Terapeuta zajęciowy_322[15]_Z1_02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Rodzaje sprzętu rehabilitacyjnego oraz sposoby zaopatrzenia w niego

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia
4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Stosowanie zaopatrzenia ortotycznego

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Zaopatrzenie protetyczne

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Sprzęt ułatwiający poruszanie się

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Sprzęt rehabilitacyjny do obsługi osobistej

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu posługiwania się

sprzętem rehabilitacyjnym, potrzebnej do zrozumienia kompleksowej rehabilitacji osób
niepełnosprawnych.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia celów programu
jednostki modułowej i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczanie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

322[15].Z1.03

Stosowanie zabiegów

kinezyterapeutycznych

i fizykoterapeutycznych

322.[15].Z1

Podstawy kompleksowej rehabilitacji

322[15].Z1.04

Usprawnianie pacjenta

322[15]. Z1.01

Dobieranie zabiegów

rehabilitacyjnych do możliwości

i potrzeb pacjenta

322[15].Z1.02

Posługiwanie się sprzętem

rehabilitacyjnym

322[15].Z1.05

Posługiwanie się językiem

obcym zawodowym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

rozpoznawać potrzeby i problemy osób niepełnosprawnych,

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

użytkować komputer,

–

stosować umiejętności komunikacji interpersonalnej,

–

wspierać osoby niepełnosprawne w korzystaniu z kompleksowej rehabilitacji,

–

korzystać z różnych metod pracy,

–

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

ocenić stan przydatności sprzętu rehabilitacyjnego do stosowania w rehabilitacji,

–

obsłużyć sprzęt rehabilitacyjny zgodnie z przeznaczeniem oraz zaleceniami producenta,

–

zapoznać pacjenta z dokumentacją dotyczącą obsługi sprzętu rehabilitacyjnego oraz
udzielić niezbędnych wyjaśnień,

–

zastosować sprzęt rehabilitacyjny zgodnie ze zleceniem lekarskim,

–

przewidzieć zagrożenia związane ze stosowaniem sprzętu rehabilitacyjnego,

–

zadbać o bezpieczeństwo pacjenta w czasie posługiwania się sprzętem rehabilitacyjnym,

–

wskazać źródła i procedurę przyznawania pacjentowi sprzętu rehabilitacyjnego,

–

zapoznać pacjenta ze sposobem użytkowania sprzętu rehabilitacyjnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Rodzaje

sprzętu

rehabilitacyjnego

oraz

sposoby

zaopatrzenia w niego

4.1.1. Materiał nauczania

Leczenie usprawniające to całokształt postępowania w odniesieniu do osób chorych

i niepełnosprawnych, które ma na celu przywrócenie im jak największej sprawności fizycznej
i psychicznej, a tym samym zdolności do pracy oraz czynnego udziału w życiu społecznym.

W leczeniu tym wykorzystywany jest sprzęt rehabilitacyjny czyli sprzęt niezbędny do

prowadzenia  zajęć  rehabilitacyjnych  mających  za  zadanie  osiągnięcie  przy  aktywnym
uczestnictwie  osoby  niepełnosprawnej  możliwie  najwyższego  poziomu  jej  funkcjonowania,
jakości  życia  i  integracji  społecznej.  Jest  to  sprzęt  służący  do  usprawniania  zaburzonych
funkcji organizmu lub wspomagający proces rehabilitacji.

Pomoce techniczne to wyroby, których funkcja użytkowa wiąże się z działalnością

rehabilitacyjną, służące osobie niepełnosprawnej do przywrócenia w maksymalnym stopniu
zdolności samodzielnego życia i pracy. Pomoce techniczne stosowane w różnych fazach
rehabilitacji można podzielić według ich przeznaczenia na:
–

sprzęt rehabilitacji leczniczej,

–

przyrządy i urządzenia do kinezyterapii i fizykoterapii,

–

sprzęt ortopedyczny, np. protezy, ortozy,

–

sprzęt lokomocyjny – np. wózki, balkoniki,

–

sprzęt

rehabilitacji

zawodowej

–

np.

maszyny

tkackie

dostosowane

niepełnosprawności – warsztat tkacki, ramowy zawieszony na ścianie na wysokości
barków pacjenta lub warsztat z wysokim ustawieniem mechanizmu nicielnic,
umieszczonym na wysokim stole dla pacjenta ćwiczącego mięśnie barku,

–

sprzęt rehabilitacyjny do obsługi osobistej – np. uchwyty, poręcze, podnośniki.
Podstawowymi metodami leczenia usprawniającego jest kinezyterapia i terapia

zajęciowa, a pomocniczymi środkami jest fizykoterapia i zaopatrzenie ortopedyczne.

Kinezyterapia jest podstawą rehabilitacji medycznej i obejmuje całość zagadnień

związanych z wykorzystaniem ruchu jako środka leczniczego. Jest tą fazą leczenia
usprawniającego, która przez przywrócenie choremu sprawności fizycznej daje podstawy do
dalszej rehabilitacji, tj. do rehabilitacji zawodowej i społecznej

Sprzęt używany w kinezyterapii to wszelkiego rodzaju przyrządy i urządzenia

dostarczające lub pomagające wytwarzać bodźce fizykalne, kinetyczne i mechaniczne,
służące do rehabilitacji ruchowej.

Często stosowanym urządzeniem w Polsce jest UGUL – Uniwersalne Gimnastyczne

Urządzenie  Lecznicze  (Uniwersalny  Gabinet  Usprawniania  Leczniczego).  Wykorzystuje  się
go  we  wszystkich  schorzeniach  narządu  ruchu,  gdy  zachodzi  potrzeba  zwiększenia  zakresu
ruchomości stawów, siły  mięśniowej oraz zapobiegania deformacjom, a także do utrzymania
zakresu  ruchu  na  istniejącym  poziomie,  np.  przy  dystrofiach  mięśniowych.  Umożliwia
wykonanie  ćwiczeń  samowspomaganych,  czynnych  z  odciążeniem,  w  odciążeniu  z  oporem,
ćwiczeń wolnych i czynnych z oporem z zastosowaniem systemu bloczkowo-ciężarkowego.
Zestaw  ten  pozwala  ćwiczyć  poszczególne  części  ciała.  Rehabilitant  przez  odpowiednią
zmianę punktów zaczepienia  na tym aparacie  może wpłynąć  na zmianę kierunków działania
i natężenia  siły.  Ściany  boczne  i  sufitowa,  wykonane  z  grubego  drutu  o  ,,oczkach”
10 x 10 cm,  pozwalają  na  nieograniczoną  możliwość  mocowania  systemu  linek,  zawieszek

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i bloczków  oraz  urządzeń  do  wykonania  różnego  rodzaju  ćwiczeń  kinezyterapeutycznych.
Wyposażenie  zasadnicze  UGUL:  kabina  do  ćwiczeń  i  zawieszeń  z  przywiązką  z  kraty,  stół
rehabilitacyjny  o  zmiennej  wysokości,  akcesoria  i  osprzęt,  tj.  linki,  podwieszki,  pasy
wyciągowe  i  stabilizacyjne,  obciążniki  oraz  podgłówki  służące  do  podwieszeń,  stabilizacji,
wyciągów  i  precyzyjnego  dawkowania  obciążenia,  kolumna  do  ćwiczeń  oporowych
z ławeczką.  Wyposażenie  dodatkowe UGUL:  fotel do ćwiczeń  oporowych  kończyn  dolnych
i górnych, urządzenie do trakcji kręgosłupa w odcinku lędźwiowym oraz szyjnym, urządzenie
do  ćwiczeń  kończyn  górnych  i  pasa  barkowego,  urządzenie  do  ćwiczeń  kończyn  dolnych
i obręczy biodrowej, stół rehabilitacyjny o zmiennym kształcie.

Do sprzętu rehabilitacyjnego wykorzystywanego przez rehabilitantów w kinezyterapii

zaliczamy  także:  stoły  rehabilitacyjne,  tablice  do  ćwiczeń  manualnych,  materace,  maty,
drabinki, ławki, piłki, piłki lekarskie, laski gimnastyczne itp. Do rozwoju siły, wytrzymałości
i  ogólnej  wydolności  pacjentów  służy  również  coraz  więcej  nowoczesnych  przyrządów
i urządzeń  treningowych  np.:  urządzenia  popularnie  zwane  atlasami,  ergometry  rowerowe,
steppery, trenażery, itp.

Zlecenie na zabiegi rehabilitacyjne wypisuje lekarz (na recepcie lub formularzu

szpitalnym). Zawiera ono: imię i nazwisko, datę urodzenia, adres pacjenta, oddział NFZ, datę
wystawienia, diagnozę i schorzenia towarzyszące, zalecaną terapię, podpis lekarza
z pieczątką. Rodzaj ćwiczeń określa lekarz rehabilitacji medycznej lub mgr rehabilitacji.
Rehabilitant bez skierowania nie powinien wykonywać zabiegów rehabilitacyjnych.

Dobór rodzaju sprzętu, jakim będzie posługiwał się rehabilitant, zależy szczególnie od

zlecenia  lekarskiego  czyli  aktualnych  wskazań  i  przeciwwskazań  do  ćwiczeń,  rodzaju
schorzenia  pacjenta,  stanu  funkcjonalnego  i  wydolności  pacjenta,  wieku,  wyposażenia
placówki w sprzęt i umiejętności jego obsługi. W Polsce jest wiele firm produkujących sprzęt
rehabilitacyjny, który  jest eksponowany (wraz z krótkim opisem)  w katalogach danych  firm.
Powinien  być  on  używany  zgodnie  z  jego  przeznaczeniem.  Każda  osoba  posługująca  się
sprzętem  powinna  zapoznać  się,  przed  jego  użyciem, z  instrukcją obsługi,  w  której  znajduje
się między innymi sposób użytkowania, zasady bezpieczeństwa i konserwacji.

W leczeniu i usprawnianiu osób z dysfunkcją narządu ruchu ważną, a zarazem

pomocniczą rolę odgrywają przedmioty ortopedyczne (zaopatrzenie ortopedyczne).

Zaliczamy do nich:

–

protezy, czyli sztuczne kończyny zastępujące funkcję kończyn dolnych lub górnych
w przypadku ich całkowitego braku, np. proteza kosmetyczna przedramienia,

–

ortozy, czyli przedmioty dopasowane do powierzchni kończyn oraz tułowia
wspomagające lub zastępujące ich funkcje statyczne i ruchowe oraz zabezpieczające
przed powstaniem zniekształceń np. łuski na stopę i goleń,

–

sprzęt pomocniczy, czyli przedmioty ortopedyczne służące zwiększeniu samodzielności
osób niepełnosprawnych oraz ułatwiające poruszanie się tym osobom np. kule, balkoniki.
Spełniają one następujące funkcje:

–

zwiększają pole podparcia masy ciała,

–

korygują zniekształcenia,

–

poprawiają stabilizację kończyn dolnych lub tułowia,

–

wspomagają upośledzone funkcje ruchowe kończyn górnych,

–

zastępują funkcję kończyn po ich częściowej lub całkowitej amputacji.
Nazewnictwo odnoszące się do zaopatrzenia protetycznego i ortotycznego nie jest

jednolite  zarówno  w  różnych  regionach  Polski,  jak  i  za  granicą.  Od  1989  roku  obowiązują
normy Międzynarodowej  Organizacji Normalizacyjnej, przyjęte także przez Polskę,  lecz  nie
używa się ich powszechnie Ten  sam przedmiot jest różnie nazywany np. określenie ortoza –
w polskiej tradycji częściej spotyka się jako orteza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Każdy sprzęt rehabilitacyjny powinien być wykorzystywany zgodnie z jego

przeznaczeniem oraz zaleceniami producenta, które są zawarte w karcie obsługi. Rehabilitant,
terapeuta  zajęciowy  powinien  zapoznać  pacjenta  ze  sposobem  użytkowania  sprzętu
i wynikających  zagrożeń  oraz  udzielić  wszelkich  wyjaśnień.  Na  rynku  polskim
i zagranicznym  jest  wiele  firm  produkujących  sprzęt  rehabilitacyjny.  Swoje  wyroby,  wraz
z opisem  funkcjonowania,  prezentują  w  katalogach.  Lekarz,  fizjoterapeuta,  technik
ortopedyczny,  terapeuta  zajęciowy  powinien  doradzić  pacjentowi  w  doborze  sprzętu
rehabilitacyjnego.

Jego

wybór

szczególnie

zależy

potrzeb

pacjenta,

jego

niepełnosprawności,  a  nie  tylko  kosztu  danego  sprzętu.  Powinien  być  on  używany  zgodnie
z jego  przeznaczeniem.  Każda  osoba  posługująca  się  sprzętem  powinna  zapoznać  się,  przed
jego użyciem, z instrukcją obsługi, w której znajduje się między innymi sposób użytkowania,
zasady  bezpieczeństwa  i  konserwacji.  Sprzęt  rehabilitacyjny  można  wypożyczyć
(np. balkonik, wózek) lub kupić.

