Technik_pozarnictwa_315[02].Z1.06

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Działania ratownicze podczas likwidacji skutków zdarzeń

z udziałem materiałów niebezpiecznych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Działania ratownicze podczas likwidacji skutków

wypadków komunikacyjnych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Działania ratownicze podczas likwidacji skutków katastrof budowlanych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Działania ratownicze podczas usuwania skutków powodzi

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Działania ratownicze podczas likwidacji skutków innych

miejscowych zagroŜeń

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach prowadzenia

podstawowych działań ratowniczych realizowanych przez jednostki Państwowej StraŜy
PoŜarnej w zaleŜności od zaistniałej sytuacji na miejscu zdarzenia.

W poradniku zamieszczono materiał nauczania, przykładowe ćwiczenia oraz pytania

kontrolne pomagające opanować:

−

podstawowe pojęcia z zakresu podstawowych działań ratowniczych,

−

zasady posługiwania się specjalistycznym sprzętem ratowniczym niezbędnym do
wykonywania poszczególnych działań ratowniczych,

−

zasady określania właściwości fizykochemicznych substancji najczęściej spotykanych na
miejscu zdarzenia,

−

sposoby oznakowania i zabezpieczenia terenu akcji ratowniczej,

−

zasady podziału terenu akcji ratowniczej na strefy,

−

zasady pracy ratowników w zaleŜności od zdarzenia,

−

sposoby ograniczania i eliminowania skutków zdarzenia,

−

charakterystykę pojazdów drogowych i szynowych,

−

zagroŜenia mogące powstać w wyniku uszkodzenia pojazdów drogowych i szynowych,

−

sposoby stabilizacji uszkodzonych pojazdów drogowych i szynowych,

−

zasady bezpiecznego gaszenia pojazdów oraz ich zabezpieczenie przed moŜliwością
powstania poŜaru,

−

sposoby usuwania elementów karoserii celem dotarcia do uwięzionych wewnątrz osób,

−

zagroŜenia wynikające z budowy sieci trakcyjnej

−

zasady powiadamiania i dysponowania słuŜb współdziałających na miejsce działań
ratowniczych,

−

zasady prowadzenia działań ratowniczych w zaleŜności od usytuowania miejsca
zdarzenia (tunel, wiadukt, nasyp kolejowy, jezdnia, ciek wodny),

−

zagroŜenia spowodowane katastrofą budowlaną,

−

procedury postępowania ratowniczego w przypadku wystąpienia katastrofy budowlanej,

−

zagroŜenia występujące podczas powodzi,

−

sposoby ewakuacji ludności podczas powodzi,

−

rodzaje miejscowych zagroŜeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

−

posługiwać się modułowym programem nauczania,

−

czytać ze zrozumieniem instrukcje obsługi i specyfikację sprzętu ochrony
przeciwpoŜarowej,

−

wyszukiwać w Internecie informacje na temat sprzętu ochrony przeciwpoŜarowej, norm
i wymagań formalno-prawnych dotyczących jego stosowania,

−

wykorzystywać programy komputerowe, wspomagające proces decyzyjny oraz
ewidencjonujące zdarzenia w szczególności SWD, Siły i Środki, Karty CIOP;

−

posługiwać

się

sprzętem

ratowniczym

dostępnym

jednostkach

ochrony

przeciwpoŜarowej,

−

stosować zasady bezpiecznej pracy sprzętem ratowniczym,

−

dbać o bezpieczeństwo własne poprzez stosowanie odpowiedniego umundurowania
i sprzętu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

wyjaśnić pojęcia: neutralizacja, sorbcja i dyspersja,

−

scharakteryzować rodzaje neutralizatorów, sorbentów, dyspergentów,

−

określić właściwości i zastosowanie neutralizatorów, sorbentów i dyspergentów,

−

wyjaśnić pojęcia: ratownictwo chemiczne i ekologiczne,

−

scharakteryzować właściwości substancji niebezpiecznych, najczęściej występujących
w ratownictwie chemicznym,

−

opisać zasady podziału i oznakowania terenu akcji na strefy,

−

oznakować i zabezpieczyć teren akcji,

−

przeprowadzić dekontaminację fizyczną i chemiczną,

−

przygotować ratownika na wejście do strefy zagroŜenia,

−

ograniczyć i usunąć rozlewiska substancji niebezpiecznych na gruncie,

−

scharakteryzować pojazdy drogowe i szynowe oraz ich elementy nośne i konstrukcyjne,

−

dobrać metody przeciwdziałania zagroŜeniom powodowanym przez pojazdy drogowe
i szynowe,

−

zastosować sposoby oznakowania i zabezpieczenia terenu akcji oraz metody stabilizacji
pojazdów samochodowych i szynowych,

−

zastosować zasady gaszenia pojazdów drogowych i szynowych,

−

wykonać czynności przecięcia, lewarowania i odgięcia elementów konstrukcyjnych,
pojazdów drogowych i szynowych,

−

zastosować procedurę wydobywania osób poszkodowanych z pojazdów drogowych
i szynowych,

−

wykonać zabezpieczenie i oznakowanie miejsca zdarzenia,

−

wykonać stabilizację pojazdu samochodowego i szynowego,

−

rozpoznać zagroŜenia powodowane przez sieć trakcyjną,

−

odczytać znaki stosowane w kolejnictwie,

−

rozpoznać utrudnienia występujące podczas prowadzenia działań w czasie katastrof
kolejowych,

−

scharakteryzować moŜliwości taktyczno - techniczne pociągu ratunkowego,

−

określić zasady powiadamiania i dysponowania ratowniczymi słuŜbami kolejowymi,

−

zastosować techniki prowadzenia działań ratowniczych w tunelach, na wiaduktach
i nasypach kolejowych,

−

posłuŜyć się podstawowymi pojęciami z zakresu ratownictwa w obiektach budowlanych
(katastrofa budowlana, awaria budowlana),

−

scharakteryzować rodzaje zagruzowań,

−

określić metody przeciwdziałania zagroŜeniom towarzyszącym akcji ratownictwa
budowlanego,

−

zastosować procedurę postępowania ratowniczego w przypadku katastrofy budowlanej,

−

określić rodzaje powodzi,

−

określić zagroŜenia występujące w wyniku powodzi,

−

określić sposoby zabezpieczania zagroŜonych obiektów podczas powodzi,

−

określić techniki układania i ułoŜyć worki z piaskiem,

−

zastosować techniki ewakuacji i zabezpieczenia poszkodowanych podczas powodzi,

−

zastosować zasady wypompowywania wody z budynków i studni,

−

wyjaśnić zasady postępowania w przypadku miejscowych zagroŜeń,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Działania ratownicze podczas likwidacji skutków zdarzeń
z udziałem materiałów niebezpiecznych

4.1.1.

Materiał nauczania

Podstawowe pojęcia związane z ratownictwem chemiczno-ekologicznym:

Ratownictwo chemiczno – ekologiczne – jest to zespół czynności podjętych przez jednostki
ochrony  przeciwpoŜarowej podczas zdarzeń, w których decydujące znaczenie mają działania
związane  z  likwidacją  bezpośrednich  zagroŜeń  stwarzanych  przez  toksyczne  środki
przemysłowe lub inne niebezpieczne materiały chemiczne. Działania ratownicze mają na celu
usuwanie  skutków  skaŜeń  chemicznych,  a  takŜe  ograniczenie  moŜliwości  skaŜenia
ś

rodowiska naturalnego poprzez stosowanie skutecznych zabezpieczeń lub likwidacji skutków

skaŜenia na drodze neutralizacji.

Neutralizacja  –  proces  zobojętniania  polegający  na pozbawianiu  substancji  właściwości
toksycznych,  Ŝrących,  parzących.  Najczęściej  jest  to  reakcja  kwasu  z  zasadą  w roztworze
wodnym  (jonów  wodorowych  z  jonami  wodorotlenowymi)  prowadząca  do  powstania
roztworu obojętnego o ph = 7.

Neutralizator – substancja posiadająca właściwości zobojętniające. Najczęściej stosowanymi
neutralizatorami chemicznymi są następujące związki chemiczne:

−

węglan sodowy Na

−

podchloryn sodowy NaClO

−

wodorotlenek sodu w postaci nasyconego roztworu NaOH

−

tlenek wapnia w postaci zawiesiny CaO

−

ciekłe detergenty domowego uŜytku

−

alkohol etylowy C

Ogólne zasady podczas neutralizacji:

−

rozpoznanie  substancji  –  polega  na  rozpoznaniu  odczynu  bez  konieczności  ustalania
nazwy substancji. Istotne jest czy dana substancja wykazuje powinowactwo do kwasu czy
do  zasady.  Według  rodzaju  substancji  dobierany  jest  związek  neutralizujący.  Odczyn
substancji  najprościej  ustalić  jest  przy  uŜyciu  wskaźników  pomiarowych  tzw.
identyfikatorów.  W zaleŜności  od  koloru  zabarwienia  identyfikatora  w  kontakcie
z substancją określany jest jej odczyn.

−

zmieszanie neutralizatora z substancją – po dobraniu odpowiedniego neutralizatora
naleŜy dokładnie połączyć go z substancją neutralizowaną. Podczas wykonywania tej
operacji naleŜy zachować szczególna ostroŜność, poniewaŜ nigdy nie ma pewności ze nie
nastąpi gwałtowna reakcja mogąca stanowić powaŜne zagroŜenie dla ratowników.

−

zebranie  powstałego  roztworu  –  następuje  po  odczekaniu  kilkunastu  minut.  JeŜeli
w tym  czasie  nic  niepokojącego  się  nie  wydarzy  powstały  roztwór  naleŜy  zebrać  do
pojemników przestrzegając cały czas wszelkich środków ostroŜności, gdyŜ nie wiadomo
czy nasza operacja przyniosła poŜądany efekt. Zaleca się aby przed zebraniem jeszcze raz
skontrolować  odczyn  powstałego  roztworu.  Po zebraniu  pojemniki  powinny  być

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zabezpieczone  i  przetransportowane  do utylizacji  lub  dalszego  wykorzystania  przez
zakłady chemiczne.
Związki  wapna  pod  postacią:  wapna  gaszonego  (hydratyzowanego),  mleka  wapiennego,

wapna  palonego,  kredy  czy  wapienia  drobnoziarnistego  słuŜą  przede  wszystkim  do
neutralizacji  mocnych  kwasów  nieorganicznych  oraz  związków  o  charakterze  kwaśnym,
których  ph  przyjmuje  wartość  poniŜej  7.  Do  związków  tych  naleŜą  kwas  siarkowy,  kwas
azotowy,  kwas  solny,  kwas  fosforowy,  bezwodniki  kwasowe,  chlorki  kwasów  organicznych
itp. Stosowanie związków wapnia nie jest trudne i nie przysparza zagroŜeń. OstroŜność naleŜy
zachować  w  przypadku  stosowania  wapna  palonego  (Ca0  do  neutralizacji  kwasu
fluorowodorowego),  ze  względu  na  jego  agresywny  charakter.  Do  neutralizacji  kwaśnych
związków  moŜna  stosować  węglan  sodowy,  kwaśny  węglan  lub  wodorotlenki  metali
alkalicznych  (sodu,  potasu).  Nie  mniej  stosowanie  tych  związków  powinno  przebiegać
z zachowaniem ostroŜności.

Wydzielający się dwutlenek węgla podczas reakcji węglanów sodu z kwasami czasami

moŜe  powodować  dodatkowe  wydzielanie  się  szkodliwych  związków  np.:  w  reakcji
z kwasami azotowymi wydzielają się dodatkowo większe ilości tlenków azotu. Wodorotlenek
sodu  (zasada  sodowa,  ług  sodowy)  moŜemy  stosować  w  odpowiednich  ilościach  do
neutralizacji  niektórych  związków  organicznych  takich  jak:  fenol,  nadtlenek  benzoilu,
metakrylanmetylu itp.

Niebezpieczne substancje o charakterze zasadowym pH>7, do których naleŜą

wodorotlenki  metali,  oraz  substancje  organiczne:  hydrazyna,  pirydyna,  oraz  wszelkiego
rodzaju  aminy,  zobojętniamy  za  pomocą  roztworów  kwaśnych  (kwasu  siarkowego,  kwasu
solnego).
Ze  względu  na  silnie  Ŝrący  charakter  kwasów  naleŜy  ich  uŜywać  w  odpowiednich  ilościach
oraz  zachować  szczególną  ostroŜność  podczas  prowadzenia  neutralizacji.  Wodorotlenki
metali alkaicznych (KOH, NaOH, itp.) najlepiej neutralizować za pomocą 5% roztworu kwasu
octowego.

Sorpcja  –  pochłanianie  gazów,  par  i  cieczy  i  ciał  rozpuszczonych  lub  znajdujących  się
w cieczy przez porowate ciała stałe. Jeśli sorpcja polega na utworzeniu cienkiej cząsteczkowej
warstwy  na  powierzchni  sorbenta,  mówimy  o  adsorpcji,  jeśli  zaś  substancja  pochłaniana
przenika  w  głąb  sorbenta,  mówimy  o  absorpcji.  Gdy  oba  te  zjawiska  nakładają  się,  wtedy
proces taki nazywamy sorbcją.

