła 26 kwietnia tzw.
demokratyczną alternatywę – propozycję zawieszenia broni za amnestię dla więźniów, uznanie prawa do
samostanowienia i decydowania przez Basków w demokratycznym procesie o organizacji Kraju Basków. W
utrzymującej się atmosferze przemocy, której kolejnym przejawem było wykrycie w sierpniu 1995 roku spisku ETA
przeciw królowi Juanowi Carlosowi, Madryt nie podjął tej propozycji.
W marcu 1996 roku kierowana przez Aznara Partia Ludowa zwyciężyła w wyborach parlamentarnych. Ważnym
wydarzeniem było porwanie 10 lipca 1997 roku przez ETA radnego PP w mieście Ermua Miguela Angela Blanco i jego
śmiertelne postrzelenie dwa dni później. Morderstwo to wywołało wielomilionowe demonstracje przeciw ETA w wielu
miastach Hiszpanii, które dawały dowód iż popularność baskijskich separatystów jest znikoma. W październiku 1997
roku ETA została uznana za organizację terrorystyczną przez USA. Wykorzystując sprzyjającą sytuację, rząd podjął
rozprawę z politycznym zapleczem ETA – Herri Batasuna: 1 grudnia 1997 roku całe 23-osobowe przywództwo tej partii
otrzymało 7-letnie kary więzienia za kolaborację z ETA. 12 września 1998 roku umiarkowani nacjonaliści baskijscy z
PNV oraz inne baskijskie partie polityczne, związki zawodowe i ruchy społeczne podpisały deklarację z Lizarra,
zapraszając ETA do udziału w procesie politycznym w Kraju Basków wzorem rozwiązań zastosowanych w Irlandii
Północnej. W odpowiedzi 17 września 1998 roku ETA ogłosiła jednostronne zawieszenie broni. Po wyborach w
Kraju Basków przeprowadzonych 25 października PNV, socjaliści i Herri Batasuna utworzyły wspólnie rząd na czele z
Juanem Jose Ibarretxe z PNV. W maju 1999 roku doszło do pierwszych od ponad 10 lat bezpośrednich rozmów z ETA i
rządu hiszpańskiego w Szwajcarii, ale dialog na tym się skończył. 29 listopada 1999 roku ETA ogłosiła zakończenie
14-miesięcznego rozejmu z dniem 3 grudnia.
ETA znalazła się w wyjątkowo trudnej sytuacji po zamachach terrorystycznych w USA 11 września 2001 roku, kiedy
zawiązała się szeroka międzynarodowa koalicja antyterrorystyczna. W grudniu 2001 roku Unia Europejska wspólnie
uznała ETA za organizację terrorystyczną. Zarówno policja hiszpańska jak i francuska wzmogły działania przeciw
separatystom baskijskim. Rząd w Madrycie postanowił też rozprawić się z partią Batasuna. W sierpniu 2002 roku na
Batasunę nałożono 3-letnią karę zawieszenia działalności, a 17 marca 2003 roku Sąd Najwyższy Hiszpanii postanowił o
permanentnym zakazie działalności partii zgodnie z prawem wymagającym potępienia terroryzmu przez ugrupowania
polityczne. W maju 2003 roku USA uznały Batasunę za organizację terrorystyczną, co wkrótce również uczyniła UE. W
maju 2003 roku doszło do ostatniego śmiertelnego ataku ETA.
29 lutego 2004 roku hiszpańska policja zatrzymała ciężarówkę wiozącą pół tony materiałów wybuchowych, które
ETA zamierzała zdetonować w Madrycie. 11 marca 2004 roku, na 3 dni przed wyborami parlamentarnymi, w Madrycie
doszło do wielkiego zamachu terrorystycznego, w którym zginęło 191 osób. Rząd natychmiast obwinił za zamach ETA i
doprowadził jeszcze tego samego dnia do potępienia organizacji przez Radę Bezpieczeństwa ONZ. Jak się wkrótce
okazało zarzuty były niesłuszne, co przyczyniło się do porażki wyborczej Partii Ludowej.
ETA PO 2005 ROKU
Rząd socjalistyczny utworzony przez Jose Luisa Zapatero od 2005 roku przygotowywał się do negocjacji z ETA,
oferując rozmowy pokojowe w zamian za złożenie broni. W efekcie 22 marca 2006 roku ETA ogłosiła „trwały
rozejm” z mocą od 24 marca. 30 grudnia 2006 roku na parkingu lotniska Barajas w Madrycie doszło jednak do
wybuchu samochodu-pułapki, w którym zginęło 2 Ekwadorczyków. Rząd Zapatero zerwał wobec tego wszelkie
rozmowy i przystąpił do rozprawy z ETA (w latach 2004-07 aresztowano ponad 300 działaczy organizacji). 5 czerwca
2007 roku ETA ogłosiła zakończenie 15-miesięcznego zawieszenia broni.
25 lipca ETA zdetonowała 2 małe bomby przy trasie Tour de France, gdy kolarze na chwilę zawitali do północnej
Hiszpanii, nie wyrządzając jednak żadnych szkód. 24 sierpnia doszło do pierwszego poważnego zamachu ETA po
zerwaniu rozejmu, gdy przed barakami gwardii cywilnej w Durango wybuchł samochód-pułapka, raniąc 2 hiszpańskich
policjantów. Przedsiębiorcy w Kraju Basków donieśli również o powrocie ETA do taktyki wymuszania haraczy, a Madryt
zaczął podejrzewać, że ETA założyła niewielkie bazy operacyjne w Portugalii. 9 września 2007 roku ETA opublikowała
oświadczenie zapowiadające walkę ze „strukturami państwa hiszpańskiego na wszystkich frontach” do czasu
„osiągnięcia demokratycznych warunków pozwalających na obronę wszystkich projektów politycznych.”
1 grudnia 2007 roku w Capbreton w południowej Francji członkowie ETA zabili 2 funkcjonariuszy gwardii cywilnej i
były to pierwsze śmiertelne ataki ETA po formalnym zakończeniu rozejmu w czerwcu. Od tego momentu sporadycznie
zdarzały się zabójstwa polityków, biznesmenów i członków gwardii cywilnej, ale równocześnie spektakularne efekty
przynosiła współpraca hiszpańsko-francuska w zwalczaniu ETA. 20 maja 2008 roku we wspólnej akcji policyjnej w
Bordeaux schwytano lidera ETA Javiera Lopeza Penę alias „Thierry”. 17 listopada w pirenejskim Cauterets francuska
policja aresztowała Mikela Garikoitza Aspiazu Rubinę alias „Txeroki”, lidera militarnego skrzydła ETA, a wkrótce jego
los podzielili jego następcy: Aitzol Irionda Yarza alias „Balak”, ujęty w Gerde we francuskich Pirenejach 8 grudnia i
Jurdan Martitegi Lizaso, aresztowany 18 kwietnia 2009 roku przez francuską policję w Montauriol. Powodowało to, że
pieczę nad operacjami militarnymi ETA sprawowali coraz mniej doświadczeni członkowie, ale nie przekreśliło zdolności
ugrupowania do przeprowadzania śmiertelnych zamachów. Większe ich natężenie przypadło na dni bezpośrednio
poprzedzające 50. rocznicę założenia ETA 31 lipca 2009 roku: 29 lipca 65 osób zostało rannych gdy przed barakami
gwardii cywilnej w mieście Burgos wybuchł samochód-pułapka, a 30 lipca w Palmanova na okupowanej przez rzesze
turystów Majorce również w wybuchu samochodu-pułapki śmierć poniosło 2 oficerów gwardii cywilnej.