Każdej osobie niepełnosprawnej ubezpieczonej w Narodowym Funduszu Zdrowia (NFZ)

przysługuje bezpłatne lub z dopłatą zaopatrzenie w sprzęt rehabilitacyjny, ortopedyczny oraz
środki pomocnicze. Zasady zaopatrywania w przedmioty ortopedyczne  i środki pomocnicze
reguluje  Rozporządzenie  Ministra  Zdrowia  z  dn.  17.12.2004  r.  (Dz.  U.  Nr  276,  poz.  2738
i 2739).  Zawiera  ono  szczegółowy  wykaz  refundowanych  przedmiotów  ortopedycznych
i środków  pomocniczych,  wysokość  udziału  własnego  świadczeniobiorcy,  kryteriów  ich
przyznawania  oraz  okresów  ich  użytkowania.  Ustala  także  wzór  zlecenia  na  wyżej
wymienione  przedmioty  i  środki.  Zlecenie  wypisuje  lekarz  podstawowej  opieki  zdrowotnej
lub  lekarz  specjalista,  np.  ortopeda,  chirurg,  reumatolog,  neurolog,  lekarz  rehabilitacji
medycznej.  Należy  potwierdzić  go  do realizacji  w oddziale  Narodowego  Funduszu  Zdrowia
(NFZ).  Realizacja  zlecenia  odbywa  się  w  Punkcie  Zaopatrzenia  Ortopedycznego  lub
w Zakładach Ortopedycznych, które mają podpisaną umowę z NFZ w ramach refundacji.

W przypadku braku możliwości wpłacenia własnego udziału przy zakupie sprzętu

rehabilitacyjnego, ortopedycznego, pomocniczego świadczeniobiorca ma prawo ubiegać się
o dofinansowanie zaopatrzenia ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych (PFRON). Może otrzymać dofinansowanie w wysokości:
–

100% zapłaconej kwoty udziału własnego (jeśli cena nie przekroczyła wyznaczonego
przez NFZ limitu na dany przedmiot ortopedyczny lub środek pomocniczy),

–

150%  kwoty  limitu  jaki  został  wyznaczony  przez  NFZ  na  dany  przedmiot
ortopedyczny/środek  pomocniczy  (jeśli  cena  zakupu  przekroczyła  limit  ustalony  przez
NFZ).
Osoba  zainteresowana  otrzymaniem  dofinansowania  powinna  złożyć  odpowiednie

dokumenty do Centrum Pomocy Rodzinie (powiatowego, miejskiego), właściwego dla jej
zamieszkania:
–

ksero zlecenia (wniosku) wydanego przez lekarza i potwierdzonego przez NFZ,

–

fakturę pro forma na sprzęt ortopedyczny, pomocniczy (faktura pro forma stanowi
wycenę i musi zawierać informację o wysokości udziału własnego oraz wartości
refundacji NFZ),

–

oświadczenie o miesięcznych dochodach osoby niepełnosprawnej lub jego opiekuna
w przeliczeniu na jednego członka rodziny pozostającego we wspólnym gospodarstwie
domowym,

–

ksero orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności,

–

wypełniony wniosek o przyznanie dofinansowania (zawierający m.in. dane osobowe,
NIP, PESEL, numer i serię dowodu osobistego, numer konta).

Dofinansowanie nie przysługuje, jeżeli średni, przeciętny miesięczny dochód

przypadający na jedną osobę, obliczany za rok podatkowy poprzedzający rok, w którym
składany jest wniosek przekracza:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

50% przeciętnego wynagrodzenia na jedną osobę pozostającą we wspólnym
gospodarstwie domowym,

–

65% przeciętnego wynagrodzenia w przypadku osób samotnych.
Wysokość dofinansowania sprzętu rehabilitacyjnego wynosi do 60% kosztów tego

sprzętu, nie więcej niż jednak do wysokości pięciokrotnego przeciętnego wynagrodzenia.

W przypadku dofinansowania zakupu przedmiotów ortopedycznych i środków

pomocniczych dopuszcza się możliwość zwrotu kosztów już poniesionych w wyniku zakupu
tego sprzętu. Przy przyznaniu dofinansowania na sprzęt rehabilitacyjny zawierana jest umowa
z wnioskodawcą, określająca m.in. kwotę dofinansowania i jej przeznaczenie.

Dofinansowaniem może być objęty wyłącznie zakup tego sprzętu rehabilitacyjnego,

który został dokonany po zawarciu tej umowy.

Osoba ubiegająca się o przyznanie dofinansowania do sprzętu rehabilitacyjnego,

ortopedycznego, środków pomocniczych szczegółowe informacje może otrzymać w Centrum
Pomocy Rodzinie.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiesz pod pojęciem sprzętu do kinezyterapii?
2. Jakie ćwiczenia mogą być realizowane w Uniwersalnym Gimnastycznym Urządzeniu

Leczniczym?

3.  Jakie znasz rodzaje zaopatrzenia ortopedycznego?
4.  Jakie znasz funkcje przedmiotów ortopedycznych?
5.  Jaki dokument określa zasady zaopatrzenia w sprzęt rehabilitacyjny?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 17.12.2004 roku określ:

–

jaki lekarz może wypisać wniosek na wózek dziecku z mózgowym porażeniem
dziecięcym,

–

w jakiej wysokości NFZ może dofinansować wózek dziecięcy, gdy limit kwoty
refundowanej wynosi 1500 złotych, a cena przewyższa go.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z treścią Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 17. 12. 2004 roku,
2) określić jaki lekarz może wypisać wniosek na wózek dziecku z mózgowym porażeniem

dziecięcym,

3)  obliczyć w jakiej wysokości NFZ może dofinansować dany wózek,
4)  zapisać wnioski,
5)  przedstawić wnioski na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17.12.2004 r.,

–

kartka papieru,

–

flamastry,

–

długopis,

–

brystol,

–

kalkulator.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zaplanuj ćwiczenia ogólnousprawniające z wykorzystaniem piłek, lasek gimnastycznych

dla 5 osobowej grupy podopiecznych w Warsztatach Terapii Zajęciowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić możliwości i ograniczenia fizyczne podopiecznych,
2)  określić techniki ćwiczeń ogólnousprawniających,
3)  zaplanować kolejne czynności,
4)  zaplanować rodzaj sprzętu i sposób zaopatrzenia w niego,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

piłki,

–

laski gimnastyczne,

–

kartki papieru,

–

długopis,

–

odtwarzacz CD,

–

płyty CD z muzyką.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować sprzęt do kinezyterapii?



2) scharakteryzować ćwiczenia jakie mogą być wykonane w UGLU-u?



3) określić funkcje przedmiotów ortopedycznych?



4) określić rodzaje zaopatrzenia ortopedycznego?



5) określić zasady zaopatrzenia w sprzęt rehabilitacyjny?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Stosowanie zaopatrzenia ortotycznego

4.2.1. Materiał nauczania

Wraz z rozwojem cywilizacji i techniki zwiększa się liczba osób niepełnosprawnych.

Problem  wspomagania  upośledzonych  lub  porażonych  funkcji  kończyn  towarzyszy
człowiekowi od początków jego  istnienia. Rozwój  nauk  medycznych, techniki stwarza coraz
większe  możliwości  konstrukcyjne  oraz  szerszy  zakres  wspomagania  narządów  ludzkich.
Zazwyczaj uzupełniają one podstawowe leczenie bezoperacyjne lub operacyjne.

Ortozy to różnorodne konstrukcje techniczne dobrane do rodzaju dysfunkcji

i indywidualnie dopasowane do pacjenta, stosowane w celu stabilizacji, korekcji ustawienia
lub odciążenia elementów narządu ruchu.

Materiałami wykorzystywanymi do ich produkcji jest: skóra, stal, aluminium, żywica

epoksydowa, guma, a obecnie coraz częściej tworzywa termoplastyczne  i chemoutwardzalne
oraz  materiały  oparte  na  włóknach  węglowych.  Każda  ortoza  powinna  być  tak
zaprojektowana,  aby  łatwo  można  zmieniać  jej  elementy,  np.  buty  w  celu  naprawy
i konserwacji.  Różnorodność  nazw  handlowych  i  modyfikacji  oraz  jakość  i  przydatność
lecznicza  stosowanych  obecnie  ortoz  jest  duża,  a  ich  wybór  w  dużej  mierze  zależy  od  jej
funkcji  i  potrzeb  chorego.  Użytkowane  są  okresowo,  przez  kilka  tygodni  lub  miesięcy,  ale
także długotrwale, przez wiele lat.

A. Ortozy tułowia. Wykorzystuje się je w profilaktyce, wadach wrodzonych oraz

dysfunkcjach będących następstwem schorzeń i urazów.

Kołnierze stosuje się w celu odciążenia i stabilizacji odcinka szyjnego kręgosłupa.

Kołnierze  miękkie  (typu  Schanza)  i  półsztywne  działają  wyłącznie  na  odcinek  szyjny
kręgosłupa,  w  sposób  niepełny.  Kołnierz  stabilizujący  Campa  podpiera  brodę,  okolice
potylicy  i  opiera  się  na  tułowiu.  Nie  pozwala  na  zginanie,  prostowanie  czy  ruchy  rotacyjne
szyi.  Są  kołnierze  (np.  Philadelphia),  które  swoim  zasięgiem  obejmują  także  górny  odcinek
kręgosłupa piersiowego.

Zestaw gorsetów i ortoz stosowanych w odcinku piersiowo-krzyżowym kręgosłupa jest

bardzo

zróżnicowany.

Ich

konstrukcja

zależy

głównie

poziomu

połączeń

międzykręgowych,  na  które  ma  działać.  W  konstrukcji  gorsetów  używanych  do  stabilizacji
odcinka  piersiowo-lędźwiowego  (poniżej  Th6)  wykorzystuje  się  zasadę  oparcia  z  jednej
strony  o  miednicę,  a  z  drugiej  o  mostek.  Po  przeciwnej  stronie,  na  wysokości  zmian
chorobowych,  stosuje  się  dodatkowy  punkt  podparcia  ortozy.  W  razie  konieczności  ujęcia
gorsetem wyższych odcinków kręgosłupa piersiowego gorset musi ujmować również odcinek
szyjny i mieć podparcie w okolicy żuchwo-potylicznej.

Najbardziej znane konstrukcje ortotyczne stosowane w tym odcinku kręgosłupa to gorset

Jewetta,  prostotrzymacz  Hohmana  lub  Taylora  (w  korygowaniu  okrągłych  pleców,  wad
postawy, po urazach kręgosłupa, w osteoporozie) oraz różnego typu sznurówki półgorsetowe.
Sznurówki  stosuje  się  przy  spowodowanych  różnymi  przyczynami  bólach  dolnego  odcinka
kręgosłupa  –  w  przypadkach  zmian  zwyrodnieniowych  w  stawach,  zesztywniającym
zapaleniu kręgosłupa, osteoporozie, po urazach i zabiegach w okresie rekonwalescencji, itp.

W razie konieczności zaopatrzenia górnej części kręgosłupa piersiowego do opisanych

ortoz  stosowane  są  dodatkowe  podparcia  pod  żuchwę  i  potylicę.  Do  stabilizacji  dolnych
segmentów  lędźwiowych  i  połączenia  lędźwiowo-krzyżowego  wystarczają  półsztywne  pasy
ortopedyczne.  Pasy  i  peloty  korekcyjne  są  stosowane  również  w  okolicy  obręczy  kończyn
górnych do leczenia wad postawy o typie odstających łopatek. Oddzielne zagadnienie stanowi
leczenie  ortozowe  skolioz.  Stosowane  gorsety  dzieli  się  na  korekcyjne,  mające  na  celu
zmniejszenie  kąta  skrzywienia  kręgosłupa,  oraz  stabilizujące,  zakładane  najczęściej  w  celu
utrzymania  dotychczasowych  wyników  leczenia,  zazwyczaj  leczenia  operacyjnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Najczęściej stosowane są gorsety Boston i Cheneau w leczeniu skolioz odcinka lędźwiowego
i niskiego piersiowego (poniżej Th6 – Th8) oraz gorset Milwaukee w skoliozach
dochodzących do połączenia piersiowo-szyjnego.

Rys. 1. Ortozy tułowia: a – gorset typu Boston [13, s. 97]; b – ortoza typu Taylora [14, s. 102]

Sposób użycia gorsetu:
Codzienne noszenie: 23 godz., 1

godz. na pielęgnację ciała i fizjoterapię.

Możliwe  jest  codzienne  branie  prysznica  lub  kąpanie  się.  Nie  używać  emulsji  do  ciała,
ponieważ  wskutek  pocenia  powstaje  niebezpieczeństwo  obtarć.  Zaczerwienione  miejsca
przypudrować  lub  natrzeć  spirytusem.  Otarć  i  odciśnięć  można  uniknąć  przez  noszenie  pod
gorsetem  bawełnianego  podkoszulka  bez  szwów  (bawełna  wchłania  pot,  a  brak  szwów
pozwala uniknąć otarć i odcisków.
Pielęgnacja gorsetu: 1

x dziennie umyć i wysuszyć.