Sorbent – jest to ciało porowate zdolne do wchłaniania pewnej ograniczonej ilości substancji
zanieczyszczającej  środowisko.  Najczęściej  uŜywane  przy  usuwaniu  węglowodorów  ze
ś

rodowiska wodnego oraz z podłoŜa stałego (np. asfaltu). Dzielą się na syntetyczne

i naturalne.  Sorbenty  syntetyczne,  dostępne  w  postaci  luźnej  (wata  syntetyczna,  granulki,
arkusze)  lub  przetworzone  (zapory  sorpcyjne,  maty,  taśmy).  Osiągają  niekiedy  wysoką
chłonność.  Do  zastosowań  ekologicznych  sorbenty  syntetyczne  powinny  spełniać  warunek
palności bez wydzielania toksycznych związków lotnych i nadmiernego zadymienia. Sorbenty
naturalne  powszechnie  stosowane  są  do  likwidacji  rozlewisk  cieczy  i  zaliczamy  do  nich
organiczne produkty ogólnodostępne takie jak słoma zboŜowa, siano, trzcina, trociny itp.
Do sorbentów specjalnego przeznaczenia zaliczamy:

−

UNISAFE  –  głównym  składnikiem  UNISAFE  jest  polimer  posiadający  duŜą  zdolność
wchłaniania.  Wchłania  ciecze  nawet  do  75-krotnego  swojego  cięŜaru  jednostkowego
poprzez  wiązanie  fizyczno-chemiczne.  Jest  sorbentem  wchłaniającym  wszystkie  ciekłe
materiały  chemiczne.  Jest  zdolny  do  przerwania  procesu  palenia,  ogranicza  parowanie
cieczy oraz rozmiary migracji poziomej i pionowej rozlanej cieczy. Jest indykatorem dla

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kwasów  i  zasad.  Prawidłowe  uŜycie  wymaga  równomiernego  rozsypania  proszku
UNISAFE  po  powierzchni  rozlanej  cieczy  skropienia  rozproszonym  prądem  wody
i zebrania  jako  substancji  stałej  do  zbiorników.  jest  to  sorbent  polimerowy,  barwy
zielonej,  proszek  o  nieujednoliconej  wielkości  ziarna.  Granulat  wraŜliwy  na  silniejsze
podmuchy wiatru. Charakterystyczną jego własnością jest to, ze moŜe słuŜyć do usuwania
filmu  olejowego  z  powierzchni  utwardzonych:  po  wysypaniu  w  cienkiej,  zwartej
warstwie, po spryskaniu wodą jest zdolny dość skutecznie usunąć film olejowy. Zmienia
barwę  pod  wpływem  kwasów  i  zasad.  Przeznaczony  do  pochłaniania  substancji
organicznych  i  nieorganicznych.  Odporny  na  działanie  kwasów  i  zasad.  Podczas
utylizacji, jako polimer, wymaga dodatkowych ilości ciepła i innych mediów.

−

Damolin – jest to granulat mineralny stosowanym do wchłaniania kwasów (oprócz kwasu
fluorowodorowego),  zasad,  substancji  ropopochodnych,  rozpuszczalników.  Posiada
nieograniczony  termin  waŜności  do  uŜycia,  jest  niepalny  i  niewybuchowy.  Posiada
zdolność  pochłaniania  do  100%  własnej  wagi.  Na  rozlaną  ciecz  naleŜy  rozsypać  cienką
warstwę sorbentu. Zmiana natęŜenia barwy świadczy o wchłanianiu substancji, natomiast
brak zmiany barwy sygnalizuje zakończenie procesu wchłaniania.

−

NOWAP  –    jest  to  sorbent  pochodzenia  mineralnego,  barwy  białej,  kruszywo  o  dość
ujednoliconej  wielkości  ziarna.  Granulat  mniej  odporny,  na  zgniatanie,  lekki,  moŜna  go
stosować  przy  słabych  warunkach  wietrznych.  Przeznaczony  do  pochłaniania  substancji
organicznych  i  nieorganicznych.  Odporny  na  działanie  kwasów  (oprócz  kwasu
fluorowodorowego) i zasad. Podczas utylizacji, jako Ŝe jest pochodzenia mineralnego, nie
wymaga  dodatkowych  ilości  ciepła  i  innych  mediów.  Po  utylizacji  moŜe  być
wykorzystany do produkcji materiałów budowlanych, np. drogowych.

−

Zugol – sorbent wszechstronnego zastosowania na ziemi. 1 kg sorbentu wchłania
ok. 1.2 kg cieczy.

−

Neocosal – sorbent wszechstronnego zastosowania na ziemi i na wodzie. 1 kg sorbentu
wchłania 2.2 kg cieczy.

−

Ekoperl 33 – sorbent wszechstronnego zastosowania na ziemi i na wodzie z zaleceniem
stosowania do produktów ropopochodnych. 1 kg sorbentu wchłania 2.8 kg cieczy.

−

Ekoperl 99 – sorbent specjalnego przeznaczenia do neutralizacji kwasów.

−

Ekoperl 66 – sorbent wszechstronnego zastosowania na lądzie i na wodzie z zaleceniem
stosowania  do  produktów  ropopochodnych.  jest  to  sorbent  polimerowy,  barwy  białej,
proszek  o  nieujednoliconej  wielkości  ziarna,  wielkość  ziarna  0,5-3  mm.  Granulat  lekki,
wraŜliwy  na  słabe  podmuchy  wiatru..  Podczas  utylizacji,  jako  polimer,  wymaga
dodatkowych ilości ciepła i innych mediów. Odznacza się bardzo duŜą hydrofobowością.
1 kg sorbentu wiąŜe 2.25 kg cieczy.

−

Teraperl S – sorbent wchłaniający związki chemiczne poprzez wiązanie fizyko-
chemiczne. Jest w pełni hydrofobowy. KaŜdy kg sorbentu wchłania 0.8 kg cieczy.

−

Flamole – sorbent wchłaniający związki chemiczne poprzez wiązanie fizyko-chemiczne.
Jest w pełni hydrofobowy. KaŜdy kg flamole'u wchłania 0.6 kg związków chemicznych.

Dyspersja – jest to stan (proces) rozdrabniania substancji rozproszonej (zawieszonej)

w roztworze koloidalnym. Pojęciem dyspergenty określane są środki powierzchniowo czynne,
posiadające  zdolność  rozpraszania  rozlanych  cieczy.  W  ochronie  środowiska  uŜywane  są  od
kilkudziesięciu  lat.  Pływająca  na  wodzie  plama,  potraktowana  środkiem  powierzchniowo
czynnym  (dyspergentem),  a  następnie  poddana  procesowi  mechanicznego  mieszania,  zostaje
rozbita na wielką ilość drobinek rozmaitej wielkości. Niektóre z nich są tak małe, Ŝe tworzą
emulsję  w  wodzie,  inne  zaś  wymagają  uŜycia  dodatkowego  nakładu  energii,  celem  dalszego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rozdrobnienia  i  rozproszenia  w  masie  wód.  Rozpuszczona  w  masie  wód  plama  nie  stanowi
sobą  problemu  na  powierzchni,  natomiast  zawieszone  w  toni  drobinki  poddane  zostają
procesowi  degradacji  środowiskowej  w  tempie  wielokrotnie  szybszym  aniŜeli  zwarta  plama.
Dyspergenty  uŜywane  są  przede  wszystkim  do  likwidowania  rozlewisk  węglowodorów  i  ich
pochodnych.

Podstawowym zadaniem dyspergentów jest zredukowanie sił międzyfazowych

istniejących pomiędzy cieczą i wodą, a tym samym stworzenie warunków do rozbicia plamy.
UmoŜliwia to budowa chemiczna dyspergentów. Związki te dysponują grupami chemicznymi,
pokrewnymi z grupami wchodzącymi w skład cząsteczek zarówno węglowodorów jak i wody.
Dzięki temu rozproszone na plamie dyspergenty bez trudu przenikają do granicy faz pomiędzy
węglowodorem i wodą i przyczyniają się do zredukowania występującego tam napięcia
międzyfazowego.

Właściwości substancji niebezpiecznych

Podczas wszystkich działań z zakresu ratownictwa chemicznego podstawowym zadaniem

jednostek  ratowniczych  jest  określenie  rodzaju  substancji  chemicznej  występującej  podczas
zdarzenia oraz określenie rozmiarów strefy zagroŜenia i zabezpieczenie miejsca zdarzenia. Od
wstępnego  rozpoznania  zagroŜenia  uzaleŜniona  jest  dalsza  taktyka  prowadzenia  działań
ratowniczych. Dlatego czynność rozpoznania stanowi podstawowe zadanie i główny element
oceny  sytuacji  w  tego  typu  działaniach.  Brak  moŜliwości  jednoznacznego  określenia
zagroŜenia powoduje wiele komplikacji, z których podstawowe to:

−

brak znajomości zagroŜenia,

−

brak znajomości oddziaływania substancji niebezpiecznej na organizm człowieka
i nieznajomość sposobów zapobiegania mu,

−

brak znajomości oddziaływania substancji niebezpiecznej na otoczenie (środowisko)
i nieznajomość metod zapobiegawczych,

−

brak znajomości metod usunięcia zagroŜenia.
Największe prawdopodobieństwo wystąpienia wspomnianych problemów istnieje

podczas  transportu  materiałów niebezpiecznych (tak drogowego jak i kolejowego). Mniejsze
prawdopodobieństwo  wystąpienia  powyŜszych  trudności  rozpoznawczych  ma  miejsce  na
terenie  zakładu  pracy,  gdzie  pracownicy  oraz  słuŜby  ratownicze  są  dokładnie  zorientowane
gdzie i jakie związki chemiczne są przerabiane, transportowane oraz składowane. Istotne jest,
aby prowadząc rozpoznanie substancji chemicznej starać się wykorzystać jak najwięcej metod
identyfikacji  tej  substancji,  aby  zminimalizować  moŜliwość  popełnienia  błędu.  PowaŜny
zagroŜeniem  jest  uznanie  podczas  rozpoznania  związku  niebezpiecznego  jako  bezpieczny
i niepodjęcie  w  wyniku  tego  odpowiednich  działań  mających  na  celu  ochronę  ratowników
oraz ograniczenie rozprzestrzeniania się zagroŜenia.

Szkodliwe oddziaływanie substancji chemicznych na organizm człowieka zaleŜy od ich

właściwości  i  ujawnia  się  w  rozmaity  sposób.  Większość  produktów  lotnych,  stosowanych
jako rozpuszczalniki, ma właściwości odurzające. Odurzeniu wywołanemu eterem, acetonem,
benzenem  i  innymi  rozpuszczalnikami,  towarzyszą  bóle  głowy  i  mdłości.  Substancje
odurzające  mają  specyficzny  zapach,  łatwo,  więc  je  wykryć  powonieniem.  Pojawienie
charakterystycznego  zapachu  sygnalizuje  potrzebę  sprawdzenia  działania  urządzeń
wentylacyjnych  lub  doraźnego  uŜycia  ochron  osobistych  (maski,  aparatu  z  doprowadzeniem
powietrza).Bardziej niebezpieczne są substancje trujące, których obecności nie moŜna wykryć
zmysłami.

Działanie na organizm człowieka toksycznych środków przemysłowych (TSP) zaleŜy od

wielu czynników. Bez względu na warunki zasadnicze znaczenie mają takie czynniki, jak

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rodzaj trucizny i jej toksyczność dla człowieka, dawka i czas działania, stan trucizny, sposób
i drogi wprowadzenia do organizmu i wreszcie stan samego organizmu.
Szkodliwe czynniki chemiczne występujące w powietrzu dzielimy na:

−

substancje toksyczne – występujące w środowisku pracy związki chemiczne mogą mieć
róŜną  toksyczność  zaleŜną  od,  stopnia  powinowactwa  danego  związku  do  tkanek
i narządów  ustroju,  jak  i  od  sposobu  działania  na  organizm.  Dla  tych  związków  zostały
określone  dopuszczalne  dawki  jako  NajwyŜsze  Dopuszczalne  StęŜenie  (NDS),
NajwyŜsze  Dopuszczalne  StęŜenie  Chwilowe  (NDSCh)  i  NajwyŜsze  Dopuszczalne
StęŜenie Pułapowe (NDSP).

Substancje toksyczne mogą działać na człowieka w sposób:

−

niezaleŜny (róŜne substancje o róŜnym działaniu),

−

sumujący (sumowanie skutków biologicznego oddziaływania substancji),

−

synergistyczny (wspomagający np. alkohol i rozpuszczalnik),

−

antagonistyczny (jednoczesne występowanie substancji szkodliwych osłabia ich
toksyczność),

−

substancje draŜniące – związki chemiczne, przewaŜnie w postaci bazowej, wywołujące
działanie draŜniące błon ślazowych i skóry. NaleŜą do nich: amoniak, chlorowodór, chlor,
fosgen, tlenki azotowe, fluor, fluorowodór, izocyjaniany, tworzywa poliuretanowe, kleje
i rozpuszczalniki, związki ftalowe, utwardzacze łączone z kwasem fosforowym,
siarkowym i innymi oraz inne związki o działaniu draŜniącym,

−

substancje uczulające – związki chemiczne wywołujące uczulenie (alergię) jako swoistą
na nie reakcję organizmu. Największe znaczenie w praktyce przemysłowej mają alergeny
kontaktowe, które po zetknięciu z powierzchnią skóry powodują stany zapalne, rumień,
wypryski itp. zmiany skórne wywołane najczęściej w miejscach kontaktu. NaleŜą do nich
związki, np.: chromu, niklu, kobaltu, formalina, fenol, rezorcyna, a takŜe wymienione
wyŜej substancje draŜniące,

−

substancje rakotwórcze – związki chemiczne o udowodnionym działaniu rakotwórczym
u ludzi,

−

substancje  mutagenne  –  związki  chemiczne  powodujące  zmiany  w  genach
przekazywanych  na  następne  pokolenie.  Do  czynników  mutagennych  zalicza  się  np.
iperyt,  formalinę,  benzen,  barwniki  azowe,  akrydynowe,  pochodne  puryny i pirymidyny,
kwas  azotowy.  Zaliczyć  tu  moŜna  takŜe  leki  wprowadzone  do  organizmu  matki
i działające szkodliwie na płód,

−

substancje upośledzające funkcje rozrodcze.