B. Ortozy kończyn górnych są przeznaczone do leczenia w obrębie palców, ręki i co

najwyżej  przedramienia.  Wynika  to  z  różnorodnych  celów,  jakie  mają  być  osiągane  za
pomocą  ortoz  ręki:  element  wczesnego  usprawniania  po  urazach,  zabiegach  operacyjnych
(m.in.  napraw  i  rekonstrukcji  ścięgien)  oraz  w  schorzeniach  reumatoidalnych.  Oddzielną
grupę  wskazań  do  stosowania  aparatów  stanowią  problemy  dotyczące  ręki  porażennej,
pourazowej  bądź  wrodzonej.  W  razie  konieczności  zaopatrzenia  barku  najszerzej  stosowane
są  aparaty  odwodzące  kończynę  górną.  Wskazaniami  do  ich  stosowania  są  najczęściej
złamania  okolicy  bliższego  końca  kości  ramiennej  oraz  wiotkie  i  spastyczne  porażenia
obręczy  barkowej,  okołoporodowe  lub  pourazowe.  Szyna  odwodząca  jest  wskazana
zwłaszcza  u  osób  starszych,  u  których  szczególnie  łatwo  dochodzi  do  „zamrożenia” ruchów
barku. W celu stabilizacji łokcia stosowane są aparaty na przedramię i rękę z przegubem lub
bez  przegubu.  Mogą  one  mieć  postać  tutoru,  nie  obejmującego  ręki.  Wskazaniami  do
zastosowania ortoz na staw łokciowy są najczęściej zmiany zapalne o charakterze swoistym,
jak  gruźlica,  nieswoistym,  jak  ropne  zapalenie  łokcia  lub  sąsiednich  kości,  oraz  rzadziej
choroby  reumatoidalne.  W  odniesieniu  do  ręki  szczególnie  dużo  uwagi  w  zaopatrzeniu
ortopedycznym  poświęca  się  aparatom  stabilizującym  i  wspomagającym  czynności  kciuka,
wskaziciela  i  palca  środkowego.  W  zaburzeniach  czynności  ręki  spowodowanych
niedowładami  i  porażeniami  mają  one  za  zadanie  korygować  osłabioną  zdolność

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wykonywania  ruchów  lub  zapobiegać  powstawaniu  i  utrwalaniu  przykurczów  palców
i nadgarstka.  Na  palce  pojedyncze  lub  na  dwa,  trzy,  a  nawet  cztery  (od  II  do  IV  palca),
zwłaszcza po urazach i zabiegach operacyjnych, stosowane są aparaty redresujące przykurcze
zgięciowe  i  wyprostne  palców.  Najbardziej  znane  to  aparat  Stacka  i  Capenera.  W  leczeniu
schorzeń, urazów i niedowładów na poziomie  nadgarstka stosowane są ortozy ujmujące rękę
i przedramię, np. według Bunnela, Oppenheimera czy Swansona.

Rys. 2. Ortozy kończyn górnych: a – ortoza typu Capenera [13,s. 68]; b – ortoza stabilizująca staw barkowy

w odwiedzeniu

[14, s. 72]

C. Aparaty i ortozy stosowane w obrębie kończyn dolnych
Zaopatrzenie ortotyczne kończyny dolnej ma na celu głównie umożliwienie stania

i chodzenia lub też poprawienie mechanizmu chodu. Aparaty muszą uwzględniać ciężar ciała
przez nie przenoszony oraz dynamiczny charakter sił występujących w obrębie stawów
kończyn dolnych.

Zaopatrzenie bierne kończyn dolnych
Pod względem funkcjonalnym, dzielimy na: ortozy stabilizujące, odciążające,

korekcyjne, profilaktyczne, czynne (funkcjonalne).

Ortozy stabilizujące stosuje się w celu prawidłowego ustawienia kończyny oraz

stabilnego  podparcia  masy  ciała  w  przypadku  jej  porażenia  lub  niestabilności  stawowych.
Zasadniczym  ich  zadaniem  jest  poprawa  efektywności  wykonywania  ruchów  użytkowych
upośledzonej  kończyny  przez  zablokowanie  ruchów  nieefektywnych,  ochrona  przed
przeciążeniem  siłowym  lub  nadmiernym  zakresem  ruchu  w  stawach.  Stosuje  się  je  do
stabilizacji  kończyny  po  urazach  stawów,  aparatu  więzadłowego,  z  towarzyszącymi
wysiękami i krwawieniami oraz po zabiegach operacyjnych.

W leczeniu stóp końsko-szpotawych, płasko-koślawych, koślawych, końskich, u chorych

z niedowładami  spastycznymi  i  wiotkimi  stosuje  się wykonane  na  miarę  buty  ortopedyczne.
Przy zwichnięciu stawu skokowo-piętowego, złamaniach kości śródstopia, a także przy często
występujących  zespołach  bólowych  stopy  na  tle  zwyrodnieniowym  stosuje  się  obuwie
modularne  oraz  stabilizatory  stawu  skokowo-piętowego.  Ortozy  stabilizujące  staw  skokowy
i kolanowy  wykonywane  są  jako  aparaty  szynowo-opaskowe  i  stanowią  zaopatrzenie
w porażeniach  wiotkich  kończyn  dolnych.  Częściej  jednak  stosuje  się  ortozy  łuskowe
z materiałów termoplastycznych. W tych przypadkach stosuje się też aparaty ćwiczebne typu
KAFO,  które  mają  najczęściej  pojedynczą  szynę  przebiegająca  z  tyłu  kończyny  z  opaskami
do  mocowania.  Dzięki  zastosowaniu  elementów  regulacyjnych  możliwe  jest  szybkie
i dokładne dopasowanie aparatu do długości i kształtu kończyny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Parapodia – są to aparaty ortotyczne służące do stabilizacji kończyn dolnych oraz

dolnych  części  tułowia,  umożliwiające  lokomocję  na  ograniczonej  przestrzeni.  Stanowią  je
proste konstrukcje metalowe lub tworzywowo-metalowe zamocowane na szerokiej podstawie
podparcia i zaopatrzone w blokowane przeguby stawu kolanowego i biodrowego. Zapewniają
one  pacjentowi  lokomocje  wymuszoną  ruchami  skrętnymi  ciała,  które  przenoszone  są  na
podstawę.  Oryginalnym  i  funkcjonalnym rozwiązaniem  konstrukcyjnym  w  tym  zakresie  jest
parapodium opracowane na Politechnice Warszawskiej przez A. Olędzkiego. Są one jedynym
zaopatrzeniem  umożliwiającym  lokomocję  czynną  pacjentom  z  uszkodzeniem  rdzenia
kręgowego w górnym odcinku piersiowym.

Ortozy korekcyjne (redresyjne) mają na celu redresję przykurczów stawów i korekcję

osi  kończyny  lub  kręgosłupa.  Zbudowane  są  z  elementów  statycznych  (rozpórki,  zawiasy,
itp.)  i  z  dynamicznych  (sprężyny,  paski  gumowe,  stalowe  taśmy  itp.).  Ich  zadaniem  jest
oddziaływanie  na  struktury  mięśniowo-stawowe  w  celu  zmniejszenia  lub  całkowitej
eliminacji wrodzonych lub nabytych deformacji kończyn dolnych. Są one również stosowane
w  celu  poprawy  ustawienia  elementów  kostnych  w  zniekształceniach  statycznych,
np. w statycznym płaskostopiu lub trwałych zniekształceniach innego pochodzenia.

Ortozy profilaktyczne są stosowane w celu zapewnienia odpowiedniego ustawienia

części kończyn w stanach pooperacyjnych lub patologicznych. Przykładem jest obuwie
profilaktyczne. Stosuje się je przy niedużej statycznej niewydolności stopy lub narażenia
stopy zdrowej na długotrwałe przeciążenie w celu zapobiegania powstawaniu deformacji.

Ortozy odciążające są stosowane wyłącznie w razie konieczności zmniejszenia lub

likwidacji  obciążenia  niewydolnych  struktur  podpórczych,  jak  również  zmniejszenia
nacisków  wywieranych  na  te  struktury  przez  masę  ciała  (np.  odciążenie  stawu  kolanowego
i skokowego  w  zapaleniach  stawów  oraz  w  przypadku  zmian  pourazowych).  Zastosowanie
podparcia podrzepkowego i strzemienia pod butem lub odpowiednio wkomponowanie ortozy
do buta w przypadku złamań kości goleni umożliwia wczesny trening lokomocyjny.

Ortozy odciążające regulują nacisk na elementy stawu biodrowego, np. w chorobie

Perthesa. Działają najczęściej na zasadzie szyny Thomasa. Głównym celem stosowania szyn
biodrowych jest stabilizacja stawów biodrowych w płaszczyźnie czołowej oraz kontrola
rotacji kończyny w stawie biodrowym.

Ortozy czynne (funkcjonalne). Głównym ich celem jest wywołanie lub wspomaganie

odpowiedniej  funkcji  kompensacyjnej  kończyny  w  konkretnej  fazie  ruchu  za  pomocą
sztucznego  efektora.  Efektorem  tym  może  być  napęd  elektromechaniczny,  hydrauliczny,
pneumatyczny  lub  mechaniczny.  Jednak  w  praktyce  najczęściej  wykorzystuje  się  prosty
element  pozwalający  na  zakumulowanie  energii  i  wyzwolenie  w  odpowiedniej  fazie  chodu,
np.:  sprężyna  stalowa,  taśma  gumowa,  wkładka  sprężysta.  W  zniekształceniach  koślawo-
-szpotawych  kolana  stosuje  się  ortozę  Dewara,  której  działanie  korekcyjne  pojawia  się
dopiero  po  wyprostowaniu  kończyny  w  stawie  kolanowym,  tzn.  w  fazie  przeniesienia
kończyny w czasie chłodu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Ortozy kończyn dolnych: a – aparat odciążający kończynę dolną typu Thomasa [13, s. 79], b – szyna

nocna korygująca koślawość [14, s. 87]

Zaopatrzenie aktywne kończyn dolnych to maszyny kroczące najczęściej z silnikami

elektrycznymi,  które  powodują  ruch  w  stawach,  zginanie  kończyny  i  kroczenie  pacjenta.
Przykładem  jest  aparat  do  chodu  naprzemiennego  RGO  poprawiający  możliwości
lokomocyjne  w  rozległych  dysfunkcjach  kończyn  dolnych. System  ten  stosuje  się  u  chorych
z paraplegią  po  urazie  rdzenia  kręgowego  na  wysokości  na  wysokości  kręgów  Th5  –  L2,
z przepukliną  oponowo-rdzeniową,  w  przypadkach  dystrofii  mięśniowych,  stwardnienia
rozsianego  i  innych  schorzeń.  Szczególnie  pozytywne  efekty  przynosi  u  dzieci,  z  wyjątkiem
dzieci z porażeniem mózgowym oraz z zaburzeniami percepcji motorycznej, które się do tego
nie  kwalifikują.  W  ostatnich  latach  dzięki  metodzie  FES  uzyskano  możliwość  czynnej
pionizacji  paraplegików  bez  użycia  jakichkolwiek  aparatów  ortotycznych.  Zastosowano
wielokanałowe stymulatory ze sterowaniem mikroprocesorowym, które polepszają możliwość
kontrolowania ruchów poszczególnych segmentów kończyn i ułatwiają koordynację w czasie
chodu paraplegika.

Ortozy do leczenia dysplazji stawów biodrowych
W piśmiennictwie europejskim opisano wiele typów ortoz przeznaczonych do leczenia

dysplazji  stawu biodrowego. Ich nazwy łączą się zwykle z  miejscowościami  lub  nazwiskami
badaczy,  którzy  je  opracowali.  Wszyscy  oni  musieli  rozwiązać  m.in.  problem  szybkiego
rozwoju i wzrostu dzieci, co sprawia, że w krótkim czasie ortoza jest nieefektywna i trzeba ją
wymienić.  Ortozy  te  muszą  więc  być  produkowane  w  gotowej  formie,  aby  wymiana  była
natychmiastowa, ponieważ każda zwłoka zakłóca proces leczenia.
Rozmiar  ortozy  musi  być  ściśle  dopasowany,  gdyż  nadmierne  zgięcie  i  odwiedzenie  może
doprowadzić  do  martwicy  jałowej  głowy  kości  udowej,  jako  następstwa  zamknięcia  światła
jednego  z  ramion  tętnicy  przyśrodkowej  okalającej  udo,  w  wyniku  przyparcia  szyjki  kości
udowej do panewki stawu biodrowego.

Typy konstrukcji ortoz służących leczeniu dysplazji stawów biodrowych:

–

szelki – miękkie ortozy wykonane z taśmy, stabilizowane na tułowiu i utrzymujące
kończyny dolne w pozycji korekcyjnej;

–

rozwórki – półsztywne lub sztywne ortozy składające się z elementów szynowych oraz
poduszek lub majteczek podtrzymujących kończyny;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

ortozy odwodzące sztywne – wykonane z laminatu lub elementów szynowych
z opaskami (ostatnio rzadziej stosowane).

Rys. 4. Ortozy do leczenia dysplazji stawów biodrowych: a – rozwórka Koszli [13, s. 89], b – szelki Grucy

[14, s. 91]

Konserwacja aparatów ortotycznych
Pacjent powinien być powiadomiony oraz powinien zapoznać się z instrukcją obsługi

i konserwacji  aparatów  ortotycznych.  Nie  można  używać  aparatu,  jeśli  jego  elementy  są
uszkodzone.  Należy  co  jakiś  czas  zrobić  przegląd  i  każde  zauważone  uszkodzenie  od  razu
naprawić.  Najszybciej  zużywają  się  części  ruchome:  zamki,  zawiasy.  W  tych  bowiem
miejscach  może  gromadzić  się  błoto,  kurz,  nitki  z  odzieży  itp.  Po  otworzeniu  zamków
i zawiasów  elementy  aparatu  oczyszcza  się  z  ciał  obcych  za  pomocą  ostrego  przedmiotu
(np. noża,  drucika,  szpilki  do  włosów)  i  zapuszcza  się  kroplę  oliwy,  tak,  aby  nie  zaplamić
tłuszczem części skórzanych.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co rozumiesz pod pojęciem ortozy?
2.  Jakie znasz rodzaje ortoz tułowia?
3.  Jakie znasz zaopatrzenie bierne kończyn dolnych?
4.  Jakie typy ortoz służą do leczenia dysplazji stawu biodrowego u dzieci?
5.  W jaki sposób należy konserwować aparaty ortotyczne?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ

znaczenie

sprzętu

ortotycznego

leczeniu

usprawniającym

osób

niepełnosprawnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć film zwracając uwagę na zastosowanie sprzętu ortotycznego,
2)  określić znaczenie sprzętu w leczeniu osób niepełnosprawnych,
3)  sporządzić notatkę,
4)  uczestniczyć w dyskusji podsumowującej przebieg ćwiczenia,
5)  przedstawić wyniki pracy na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

telewizor,

–

odtwarzacz DVD,

–

płyta DVD filmem dotyczącym sprzętu ortotycznego.

Ćwiczenie 2

Określ rodzaje sprzętu oraz zasady bezpieczeństwa przy jego stosowaniu. Wnioski zapisz

na arkuszu papieru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć film dotyczący sprzętu ortotycznego,
2)  określić rodzaje sprzętu ortotycznego,
3)  zapisać swoje uwagi,
4)  przedstawić wyniki pracy na forum grupy,
5)  uczestniczyć w dyskusji podsumowującej przebieg ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru,

–

flamastry,

–

telewizor,

–

odtwarzacz DVD,

–

płyta DVD filmem dotyczącym sprzętu ortotycznego.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie ortozy?



2) wymienić rodzaje ortoz tułowia?



3) określić zaopatrzenie bierne kończyn dolnych?



4) określić typy ortoz do leczenia dysplazji stawu biodrowego?



5) scharakteryzować sposoby konserwacji aparatów ortotycznych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zaopatrzenie protetyczne

4.3.1. Materiał nauczania

Protezy są uproszczonymi modelami brakujących części kończyn wyposażonymi

w ruchome  połączenia  naśladujące  naturalne  ruchy  w  stawach  i  poruszane  biernie  lub
napędzane  mechanicznie.  Amputacje  kończyn  nie  są  sukcesem  leczniczym, ale  następstwem
wypadku  lub  koniecznością  ratowania  życia.  Współcześnie  protezy  są  budowane
z najlżejszych  materiałów,  imitujących  kształtem,  kolorem,  a  nawet  strukturą  kończyny
naturalne.

Materiały używane do budowy protez to głównie tworzywa termoplastyczne, stopy

metali  lekkich,  laminaty  żywicowe,  a  coraz  rzadziej  skóra  i drewno.  Podstawowym  źródłem
napędu  protezy  jest  wykorzystywanie  energii  kinetycznej  zachowanych  na  naturalnych
częściach kończyny oraz dodatkowo innych, sąsiadujących z nią elementów układu narządów
ruchu.  Możliwe  jest  wykorzystanie  zewnętrznych  źródeł  energii,  np.  elektrycznej  w  postaci
akumulatorów  bądź  baterii.  Najbardziej  zbliżone  do  fizjologicznego  sposobu  poruszania
zaprotezowanym  odcinkiem  kończyny  jest  rozwiązanie  stosowane  w  protezach
mioelektrycznych.  Impuls  z  odpowiedniej  grupy  mięśniowej  generuje  w  nich  wykonanie
żądanego ruchu, symulującego skurcz wywoływany przez określone mięśnie.

A. Protezy kończyn górnych
Amputacja kończyny górnej jest zabiegiem okaleczającym i upośledzającym funkcje

chorego, ponieważ trudno jest ją zastąpić. Dlatego za naczelną zasadę uznano, aby w obrębie
ręki  dokonywać  odjęć  bardzo  oszczędnie  z  uwagi  na  pełnienie  przez  nią  nie  tylko  funkcji
ruchowych,  ale  również  ze  względu  na  jej  wysoko  rozwinięte  czucie  powierzchniowe  oraz
precyzyjne  ruchy  palców.  Decydując  się  na  wybór  rodzaju  protezy  bierze  się  pod  uwagę
m.in.: wiek chorego, dodatkowe schorzenia, cel jakiemu proteza ma służyć.

Protezy kończyn górnych, niezależnie od wysokości amputacji, dzieli się na:

a) protezy kosmetyczne,
b) protezy czynne:

–

z własnym źródłem energii: poruszane siłą mięśni pacjenta bezpośrednio lub
pośrednio przez zawieszenia,

–

z obcym źródłem energii: elektryczne, pneumatyczne,

c) z mieszanym źródłem energii.

Protezy ręki:

–

proteza kosmetyczna ręki – upodobniona do ludzkiej ręki po względem kształtu, budowy
i barwy, ale bez jakichkolwiek funkcji,

–

ręka mechaniczna, spełnia proste ruchy chwytne. Ruchomy jest kciuk albo palce II–V lub
oba te elementy. Ruchy palców można wykonać biernie za pomocą linki sterowanej
zawieszeniem czynnym,

–

ręka elektryczna wykonuje chwyt trójpalcowy typu pincetowego. Kciuk jest ustawiony
w opozycji do palca II i III, palce poruszają się osiowo w płaszczyźnie strzałkowej,

–

hak  dwudzielny.  Sterowany  jest  mechanicznie.  Jest  mało  estetyczny.  Ma  małą  kontrolę
siły  zacisku,  więc  pozwala  chwytać  jedynie  twarde  przedmioty.  Oprócz  tej  końcówki
stosuje  się  inne,  mające  zastosowanie  w  życiu  codziennym  i  w  pracy.  Są  to  najczęściej
przedmioty codziennego  użytku,  jak: szczotka, haki, kółka, uchwyty,  a  nawet narzędzia
pracy przystosowane do przykręcania ich do protezy roboczej,

–

ręka mioelektryczna (bioelektryczna). Ruch palców jest zbliżony do naturalnego,
precyzyjny, z kilkoma możliwościami rodzaju chwytów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Protezy przedramienia
Całkowity brak ręki i nadgarstka powoduje utratę funkcji chwytnej. Proteza kosmetyczna

jedynie uzupełnia brak kończyny i może spełniać funkcję czynną jako przycisk. Możliwe do
wykonywania i wykorzystywane w zaopatrzeniu protezowym są ruchy obrotowe
przedramienia

połączone

wzajemnym

przemieszczaniem

się

kości

łokciowej

i promieniowej. Na kikutach tych kości osadzana  jest sztuczna ręka protezowa, mechaniczna
bądź mioelektryczna. Zależnie od długości kikuta przedramienia, na którym osadzany jest lej
protezy, może ona obejmować tylko przedramię i kończyć się poniżej  stawu  łokciowego lub
na  jego  wysokości.  Mocowanie  protezy  jest  wówczas  wykonywane  z  tzw.  zawieszeniem
w obrębie ramienia.

Protezy kikutów kończyny górnej w obrębie ramienia i barku
Możliwości czynnych ruchów po amputacji lub też przy wrodzonym ubytku na poziomie

ramienia są jeszcze mniejsze. Proteza musi obejmować całą wolną część kończyny a źródłem
ruchu  jest  bark  lub  przeciwna  kończyna.  Do  wykonania  zgięcia  w  stawie  łokciowym
wykorzystuje  się  ruch  obręczy  barkowej,  prostowanie  zaś  odbywa  się  pod  wpływem  siły
ciężkości.  Ruchy  ręki  protezowanej  odbywają  się  dzięki  skomplikowanym  systemom
linkowo-cięgłowym,  a  w  protezach  mioelektrycznych  –  dzięki  wyuczonym  impulsom
mięśniowym  wysyłanym  przez  pacjenta  do  protezy  mocowanej  w  obrębie  ramienia.
Całkowita amputacja lub wrodzony brak stawu ramiennego, a zwłaszcza obojczyka i łopatki,
stwarza  szczególnie  trudny  problem  dla  techniki  protetycznej.  Możliwości  uzyskania
aktywnych,  celowych  ruchów  protezą  są  znacznie  ograniczone,  a  u  osób  starszych  niemal
niemożliwe do uzyskania. Niebagatelną przeszkodą dla ruchów protezy jest jej ciężar. Dużym
problemem  jest  źródło  zasilania  protezy.  Przy  obustronnej  amputacji  lub  braku  kończyny
jedynym  rozwiązaniem  pozostaje  zasilanie  w  energię  z  zewnątrz.  Szkielet  protezy  jest
zazwyczaj pokryty elementami kosmetycznymi.

Duży problem stanowi także zawieszenie protezy. Proteza ręki ma zawieszenie

mankietowe, które mogą wspomagać różnego rodzaju paski. Protezy ramienia, niezależnie od
wysokości amputacji, musza mieć zawieszenie szelkowe.

Rys. 5. Zawieszenia protez: a – przedramienia w kształcie ósemki: 1 – zakotwiczenie osłonki linki Bowdena na

nakładce ramieniowej, 2 – paski łączące lej przedramienia z nakładką ramieniową, 3 – zawieszenie na
pasku; b – po wyłuszczeniu w stawie barkowym, z pasem piersiowym i biodrowym: 1 – linka sterująca
w osłonie, zginająca przedramię, 2 – linka obsługująca końcówki protezy, 3 – linka sterująca
mechanizmem stawu łokciowego, 4 – taśma elastyczna [14, s. 34] Nauka stosowania protez kończyny
górnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Główną rolę w posługiwaniu się odgrywają sprawność i dokładność ruchów. Przede

wszystkim  należy  oduczyć  się  różnych  nawyków,  nabytych  przed  nałożeniem  protezy
np.: przytrzymywania kikutem przedmiotów przez przyciskanie ich do tułowia, posługiwania
się  zębami  (np.  przy  rozwiązywaniu  węzłów,  ubieraniu  się).  Wykonanie  i  działanie  protezy
sprawdza  lekarz.  Musi  być  dobrze  dopasowana  i  umocowana,  aby  spełniała  swoje  zadanie.
Nałożenie  protezy  uczy  rehabilitant.  Większość  czasu  na  usprawnianie  pacjenta  należy
przeznaczyć  na  naukę  stosowania  końcówek.  Najważniejsze  czynności  to:  chwytanie
i puszczanie  przedmiotów,  przenoszenie  oraz  naukę  czynności  mających  zastosowanie
w życiu codziennym.

B. Protezy kończyn dolnych
Proteza kończyny dolnej zarówno po amputacji, jak i we wrodzonym braku spełnia

głównie funkcję podporową. Możliwości zaprojektowania są znacznie lepsze niż w obrębie
kończyny górnej. Przy dobrej technice wykonania protezy i współpracy pacjenta udaje się
uzyskać swobodny, niemal zbliżony do naturalnego sposób poruszania się.

Przy wszelkiego rodzaju amputacjach wskazane jest jak najszybsze rozpoczęcie

rehabilitacji. Zaraz po operacji rozpoczyna się ćwiczenia oddechowe i krążeniowe, aby
zapobiec ewentualnym

niewydolnościom organizmu związanym z długotrwałym

unieruchomieniem pacjenta. Jeżeli jest taka możliwość przed amputacją, warto uzgodnić
z lekarzami i technikami protetycznymi poziom amputacji oraz zapoznać się z możliwościami
zaprotezowania. W zależności od miejsca amputacji i długości kikuta stosuje się różnego
rodzaju protezy i elementy podtrzymujące protezę na kończynie (pasy i podciśnieniowe leje).

Ważne jest też odpowiednie przygotowanie kończyn do zaprotezowania:

–

kikut powinien być hartowany,

–

formowany poprzez bandażowanie,

–

ćwiczony, by zapobiec powstaniu przykurczy mięśniowych, które później utrudniają
zaprotezowanie i chodzenie,

–

należy trenować nie tylko mięśnie kikuta, co ułatwi poruszanie kończyną w protezie, ale
także zdrową kończynę, która przejmie cały ciężar organizmu,

–

ważne  są  także  ćwiczenia  kończyn  górnych,  które  jeszcze  przed  zaprotezowaniem  będą
pomocne pacjentowi przy przenoszeniu ciężaru ciała podczas chodu przy użyciu  sprzętu
ortopedycznego.
Podstawą  właściwego  działania  protezy,  bez  względu  na  typ  i  jakość  zastosowanych

elementów,  jest  dobrze  dopasowany  lej protezowy. Często  jakość wykonanej  protezy  ocenia
się  przez  pryzmat  leja,  a  nie  rodzaju  zastosowanych  elementów.  Właściwe  funkcjonowanie
protezy zależy od takich kryteriów, jak: sztywne, stabilne połączenie między kikutem a lejem,
pełen  kontakt  leja  z  kikutem,  maksymalne  odciążenie,  nieupośledzone  krążenie  krwi  i dobra
funkcja  układu  nerwowego,  łatwe  zakładanie  i  zdejmowanie  protezy,  maksymalnie
ograniczone  wymiary  zewnętrzne,  prosta  pielęgnacja  oraz  możliwość  ponownego
dopasowania, żywotność.