Dawka trucizny ma równieŜ istotne znaczenie. ZaleŜnie od dawki, czyli ilości trucizny,

którą  zaabsorbował  organizm,  rozróŜniamy  zatrucia  ostre,  podostre  i  przewlekłe.  Zatrucia
ostre  w  warunkach  przemysłowych  naleŜą  do  rzadkości.  Mogą  się  one  zdarzyć  jedynie
w takich  przypadkach,  jak  np.  nieumiejętne  stosowanie  nowych  mało  znanych  surowców,
nowych metod produkcji, w przypadku awarii urządzeń lub na skutek raŜącego przekroczenia
elementarnych  zasad  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy.  W  takich  przypadkach  duŜa  dawka
trucizny  moŜe  być  przyczyną  zatrucia  śmiertelnego.  Częściej  natomiast  w  warunkach
przemysłowych zdarzają się zatrucia podostre i przewlekłe. Są one wynikiem stopniowego
odkładania  się  trucizny  w  ustroju  (kumulacji),  która  w  małych  dawkach  jednorazowych  nie
wykazuje działania trującego. Zatrucia przewlekłe są zazwyczaj swoiste, związane z rodzajem
trucizny, jej stęŜeniem oraz warunkami, w jakich powstały.
Szybkość toksycznego działania trucizn przemysłowych, analogicznie jak i drogi wchłaniania
przez  ustrój,  zaleŜą  w  duŜym  stopniu  od  stanu,  w  jakim  trucizna  się  znajduje.  Najszybciej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

działają  trucizny  w  stanie  gazowym,  nieco  wolniej  w  stanie  ciekłym,  a  najwolniej  w  stanie
stałym.  Trucizny  mogą  się  przedostawać  do  ustroju  przez  drogi  oddechowe,  przez  przewód
pokarmowy  oraz  przez  skórę,  z  tym  jednak,  Ŝe  w  warunkach  przemysłowych  najczęstsze  są
zatrucia  przez  drogi  oddechowe,  na  drugim  miejscu  naleŜy  wymienić  zatrucia  przez  skórę,
a na  trzecim  przez  przewód  pokarmowy.  W  zatruciach  przypadkowych  głównymi  drogami
wchłaniania trucizn są drogi pokarmowe.

Podział szkodliwych związków chemicznych w zaleŜności od dróg wchłaniania przedstawia
się następująco:

−

wchłanianie  przez  drogi  oddechowe  –  substancji  toksycznych  w  postaci  par,  gazów,
dymów,  aerozoli  i  pyłów  jest  najczęstszym  źródłem  przenikania  do  organizmu  tych
substancji. Szybkość i sposób wchłaniania wahają się w szerokich granicach w zaleŜności
od  miejsca  wchłaniania  w  drogach  oddechowych  oraz  właściwości  fizycznych
i chemicznych  substancji.  Wchłanianie  substancji  toksycznych  w  obrębie  górnych
i środkowych dróg oddechowych jest zwykle niewielkie. Najszybciej wchłanianie odbywa
się  w  pęcherzykach  płucnych  (70  m

samej powierzchni pęcherzykowej przy 90 m

powierzchni wchłaniania układu oddechowego),

−

przenikanie  przez  skórę  –  substancji  chemicznych  szkodliwych  do  krwi  moŜe
spowodować zatrucie ogólne, niekiedy cięŜkie i śmiertelne. Przez skórę będą przechodzić
przede  wszystkim  substancje  rozpuszczalne  w  tłuszczach  (najszybciej  przenikają
rozpuszczalne  jednocześnie  w  wodzie).  Pocenie  i  wilgotność  skóry  wzmagają
wchłanianie.  Otarcia  skóry  powiększają  jej  zdolność  wchłaniania  nawet  kilkadziesiąt
tysięcy razy,

−

wchłanianie  przez  przewód  pokarmowy  szkodliwych  substancji  chemicznych  jest
stosunkowo  niewielkie.  Substancje  te  dostają  się  do  Ŝołądka  (przez  usta)  najczęściej
drogą pośrednią, przeniesione rękami lub wraz z poŜywieniem, w czasie picia lub palenia
papierosów, a więc głównie przy zaniedbaniach higienicznych.
Działanie  trucizn  przemysłowych  zaleŜy  takŜe  od  stanu  organizmu.  Organizm

wycieńczony, wyczerpany chorobą, wadliwie Ŝywiony lub niedoŜywiony silniej reaguje na
niewielkie nawet dawki trucizny niŜ cer organizm zdrowy. Przewlekłe schorzenia narządów
miąŜszowych, przede wszystkim wątroby i nerek, mają wpływ na wraŜliwość organizmu.

Oprócz dzieci oraz kobiet, szczególnie cięŜarnych i karmiących, bardziej wraŜliwi na

wszelkie trucizny chemiczne są takŜe pracownicy młodociani, ze względu na niezakończony
jeszcze proces rozwoju poszczególnych układów i narządów.

Większość trucizn, po przedostaniu się do organizmu, ulega róŜny przemianom

prowadzącym  do  ich  rozkładu  i  w  efekcie  do  unieszkodliwienia.  Przemiany  te  są  zazwyczaj
złoŜone  i  polegają  na  procesach  utleniania,  redukcji  bądź  syntezy  z  innymi  związkami
chemicznymi.  WaŜną  rolę  w  odtruwaniu  organizmu  odgrywa  wątroba.  Niektóre  trucizny
ulegają  teŜ  dość  szybko  wydaleniu  z  ustroju.  Na  ogół  substancje  trudno  rozpuszczalne  we
krwi  ulegają  wydaleniu  łatwiej  i  szybciej  substancje  łatwo  rozpuszczalne,  które  są  wydalane
bardzo  powoli  (np.  alkohol).  Trucizny,  które  ulegają  w  organizmie  róŜnym  przemianom
biochemicznym  są  wydalane  zazwyczaj  w  postaci  produktów  tych  przemian,  głównie
z moczem,  kałem  i  w  wydzielinach  gruczołów  Tą  drogą  są  wydalane  teŜ  z  ustroju  związki
mineralne,  z  tym  jedna,  Ŝe  niektóre  z  nich  tworzą  w  organizmie  depozyty;  np.  fluor,  ołów
i pierwiastki  promieniotwórcze  odkładają  się  głównie  w  kościach,  arsen  we  włosach
i paznokciach.

Największe znaczenie w zapobieganiu zatruciom przemysłowym mają środki eliminujące

naraŜenie na zatrucie. Do środków tych zalicza się przede wszystkim hermetyzację procesów
produkcyjnych, mechanizację i automatyzację prac, a więc postęp techniczny. Podstawowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

znaczenie  ma  teŜ  zamiana  -  wszędzie  tam,  gdzie  to  jest  moŜliwe  -  substancji  trujących  na
nietrujące lub chociaŜby na mniej trujących. JeŜeli wymienione środki nie mogą być z jakichś
przyczyn  zastosowane  obowiązuje  wtedy  wykorzystanie  urządzeń  wentylacyjnych,
szczególnie wentylacji ssącej, i praca pod wyciągami, a w ostateczności stosowanie środków
ochrony osobistej.

Podział i oznakowanie terenu akcji ratownictwa chemicznego na strefy

Podział  terenu  akcji  dokonuje  się  w  oparciu  o  analizę  sytuacji.  W  ratownictwie  chemiczno-
ekologicznym rozróŜniamy dwie metody podziału terenu działań na strefy. Stosuje się podział
na dwie lub trzy strefy. W niniejszym poradniku przedstawię podział terenu akcji chemicznej
na dwie strefy: Mianowicie:
I  strefa  –  to  tzw.  strefa  zniszczeń  (poszkodowani,  uszkodzone  obiekty  itd.):  moŜliwość

wejścia tylko w specjalnym zabezpieczeniu. Wstępnie moŜna przyjąć strefę 50 m
dla zagroŜenia spowodowanego rozlewem medium lub rozsypaniem substancji
stałej. Natomiast przy emisji gazów i par cieczy strefę naleŜy powiększyć do 100 m.

II strefa – to strefa pracy słuŜb ratowniczych niewymagających ochrony. W strefie tej znajdują

się wszelkie siły i środki potrzebne do bezpośredniego uŜycia w I strefie. Tutaj
ratownicy przygotowują sprzęt, udzielają pierwszej pomocy, pracuje sztab.

Po wyznaczeniu stref naleŜy je odpowiednio oznaczyć np. przez:

−

taśmę ostrzegawczą,

−

pachołki,

−

lampy,

−

znaki ostrzegawcze.
Największa ilość zdarzeń, w których udział biorą materiały niebezpieczne zdarza się

podczas  transportu  w/w  drogą  kołową.  Zazwyczaj  pierwszą  jednostką  przybyłą  na  miejsce
takiego  zdarzenia  jest  patrol  policyjny,  którego  zadaniem  jest  oznaczenie  miejsca  kolizji
znakami i przenośnymi pachołkami, sytuując je w odpowiednich miejscach i niedopuszczenie
osób  postronnych  w  jego  pobliŜe.  Przenośne  pachołki  z  migającymi  światłami  niebieskimi
ustawiane  są  tak,  aby  ukształtowały  kierunek  ruchu  drogowego  z  dala  od  miejsca  zdarzenia.
Niebieskie  migające  światła  na  pojazdach  uprzywilejowanych  powinny  być  włączone
a podczas mgły i złych warunków atmosferycznych dodatkowo tylne światła przeciwmgielne.
W porze  nocnej  naleŜy  oświetlić  miejsca  akcji,  w  taki  sposób,  aby  nie  oślepić  pracujących
ratowników.  Obowiązkiem  jest  takŜe  zaczepienie  kawałka  taśmy  ostrzegawczej  do  masztu
oświetleniowego, aby z daleka moŜna było na bieŜąco obserwować kierunki wiatru.

Dekontaminacja

Dekontaminacja to proces oczyszczania (odkaŜania) ludzi i sprzętu, który bierze udział

w działaniach ratownictwa chemicznego i ma kontakt z substancjami niebezpiecznymi.
Proces dekontaminacji moŜna podzielić na dwa zasadnicze etapy, z których pierwszy stanowi
dekontaminacja wstępna, często określana jako zgrubna, drugi – dekontaminacja właściwa.

Dekontaminacja wstępna

Realizowana jest bezpośrednio po zakończeniu działań i najczęściej prowadzona na

terenie  akcji  ratownictwa  chemicznego.  Jej głównym  zadaniem  jest  odkaŜanie  ratownika
w stopniu  umoŜliwiającym  mu  bezpieczne  zdjęcie  środków  ochrony  indywidualnej.
Dekontaminacja  powinna  na  tym  etapie  zapewnić  poziom  skaŜenia  niezagraŜający  Ŝyciu
ratownika. Natomiast sprzęt i urządzenia uŜywane w trakcie działań nie powinny być źródłem
dalszego skaŜenia środowiska i ludzi z nim się stykających.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dekontaminacja właściwa

Prowadzona jest poza terenem akcji ratownictwa chemicznego w straŜnicy lub specjalnie

przeznaczonym do tego celu miejscu. Jej zadaniem jest pełne odkaŜanie ratowników i sprzętu.
Dekontaminacja  właściwa,  o  ile  jest  moŜliwa  do przeprowadzenia,  ma przewrócić skaŜonym
urządzeniom wszystkie cechy uŜytkowe.

Dekontaminacja  wstępna  przeprowadzana  jest na terenie akcji ratownictwa chemicznego lub
wyjątkowo  w  czasie  niesprzyjających  warunków,  w  miejscu  oddalonym.  Jest  szczególnie
waŜna,  gdyŜ  w  tym  momencie  następuje  usunięcie  z  powierzchni  ubrań  oraz  sprzętu
większości skaŜeń. Pozostałe skaŜenie znajdujące się wewnątrz struktury materiału, o ile nie
spowodowały  one  zmian  jego  właściwości,  zostaną  usunięte  w  procesie  dekontaminacji
właściwej.  Metody  dekontaminacji  wstępnej  jak  i  właściwej  moŜna  podzielić  na  dwie
zasadnicze grupy:

−

dekontaminacja dotycząca ratowników i środków ochrony indywidualnej,

−

dekontaminacja sprzętu ratowniczego.

W ramach dekontaminacji wstępnej stosowane są następujące techniki dekontaminacji:

−

rozcieńczanie,

−

chemiczna neutralizacja,

−

sorpcja.

W  kaŜdym  przypadku  o  wyborze  metody  i  zakresu  dekontaminacji  decyduje  rodzaj
niebezpiecznego  związku  chemicznego,  oraz  dostępny  na  terenie  akcji  ratowniczej  środek
dekontaminacyjny.  Kolejność  wyboru  wyszczególnionych  metod  uzaleŜniona  jest  od
konkretnych warunków.

Usuwanie rozlewisk materiałów niebezpiecznych z gruntu

Gleba jest bardzo waŜnym elementem środowiska przyrodniczego i wraz z klimatem, na

który składa się zespół procesów i zjawisk atmosferycznych, tworzy naturalne siedlisko Ŝycia
roślin  i  zwierząt.  Spełnia  waŜną  rolę  przy  produkcji  biomasy,  czyli  Ŝywej  substancji
organicznej przypadającej na określoną jednostkę powierzchni lub objętości. Częste wypadki
zanieczyszczenia  środowiska  wyciekami  produktów  naftowych  podczas  ich  produkcji,
magazynowania  oraz  dystrybucji,  podkreślają  konieczność  analizy  mechanizmów  ich
transportu.  Na  kuli  ziemskiej  współistnieją  i  współdziałają  ze  sobą  trzy  elementy:  człowiek,
technika i środowisko. Błędy w technice i błędy ludzkie prowadzą do katastrof ekologicznych.
Katastrofy moŜna zdefiniować jako wydarzenia będące wynikiem niekontrolowanego procesu,
w  którym  występują  niebezpieczne  i  palne  substancje.  Wydarzenia  te  prowadzą  do
zagroŜenia  zdrowia  i  Ŝycia  ludzkiego,  powstania  strat  ekonomicznych  i  powaŜnego
zniszczenia środowiska naturalnego.

Przenikanie  rozlanych  cieczy  w  gruntCiecze  rozlane  na  powierzchni  gruntu  rozpoczynają
natychmiastową  migrację  po  jego  powierzchni  i  szybko  przenikają  w  głąb.  Przenikanie
prowadzi do trwałego skaŜenia gruntu. Powrót do pierwotnego stanu równowagi ekologicznej
wymaga  najczęściej  wymiany  skaŜonego  materiału.  Głębokość,  na  którą  przenikają  rozlane
ciecze uzaleŜniona jest od następujących czynników:

−

ilości cieczy przypadającej na jednostkę skaŜonej powierzchni,

−

lepkości rozlanej cieczy,

−

typu i struktury geologicznej gruntu.