Brak dopasowania leja upośledza znacznie chód pacjenta. Obluzowania występujące

pomiędzy  kikutem  a  lejem  wpływają  na  brak  stabilizacji  kikuta,  zwiększając  ryzyko  jego
podrażnień.  Pacjent  powinien  mieć  założone  2  pończoszki  kikutowe.  Większa  ich  liczba
świadczy  o  braku  dopasowania  leja  do  obwodów  kikuta  i  powinien  on  być  niezwłocznie
wymieniony.  Pończochy  mają  za  zadanie  chronić  skórę  przed  urazem  spowodowanym
naciskiem  leja  na  kikut,  zmniejszać  tarcie  przy  zakładaniu  protezy  oraz  podczas  chodzenia,
wchłaniać pot oraz pełnić  funkcję  osłony termicznej (należy codziennie prać). Stosuje się  je
na kikuty uda  i  goleni.  Wykonuje  się  je z dzianiny  bawełnianej, wełnianej  lub z elastycznej
tkaniny coolmax, pokrytej żelem. Mają różną długość i szerokość dobieraną do kikutów oraz
wzrostu i masy ciała pacjenta, tak aby były bez zmarszczeń i nierówności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Korzystny dla osoby po amputacji jest pobyt na oddziale rehabilitacyjnym, zwłaszcza po

otrzymaniu protezy. Można pod okiem rehabilitantów uczyć się chodzenia i w razie potrzeby
kontaktować  się  z  technikami  protezowni.  Ważne  jest też  dostosowanie  elementów  protezy:
ustawienie  wysokości,  dopasowanie  leja  protezy  (nie  może  się  zsuwać  lub  ocierać,  bo  przy
chodzeniu  będzie  powodował  trudno  gojące się rany) czy  pasów  podtrzymujących,  bo  tylko
wtedy można uzyskać względny komfort chodzenia.

Przyzwyczajenie się do używania protezy wymaga czasu. Na początku odczuwa się ból

i dyskomfort,  ale  im  dłużej  i  częściej  chodzi  się  w  protezie,  tym  szybciej  organizm
przystosowuje  się  do  nowego  sposobu  poruszania.  Konieczny  jest  specjalny  trening,  jeśli
bowiem  nabierze  się  nieprawidłowych  nawyków,  bardzo  trudno  będzie  się  ich  pozbyć
w przyszłości. Ważna jest też nauka bezpiecznego poruszania się po schodach (w protezie, po
amputacji powyżej kolana, niemożliwe jest chodzenie po schodach, na przemian lewą i prawą
nogą (można jedynie dostawiać jedną nogę do drugiej). Rehabilitant powinien zwrócić uwagę
na  rodzaj  chodu  pacjenta.  Krok  powinien  być  równej  długości  i  rytmiczny  (o  jednakowych
odstępach  czasu).    Nieprawidłowości  w  chodzie  mogą  wynikać  z  niewłaściwej  długości
protezy,  niewygodnego  leja,  nieprawidłowego  przygotowania  kikuta  do  protezy,  słabych
mięśni kończyny itp.

Pacjent powinien być też poinformowany o sposobach pielęgnowania kikuta (myć letnią

wodą  z  mydłem,  opłukać  zimną,  osuszyć  ręcznikiem  frotte,  zatalkować)  oraz  protezy
(lej dokładnie  umyć  mydłem  i  wytrzeć  do  sucha).  Pierwszą  protezę,  tymczasową,  do  nauki
chodzenia,  wykonuje  się  po  kilku  tygodniach  od  amputacji.  Dopiero  po  kilkumiesięcznym
przyzwyczajeniu się i odpowiednim przygotowaniu kikuta wykonuje się protezy ostateczne.

Protezy kikutów w obrębie stopy
Celem jest poprawienie funkcji odbicia stopy podczas chodzenia. W protezie stopy

możliwe jest uzyskanie mechanizmu biernego przekolebania.

Zaopatrzenie protezowe na poziomie goleni. W przypadku braku lub utraty stopy oraz

części  goleni  kończyna  dolna  oprócz  braku  funkcji  zginania  podeszwowego  i  grzbietowego
stopy  w  obrębie  stawu  skokowego  górnego  jest  niezdolna  do  obciążania.  Proteza
uzupełniająca  ubytek  musi  podpierać  masę  ciała,  może  spełniać  również  funkcję
kosmetyczną.  Najprostszym  rodzajem  zaopatrzenia  protezowego  na  poziomie  goleni  jest
szczudło  wspierające  się  na  podłożu  i  przenoszące  obciążenia  poprzez  lej  mocowany
w okolicy  kolana  lub  na  poziomie  uda.  Proteza  kończyny  zastępująca  stopę  i  część  goleni
musi  się  składać  ze  stopy  protezowej  i  leja  kikutowego.  Lej  stanowi  negatywowe  odbicie
kikuta  lub  wrodzonej  części  goleni.  Może  być  mocowany  z  wykorzystaniem  mechanizmu
ujmującego  więzadło  rzepki  (tzw.  proteza  PTB)  lub  na  poziomie  uda.  Stopa  protezowa  ma
kształt  i czynności  zbliżone  do  fizjologicznej.  W  protezach  klasycznych  nie  ma  możliwości
wykonywania  ruchów  czynnych.  Protezy  mioelektryczne  umożliwiają  wykonywanie  ruchów
zginania grzbietowego i podeszwowego na wysokości stawu skokowego. Żadna z protez nie
zapewnia przekazywania bodźców czuciowych z kończyny.

Zaopatrzenie protezowe na poziomie uda i miednicy. W przypadku wrodzonego braku

części lub całego uda oraz w amputacjach i wyłuszczeniach na tym poziomie zaopatrzenie
protezowe jest znacznie trudniejsze. W nowoczesnych protezach możliwe jest jednak
wykonanie ruchomych połączeń w stawie kolanowym oraz stopie.

Protezy pełnokontaktowe i podciśnieniowe uda nie wymagają (zwłaszcza u pacjentów

z dobrym umięśnieniem kikuta) dodatkowego zawieszenia. Inni stosują m.in. pas śląski,
kalifornijski, biodrowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Proteza tymczasowa: a – goleni (4 – element goleni, 5 – stopa) b – uda: 1 – lej kikutowy, 2 – płytka

łącząca, 3 – wkładka pionizacyjna, 4 – przegub kolanowy, 5 – element goleni, 6 – stopa [14, s. 43]

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co rozumiesz pod pojęciem proteza?
2.  Jakie znasz typy protez kończyn górnych?
3.  Jaki znasz rodzaje zawieszenia protezy uda?
4.  W jaki sposób należy przygotować kończynę dolną do zaprotezowania?

4.3.3 Ćwiczenia

Ćwiczenie1

Zaplanuj czynności jakie należy wykonać, aby nauczyć pacjenta z protezą elektryczną

ręki, ruchów chwytania, puszczania, przenoszenia przedmiotów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady funkcjonowania protezy,
2)  przygotować stanowisko pracy,
3)  zaplanować kolejne czynności,
4)  zaprezentować wyniki pracy na forum grupy,
5)  dokonać oceny wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

notatnik,

–

przybory do pisania,

–

instrukcja obsługi protezy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zaplanuj jak pomóc mieszkańcowi Domu Pomocy Społecznej założyć protezę podudzia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady założenia protezy na podudzie,
2)  zaplanować pomoc,
3)  zaobserwować zmiany na kikucie podudzia,
4)  założyć pończochy na kikut podudzia,
5)  umocować protezę według instrukcji obsługi,
6)  sprawdzić rodzaj chodu pacjenta.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

jedna para pończoch bawełnianych,

–

proteza podudzia,

–

instrukcja obsługi protezy.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie protezy?



2) wymienić typy protez kończyn górnych?



3) określić rodzaje zawieszenia protezy uda?



4) scharakteryzować sposoby przygotowania kończyny dolnej do

zaprotezowania?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Sprzęt ułatwiający poruszanie się

4.4.1. Materiał nauczania

Wiele schorzeń powoduje zaburzenia lokomocyjne i ogranicza samodzielność człowieka.

Mogą  one  wynikać  ze  zmian  u  osób  w  podeszłym  wieku,  chorób  błędnika,  schorzeń
ośrodkowego  układu  nerwowego,  urazów,  amputacji.  Następstwa  choroby  reumatycznej
i zmian  zwyrodnieniowych  stawów  stopniowo  pogarszają  sprawność  ruchową  i  osoba  ta
wymaga zaopatrzenia w pomoce do przemieszczania się. Pewne etapy rehabilitacji wymagają
stopniowej  pionizacji  lub  stosowania  urządzeń  do  pionizacji  jako  ćwiczeń  wstępnych  do
nauki  chodzenia.  Korzystanie,  okresowo  lub  na  stałe,  ze  sprzętu  lokomocyjnego  może
umożliwiać poprawę jakości życia człowieka.

A. Laski
Laski to podstawowe pomoce do chodzenia działające przez zwiększenie płaszczyzny

podparcia. Powstaje  dzięki  nim  trzeci punkt podparcia,  który  poprawia równowagę  pacjenta
albo odciąża kończynę dolną. Mogą być zbudowane z drewna (bambusa) lub z duraluminium
z  możliwością  regulacji  długości.  Uchwyt  może  być  zaokrąglony,  prosty  lub  rączka  może
podpierać  kłąb.  Część  dystalna  laski  ma  nasadkę  gumową  z  pierścieniowymi  nacięciami
zapobiegającymi  poślizgowi.  Zimą  przy  oblodzeniach  stosuje  się  nasadki  z  kolcami  lub
zaostrzone metalowe nakładki.

B. Trójnogi, czwórnogi
Posiadają kilka ramion i zapewniają bardziej stabilne podparcie dla mniej sprawnych

osób.
Stosuje się je zamiennie z laskami, częściej u chorych w podeszłym wieku lub z zaburzeniami
lokomocyjnymi większego stopnia.

C. Kule
Nazywane są też laską łokciową lub laską pachową. Podpierają one kończynę górną

w większej liczbie punktów i stosują je osoby wymagające utrzymywania równowagi
przenoszenia masy ciała w cięższych dysfunkcjach kończyn dolnych lub tułowia oraz chorzy
ze znacznie zaburzoną sprawnością ogólną.

Kula łokciowa ma szczególnie zastosowanie u pacjentów ze zwichnięciami i złamaniami,

przy stanach zapalnych i niedowładach niedowładach. Stanowi podparcie dla ręki oraz dla 1/3
bliższej części przedramienia. Mankiet kuli podpierający przedramię może mieć kształt
półkolisty, otwarty albo zaciskający się sprężyście na przedramieniu co pozwala wykonywać
czynności ręką bez odkładania kuli.

Osobom z dysfunkcją ręki albo wymagającym oparcia ciężaru ciała na barkach (np. przy

wielorakich  usztywnieniach  kończyn  dolnych  i tułowia)  zaleca się  kule  pachowe.  Wysokość
kul pachowych oznacza się w pozycji leżącej lub stojącej z ramionami ułożonymi równolegle
do  tułowia.  Długość  ich  wyznacza  odległość  pomiędzy  punktem  na  wysokości  fałdy
pachowej  a  podłożem.  Poziom  uchwytu  powinien  zapewnić  nieznaczne  zgięcie  w  stawie
łokciowym.  Podczas  chodu  kule  pachowe  powinny  opierać  się  o  boczną  stronę  klatki
piersiowej,  a  nie  bezpośrednio  o  doły  pachowe,  aby  nie  powodować  ucisku  na  nerwy
naczynia.

Pacjenci z chorobą reumatyczną używają specjalnego rodzaju kul, umożliwiających

opieranie  się  całym  przedramieniem  i  sterowanie  kulą  za  pomocą  uchwytu  umieszczonego
z przodu.  Chorym  po  amputacji  kończyny  górnej  dostosowuje  się  kule  pachowe,  montując
rękaw, do którego wkłada  się kikut, co umożliwia sterowanie kulą. Pacjenci z  niedowładem
ręki,  na  przykład  w  niedowładach  połowiczych,  korzystają  z  kuli  dzięki  przymocowanej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rękawicy,  poprawiającej  chwytanie.  W  przypadku  zaburzeń  jednej  kończyny  dolnej  pacjent
trzyma kule i laski po stronie zdrowej. Podczas fazy wymachu zdrowej kończyny ciężar ciała
przenosi  na  laskę  i  odciąża  chorą  kończynę.  Odstępstwem  od  tej  zasady  jest  sytuacja,  gdy
ręka  po  stronie  zdrowej  jest  niesprawna  albo  jeżeli  w  chorej  kończynie  kolano  i  biodro  są
niestabilne.  Wówczas  laska  czy  kula  działają  na  innej  zasadzie  –  następuje  przyparcie
kończyny do laski i w ten sposób jej unieruchomienie. Podczas chodu kule należy rozstawiać
na  szerokość  barków,  a  wysuwanie  ich  do  przodu  nie  powinno  przekraczać  normalnej
długości  kroków.  Na  kule  stosuje  się  takie  same  nasadki  jak  na  laski.  Przy  wchodzeniu  po
schodach  najpierw  stawia  się  zdrową  nogę  i  dostawia  chorą,  a  przy  schodzeniu  ze  schodów
odwrotnie.