W  przypadku  węglowodorów,  najłatwiej  penetruje  olej  świeŜy,  o  małej  lepkości,  rozlany
w duŜych  ilościach  na  charakteryzującym  się  duŜą  porowatością  suchym  piasku.  Ten  sam
gatunek  oleju  inaczej  penetruje  grunt  gliniasty  a  inaczej  grunt  nasycony  wodą.  W  takich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

okolicznościach olej będzie rozprzestrzeniał się aŜ do miejsca, gdzie zostanie zatrzymany
bądź natrafi na grunt łatwiej przepuszczalny.

Węglowodory przenikają średnio na głębokość 10 – 20 cm. Ich penetracja zostaje

zatrzymana  przez  warstwę  wodną  bądź  nieprzepuszczalną.  Na  tej  głębokości  tworzą
niewielkie  kałuŜe.  W  trakcie  przenikania  równocześnie  występuje  proces  odparowywania
lŜejszych  frakcji.  Intensywność  tego  procesu  uzaleŜniona  jest  od  zawartości  frakcji  lotnych,
temperatury gruntu i powietrza. Nasilenie tego zjawiska stwarza lokalne zagroŜenie poŜarowe.
Wysoki  poziom  wód  gruntowych  sprzyja  rozprzestrzenianiu  się  węglowodorów  na  duŜych
odległościach.

Grunt nasycony węglowodorami kwalifikuje się do wymiany. Istnieje moŜliwość

oczyszczenia dyspergentami gruntu kamiennego i zbudowanego z grubego Ŝwiru. Inne rodzaje
materiałów zmuszone są oczekiwać niekiedy wiele lat na całkowite oczyszczenie przy
pomocy samych sił natury. Proces ten moŜe być przyspieszony tylko poprzez zebranie
skaŜonego gruntu i poddanie jej neutralizacji.

Sposoby neutralizacji wycieków substancji niebezpiecznych do gruntu

Olej, który w wyniku katastrofy przedostał się na powierzchnię gruntu częściowo

odparowuje, a częściowo wnika w niego. Szybkość i głębokość penetracji zaleŜy od ilości
i lepkości oleju oraz rodzaju gleby. Neutralizacja skaŜonej gleby wykonywana jest głównie
następującymi metodami opisanymi poniŜej:

Bioremediacja ex situ

Bioremediacja ex-situ - jest to najbardziej popularny sposób rozwiązywania problemów

związanych z oczyszczaniem środowiska gruntowego zanieczyszczonego produktem
naftowym. Obejmuje on: wybieranie skaŜonego gruntu i wywóz na składowisko odpadów,
bez lub po uprzednim oczyszczeniu, pompowanie wody podziemnej na powierzchnię oraz jej
zrzut do odbiornika, bez lub po uprzednim oczyszczeniu, tzw. metoda „pompuj i oczyszczaj”.

Ta ostatnia opcja jest na ogół realizowana w dwóch etapach. Etap pierwszy obejmuje

usuniecie, przed rozpoczęciem pompowania wody, moŜliwie jak największej ilości substancji
ropopochodnych. Etap drugi polega na wyparciu pozostałości z substancji ze strefy aeracji
i saturacji przez pompowanie wody.

Wprowadzanie pod powierzchnię pozwala na jej powrót do tej samej warstwy

wodonośnej, z której została ona wcześniej wypompowana oraz stwarza barierę hydrauliczną
unieruchamiającą plamę zanieczyszczeń. Na ogół jest ona wprowadzana do tej warstwy bez
oczyszczania, co stanowi ekonomiczny sposób pozbycia się jej, wspomagając zarazem odzysk
produktów naftowych. Dekontaminacje gruntów i wód podziemnych ex-situ moŜna prowadzić
przy pomocy:

−

metod

fizyko-chemicznych:

spalanie

(remediacja

termiczna),

ekstrakcja;

przedmuchiwanie gruntu parą wodną lub powietrzem,

−

metod biologicznych, takich jak: landfarming (uprawa gleby), bioreaktory.

Spalanie-remediacja termiczna

Spalanie-remediacja termiczna – polega na cieplnej obróbce wybranego gruntu przez

ogrzewanie bezpośrednie, pośrednie tub kombinowane. NajwaŜniejsze problemy związane
z remediacją termiczną gruntów zanieczyszczonych produktami naftowymi to:

−

emisja substancji niebezpiecznych do atmosfery podczas spalania,

−

wysokie koszty spalania, tj. koszty energii,

−

zniszczenie struktury gruntu przez działanie wysokich temperatur.
Problemy te moŜna ograniczyć stosując dwustopniowy system remediacji termicznej.

W fazie pierwszej zanieczyszczenia są przetwarzane w formę gazową, podczas obróbki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

termicznej  gruntu  w  temperaturze  ok.  600°  C.  Wytworzone  zanieczyszczone  pary  i  gazy  są
oddzielone od gruntu, który zostaje w ten sposób oczyszczony. Druga faza polega na spalaniu
zanieczyszczonych  par  w  temperaturze  900-1100°  C,  a  gazy  wylotowe  przed  emisją  do
atmosfery  przechodzą  przez  filtry  i  odpylacze.  Ciepło  wytworzone  podczas  spalania  jest
wykorzystane w fazie pierwszej.

Estrakcja-remediacja ekstrakcyjna

Ekstrakcja-remediacja ekstrakcyjna – jest najczęściej realizowana jako tzw. przemywanie

gruntu  i  opiera  się  na  przenoszeniu  zanieczyszczeń  z  materiału  skalnego  do  samej wody lub
z dodatkiem substancji chemicznych. Ekstrakcja zanieczyszczeń moŜe być osiągnięta poprzez
usunięcie  warstw  substancji  ropopochodnych  związanych  z  materiałem  skalnym.  JeŜeli  nie
jest to moŜliwe, zachodzi konieczność separacji zanieczyszczonych warstw gruntu od gruntu
czystego.  Z  zasady  grunt  jest  wybierany  i  czyszczony  w  specjalnych  instalacjach,  po  czym
moŜe być umieszczony w poprzednim miejscu lub wykorzystany inaczej.

Bioreaktory

Bioreaktory – stosuje się je zwykle przy dekontaminacji mułów, osadów, szlamów lub

zawiesin,  składających  się  z  zanieczyszczonej  wody  i  gruntu.  Proces  odbywa  się
w zamkniętym  systemie  reaktora  biologicznego,  do  którego  jest  dostarczany  tlen  oraz
nutrienty  (biopierwiastki,  bioelementy).  Zawiesina  jest  intensywnie  mieszana  dla  ułatwienia
kontaktu  mikroorganizmów  z  produktem  naftowym,  tlenem  i  nutrientami,  co  wraz  z  duŜo
większą  moŜliwością  kontroli  procesu  pozwala  uzyskać  bardzo  duŜe  tempo  biodegradacji.
Proces  ten  jest  jednak  duŜo  bardziej  skomplikowany,  energochłonny,  wymaga  kosztownej
instalacji, której wielkość ogranicza czas i moŜliwości remediacji.

Metoda in situ

Metoda in situ – w tej metodzie gleba zostaje oczyszczona na miejscu. Bioremediacja

gruntów ma zastosowanie w przypadku powierzchniowego skaŜenia gleby produktami
ropopochodnymi oraz gdy jest ono głębokie, sięgające wód podziemnych. Stosuje się ją
równieŜ, kiedy lokalizacja skaŜenia uniemoŜliwia skaŜenie gruntu np. z terenu torowisk, dróg,
płyt

lotnisk.

Rekultywacja

wymaga

wyposaŜenia

specjalistyczną

aparaturę

i oprzyrządowanie. Konieczna jest równieŜ dobra znajomość warunków geologicznych terenu,
jak tez wykorzystuje się, roŜne metody fizyczne np.:

−

zanieczyszczenia lotne moŜna zlikwidować poprzez kontrolowaną podpowierzchniową
wentylację skaŜonego obszaru, zanieczyszczenia rozpuszczalne w wodzie moŜna
wypłukać zanieczyszczonych podkładów gleby,

−

plamy ropopochodnych na powierzchni podziemnych zbiorników wody moŜna
odpompować.

Bardzo znanym i obecnie juŜ dobrze opanowanym sposobem odnowy gleby jest rekultywacja
przy pomocy bakterii. Stosuje się do tego celu wyselekcjonowane szczepy bakterii glebowych,
które  łatwo  rozkładają  ropopochodne.  Jest  to  sposób  najmniej  ingerujący  w  środowisko.
Wymaga  jednak  doświadczenia  i  dobrze  dozowanych  środków  pomocniczych,  min.  stałego
napowietrzania  terenu.  Rekultywacja  wymaga  równieŜ  czasu,  bo  w  niskich  temperaturach
proces jest powolniejszy.
Środki sorpcyjne i odtłuszczające

Istnieje wiele podziałów sorbentów według roŜnych kryteriów. Ze względu na

pochodzenie, sorbenty podzielić moŜna na trzy grupy:

−

materiały naturalne pochodzenia organicznego (słoma zboŜowa, siano, trzcina, trociny
itp.) i nieorganicznego (wełna szklana, wełna mineralna, pumeks),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

materiały naturalne preparowane,

−

materiały

syntetyczne

(pianka

poliuretanowa,

włókno

poliestrowe,

włókno

polipropylenowe).

Najczęściej  stosowanymi  środkami  sorpcyjnymi  i  odtłuszczającymi  są  EKOPERL  66,
NOWAP, UNISAFE.

ZwilŜacze

AQUAQUICK  2000  –  ciekły  preparat,  koncentrat  do  rozcieńczania,  w  tym  stanie  lekko
oleistym, bezbarwny, o nieokreślonym, charakterystycznym zapachu. Odczyn koncentratu: pH
=  6,65;  odczyn  roztworu  roboczego  (koncentrat  rozcieńczony  wodą  w  stosunku  1:50):  pH  =
7,21.
NAWAPOL  –  ciekły  preparat  o  stęŜeniu  roboczym;  barwy  jasnosłomkowej,  lekko  oleisty,
bez zapachu. Odczyn roztworu roboczego: pH = 7,6.
SINTAN  –  ciekły  preparat  o  stęŜeniu  roboczym,  bezbarwny,  o  nieokreślonym,
charakterystycznym zapachu. Odczyn roztworu roboczego: pH = 6,9.

Środki odtłuszczające
Po  zebraniu  rozlewiska  substancji  ropopochodnych  sorbentem  pozostaje  plama.  Jest  to  olej,
który  wnikają  w  podłoŜe.  Takie  zanieczyszczenie  jest  równieŜ  niebezpieczne:  stwarza,
niebezpieczeństwo  poślizgu  i  jest  palne.  Do  tego  celu  słuŜą  preparaty  odtłuszczające.  Są  to
roztwory  biodegradalnych  środków  powierzchniowo  -  czynnych  w  roŜnym  stęŜeniu
i z roŜnymi dodatkami. MoŜna je ze względu na stęŜenie podzielić na:

−

koncentraty,

−

płyny robocze.

4.1.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak brzmią definicje dla neutralizatorów, sorbentów?

Jakie znasz najpopularniejsze sorbenty oraz jaka jest ich zasada działania?

Jakie są charakterystyczne cechy materiałów niebezpiecznych?

Jak wygląda podział na strefy terenu akcji ratownictwa chemicznego?

W jaki sposób oznakowuje się miejsca zdarzenia podczas zdarzenia z udziałem
materiałów niebezpiecznych?

Jakie są zasady zabezpieczenia ratowników przy akcji ratownictwa chemicznego?

Jakie zagroŜenia pochodzą od substancji o numerze ONZ 2073 i w jaki sposób moŜna
wykorzystać karty substancji niebezpiecznych?

Jakie informacje o zagroŜeniu pochodzące od substancji niebezpiecznych uzyskuje się
widząc tylko nalepkę ostrzegawczą?

Do czego stosuje się sorbenty UNISAFE i EKOPERL?

10.

Jak neutralizuje się wyciek substancji ropopochodnej do gruntu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Jesteś dowódcą zastępu ratowniczego, przeprowadź działania ratownicze, jakie wykonasz

po otrzymaniu następującego zgłoszenia.

Zgłoszenie:
W dniu xx.xx.xxxx o godzinie 10.30 w miejscowości ZZZZZZZZ na stacji paliw doszło

do  rozszczelnienia  rurociągu,  którym  przesyłany  był  olej  napędowy  do  zbiornika  głównego.
W  wyniku  rozszczelnienia  rurociągu  napowietrznego  z  instalacji  wycieka  olej  napędowy.
Rozszczelnienie ma długość ok. 5 cm.

Sporządź meldunek z miejsca zdarzenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

ustawić samochody ratownicze w odpowiedniej odległości od miejsca zdarzenia,

zabezpieczyć i oznaczyć teren akcji ratowniczej,

wykonać prawidłowe rozpoznanie wstępne na miejscu zdarzenia

wyznaczyć strefę niebezpieczną wokół miejsca zdarzenia

zabezpieczyć pod względem gaśniczym teren działań ratowniczych,

uzyskać informacje od dyspozytora na temat właściwości fizykochemicznych substancji
niebezpiecznej

dobrać odpowiedni sprzęt uszczelniający do zaistniałego rozszczelnienia

zastosować odpowiednie środki ochrony osobistej dla straŜaków ratowników,

uszczelnić prawidłowo miejsce wycieku,

10)

przygotować miejsce dekontaminacji

11)

prowadzić prawidłowo korespondencję radiową,

12)

przekazać miejsce zdarzenia odpowiednim słuŜbom,

13)

sporządzić meldunek z zaistniałego zdarzenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura, karty substancji niebezpiecznych,

−

samochody ratownicze GBA oraz SCRT,

−

sprzęt łączność radiowej,

−

literatura z zakresu ochrony przeciwpoŜarowej,

−

dokumentacje Kierującego Działaniami Ratowniczymi,

−

Materiały piśmiennicze,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 2

Jesteś dowódcą zastępu ratowniczego, przeprowadź działania ratownicze, jakie wykonasz

po otrzymaniu następującego zgłoszenia.