Długość kul łokciowych zależy od założonych butów. Powinny mieć taką długość,

by uchwyt dłoni znajdował się na poziomie krętarza wielkiego, a obręcz dla przedramienia 5–
–8 cm poniżej wyrostka łokciowego. Wysokości te ustawia się dla osoby będącej w niewielkim
rozkroku, z kończynami górnym zgiętymi w stawach łokciowych do kąta około 30°.

Rys. 7. Kule: 1 – łokciowa z mankietem zaciskającym; 2 – z mankietem otwartym; 3 – pachowa; 4 – dla

chorych na gościec [14, s.121]

D. Balkoniki
Balkoniki zapewniają szerokie podparcie, dają poczucie bezpieczeństwa osobom

w podeszłym  wieku  oraz  pacjentom  z  dużym  zaburzeniem  sprawności  chodu.  Ułatwiają
poruszanie  się  pacjentom,  których  siła  mięśni  kończyn  dolnych  jest tak  dobra,  że  umożliwia
im  stanie,  ale  zbyt  mała,  aby  pozwalała  samodzielnie  chodzić.  Stanowią  też  ważną  pomoc
w czynnościach  codziennych,  takich  jak  wyjście  do  sklepu  lub  przenoszenie  przedmiotów
w domu. Są różne typy balkoników, a ich dobór zależy od niepełnosprawności człowieka:

−

balkonik metalowy, z 4-punktowym podparciem, który ma konstrukcję sztywną
i przesuwa się przy chodzeniu,

−

balkonik kroczący z możliwością osiowego obrotu na nogach prawych i lewych,
przesuwających się naprzemiennie,

−

odmiana balkonika na 4 kołach, który pacjent prowadzi za sobą, zaś blokada kół
uniemożliwia cofnięcie. Odmiana ta jest bardzo przydatna, gdy użytkownik chce dotrzeć
na bliską odległość, ponieważ nie ma nic przed sobą i ma zapewnioną bardzo dobrą
stabilizację,

−

balkonik z zamocowanymi z przodu kółkami, który zapewnia stabilność w chwili
podparcia oraz pozwala łatwo się przesuwać w sytuacji, gdy występuje opór, na przykład

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

spowodowany przez dywan, lub podczas pokonywania małych przeszkód, jak progi czy
krawężniki,

−

balkonik na 4 kółkach z koszykiem i ławeczką ułatwia przenoszenie przedmiotów
w domu lub gdy chory wychodzi na zewnątrz, a ławeczka umożliwia niezależny
odpoczynek,

−

z półką na podparcie przedramionami i uchwytami do sterowania rękoma;

−

z podparciem przedramion, podobnie jak w wypadku kul dla osób z chorobami
reumatycznymi,

−

z okrężnym ujęciem tułowia miękkim wałkiem – dla pacjentów z zaburzeniami
równowagi.

Rys. 8. Balkonik do chodzenia: a – na 4 kółkach, z ławeczką; b – 3 kołowy, składany [14, s. 123]

E. Wózki inwalidzkie
Wózki inwalidzkie stosuje się od kilku stuleci. Dorośli najczęściej wykorzystują wózki

w zaburzeniach  chodzenia  z  jednoczesnym  upośledzeniem  kończyn  górnych  (w  geriatrii),
upośledzeniu  kończyn  dolnych  bez  schorzeń  neurologicznych  (np.  amputacja  obu  nóg)  lub
z jednoczesnymi  schorzeniami  neurologicznymi  (np.  zespół  porażenia  połowicznego),
upośledzenia  wielorakie  z  lub  bez  zaburzeń  psychicznych.  Dziecięce  wózki  najczęściej
przeznaczone  są  dla  dzieci  z  mózgowym  porażeniem  dziecięcym,  przepukliną  oponowo-
rdzeniową,  chorobami  mięśni.  Każdy  wózek  powinien  być  wygodny  i  funkcjonalny,
wytrzymały,  estetyczny  i  właściwie  dobrany  do  rodzaju  niesprawności.  Ze  względu  na  te
elementy można dokonać pewnego podziału wózków inwalidzkich.

Wózki dla dzieci mają budowę ułatwiającą przewożenie w przypadkach dużych zaburzeń

ruchowych. Muszą zapewniać swobodne, bezpieczne i wygodne ułożenie dziecka, ewentualną
stabilizację  głowy,  zabezpieczenia  bocznych  poręczy  miękką  wykładziną,  uniemożliwiać
wysuwanie  się  dziecka  –  zabezpieczenie  klinem  odwodzącym  lub  „majtkami”  ujmującymi
uda i krocze. Stosuje się różnego rodzaju pomoce stabilizujące tułów, głowę i kończyny dolne
wraz  z  obręczą  biodrową.  Wózki  te  wyposażono  w  odpowiednio  ukształtowane  siedzisko
pozwalające  na  zmianę  pozycji  siedzącej  oraz  ułożenie  w  pozycji  bardziej  relaksacyjnej.
Możliwa  jest  regulacja  kąta  pochylenia  całego  siedziska  lub  jego  dolnej  części  oraz  oparcia.
Podnóżki  dostosowuje  się  do  każdej  z  wymienionych  pozycji.  Można  także  skorzystać
z różnych  wersji  wyposażenia  w  daszki  przeciwdeszczowe,  przeciwsłoneczne,  pokrowce
zimowe i inne. Istnieją też lekkie wózki składane, po złożeniu przypominające parasol, które
zapewniają  jedynie  funkcję  transportową  (po  złożeniu  z łatwością  mieści  się  w  bagażniku,
windzie)  i  nie  działają  terapeutycznie,  chociaż  niektóre  wyposaża  się  w  odpowiednio
ukształtowane  wyścielenia  i  pomoce  stabilizujące.  Opracowano  także  wózki  do
samodzielnego poruszania się, podobne jak dla dorosłych, ale o proporcjach odpowiadających

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dziecku. Tego typu wózek musi mieć wygodne siedzisko, często z poduszką
przeciwodleżynową, z materiału łatwego do czyszczenia. Powinien być lekki, zwrotny i mieć
możliwość złożenia. Konstrukcje o mniejszych wymiarach posiadają uchwyt do prowadzenia
przez osobę towarzyszącą.

Wózki pokojowe dla dorosłych służą do samodzielnego poruszania się pacjenta lub

przewożenia  przez  drugą  osobę.  Ich  budowa  przewiduje  poruszanie  się  w  warunkach.
domowych  lub  przejazd  po  twardej,  gładkiej  powierzchni,  z  możliwością  pokonywania
małych  przeszkód,  jak  próg  czy  krawężnik.  Dla  osób  o  większej  masie  ciała  wózki  są
specjalnie  wzmacniane.  By  ułatwić  przejście  chorego  z  wózka  do  łóżka  lub  w  innych
okolicznościach,  wykonuje  się  wózki  w  wyjmowanymi  ściankami  bocznymi.  Dla  chorych
z niedowładem połowiczym, którzy jeżdżą samodzielnie, wózek zaopatruje się w mechanizm
blokujący  (blokuje  się  2  koła),  napęd  znajduje  się  po  stronie  zdrowej,  co  umożliwia  jazdę
w linii prostej. Pacjenci po wysokiej obustronnej amputacji kończyn dolnych muszą korzystać
z wózka  o  wydłużonej  podstawie,  która  zabezpiecza  przed  przewróceniem  się  do  tyłu
z powodu zmienionego środka ciężkości chorego.

Wózki inwalidzkie do jazdy po nierównej nawierzchni oraz bardziej stromych zjazdach

i podjazdach wykonuje się z bardziej wytrzymałych materiałów, z łożyskami w piastach oraz
różnego  rodzaju  dodatkowym  wyposażeniem  dla  pacjenta  i  osoby  towarzyszącej.  Oprócz
wszystkich  innych  cech  wózków  inwalidzkich  posiadają  one  na  przykład  koła  napędowe  na
szybkozłączkach,  wzmocnione  obręcze  i  opony  o  konstrukcji  ułatwiającej  jazdę  terenową.
Zmienna jest również średnica przednich kół.

Wózki z podwyższonym oparciem, stabilizujące tułów i głowę, są przeznaczone dla

chorych  z  rozległymi  porażeniami.  Czasem  konieczna  jest  dodatkowa  stabilizacja  głowy  za
pomocą  zagłówka  ograniczającego  ruchy  boczne.  Wózki  te,  przez  opuszczanie  oparcia,
zmianę  kąta  nachylenia  siedziska  oraz  regulowane  podwyższanie  podnóżków,  umożliwiają
ułożenie pacjenta w pozycji leżącej pod różnym kątem.

Wózki aktywne, służą głównie młodym osobom niepełnosprawnym, które prowadzą

czynny  tryb  życia,  pracują  zawodowo  oraz  są  aktywne  społecznie.  Ten  typ  wózka  jest
zbudowany  według  nowych  zasad,  z  bardzo  wytrzymałego,  lekkiego  materiału  (z  włókien
węglowych,  tytanu,  stopu  stali  i  aluminium).  Składa się  z  jednej  całości  i  ma  sztywną  lekką
konstrukcję.  Niekiedy  wózek  jest  pozbawiony  ścianek  bocznych,  tak  zwanych  boczków,  co
ułatwia  manewrowanie.  Oparcie  jest  niskie,  pochylone  do  przodu,  siedzenie  miękkie,
z materiału  pochłaniającego  wilgoć,  łatwe  do  zdejmowania  i  czyszczenia.  Ważnym
elementem  jest  poduszka  przeciwodleżynowa,  ze  względu  na  długi  okres  korzystania
z wózka.  Łatwe  zdejmowanie  dużych  kół  tylnych  i  składane  oparcie  zmniejszają  gabaryty
ułatwiają  samodzielne  wkładanie  wózka  do  samochodu.  Jest  jeszcze  więcej  elementów
ważnych  w  jego  konstrukcji  i  wyposażeniu, które odgrywają  istotną rolę  funkcjonalną  –  ich
zastosowanie zależy od producenta oraz stanu zdrowia i potrzeb pacjenta. Budowę opisanych
wózków ciągle udoskonala się. Przykładem są konstrukcje aktywne z krzyżakiem, do budowy
których  zastosowano  materiały  ze  stopów  pozwalających  zachować  niską  wagę  i  wysoką
wytrzymałość. Wózki z ramą sztywną i krzyżakową mają zarówno wady, jak i zalety, dlatego
powinien  je  dobierać  personel  przeszkolony  w  tym  zakresie,  po  wcześniejszym  zebraniu
wywiadu,  zbadaniu  pacjenta  i  określeniu  jego  możliwości  ruchowych  oraz  aktualnych
potrzeb.  Każda  zmiana  aktywności,  masy  ciała  chorego  oraz  środowiska,  w  którym  się
porusza, wymaga zmiany konstrukcji wózka.

Pewną odmianą wózka aktywnego jest wózek sportowy. Jest jeszcze lżejszy i zbudowany

z  materiału  o  podwyższonej wytrzymałości oraz ma  specjalną,  jednolitą konstrukcję.  Wózki
te  dopasowuje  się  indywidualnie  dla  pacjenta  oraz  rodzaju  uprawianej  dyscypliny  sportu.
Wózek ten może  służyć wyłącznie do aktywności sportowej, zaś do codziennego poruszania
się potrzebny jest drugi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pacjenci korzystający z wózków aktywnych i sportowych potrafią jeździć z wielką

sprawnością tylko na dwóch dużych kołach, zjeżdżać po schodach oraz po powierzchniach
o znacznym kącie nachylenia, pokonywać trudne przeszkody terenowe i manewrować z dużą
zręcznością.

Wózki z napędem elektrycznym zapewniają łatwe poruszanie się w warunkach

domowych  oraz  jazdę  terenową.  Korzystają  z  nich  pacjenci  z  chorobami  neurologicznymi,
z dystrofią mięśniową, z dużymi niedowładami spastycznymi lub z uogólnionym osłabieniem
siły mięśniowej, z niewydolnością układu krążeniowo-oddechowego oraz osoby w podeszłym
wieku.  Wózki  elektryczne  są  bardzo  różnorodne:  od  lekkich  typu  pokojowego,  poprzez
modele  umożliwiające  swobodne  poruszanie  się  (np.  podczas  zakupów),  do  różnych
konstrukcji terenowych, pozwalających na jazdę w trudnych warunkach drogowych.

Wózki ze wspomaganiem elektrycznym – do standardowego modelu montuje się koła

z silnikami  elektromagnetycznymi,  zasilanymi  baterią. Zaleca  się  je  pacjentom  z  tetraplegią,
stwardnieniem  rozsianym,  w  chorobach  z  zanikiem  mięśni  spowodowanym  dystrofią,
z zanikiem rdzeniowym itp. Fakt, że wózki tego rodzaju poruszane są siłą mięśni pacjenta, ma
znaczenie usprawniające i motywujące do wykonywania czynności ruchowych. Ilość energii,
którą  chory  przekazuje  do  ciągów  kół,  ulega  nawet  70-procentowemu  wzmocnieniu.
Im więcej  przekazanej  energii,  tym  szybciej  porusza  się  wózek,  przy  jednoczesnym
zmniejszonym wydatku energetycznym osoby niepełnosprawnej.

Wózki do jazdy po schodach – gąsiennicowe lub wyposażone w 3 koncentryczne koła,

zamocowane  na  jednej  osi.  Koła  te  kolejno  opierają się  na  schodku, obracają  na  własnej  osi
oraz  osi  zespołu  kół.  Obydwa  typy  wózków  mogą  być  zasilane  elektrycznie.  Ułatwiają
przewożenie  osoby  niepełnosprawnej  na  piętro  domu,  po  schodach  lub  po  terenach
ukształtowanych tarasowo.