Zgłoszenie:
W dniu xx.xx.xxxx o godzinie 10.30 w miejscowości ZZZZZZZZ w wyniku

niedostosowania prędkości jazdy do panujących warunków drogowych na łuku drogi doszło
do wypadnięcia samochodu dostawczego z jezdni. Samochód przewoŜący przepracowany olej
silnikowy leŜy przewrócony na bok na poboczu drogi, natomiast jedna beczka uległa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

uszkodzeniu i do gruntu wylało się około 40 litrów oleju. Kierowca samochodu nie doznał
Ŝ

adnych obraŜeń. Warunki atmosferyczne: temperatura 20

C, przejściowe opady deszczu.

Sporządź meldunek z miejsca zdarzenia

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

ustawić samochody ratownicze w odpowiedniej odległości od miejsca zdarzenia,

zabezpieczyć i oznaczyć teren akcji ratowniczej,

wykonać prawidłowe rozpoznanie wstępne na miejscu zdarzenia,

wyznaczyć strefę niebezpieczną wokół miejsca zdarzenia,

zabezpieczyć pod względem gaśniczym teren działań ratowniczych,

uzyskać informacje od dyspozytora na temat właściwości fizykochemicznych substancji
niebezpiecznej,

dobrać odpowiedni sprzęt do zebrania rozlanego oleju oraz skaŜonej gleby,

zastosować odpowiednie środki ochrony osobistej dla straŜaków ratowników,

zebrać do pojemników resztę oleju oraz skaŜoną glebę,

10)

zneutralizować miejsce wycieku,

11)

prowadzić prawidłowo korespondencję radiową,

12)

przekazać miejsce zdarzenia odpowiednim słuŜbom,

13)

sporządzić meldunek z zaistniałego zdarzenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura, karty substancji niebezpiecznych,

−

samochody ratownicze GBA oraz SCRT,

−

sprzęt łączność radiowej,

−

literatura z zakresu ochrony przeciwpoŜarowej,

−

dokumentację Kierującego Działaniami Ratowniczymi,

−

materiały piśmiennicze,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

4.1.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować

pojęcia:

neutralizacja,

sorbent,

sorpcja,

strefa

niebezpieczna, materiał niebezpieczny?

wymienić charakterystyczne cechy materiałów niebezpiecznych?

wymienić i scharakteryzować materiały niebezpieczne ze względu na
szkodliwość dla organizmów Ŝywych?

scharakteryzować podział i oznakowanie terenu akcji ratownictwa
chemicznego?

wymienić

ródła

informacji

przewoŜonym

materiale

niebezpiecznym?

wymienić najczęściej stosowany sprzęt ratowniczy podczas
ograniczania skutków wycieku substancji niebezpiecznych?

omówić zasady dekontaminacji?

dobrać sposób zabezpieczenia ratownika wchodzącego do strefy
niebezpiecznej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Działania

ratownicze

podczas

likwidacji

skutków

wypadków komunikacyjnych

4.2.1.

Materiał nauczania

Podział pojazdów drogowych

Pod względem wykonywanych zadań pojazdy samochodowe moŜna podzielić na:
1.

pojazdy przeznaczone do przewozu osób:

−

samochody osobowe,

−

autobusy,

−

motocykle.

pojazdy przeznaczone do przewozu ładunków:

−

samochody cięŜarowe z uniwersalną skrzynią ładunkową,

−

samochody do przewozów specjalistycznych (samochody cysterny, chłodnie, do

przewozu materiałów sypkich).

pojazdy specjalnego przeznaczenia, spełniające określone zadania gospodarcze lub
społeczne:

−

pojazdy komunalne,

−

samochody poŜarnicze,

−

samochody pogotowia technicznego,

−

ambulanse,

−

samochody asenizacyjne itp.

ciągniki drogowe i rolnicze.

pojazdy wojskowe.

Podstawowe elementy konstrukcji pojazdów
W pojazdach samochodowych moŜemy wyróŜnić trzy zasadnicze grupy zespołów:

−

silnik,

−

podwozie,

−

nadwozie.

Silnik jest maszyną zmieniającą energię dostarczoną w dowolnej postaci na energię
mechaniczną. Energia ta moŜe pochodzić z paliwa płynnego, gazowego, akumulatorów.
W samochodach współczesnych stosuje się niemal wyłącznie tłokowe silniki spalinowe.
W zaleŜności od miejsca usytuowania silnika moŜemy wyróŜnić:

−

układ klasyczny – silnik umiejscowiony z przodu pojazdu napędza koła tylne,

−

napęd zblokowany przedni – silnik z przodu napędza koła przednie,

−

napęd zblokowany tylny – silnik umieszczony z tyłu napędza koła tylne.
W samochodach cięŜarowych i ciągnikach drogowych najczęściej stosowany jest układ

klasyczny. Często w tego typu pojazdach stosowany jest napęd na kilka osi ze skrzyni
rozdzielczej.

W autobusach najczęściej stosowany jest układ zblokowany tylny ze względu na lepsze

wykorzystanie wnętrza pojazdu oraz obniŜenie podłogi. W tego typu pojazdach silnik moŜe
być:

−

bezpośrednio umieszczony z tyłu zblokowany z mechanizmem napędowym,

−

umieszczony z tyłu sprzęŜony z mechanizmem napędowym krótkim wałem napędowym,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

umieszczony pod podłogą (autobusy, samochody cięŜarowe).

Podwozie  stanowi  grupę  zespołów  niezbędnych  do  przeniesienia  energii  otrzymanej
z silnika na koła pojazdu oraz umoŜliwiających toczenie się, hamowanie, sterowanie.
Nadwozie  (karoseria)  to  zestaw  elementów  połączonych  w  konstrukcyjną  całość,  tworzącą
kształt  bryły  charakterystyczny  dla  danego  modelu  pojazdu  (np.  samochodu  lub  pojazdu
szynowego).  ZaleŜnie  od  przeznaczenia  pojazdu,  nadwozie  słuŜy  do  przewozu  pasaŜerów,
ładunku lub wykonywania innych zadań.

Elementem  wiąŜącym  w  konstrukcyjną  całość  zespoły  podwozia  samochodu  oraz  nadwozia
jest rama samochodu. Ramy mogą być wykonane jako:

−

klasyczne – podłuŜnicowe – stosowane były dawniej we wszystkich samochodach
a obecnie spotykane w większości samochodów cięŜarowych,

−

centralne – stosowane w samochodach osobowych oraz samochodach cięŜarowych
przeznaczonych do jazdy w terenie,

−

zespolone (płytowe i platformowe) – konstrukcja pośrednia pomiędzy ramową,
a samonośną stosowana w samochodach osobowych,

−

kratownicowe – konstrukcja przestrzenna lekka i bardzo sztywna stosowana
w autobusach i samochodach wyścigowych.

Rodzaje nadwozi pojazdów samochodowych.

Bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na konstrukcję nadwozia, jest jego udział

w przenoszeniu obciąŜeń działających na zespoły podwozia. Pod tym względem rozróŜnia się
nadwozia:

−

nieniosące – zamocowane na ramie za pomocą elastycznych podkładek (stosowane
w konstrukcji samochodów cięŜarowych),

−

półniosące – połączone z ramą za pomocą śrub, nitów lub spawane,

−

samonośne – o sztywnej konstrukcji, przenoszą wszystkie obciąŜenia działające na
zespoły podwozia.

Nadwozia samonośne i półniosące mogą być wykonane jako;

−

szkieletowe – poszycie zewnętrzne mocowane jest do konstrukcji nośnej w postaci
szkieletu (samochody cięŜarowe typu furgon, autobus),

−

skorupowe – konstrukcją nośną są ukształtowane blachy nadwozia (samochody
osobowe).

Elementy nadwozia wykonuje się najczęściej z głęboko tłoczonej stalowej blachy i łączy

metodami  spawalniczymi  (spawanie,  zgrzewanie).  W  przypadku  nadwozi  szkieletowych
elementy  poszycia  mocowane  są  do  konstrukcji  nośnej  za  pomocą  nitów,  wkrętów  bądź
poprzez  spawanie  lub  klejenie.  Poszycie  zewnętrzne  moŜe  być  wykonane  z  blachy  bądź
tworzywa  sztucznego.  Poszycie  wewnętrzne  nadwozia  spełnia  zadanie  izolacji  cieplnej,
akustycznej i decyduje o estetyce wnętrza. Na warstwy izolacyjne stosuje się bitumiczne masy
głuszące, karton izolacyjny, wojłok oraz tworzywa piankowe. Warstwy zewnętrzne wykonuje
się z reguły z tworzyw sztucznych.

W nowoczesnych samochodach osobowych przedział pasaŜerski jest bardzo sztywny

i wytrzymały,  natomiast  przednia  i  tylna  część  nadwozia  są  stosunkowo  łatwo  odkształcalne
(strefy  kontrolowanego  zgniotu).  W  razie  wypadku  znaczna  część  energii  zderzenia  zostaje
zuŜyta  na  ich  zgniatanie.  Kierowca  i  pasaŜerowie  są  ponadto  zabezpieczeni  pasami
bezpieczeństwa  często  napinanymi  ładunkami  pirotechnicznymi,  poduszkami  powietrznymi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kurtynami, zagłówkami umieszczonymi nad oparciami foteli. W celu zapewnienia
bezpieczeństwa stosowane są takŜe układu antypoślizgowe (ABS), wzmocnienia drzwi,
układy zapewniające utrzymanie kierunku jazdy itp.

Samochody osobowe

Samochód osobowy słuŜy do przewoŜenia niewielkiej liczby osób (2-9) w moŜliwie

komfortowych warunkach jazdy. Jego nadwozie składa się z kadłuba, który wraz z drzwiami
i oknami  stanowi  podstawową  część  nadwozia  –  pomieszczenie  dla  kierowcy  i  pasaŜerów;
błotników  osłaniających  wnęki  kół  przednich  i  tylnych;  maski  silnika;  pokrywy  bagaŜnika;
zderzaków  oraz  wyposaŜenia,  na  które  składają się: fotele, ogrzewanie, wentylacja, poszycie
wewnętrzne i inne akcesoria. Budowa nadwozia zaleŜy od przeznaczenia pojazdu, a więc od
tego, dla jakiego odbiorcy jest on przeznaczony. Inne są nadwozia luksusowych samochodów
osobowych,  inne  samochodów  popularnych  czy  turystycznych,  a  jeszcze  inne  samochodów
sportowych i wyścigowych.

Nadwozia samochodów osobowych moŜemy podzielić na:

−

zamknięte – ze stałym dachem,

−

otwarte – z dachem składanym.

Rodzaje nadwozi zamkniętych.
1.

limuzyna – duŜe luksusowe czterodrzwiowe nadwozie o liczbie miejsc 4-6 często
z oddzielonym szybą miejscem dla kierowcy,

sedan (kareta) – przeznaczone do przewozu 4-6 osób, dwu- lub czterodrzwiowe,
z wyraźnie zaznaczonym przedziałem bagaŜowym z tyłu,

kombi – nadwozie zbliŜone do nadwozia typu sedan, z rozbudowaną, połączoną
z przedziałem osobowym przestrzenią na bagaŜ,

coupe – nadwozie o charakterze sportowym, dwudrzwiowe, dwu- lub czteromiejscowe,
z zmniejszonym w porównaniu do sedana wnętrzem oraz zmniejszoną do minimum lub
całkowicie zlikwidowaną przestrzenią na bagaŜ,

hatchback – cechuje się brakiem wydzielonego przedziału bagaŜowego, posiada duŜą
pokrywę przestrzeni bagaŜowej, stanowiącą trzecie lub piąte drzwi,

liftback – nadwozie 5-drzwiowe z wyraźnie zarysowaną linią przestrzeni bagaŜowej,

van – nadwozie zbliŜone do nadwozia typu kombi, jednakŜe posiada powiększony
przedział pasaŜerski, pięcio-, siedmio- lub dziewięciomiejscowe.

Rodzaje nadwozi otwartych.
1.

kabriolet – nadwozie zbliŜone do typu sedan, dwudrzwiowe, czteromiejscowe, ze
składanym dachem,

roadster – nadwozie sportowe, dwudrzwiowe, dwumiejscowe, ze składanym dachem.

Samochody cięŜarowe

Samochodem cięŜarowym nazywamy pojazd samochodowy przeznaczony konstrukcyjnie

do przewozu ładunków; określenie to obejmuje równieŜ samochód cięŜarowo-osobowy
przeznaczony konstrukcyjnie do przewozu ładunków i osób w liczbie od 4 do 9.

Nadwozia samochodów cięŜarowych wykonuje się na ogół jako nieniosące – osadzone na

ramie. Kabiny samochodów cięŜarowych mogą być wykonane z wysuniętym przedziałem
silnika lub wagonowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Autobusy

Autobusy są pojazdami samochodowymi przeznaczonymi do przewozu od kilkunastu do

kilkudziesięciu pasaŜerów. Ze względu na duŜe wymiary i obciąŜenia mechanizmów nośnych
i jezdnych oraz układu napędowego podwozia autobusów są podobne do podwozi
samochodów cięŜarowych.

Metody przeciwdziałania zagroŜeniom mogącym wystąpić na miejscu zdarzenia
drogowego

ZagroŜenie poŜarem

W przypadku zdarzenia z wystąpieniem poŜaru naleŜy pamiętać o tym, by straŜacy

uczestniczący w akcji byli odpowiednio zabezpieczeni, czyli posiadali sprzęt ochrony dróg
oddechowych oraz odpowiednie ubranie ochronne (w zaleŜności od potrzeb).

Podczas takich wypadków czy katastrof drogowych działania ratownicze naleŜy

rozpocząć od podania prądów gaśniczych (w zaleŜności od potrzeb piany lub prąd mgłowy).

Działając pod osłoną prądów gaśniczych naleŜy, jeśli w katastrofie uczestniczy kilka

pojazdów, odciągnąć pojazdy nieobjęte poŜarem na bezpieczną odległość przy pomocy
wyciągarek linowych, dźwigiem lub innych pojazdów.

Następnie naleŜy przystąpić do gaszenia palącego (lub palących) się pojazdu

z jednoczesnym przystąpieniem do działań ratowniczych (o ile działania nie kolidują ze sobą)
polegających na dotarciu do uwięzionych w pojeździe ( lub pojazdach) poszkodowanych,
uwolnienia ich oraz wyjęcia z pojazdu lub pojazdów. W czasie tego typu akcji naleŜy
pamiętać o:
a)

rozłączeniu instalacji elektrycznej,

pozostawieniu prądu (lub prądów) gaśniczych na zabezpieczeniu.