Bardzo ważnymi dodatkami do wszystkich typów wózków w wersji standardowej są pasy

stabilizujące tułów. Dodatkami, za które należy uiścić dodatkową opłatę, są osłony termiczne
oraz przeciwdeszczowe, takie jak peleryny osłaniające głowę i tułów, z możliwością obsługi
przez samego chorego. Inną osłoną jest rodzaj worka, podobnego do śpiwora, ocieplanego od
wewnątrz i nieprzemakalnego. Takie modele umożliwiają spacer lub pobyt na dworze
w różnych warunkach pogodowych jesienią i zimą.

F. Pomoce do pionizacji
Urządzenia do pionizacji wykorzystuje się w kinezyterapii w przypadku osób leżących,

na przykład z tetraplegią.

Stół do pionizacji. Pozwala na pełne obciążenie kończyn dolnych i kręgosłupa u osób

z tetraplegią  i  innymi  schorzeniami.  Umożliwia  stopniową  zmianę  z  pozycji  leżącej  na
stojącą,  ćwiczenie  kończyn  górnych  lub  mięśni tułowia.  Zaletą tego  sprzętu jest  to, iż  może
on  służyć  do  pionizacji  osób  ze  znacznym  stopniem  niepełnosprawności.  Ze  względu  na
wielkość stosuje się go przeważnie w warunkach szpitalnych. Przy pionizacji należy zwracać
uwagę  czy  podopieczny  nie  ma  zaburzeń  świadomości  i  wzroku,  zawrotów  głowy,
obserwować  twarz:  zblędnięcie  skóry,  silne  pocenie  się,  pogłębione  oddechy.  W  razie  tych
objawów przerwać pionizację, położyć chorego i  pozwolić  mu odpocząć. Podczas pionizacji
biernej,  jaką  stosuje  się  na  stole  pionizacyjnym,  należy  zwrócić  uwagę  także  na  ukrwienie
kończyn dolnych, czy zbyt szybko nie następuje ich zasinienie.

Talerz obrotowy. Jest pomocnym urządzeniem dla pacjentów, którzy potrafią przyjąć

postawę stojącą przy pomocy drugiej osoby. Ma średnicę 35–38 cm i waży niewiele ponad
kilogram. Przejście np. z wózka inwalidzkiego do łóżka odbywa się w następujący sposób:
chory staje na podstawce talerza, a osoba pielęgnująca wykonuje odpowiedni obrót i sadza go
w nowym miejscu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaki sprzęt lokomocyjny można stosować u chorych z zaburzeniami ruchu?
2.  Jakie znasz rodzaje kul?
3.  Jakie rodzaje wózków są dla osób dorosłych?
4.  Jakie znasz typy balkoników?
5.  Jakie znasz pomoce do pionizacji pacjenta?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie1

Korzystając z instrukcji obsługi wózka pokojowego dla osoby dorosłej przygotuj wózek

dla podopiecznej oraz określ zasady bezpiecznego korzystania z niego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z budową wózka,
2)  zapoznać się z instrukcją obsługi wózka,
3)  określić technikę rozłożenia wózka w myśl zaleceń producenta,
4)  określić technikę złożenia wózka zgodnie z zasadami jego użytkowania,
5)  zapisać zasady bezpiecznego korzystania z wózka typu pokojowego,
6)  przedstawić zasady na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

foliogram z budową wózka pokojowego,

–

wózek typu pokojowego,

–

instrukcja obsługi wózka,

–

długopis,

–

kartka papieru,

–

brystol.

Ćwiczenie2

Określ i uzasadnij z jakiego rodzaj sprzętu lokomocyjnego będą korzystać osoby: ze

złamaniem podudzia, z zaburzeniami równowagi, z porażeniem połowiczym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  rozróżnić niepełnosprawność wskazanych osób,
2)  dokonać wyboru sprzętu lokomocyjnego dla danych osób,
3)  uzasadnić dobór rodzaju sprzętu lokomocyjnego do niepełnosprawności chorego,
4)  zapisać uwagi,
5)  zaprezentować swoje interpretacje na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

długopis,

–

kartka papieru,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

brystol,

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

foliogramy ze sprzętem ułatwiającym poruszanie się.

Ćwiczenie 3

Dobierz wysokość kuli łokciowej do swojego wzrostu w zależności od wysokości obcasa

butów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić technikę pomiaru długości kuli,
2)  dokonać koniecznych pomiarów,
3)  ustawić kulę łokciową do odpowiedniego wzrostu pacjenta,
4)  ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia,
5)  zaprezentować pomiary na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kule łokciowe,

–

przyrządy do pomiaru,

–

dwie pary butów.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić sprzęt lokomocyjny stosowany u chorych z zaburzeniami

narządu ruchu?



2) określić rodzaje produkowanych kul?



3) wymienić rodzaje wózków dla osób dorosłych?



4) określić typy balkoników?



5) scharakteryzować pomoce do pionizacji?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Sprzęt rehabilitacyjny do obsługi osobistej

4.5.1. Materiał nauczania

Sprzęt rehabilitacyjny do obsługi osobistej (pomocniczy) to pomoce techniczne, które

wspomagają  uszkodzone  funkcje,  zastępując  je  lub  pomagając  przenieść  z  jednego  zespołu
psychofizycznego na inny, umożliwiając osobie niepełnosprawnej samodzielne wykonywanie
czynności  dnia  codziennego  przez  co  zwiększają  jej  niezależność.  Specjalnie  konstruowane
pomoce  ułatwiają  wykonywanie  czynności dnia  codziennego,  a  niejednokrotnie  umożliwiają
podjęcie  nauki,  wykonywanie  pracy  zawodowej,  korzystanie z  dóbr  kultury, zajmowanie  się
turystyką  i  sportem,  zaangażowanie  społeczne,  prawidłowy  odpoczynek.  Ze  względu  na
funkcje użytkowe wyroby tej grupy można podzielić na:

A. Sprzęt do przyrządzania i spożywania posiłków
Przystosowany dla osób o niesprawnych kończynach górnych, wykazujących deformacje,

porażenia,  osłabienia  siły  mięśniowej,  amputacje.  Zastosowanie  specjalnych  uchwytów,
przyssawek  i  obejm  pozwala  na  przymocowanie  do  stołu  lub  ściany.  Są  to:  deseczka  do
smarowania  pieczywa  dla  jednorękich  (na  przyssawkach  i  z  obrzeżem),  uchwyt  do  krojenia
żywności,  uchwyt  do  obierania  ziemniaków  na  przyssawce,  skrobaczka  –  obieraczka  do
warzyw  i  ryb  mocowana  do  stołu,  zlewu  lub  blatu  kuchennego,  wałek  do  ciasta  dla
jednorękich, sztućce z pogrubionym uchwytem, sztućce dla osób posługujących się jedną ręką
(widelco-noże  oraz  nożo-łyżki),  łyżki  samonastawne  dla  osób  z  drżeniem  rąk,  uchwyty
regulowane  do  sztućców,  klamry  podtrzymujące  widelec  podczas  krojenia  jedną  ręką,
nakładki  na  talerz  zapobiegające  zsuwaniu  się  jedzenia,  otwieracz  do  butelek  i  słoików,
chwytak  artykułów  spożywczych,  przyssawki do talerzy  lub  garnków, uchwyt  – obejma  lub
uchwyt  –  podstawka  do  szklanki,  kubek  z  ustnikiem  do  picia,  szczotki  na  przyssawkach  do
mycia szklanek.

Rys. 9. Nóż dla chorego z niedowładem ręki [14, s. 152]

B. Sprzęt pomocniczy do higieny osobistej i ubierania się
Przeznaczony dla osób z dysfunkcjami dłoni (niedowłady, deformacje, porażenia,

osłabienia siły mięśniowej, amputacje), przystosowany poprzez zastosowanie specjalnych
obejm, uchwytów czy przyssawek. Na przykład: szczotka do mycia rąk na przyssawce dla
jednorękich, szczotki z uchwytem – obejmą do mycia rąk lub zębów, gąbka lub grzebień na
przedłużonej rączce, grzebień z pogrubionym uchwytem, przyrząd do zapinania guzików lub

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zamykania zamka błyskawicznego, przyrząd do nakładania skarpet dla osób z usztywnieniem
stawów kolanowych, biodrowych lub kręgosłupa, łyżka do butów z przedłużonym uchwytem.

C. Sprzęt do wyposażenia łazienek i WC.
W skład jego wchodzą następujące urządzenia:

–

uchwyty  (poręcze)  przyścienne,  podłogowe  i  przywannowe,  mocowane  nad  wanną,
w kabinach  prysznicowych,  przy  umywalce,  przy  muszli  klozetowej  lub  wzdłuż  kabin
sanitarnych,  ułatwiające  osobom  niepełnosprawnym,  przede  wszystkim  z  dysfunkcją
kończyn  dolnych,  poruszającym  się  za  pomocą  kul,  lasek  czy  na  wózku  inwalidzkim,
korzystanie z urządzeń sanitarnych bez pomocy osób trzecich,

–

nadstawki podwyższające siedzenie sedesu (na stałe lub z regulowaną wysokością),
przeznaczone dla osób z usztywnieniami w stawach biodrowych lub kolanowych,

–

stołki do wanien i pryszniców przeznaczone dla osób o ogólnie zmniejszonej sprawności
ruchowej, szczególnie kończyn dolnych (ułatwiają kąpiel w wannie lub pod natryskiem
w pozycji siedzącej),

–

przenośnik  przywannowy  z  napędem  hydraulicznym  lub  mechanicznym  (korbowym)
przeznaczony  dla  osób  z  całkowitą  dysfunkcją  kończyn  dolnych  –  umożliwia
samodzielne  przedostanie  się  z  wózka  inwalidzkiego  do  wanny.  Opuszczanie  do  wanny
i podnoszenie  odbywa  się  za  pomocą  lekkobieżnego  systemu  wrzecionowo-korbowego
przy użyciu jednej ręki,

–

krzesło toaletowe jezdne z podnóżkiem, przeznaczone dla osób z dysfunkcją kończyn
dolnych lub ogólnym osłabieniem mięśniowym,

–

siedzisko krzesła z tworzywa sztucznego w kształcie litery ,,C” umożliwia kąpiel pod
natryskiem i korzystanie z WC,

–

uchwyty na papier toaletowy, łącznie ze specjalnymi uchwytami dla osób po obustronnej
amputacji.

Rys. 10. Poręcze ułatwiające siadanie na sedesie [17, s. 119]

D. Sprzęt pomocniczy do pisania
Przeznaczony dla osób o niesprawnych kończynach górnych szczególnie przydatny

w przypadkach niesprawności dłoni – niedowłady, porażenia, amputacje, brak chwytu
opuszkowego, zaniki mięśni. Należy tu zaliczyć: uchwyt do długopisu dociskowy (nakładany
na palec), uchwyt do długopisu typu obrączka (nakładany na palec z otworem na długopis lub
ołówek), uchwyt do długopisu pogrubiony, w trzech wersjach – w kształcie elipsoidy, stożka i
walca, podpórka do pisania wraz z uchwytem do ołówka lub długopisu, linijka dla

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jednorękich z ,,przesuwką” rolkową do kreślenia linii prostych przy pomocy jednej ręki,
deseczka wraz z uchwytem do mocowania kartki papieru, przyrząd do przewracania kartek –
ręczny i ustny.

E. Sprzęt pomocniczy ogólnego zastosowania
Należy zaliczyć tu następujące przyrządy: szczypce składane do podnoszenia

przedmiotów,  chwytak  drobnych  przedmiotów, szufelki  i  szczotki  z  wydłużonym uchwytem
przeznaczone  przede  wszystkim  dla  osób  z  usztywnieniem  kręgosłupa,  o  ograniczonym
zasięgu kończyn górnych, które zachowały sprawność dłoni oraz dla inwalidów na wózkach;
chwyt  do  kluczy  dla  osób  o  niesprawnych  dłoniach,  z  niedowładami,  porażeniami,
amputacjami  palców;  nakładka  na  pokrętło  zamku  dla  osób  o  niesprawnych  dłoniach,
z ograniczoną  funkcją  chwytną;  nasadka  przeciwślizgowa  do  lasek  i  kul;  podstawka  pod
telefon  z  uchwytem  słuchawki  na  giętkim,  przegubowym  ramieniu  dla  osób  o  ograniczonej
funkcji  chwytnej  dłoni,  po  amputacjach  kończyn  górnych,  bezprzewodowe  urządzenia
elektroniczne  do  włączenia  światłą,  sterowania  aparaturą,  przenośne  metalowe  podjazdy  dla
wózków.

F. Sprzęt pomocniczy dla osób głuchych: aparaty słuchowe zauszne i wewnątrzuszne

dostosowane indywidualnie dla każdego potrzebującego.