ZagroŜenie wyciekiem lub emisją substancji szkodliwych.

Podczas prowadzenia działań ratowniczych w czasie katastrof drogowych, którym

towarzyszy wyciek lub emisja substancji szkodliwych naleŜy pamiętać, Ŝe na skuteczność
prowadzenia akcji ratowniczej ma wpływ odpowiednie zabezpieczenie ratowników w trakcie
prowadzonych działań, poprzedzone prawidłowo przeprowadzonym rozpoznaniem.

Działania muszą być prowadzone przy prawidłowym zabezpieczeniu przed moŜliwością

wystąpienia

wybuchu

poŜaru

poprzez

stosowanie

urządzeń

wykonaniu

przeciwwybuchowym narzędzi nieiskrzących oraz uŜycie profilaktycznie środków gaśniczych.

JeŜeli w katastrofie drogowej uczestniczy kilka pojazdów, naleŜy pojazdy, z których nie

nastąpiła emisja ani wyciek substancji szkodliwych odciągnąć poza strefę zagroŜenia przy
pomocy dostępnego sprzętu.

Dalsze działania polegają na jednoczesnym dotarciu do uwięzionych w pojeździe (lub

pojazdach), uwolnieniu ich i wyjęciu z pojazdów.

Następnie przystępujemy do ograniczenia i likwidacji wycieku substancji. W przypadku,

gdy  warunki  na  miejscu  zdarzenia  pozwalają  na  jednoczesne  uwalnianie  poszkodowanych
i likwidowanie  źródła  wycieku  czy  emisji,  działania  te  prowadzimy  równolegle.  Aby
ograniczyć wyciek lub emisję substancji szkodliwych stosujemy poduszki pneumatyczne, kity,
szczeliwa,  kołki, które uszczelniają i jednocześnie uniemoŜliwiają dalszą emisję lub wyciek.
W  przypadkach  zagroŜenia  substancją  łatwopalną  powstałe  rozlewisko  pokrywamy  pianą
cięŜką  oraz  ograniczamy  powstałą  powierzchnię  wycieku  lub  rozlewiska  poprzez  okopanie
miejsca zdarzenia, a rowy wypełniamy neutralizatorem.

W przypadku rozlewisk na jezdni miejsce wycieku otaczamy masą absorbcyjną lub

neutralizatorem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jeśli podczas zdarzenia dochodzi do emisji substancji szkodliwych naleŜy uŜywać

prądów  mgłowych  lub  specjalnych  rozpraszaczy  w  celu  utworzenia  kurtyny  wodnej.  W  celu
zmniejszania  rozmiaru  wycieku  lub  emisji  substancji  szkodliwych  naleŜy  uŜyć  pomp
przetłaczających  stosowanych  do  substancji  agresywnych  lub  palnych  i  przepompować
substancję z uszkodzonego zbiornika. Następnie likwidujemy pozostałe skutki zdarzenia.
W czasie tego typu akcji naleŜy pamiętać o:

−

ograniczeniu emisji substancji niebezpiecznej,

−

odpowiednim zabezpieczaniu ratowników,

−

rozpoznaniu instalacji elektrycznych pojazdów,

−

pozostawieniu prądu (lub prądów) gaśniczych na zabezpieczeniu.

Elementy organizacji akcji ratowniczej podczas katastrof drogowych

Zgłoszenie zdarzenia

Element, od którego w praktyce rozpoczyna się kaŜda akcja. Jest on o tyle istotny, Ŝe od

niego zaleŜy szybkie dotarcie ratowników na miejsce akcji bez zbędnego błądzenia, jak
równieŜ wstępne zorientowanie dowódcy, z czym moŜe mieć do czynienia na miejscu.
Przyjmując zgłoszenie dyspozytor powinien ustalić:

−

dokładny adres /ewentualne punkty orientacyjne – charakterystyczne/,

−

rodzaj zdarzenia, ilość pojazdów w nim uczestniczących i ich rodzaj,

−

czy są osoby poszkodowane i ile,

−

czy w wyniku zdarzenia nastąpił wybuch, poŜar itp.

−

czy są juŜ na miejscu inne słuŜby – Policja, Pogotowie Ratunkowe itp.

Regułą powinno być dysponowanie na miejsce akcji dwóch zastępów, tj. samochodu
ratownictwa technicznego oraz gaśniczego, a to ze względu na małą obsadę osobową tych
pierwszych oraz zabezpieczenie miejsca od strony przeciwpoŜarowej.

Dojazd i ustawienie pojazdów

Samochody ratownicze powinny być ustawione jak najbliŜej miejsca zdarzenia, choć nie

zawsze jest to moŜliwe. Policja, Pogotowie Ratunkowe nie w pełni zdają sobie sprawę
z potrzeb ratownictwa drogowego i ustawiają swe pojazdy w sposób, który utrudnia
skuteczność działań. Dlatego przy ustawianiu pojazdów naleŜy pamiętać o:

−

bezpieczeństwie ratowników,

−

konieczności uŜycia sprzętu gaśniczego,

−

wymaganiach sprzętu hydraulicznego, pneumatycznego i oświetleniowego,

−

występowaniu substancji palnych i toksycznych,

−

umoŜliwieniu dojazdu pojazdom Pogotowia Ratunkowego i innych słuŜb,

−

warunkach atmosferycznych /kierunek i siła wiatru/,

−

bezpieczeństwie ruchu drogowego,

−

wstępnym rozpoznaniu sytuacji.

Rozpoznanie sytuacji

NaleŜy przyjąć tu zasadę rozpoznania bliŜszego i dalszego /okrąg bliŜszy i dalszy/.

Powinno ono obejmować najbliŜsze otoczenie pojazdów, jak i teren w odległości kilku
metrów od nich.
W czasie rozpoznania naleŜy ustalić:

−

rodzaj zdarzenia – zderzenie, przewrócenie itp.;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

czy nastąpił wyciek paliwa lub innej substancji z uszkodzonego pojazdu,

−

ile jest ofiar i jaki jest ich stan, czy Ŝadna z nich nie oddaliła się z miejsca wypadku,

−

w jaki sposób i jakie elementy blokują ofiary,

−

jak je uwolnić biorąc po uwagę ich stan i posiadany sprzęt, czy istnieje moŜliwość
otwarcia drzwi lub okien,

−

czy istnieją inne zagroŜenia np. instalacje gazowe w pojazdach, poduszki powietrzne,
instalacje elektryczne, bądź teŜ przewoŜone ładunki,

−

moŜliwość wystąpienia poŜaru, wybuchu itp.

Zabezpieczenie miejsca zdarzenia

Miejsce zdarzenia naleŜy zabezpieczyć przez:

−

oznakowanie terenu akcji (pozostawienie pojazdów ratowniczych z włączonymi lampami
błyskowymi/sygnalizacyjnymi,

otoczenie

terenu

taśmami,

ustawienie

lamp

sygnalizacyjnych i pachołków ostrzegawczych),

−

przygotowanie sprzętu gaśniczego na wypadek poŜaru – nawodniona linia gaśnicza
z prądownicą pianową i obsługujący ją ratownik wyposaŜony w sprzęt ochrony osobistej,
w tym aparat powietrzny przez cały czas trwania akcji,

−

pokrycie pianą wyciekającego paliwa lub innych cieczy stwarzających zagroŜenie
poŜarowe – w przypadku wycieku paliwa gazowego naleŜy dąŜyć do jego likwidacji,

−

odłączenie akumulatorów w pojazdach uczestniczących w zdarzeniu: przed wykonaniem
tej czynności w nowszych konstrukcjach naleŜy otworzyć w miarę moŜliwości
elektrycznie otwierane zamki, opuścić szyby, przesunąć fotele itp.:

−

ograniczenie wycieku lub emisji szkodliwych substancji niebezpiecznych oraz ich
neutralizacja (ratownictwo chemiczne).
Odcięcie zasilania w energię elektryczną (akumulator) naleŜy realizować poprzez

odłączenie  obydwu  przewodów,  w  taki  sposób,  aby  w  razie  potrzeby  moŜna  je  było  łatwo
podłączyć. W pierwszej kolejności odłączyć naleŜy przewód ujemny (-).
Trzeba  pamiętać,  iŜ  w  pojeździe  mogą  być  zainstalowane  dwa  lub  więcej  akumulatorów.
Kiedy  czynność  polegająca  na  odłączeniu  akumulatora  jest  niewykonalna  (z  uwagi  na
uszkodzenia) naleŜy wyłączyć zapłon i wyciągnąć kluczyki ze stacyjki.

Działania ratownicze
Działania ratownicze polegają na:

−

wydobyciu ofiar i poszkodowanych,

−

udzieleniu rannym pierwszej pomocy przedlekarskiej,

−

ewakuacji innych osób zagroŜonych,

−

w przypadku uwięzienia osób w pojeździe – rozmontowaniu (cięciu, rozpieraniu) pojazdu
w zakresie niezbędnym do ich wydostania:

−

podczas rozmontowywania pojazdu staramy się tak wykonywać wszystkie czynności, aby
nie zmieniać połoŜenia poszkodowanego.

−

pojazdy mogą być w róŜnym stanie technicznym i podczas rozmontowywania (osłabianie
konstrukcji) mogą zachowywać się w nieprzewidziany sposób, np. załamanie się podłogi,
dlatego przed tego typu czynnościami naleŜy pojazd ustabilizować w celu uniknięcia
nieprzewidzianego przemieszczenia konstrukcji;

Działania ratownicze powinny być wykonywane z zachowaniem poniŜszych zasad:

−

wszystkie czynności ratownicze naleŜy wykonywać przy maksymalnym zabezpieczeniu
poszkodowanych i ratujących,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wszystkie decyzje związane z ratowaniem poszkodowanych powinny być konsultowane
z lekarzem (jeŜeli jest na miejscu zdarzenia),

−

odcięte elementy naleŜy odkładać w takie miejsce, aby nie przeszkadzały w dalszym
prowadzeniu akcji ratowniczej,

−

ostre krawędzie naleŜy zabezpieczyć poprzez osłonięcie kocem lub innym materiałem.

Zakończenie działań

Dowódca akcji ratowniczej moŜe podjąć decyzję o zakończeniu działań, gdy:

−

wydobyto z uszkodzonych pojazdów wszystkich poszkodowanych i udzielono im
pomocy medycznej,

−

usunięto obiekty i przeszkody mogące stanowić jakiekolwiek zagroŜenie dla
uŜytkowników drogi,

−

przekazano miejsce akcji właściwym organom i obecność słuŜb ratowniczych nie jest
konieczna

Sprzęt ratowniczy wykorzystywany do prowadzenia działań z zakresu ratownictwa
technicznego dzieli się na: burzący, podnoszący, rozpierający, tnący, specjalny.

Techniki ratownicze

W celu wydobycia poszkodowanych z rozbitych wraków pojazdów w wielu przypadkach

trzeba te pojazdy w znacznym stopniu rozmontować przy pomocy narzędzi i urządzeń
będących na wyposaŜeniu ekip ratowniczych.

Musimy w pełni zdawać sobie sprawę, przez co i w jaki sposób poszkodowane osoby

zostały zablokowane we wnętrzu wraku. Od rodzaju zablokowania zaleŜeć będzie dobór
techniki oraz sprzętu w celu dotarcia, uwolnienia i wydobycia osób poszkodowanych.

KaŜde zdarzenie komunikacyjne ma swoje specyficzne warunki, dlatego trudno jest

jednoznacznie określić techniki rozmontowywania pojazdu dla konkretnego zdarzenia
i niejednokrotnie zaleŜą one od zaistniałej sytuacji, wyszkolenia i umiejętności ratowników
oraz posiadanych na miejscu sił i środków.

Usuwanie szyb

Szyby usuwa się w przypadku konieczności usunięcia dachu rozbitego pojazdu, aby nie

powodować dodatkowego zagroŜenia dla uwięzionych we wnętrzu wraku osób. Usunięcie
szyb daje równieŜ dostęp do środka pojazdu w celu otwarcia zablokowanych drzwi. Przed
przystąpieniem do usuwania szyb poszkodowanego naleŜy okryć duŜym kawałkiem materiału
np. kocem w celu ochrony przed odłamkami szkła. Usuwamy zawsze szybę przednią i tylną,
natomiast szyby boczne w drzwiach opuszczamy.

Usuwanie szyb mocowanych na uszczelkach

Szyby hartowane i laminowane moŜna wyjąć przy pomocy przyssawek umieszczonych

w rogu lub przy krawędzi tak, aby uzyskać jak największy efekt przy wyciąganiu z uszczelek.

JeŜeli szyba jest pęknięta, przyssawkę umieszcza się na jak największym całym kawałku

szkła. Aby uniknąć kołysania rozbitym pojazdem naleŜy nacinać uszczelkę w miarę
wyjmowania szyby.

W przypadku braku przyssawek szybę moŜna wyjąć w następujący sposób:

−

przy pomocy śrubokrętu wyjąć klin uszczelki i wyciągnąć szybę z uszczelki,

−

przyłoŜyć nóŜ lub dłuto do szyby i na ok. 1/3 przeciąć uszczelkę wzdłuŜ szyby, odciętą
gumę oderwać,

−

gdy szyba jest obluzowana, moŜna ją wypchnąć od środka lub podwaŜyć i wyjąć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób usuwania szyb wklejanych:

Aby bezpiecznie usunąć szybę wklejaną naleŜy:

−

przy pomocy śrubokrętu zdjąć osłony krawędzi szyby,

−

do szyby przymocować przyssawkę,

−

w środkową część górnego spojenia wprowadzić specjalny nóŜ, przeciąć aŜ do dolnego
rogu z jednej i drugiej strony,

−

posługując się przyssawką odgiąć szybę na maskę pojazdu,

−

w przypadku szyby tylnej naleŜy ją całkowicie wyciąć lub szybę hartowaną rozbić.