G. Sprzęt pomocniczy dla niewidomych i słabo widzących:

–

białe  laski  służące  do orientacji  przestrzennej  (sztywne  i  składane,  teleskopowe).  Każdy
niewidomy,  nawet  jeżeli  korzysta  z  innych  pomocy  ułatwiających  samodzielne
poruszanie  się,  jak  psy-przewodniki  czy  elektroniczne  wykrywacze  przeszkód,  musi
posługiwać  się  białą  laską.  Laska  bowiem,  oprócz  ułatwienia  w  wykrywaniu przeszkód,
rozpoznawania  rodzaju  przeszkody,  wyszukiwania  możliwości  przejścia,  stanowi  znak
niewidomych,

–

urządzenia  umożliwiające  posługiwanie  się  pismem:  brajlowskie  maszyny  do  pisania,
zwykłe maszyny do pisania, tabliczki brajlowskie, rysiki, tabliczki umożliwiające ręczne
pisanie  ociemniałym,  którzy  czynność  tę  mieli  doskonale  opanowaną  w  okresie  przed
utratą  wzroku,  tabliczki  ułatwiające  składanie  podpisów,  elektroniczne  urządzenia
umożliwiające  czytanie  zwykłego  pisma  przez  całkowicie  niewidomych  oraz
słabowidzących, np. komputer wyposażony w mowę syntetyczną czy monitor brajlowski
i skaner,

–

pomoce  optyczne:  lupy  o  dużych  powiększeniach  i  dużych  polach  obserwacji,  lunety,
powiększalniki  telewizyjne.  Lunetki  potrzebne  są  przy  poruszaniu  po  drogach
publicznych,  ulicach,  korzystaniu  ze  środków  lokomocji.  Powiększalniki  telewizyjne
przydatne  są  do  czytania  tekstów,  oglądania  szkiców,  rysunków,  zdjęć.  Lupy  stwarzają
możliwość  łatwego  przenoszenia  i  oglądania  mniejszych  przedmiotów  w  różnych
warunkach,

–

urządzenia

nagrywająco-odtwarzające

dźwięki:

dyktafony,

magnetofony,

radiomagnetofony (produkowane do powszechnego użytku). Umożliwiają one łatwe
zapisywanie i odtwarzanie różnych tekstów, notatek, planów, opracowań,

–

inne  urządzenia  i  pomoce  ułatwiające  życie  codzienne:  wskaźniki  poziomu  cieczy,
udźwiękowione  wagi  kuchenne  i  łazienkowe,  kroplomierze,  wizjery,  termometry
łazienkowe i do pomiaru temperatury powietrza, igły brajlowskie i nawlekacze do igieł,
specjalne  zegarki  (kieszonkowe,  budziki,  minutniki,  zegary  ścienne)  obrajlowione  lub
udźwiękowione.

Wiele osób niewidomych lub słabo widzących oprócz utraty wzroku posiada także inne

niepełnosprawności i wykorzystuje do usprawniania inne przyrządy i pomoce.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co rozumiesz pod pojęciem sprzętu pomocniczego w rehabilitacji?
2.  Jaki znasz sprzęt pomocniczy do przyrządzania i spożywania posiłków?
3.  Jaki znasz sprzęt do wyposażenia łazienek i WC dla osób niepełnosprawnych?
4.  Jaki znasz sprzęt pomocniczy dla niewidomych i słabo widzących?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj wyposażenie łazienki i WC w sprzęt pomocniczy dla osoby z postępującym

reumatoidalnym zapaleniem stawów, poruszającej się na wózku inwalidzkim.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić możliwości i ograniczenia podopiecznego,
2)  zapoznać się z wykazem sprzętu pomocniczego,
3)  zaplanować wyposażenie łazienki i WC,
4)  ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia,
5)  zaprezentować plany na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

brystol,

–

długopis,

–

foliogramy przedstawiające środki pomocnicze.

Ćwiczenie2

Pomóż podopiecznej z cukrzycą i po udarze niedokrwiennym mózgu, z niedowładem

połowiczym prawostronnym, w przygotowaniu śniadania. Z pacjentką można nawiązać
kontakt werbalny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić możliwości i ograniczenia podopiecznej,
2)  określić produkty stosowane w diecie cukrzycowej,
3)  zaplanować z podopieczną posiłek,
4)  zapoznać się z instrukcją obsługi danego sprzętu,
5)  zaplanować  wykorzystanie  sprzętu  pomocniczego  do  przyrządzania  i  spożywania

posiłków,

6) zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura dotycząca diety cukrzycowej,

–

sprzęt pomocniczy do przyrządzania i spożywania posiłków,

–

kartki papieru,

–

długopis,

–

foliogramy ze sprzętem pomocniczym,

–

komputer z dostępem do Internetu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie sprzętu pomocniczego w rehabilitacji



2) określić rodzaje sprzętu pomocniczego do przyrządzania i spożywania

posiłków?



3) wymienić sprzęt do wyposażenia łazienek i WC dla osób

niepełnosprawnych?



4) scharakteryzować sprzęt pomocniczy dla niewidomych



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  20  pytań.  Do  każdego  pytania  dołączone  są  4  możliwości  odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udziel odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znaki X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie określić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadnia.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązania testu masz 45 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Sprzęt niezbędny do prowadzenia zajęć rehabilitacyjnych to

a)  sprzęt do fizykoterapii.
b)  sprzęt do terapii zajęciowej.
c)  sprzęt do rehabilitacji.
d)  sprzęt do pielęgnacji pacjenta.

2. Podstawowy sprzęt używany w kinezyterapii to

a)  drabinki, UGUL, ławki, stół, piłki.
b)  protezy.
c)  ortozy.
d)  balkoniki.

3. Protezy to

a) przedmioty dopasowane do powierzchni kończyn oraz tułowia wspomagające lub

zastępujące ich funkcje statyczne i ruchowe oraz zabezpieczające przed powstaniem
zniekształceń.

b) sztuczne kończyny zastępujące funkcję kończyn dolnych lub górnych w przypadku

ich całkowitego braku.

c) przedmioty ortopedyczne służące zwiększeniu samodzielności niepełnosprawnych

oraz ułatwiające poruszanie się.

d) przedmioty używane do pielęgnacji ciała.

4. Zasady zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze określa

a)  Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 17.12.2004 r.
b)  Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 17.10.2004 r.
c)  Rozporządzenie Ministra Polityki Socjalnej z dn. 17.12.2004 r.
d)  Rozporządzenie Ministra Polityki Socjalnej z dn. 17.10.2004 r.

5. Do leczenia u dzieci dysplazji stawów biodrowych stosuje się

a)  gorsety.
b)  szelki, rozwórki.
c)  ortozy łuskowe.
d)  parapodia.

6. Przed zaprotezowaniem kończyny ważne jest

a)  ułożenie kończyny z kikutem opuszczonym.
b)  hartowanie, bandażowanie, ćwiczenie kikuta oraz ćwiczenie zdrowej kończyny.
c)  tylko ćwiczenie kikuta.
d)  bandażowanie kikuta.

7. Dostosowanie protezy do użytkownika polega na

a)  dopasowaniu jej długości.
b)  dopasowaniu pasów podtrzymujących.
c)  ustawieniu wysokości protezy, dostosowaniu leja protezy i pasów podtrzymujących.
d)  dopasowaniu leja protezy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Sposób obsługi sprzętu rehabilitacyjnego określony jest w

a)  regulaminie sali rehabilitacyjnej.
b)  instrukcji użytkowania danego sprzętu.
c)  instrukcji przeciwpożarowej.
d)  instrukcji BHP oddziału rehabilitacyjnego.

9. Sprzęt ułatwiający poruszanie się dla 16 letniego chłopca z zapaleniem ścięgna Achillesa

i z założonym gipsem na kończynę dolną to
a)  wózek inwalidzki.
b)  balkonik.
c)  kule łokciowe.
d)  wózek z napędem elektrycznym.

10. Podczas spożywania posiłków dla osoby z niedowładem prawej ręki należy zastosować

a)  sztućce z pogrubionym uchwytem.
b)  uchwyt do obierania ziemniaków.
c)  skrobaczkę – obieraczkę do warzyw.
d)  otwieracz do butelek i słoików.

11. W celu stabilizacji odcinaka szyjnego kręgosłupa stosuje się

a)  gorset Jewetta.
b)  ortozę Swensona.
c)  kołnierz Campa.
d)  ortozę Dewera.

12. Różnorodne konstrukcje techniczne stosowane w celu stabilizacji, korekcji ustawienia

lub odciążenia elementów narządu ruchu to
a)  protezy kończyn dolnych i górnych.
b)  szczypce do podnoszenia przedmiotów.
c)  łuski, szyny, kołnierze i obuwie ortopedyczne.
d)  szczotki z wydłużonym uchwytem.

13. Wskaźnik poziomu cieczy jest sprzętem pomocniczym dla osoby

a)  z uszkodzeniem kręgosłupa.
b)  niewidomej lub słabowidzącej.
c)  głuchej.
d)  po amputacji kończyny górnej.

14. Sprzęt pomocniczy w zaopatrzeniu ortopedycznym to

a) pomoce techniczne służące zwiększaniu samodzielności oraz ułatwiające poruszanie

się osobom niepełnosprawnym.

b) sztuczne kończyny zastępujące funkcję kończyn w przypadku ich całkowitego braku.
c) przedmioty wspomagające lub zastępujące funkcje statyczne, ruchowe kończyn lub

tułowia oraz zapobiegające powstawaniu zniekształceniom.

d) sprzęt do pielęgnacji podopiecznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. Do uprawiania koszykówki przez osobę niepełnosprawną, potrzebny jest wózek

inwalidzki
a)  pokojowy.
b)  sportowy.
c)  z napędem elektrycznym
d)  do jazdy po schodach.

16. Najbardziej zbliżone do fizjologicznego sposobu poruszania kończyny jest rozwiązanie

stosowane w protezach
a)  kosmetycznych.
b)  mechanicznych.
c)  elektrycznych.
d)  mioelektrycznych (bioelektrycznych).

17. Balkoniki, kule łokciowe są sprzętem

a)  używanym w fizykoterapii.
b)  wykorzystywanym w ćwiczeniach ogólnousprawniających.
c)  używanym do pielęgnacji.
d)  ułatwiającym poruszanie się osobom niepełnosprawnym.

18. Terapeuta podczas nauki chodu podopiecznego po schodach, o kuli łokciowej powinien

a)  obserwować podopiecznego.
b)  asekurować podopiecznego.
c)  czytać gazetę.
d)  iść przed podopiecznym podczas wchodzenia.

19. W celu prawidłowego ustawienia kończyn dolnych oraz stabilnego podparcia masy ciała

stosuje się
a)  ortozy odciążające.
b)  ortozy korekcyjne.
c)  ortozy stabilizujące.
d)  ortozy czynne (funkcjonalne).

20. Osoba z paraplegią w warunkach domowych będzie korzystać z

a)  balkonika kroczącego.
b)  balkonika z ławeczką.
c)  wózka inwalidzkiego.
d)  stołu do pionizacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Posługiwanie się sprzętem rehabilitacyjnym

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Bahrynowska-Fic J.: Właściwości ćwiczeń fizycznych, ich systematyka i metodyka.

PZWL, Warszawa 1987

2. Borkowska M., Kisiek B.: Metoda Weroniki Sherbome w terapii i wspomaganiu

rozwoju. Warszawa 1994

3. Ciborowska H., Rudnicka A.: Dietetyka, żywienie zdrowego i chorego człowieka.

PZWL, Warszawa 2007

4.  Dega W. (red.), Milanowska M.: Rehabilitacja medyczna. PZWL, Warszawa 2002
5.  Ekdawi M. Y., Conning A. M.: Rehabilitacja psychiatryczna. PZWL, Warszawa 1995
6.  http://www.boleslawiec.pl/index.php?pid=pcpr
7.  Kiperski  J.,  Ostrowska  A.  (red.):  Stan  rehabilitacji  i  potrzeby  rehabilitacyjne  osób

o poszczególnych rodzajach niepełnosprawności. Warszawa 1994

8.  Kiwerski J. (red.): Rehabilitacja medyczna. PZWL, Warszawa 2005
9.  Kwolek A. (red.): Rehabilitacja medyczna. Urban & Partner, Wrocław 2003
10.  Larkowa H.: Człowiek niepełnosprawny. PWN, Warszawa 1987
11.  Mika T., Kasprzak W.: Fizykoterapia. PZWL, Warszawa 2003
12.  Nawrotny J. (red.): Edukacja i reedukacja ruchowa. Wydawnictwo KASPER, Kraków 2003
13.  Nowotny J.: Zarys rehabilitacji w dysfunkcjach narządu ruchu. AWF, Katowice 2000
14.  Przeździak B.: Zaopatrzenie rehabilitacyjne. Via Medica, Gdańsk 2003
15.  Rosławski  A.,  Skolimowski  T.:  Technika  wykonywania  ćwiczeń  leczniczych.  PZWL,

Warszawa 2003

16. Straburzyńska-Lupa A., Straburzyński G.: Fizjoterapia. PZWL, Warszawa 2004
17. Szwałkiewicz E. (red.): Zasady podnoszenia i przemieszczania pacjentów. Urban &

Partner, Wrocław 2000

18.  Witkowski T.: Rozumieć problemy osób niepełnosprawnych. Warszawa 1993
19.  Zembaty A. (red.): Kinezyterapia. PZWL, Kraków 2000
20.  Zimmermann-Górska I.: Choroby reumatyczne. PZWL, Warszawa 2004
21.  Zrałek M.: Środowisko zamieszkania, a niepełnosprawni. Warszawa 1994