JeŜeli wyjęcie, wycięcie szyb nastręcza trudności lub nie posiadamy odpowiednich narzędzi to
wówczas  rozbijamy  szybę  młotkiem  lub  toporem  na  wysokości  cięcia  słupków,  a  następnie
przecinamy  laminat.  Toporem  moŜna  równieŜ  przeciąć  szybę  wzdłuŜ  na  odpowiedniej
wysokości. Wówczas część szyby usuwa się z dachem.
Istnieje równieŜ moŜliwość usunięcia szyb przy zastosowaniu poduszek pneumatycznych pod
warunkiem,  Ŝe  nie  zaszkodzi  to  osobie  poszkodowanej.  Po  przeciwnej  stronie  samochodu
moŜna zastosować poduszkę w celu wypchnięcia szyby.

Nie naleŜy zbyt napełniać poduszki i jeŜeli szyba została stłuczona to uŜycie

poduszki spowoduje tylko dalsze jej spękanie. Wyjęte szyby naleŜy odłoŜyć, w miejsce,
w którym nie będzie przeszkadzała wprowadzeniu dalszej akcji.

Oznaczenie najwaŜniejszych elementów karoserii pojazdów
Słupek A – jest to słupek między dachem a pokrywą przednią silnika,
Słupek B – jest to słupek między pokrywą przednią a progiem samochodu,
Słupek C – jest to słupek miedzy dachem a progiem samochodu,
Słupek D – jest to słupek między dachem a pokrywą tylną samochodu.

Otwieranie drzwi

Pierwszą i najbardziej oczywistą metodą dostania się do wnętrza rozbitego pojazdu jest

wejście przez drzwi po nieuszkodzonej stronie pojazdu. Nawet potęŜne uderzenie z przodu
nie spowoduje zablokowania tylnych lub piątych drzwi.

Przy otwieraniu drzwi naleŜy zwolnić wszelkie zamki i blokady, zwolnić zamek centralny

przed odłączeniem akumulatora, otworzyć drzwi przy pomocy kluczyka.

Gdy ze względu na uszkodzenia drzwi nie dają się otworzyć, a zamek działa naleŜy

pociągnąć za klamkę, uŜyć łomu lub rozpieracza. Natomiast w razie niemoŜności otwarcia
drzwi z zewnątrz moŜna spróbować otworzyć je klamkami wewnątrz pojazdu zdjąć tapicerkę
drzwi i dostać się do cięgien sterujących zamkami.

Siłowe otwieranie drzwi

Rozpychanie rozpoczynamy od góry i od strony zamka gdzie kolejne rozepchnięcia

pozwolą na osłabienie i sforsowanie zamka. JeŜeli rozpychanie od góry nie przynosi rezultatu
z  powodu  wysoko  umieszczonego  zamka  wówczas  rozpychanie  naleŜy  podjąć  od  dołu.
W wypadku  rozdarcia  zewnętrznego  poszycia,  gdy  wewnętrzna  część  pozostaje  nadal
zamknięta moŜna przeciąć uchwyt zatrzasku na słupku „C”.
Drzwi  w  miarę  moŜliwości  otwierać  w  kierunku,  w  którym  otwierają  się  normalnie,  unikać
nagłego otwarcia oraz nie dopuścić, aby wygięły się do środka na poszkodowanego.

Usuwanie tylnych drzwi i słupka „C”

Usunięcie boku pojazdu moŜe być pierwszym krokiem do uzyskania przestrzeni w celu

uwolnienia i wyciągnięcia poszkodowanego.
Prawidłowa kolejność działań:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przed rozbijaniem i rozpieraniem nie wolno otwierać tylnych drzwi, aby nie zmniejszyć
wytrzymałości konstrukcji pojazdu,

−

otworzyć przednie, a następnie tylne drzwi, opuścić szyby w oknach,

−

przeciąć pasy bezpieczeństwa,

−

noŜycami przeciąć słupek „C” w pobliŜu górnego końca, omijając wzmocnienia
mocowania pasów bezpieczeństwa,

−

przeciąć podstawę słupka „C” omijając napinacz pasów bezpieczeństwa, wyjąć tylne
drzwi wraz ze słupkiem.

JeŜeli  podstawa  słupka  „C”  jest  wgnieciona  w  stronę  podstawy  przedniego  fotela  i  nie  ma
dość  miejsca  dla  wprowadzenia  noŜyc  naleŜ  tylko  naciąć  jego  podstawę  przy  progu  i  uŜyć
słupka  jak  dźwigni  do  odgięcia  tylnych  drzwi  wraz  z  słupkiem  na  zewnątrz.  MoŜna  takŜe
zmiaŜdŜyć próg lub osłabić go wycinarką.

Usuwanie tylnych drzwi pojazdu czterodrzwiowego

Tylne drzwi usuwa się wraz ze słupkiem „C”, kiedy ofiary wypadku siedzą z tyłu, są

zablokowane  przez  wgniecenie  podłogi  lub  przesunięcie  przedniego  fotela.  Tylne  drzwi
usuwa  się  równieŜ,  aby  uzyskać  lepszy  dostęp  do  poszkodowanych z przodu pojazdu.  Przed
rozpoczęciem  jakiegokolwiek  rozcinania  konstrukcji  pojazdu  konieczne  jest  otwarcie  drzwi
najbliŜej poszkodowanego i przeprowadzenie odpowiedniego rozpychania.
Nie naleŜy otwierać tylnych drzwi i przeprowadzać cięć przed stabilizacją pojazdu i jeŜeli nie
uzyska się punktów podparcia do rozpierania.

Odcinanie słupka „C” przy pomocy noŜyc hydraulicznych:

−

naciąć próg przy podstawie słupka unikając podwójnych blach,

−

po osłabieniu podstawy słupek odgiąć wraz z drzwiami na zewnątrz pojazdu do ziemi,

−

przeciąć pasy bezpieczeństwa, zerwać uszczelkę i tapicerkę, dokończyć cięcie i usunąć
odcięte elementy.

Usunięcie boku pojazdu przez otwarcie tylnych drzwi, wycięcie słupka „C” i przednich
drzwi

Metodę tę stosuje się w przypadku niemoŜliwości otwarcia przednich drzwi z powodu

następujących przyczyn:

−

zniszczenie pojazdu uniemoŜliwiające siłowe otwarcie przednich drzwi (uszkodzenie
słupka „ B” i oddzielenie się słupka „C” od góry),

−

poszkodowany znajduje się tuŜ koło zniszczonych części,

−

przedwczesne odcięcie słupka „C” uniemoŜliwiające siłowe otwarcie przednich drzwi.

Sposób postępowania:

−

otworzyć tylne drzwi,

−

podeprzeć poszkodowanego, przeciąć pasy bezpieczeństwa,

−

odciąć słupek „C” u góry i u dołu,

−

otworzyć tylne drzwi wraz ze słupkiem „C” i przednimi drzwiami, zabezpieczyć.

Usuwanie boku pojazdu dwudrzwiowego

Wycięcie boku pojazdu dwudrzwiowego pozwala na uzyskanie dostępu do uwięzionych

osób z przodu pojazdu jak równieŜ z tyłu zwłaszcza, gdy zablokowane zostały nogi pod
przednimi siedzeniami. Występują dwa sposoby odcięcia boku pojazdu dwudrzwiowego:

−

przez odcięcie tylnej 1/4 części pojazdu w celu odsłonięcia wnętrza pojazdu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przez odcięcie tylnej 1/4 części pojazdu w celu ułatwienia usunięcia słupka „C” wraz
z zablokowanymi drzwiami.
Po bocznym uderzeniu w przypadku uwięzienia nóg przez wygięcie słupka „C”, progu

i płyty podłogi zwłaszcza w przypadku pasaŜera tylnego siedzenia i gdy otwarcie drzwi jest
niemoŜliwe zachodzi wówczas konieczność odcięcia tylnej 1/4 w celu usunięcia słupka „C”
wraz z drzwiami.
Usuniecie tylnej 1/4 części pojazdu przy pomocy narzędzi ręcznych:

−

otwarcie drzwi, usunięcie tylnej szyby bocznej,

−

zdjąć oparcie tylnego siedzenia, jeŜeli poszkodowany uwięziony jest na przednim fotelu,

−

jeŜeli to moŜliwe zdjąć tapicerkę tylnej 1/4, przeciąć pas bezpieczeństwa,

−

przeciąć słupek „D” wzdłuŜ linii okna tak, aby odciąć takŜe wewnętrzne poszycie,

−

uŜywając wycinarki przeciąć tylną 1/4 od tyłu linii okna aŜ do progu, omijając wnękę
koła,

−

kontynuować cięcie w kierunku podstawy słupka „C” omijając napinacz pasów
bezpieczeństwa,

−

odciąć górną część słupka i usunąć odcięte części,

−

wskazane jest podparcie dachu, aby jego waga nie powodowała blokowania ostrza piłki
oraz dla bezpieczeństwa poszkodowanych i ratowników przykryć ostre krawędzie
odciętych zespołów kawałkami materiału.

Usuwanie tylnej 1/4 części pojazdu przy pomocy narzędzi hydraulicznych:

−

zdjąć oparcie tylnego siedzenia (w przypadku jw. ),

−

przeciąć w górnej części słupek „C”,

−

przeciąć pas bezpieczeństwa i w miarę moŜliwości usunąć tapicerkę z tylnej 1/4,

−

przy pomocy wycinarki przeciąć tylną 1/4 od punktu z tyłu linii okna, do dołu w kierunku
progu i do przodu w kierunku podstawy słupka „C”,

−

dokończyć cięcie w kierunku linii okna,

−

dokończyć cięcie usuwając słupek „C” lub wykorzystać go jako dźwignię i odgiąć cały
odcięty element do dołu.

Usuwanie dachu

Usunięcie dachu i boku pojazdu dają duŜo miejsca potrzebnego do wyciągnięcia

poszkodowanych,  udzielenia  im  pierwszej  pomocy,  skutecznie  zmniejsza  wytrzymałość
konstrukcji pojazdu przy podnoszeniu deski rozdzielczej i odciąganiu kolumny kierowniczej.
Przedwczesne  usunięcie  dachu  eliminuje  natomiast  zastosowanie  metody  ukośnego
rozpychania w wypadku, gdy nogi zostały zablokowane w przestrzeni przed fotelem.
Podczas  usuwania  dachu  naleŜy  równieŜ  brać  pod  uwagę  warunki  pogodowe  oraz  łatwość
dostępu  personelu  medycznego  w  celu  udzielenia  pierwszej  pomocy.  Kolejność  działania
podczas usuwaniu dachu:

−

podeprzeć pojazd od dołu, aby uniknąć wyginania się podłogi,

−

w miarę moŜliwości otworzyć wszystkie drzwi, gdyŜ przedwczesne usunięcie dachu
utrudni otwarcie drzwi,

−

usunąć wszystkie konieczne szyby,

−

przeciąć obydwa słupki „C” jak najbliŜej dachu (ułatwi to odginanie słupków wraz
z innymi odciętymi elementami nadwozia

−

przeciąć jak najniŜej słupki „A” aby nie przeszkadzały w dalszych czynnościach,

−

przeciąć słupki „D”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W pojazdach kombi lub pięciodrzwiowych naleŜy otworzyć piąte drzwi gdyŜ w przeciwnym
wypadku otwierają się samoczynnie pod koniec cięcia. JeŜeli w piątych drzwiach znajdują się
tzw. spręŜyny gazowe naleŜy ominąć je podczas cięcia gdyŜ są pod ciśnieniem.
Przy jak najszybszym otwarciu pojazdu, naleŜy przecinać słupki i pasy bezpieczeństwa na
wysokości linii okien, a jeŜeli nie moŜna otworzyć drzwi, to wyjąć uszczelki szyb i podpierać
okna podczas cięcia.

Odginanie dachu do tyłu

W razie trudności z przecięciem słupków „D” lub ze względu na duŜą czasochłonność tej

czynności  moŜna  zastosować  metodę  odginania  dachu  do  tyłu  przez  przecięcie  konstrukcji
dachu  jak  najbliŜej  słupków  „C”  wzdłuŜ  krawędzi  po obu stronach. Następnie wtórne cięcie
wykonać przy pomocy noŜyc hydraulicznych przecinając profilowane kształty po obu stronach
dachu zmniejszając wytrzymałość konstrukcji. W dalszej kolejności nacisnąć mocno na dach
pomiędzy  przecięciami  załamując  go  i  odgiąć  do  tyłu.  Załamanie  moŜna  wykonać  przy
pomocy długiego pręta, łomu itp. połoŜonego na dachu w punktach nacięć.

Odginanie dachu do przodu

Metodę tę stosuje się alternatywnie, gdy pojazd jest zablokowany lub przygnieciony.

W metodzie tej nie jest konieczne usunięcie przedniej szyby. Kolejność działań:

−

usunąć szyby przeszkadzające w prowadzeniu działań,

−

przeciąć noŜycami jak najniŜej słupki „A”,

−

przeciąć jak najwyŜej słupki „C”,

−

przeciąć w najdogodniejszych punktach słupki „D” i odgiąć do przodu dach.
Przy przecinaniu słupków „D” naleŜy uwzględnić takie czynniki jak: połoŜenie

poszkodowanego,

ilość

drzwi

pojeździe,

grubość

słupków

„D”,

obecność

otwieranego dachu.

W przypadku braku dostępu do słupków „D” lub ze względu na ich mocną konstrukcję

naleŜy przeciąć dach po obu stronach jak najbliŜej słupków „D” i odgiąć do przodu.

Przesuwanie i usuwanie foteli

Częstą przyczyną zablokowania osób we wnętrzu pojazdu jest przedni fotel. Ostatnio

w wielu przypadkach stosuje się metodę wydobycia poszkodowanego z wraku pojazdu wraz
z fotelem. Postępowanie takie uzasadnione jest równieŜ z medycznego punktu widzenia, lecz
nie zawsze moŜliwe do realizacji. Ze względu na róŜnorodność konstrukcji i sposoby regulacji
oraz mocowania foteli ratownik powinien znać kilka sposobów na przesunięcie lub usunięcie
foteli. W tym zakresie działań istnieją dwa podstawowe zagadnienia:

−

Usunięcie fotela wraz z siedzącą w nim osobą.

−

Odchylenie fotela z siedzącą w nim osobą w przypadku powaŜnego zgniecenia płyty
podłogowej.

Przesuwanie przedniego fotela

Operację tę wykonuje się w połączeniu z usunięciem boku pojazdu w następujący sposób:

−

sprawdzić czy fotel nie jest juŜ całkowicie odsunięty,

−

wyjąć siedzenie tylnego fotela w celu ułatwienia pracy za przednim fotelem oraz
całkowitego połoŜenia przedniego oparcia,

−

jeden z ratowników powinien wejść za przesuwany fotel i wspomagać działania
innych ratowników,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

uwolnić blokadę przesuwania, unieść z tyłu w celu odciąŜenia szyn i odsunąć fotel do
tyłu.

Siłowe usuwanie fotela wraz z poszkodowanym
Prawidłowa kolejność działań to:

−

przy

pomocy

rozpieracza

przeprowadzić

rozpychanie

pomiędzy

progiem i tylnym mocowaniem szyny lub progiem i suwakiem, oderwanie na początku
zewnętrznego mocowania fotela zmniejsza ryzyko zgniecenia siedzenia fotela, które
moŜe zgnieść uda poszkodowanego podczas rozrywania wewnętrznych mocowań.

−

oderwać wewnętrzne przednie mocowanie fotela wprowadzając rozpieracz pionowo
i rozepchać pomiędzy tunelem wału napędowego i uchwytem szyny,

−

przy pomocy łomu unieść fotel z poszkodowanym odpychając go od tunelu. JeŜeli dla
uzyskania dostępu do zewnętrznych mocowań przeprowadzono odginanie progu,
podpieranie łomem nie jest konieczne.

−

W razie potrzeby moŜna oderwać wewnętrzne tylne mocowanie fotela.

Zablokowanie nóg kierowcy przez koło i kolumnę kierownicy

Zablokowanie przez koło i kolumnę kierownicy naleŜy do grupy zablokowania

w ograniczonej przestrzeni i moŜe być spowodowane przez:

−

odgięcie podłogi do góry,

−

opadnięcie deski rozdzielczej,

−

powaŜne uderzenie z przodu skracające przestrzeń przed przednim fotelem.

Postępowanie w sytuacji zablokowania przez koło i kolumnę kierownicy:

−

postępowanie jak w kaŜdej sytuacji powaŜnego ograniczenia przestrzeni,

−

oddzielenie pojazdu, który wjechał pod cięŜarówkę,

−

usunięcie boku i dachu pojazdu,

−

siłowe podnoszenie kolumny kierowniczej i deski rozdzielczej.

Odcinanie koła kierownicy naleŜy wykonać przez odcięcie kolejnych „szprych” i zdjąć koło
tak, aby środek kierownicy pozostał jako punkt podparcia przy odciąganiu kolumny.
JeŜeli poszkodowany znajduje się za kołem kierownicy nie wolno przecinać kolumny
noŜycami ze względu na wstrząsy, lecz czynność tę wykonać przy pomocy piłki do metalu.

Podnoszenie kolumny kierowniczej przy pomocy narzędzi hydraulicznych

Obecnie wiele samochodów wyposaŜonych jest w mechanizm regulacji połoŜenia koła

kierownicy. Mechanizm ten moŜe ograniczyć moŜliwość zastosowania rozpieraczy i poduszek
powietrznych przy odciąganiu kolumny, lecz niekiedy samo wyregulowanie połoŜenia
kierownicy moŜe wydatnie zmniejszyć nacisk na poszkodowanego. Kolejność postępowania:

−

narzędzie „kombi”, rozpieracz lub rozpieracz kolumnowy naleŜy połączyć za pomocą
łańcuchów z kolumną i układem przedniego zawieszenia,

−

owinąć łańcuch jeden raz wokół kolumny kierownicy jak najbliŜej koła kierownicy,

−

dołączyć drugi koniec łańcuch do przedniego zawieszenia,

−

pod łańcuchy połoŜyć podkłady zabezpieczające miękkie części pojazdu przed
wgnieceniem. Nie naleŜy dopuścić do poluzowania łańcuchów oraz nie wolno mocować
łańcucha do półosi napędowych samochodów z przednim napędem.

−

zabezpieczyć poszkodowanego przed odpryskami szkła i plastiku przez nakrycie np.
kocem,

−

zamykać powoli szczęki rozpieracza w celu podniesienia kolumny obserwując przez cały
czas zachowanie łańcuchów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozpieranie w połączeniu z przecinaniem

Rozpieranie pomiędzy słupkiem „B” i „C” przeprowadza się w przypadku, kiedy stan

poszkodowanego  jest  bardzo  cięŜki  i  gdy  ma  on  trudności  z  oddychaniem.  Sytuacja  taka
przewaŜnie  spowodowana  jest  załamaniem  deski  rozdzielczej,  koła  i  kolumny  kierowniczej
oraz słupków „A” i „B”. JeŜeli konieczne jest rozpychanie tego typu to nie wolno zmniejszać
wytrzymałości  nadwozia  przez  otwarcie  tylnych  drzwi  i  wykonywanie  zbędnych  cięć.
Rozpieracz  naleŜy  załoŜyć  pomiędzy  słupkami  „B”  i  „C”  na  wysokości  deski  rozdzielczej,
a następnie  przeprowadzić  rozpychanie  zabezpieczając  równocześnie  rozpieracz  przed
wysunięciem. Po przeprowadzeniu rozpychania naleŜy wyjąć rozpieracz stosując dodatkowo:

−

podpieranie pojazdu pod wzmocnieniem pod fotelem,

−

przeciąć słupek „A” przy desce rozdzielczej i naciąć podstawę słupka „B”,

−

przeprowadzić rozciąganie przy pomocy rozpieracza jak w przypadku odciągania
kolumny kierowniczej, lecz dodatkowo zakładając łańcuch do słupka „B”,

−

odciąganie przeprowadzić przy uŜyciu wciągarki stacjonarnej.

NajwaŜniejsze Przyczyny, ZagroŜenia i Skutki Katastrof Kolejowych

Do pojazdów w transporcie szynowym zaliczamy:

−

tramwaje miejskie,

−

autobusy szynowe,

−

elektryczne zespoły trakcyjne,

−

lokomotywy,

−

wagony pasaŜerskie,

−

wagony towarowe.

Pociągiem nazywamy skład /zestaw wagonów/ sprzęgniętych z pojazdem trakcyjnym.
Pojazdem trakcyjnym /lokomotywą/ nazywamy pojazd z własnym źródłem napędu,
przystosowany do jazdy po szynach i do ciągnięcia wagonów.
Wagonem kolejowym nazywamy pojazd bez własnego źródła napędu, słuŜący do przewozu
osób lub ładunków i przystosowany do poruszania się po szynach. Eksploatowane są obecnie
wagony z silnikami spalinowymi i autobusy szynowe.

Budowa wagonów

NiezaleŜnie od tego, czy wagon słuŜy do przewozu osób czy towarów składa się z dwóch

zasadniczych części;

−

podwozia,

−

nadwozia.

Podwozie słuŜy do umoŜliwienia ruchu wagonów po szynach, natomiast nadwozie słuŜy do
przewoŜenia osób i towarów.
W skład podwozia wchodzą następujące układy:

−

biegowy,

−

hamulcowy,

−

cięgłowo – zderzny,

−

ostoja wagonu.

Układ biegowy składa się z:

−

zestawu kołowego,

−

łoŜyska,

−

uspręŜynowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

RozróŜnia się dwa rodzaje układów biegowych:

−

wagony na wózkach – zestawy kołowe prowadzone w specjalnych 2-3 lub wieloosiowych
wózkach,

−

wagony bezwózkowe – wagony na 2 lub 3 osiach prowadzonych bezpośrednio w ostoi
wagonu.

Do podstawowych przyczyn katastrof kolejowych zaliczamy:

−

Uszkodzenie torów, rozjazdów.

−

Niesprawne urządzenia sygnalizacyjne.

−

Uszkodzenia lokomotyw lub wagonów.

−

Zderzenie z innymi pojazdami na przejazdach kolejowych.

−

Błąd człowieka.

−

Warunki atmosferyczne.

−

PoŜary.

ZagroŜenia występujące podczas katastrof kolejowych moŜemy podzielić na:
a) bezpośrednie:

−

wykolejenie się całego lub części składu pociągu,

−

uwięzienie pasaŜerów i obsługi w wagonach i lokomotywie,

−

uszkodzenie cystern związane z ich rozszczelnieniem i wyciekiem,

−

wybuchy i poŜary,

−

uszkodzenie sieci trakcyjnej i torów,

b) pośrednie:

−

zablokowanie sąsiednich torów,

−

moŜliwość rozprzestrzenienia się poŜaru na otoczenie;

−

eksplozja cystern nieuszkodzonych; skaŜenie toksyczne ziemi, wody, powietrza;

−

dezorganizacja ruchu;

Skutki katastrof (wykolejeń) uzaleŜnione są głównie od:

−

przyczyny katastrofy (wykolejenia),

−

prędkości poruszającego się składu (składów) pociągu,

−

rodzaju przewoŜonego ładunku,

−

miejsce powstania katastrofy (wykolejenia),

−

moŜliwości szybkiej interwencji słuŜb ratowniczych.

Ze względu na miejsce katastrofy wykolejenia mogą powstać:
a)

na szlakach kolejowych:

−

ze względu na rozwijalną duŜą prędkość, pociągają za sobą większą ilość
wykolejonych i uszkodzonych wagonów. Wykolejeniu i przewróceniu ulega
pierwszych 2-6 wagonów, pozostałe wypadają z szyn, lecz nie wywracają się.

b) w wykopie (wąwozie):

−

ze względu na ograniczoną powierzchnię, moŜe nastąpić wiele innych
niekorzystnych zjawisk na miejscu katastrofy np.: nasilenie poŜaru, kałuŜe rozlanych
cieczy, ale nie umoŜliwia to równieŜ ograniczenie poŜaru czy rozlewisk do
niewielkiej przestrzeni. Utrudniony dostęp słuŜb ratowniczych do miejsca katastrofy.

w terenie zabudowanym lub zalesionym:

−

moŜliwość rozprzestrzenienia się poŜaru na otoczenie, zwiększenie ilości ofiar,
utrudniony dostęp dla słuŜb ratowniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

na stacji:

−

zwiększona ilość ofiar, utrudnione działania ratowników, nieprzewidywalne
zniszczenia i straty.

Prowadzenie działań ratowniczych podczas katastrof szynowych

Po odebraniu zawiadomienia, pracownik stanowiska kierowania ma obowiązek

natychmiast  połączyć  się  z  dyŜurnym  ruchu  na  kolei.  Problemy  mogą  wystąpić  przy  próbie
dokładnego  określenia  miejsca  zdarzenia,  gdyŜ  osoby  zawiadamiające  mogą  być  nieścisłe,
jeŜeli  znajdują  się  gdzieś  w  terenie  nieznanym  sobie.  Dlatego  od  takiej  osoby  naleŜy
dowiedzieć  się  moŜliwie  jak  najwięcej,  wypytać  o  charakterystyczne  cechy  terenu  (np.
budynki, wieŜe ciśnień, wieŜe kościelne, osiedla mieszkaniowe itp.), co pomoŜe w lokalizacji.
Załoga  pociągu  alarmując  o  poŜarze  pociągu  powinna  wykonać  podstawowe  rozpoznanie
pociągu i ładunków, a do przekazania uŜyć radiotelefon lub telefon trakcyjny. Bardzo waŜną
rzeczą  jest,  aby  dyspozytor  stanowiska  kierowania  straŜy  poŜarnej  potwierdził  przez
radiotelefon  lokalizację  miejsca  zdarzenia  jednostką  jadącym  na  miejsce  wypadku  lub
katastrofy. PowyŜsze czynności pozwolą uniknąć błądzenia i poszukiwania miejsca zdarzenia
przez jadące tam jednostki.

Dokładne określenie miejsca zdarzenia jest równieŜ niezbędne podczas podejmowania

decyzji o wstrzymaniu lub ograniczeniu ruchu kolejowego do niezbędnego minimum oraz
o odcięciu zasilania sieci trakcyjnej.

KaŜde ze zdarzeń występuje w innym miejscu bardziej lub mniej niedostępnym terenowo.

I  chociaŜ  miejsce  zdarzenia  moŜe  być  juŜ  dokładnie  znane  to  równieŜ  znajomość,  przez
dowódcę róŜnego rodzaju skrótów, przejazdów mostów, dróg wiejskich itp. moŜe okazać się
pomocne  w  omijaniu  takich  przeszkód  jak  lasy,  zabudowania,  bagna  itp.  Celem  jak
najlepszego  poznania  terenu  przez  straŜaków  jest  organizowanie  jak  największej  ilości
ć

wiczeń, manewrów. Bardzo waŜną sprawą jest znajomość usytuowania pobliskich szpitali,

stacji pogotowia ratunkowego, usytuowania jednostek wojskowych, oddziałów prewencji
policji. W zaleŜności od rodzaju, miejsca i wielkości zdarzenia wspomniane słuŜby mogą być
alarmowane i postawione w stan gotowości lub uŜyte do bezpośrednich działań.

JeŜeli na miejsce akcji przybywają poszczególne jednostki, a wcześniej przybyła juŜ

Zakładowa  StraŜ  PoŜarna  PKP  to  poszczególni  dowódcy  mają  obowiązek  meldować  swoje
przybycie  dowódcy  ZSP  PKP  i  on  dalej  kieruje  ich  do  działań.  JeŜeli  jednak  pierwszą
przybyłą  jednostką  jest  JRG  PSP–dowódca  akcji  zgłasza  się  do  druŜyny  pociągowej,
a następnie  do  dyŜurnego  ruchu[8].  W  sytuacji,  kiedy  druŜyna  konduktorska,  maszynista,
kierownik  pociągu  będą  w  szoku  lub  martwi,  wszelkie  zadania  związane  z  alarmowaniem,
zabezpieczeniem  miejsca  i  prowadzeniem  akcji  ratowniczej  spadają  na  kierownika  akcji
ratowniczej  (KDR).  KDR  powinien  postępować  zgodnie  z  procedurami  obowiązującymi  na
kolei aŜ do momentu przybycia właściwych słuŜb kolejowych. Jednocześnie trzeba wiedzieć
o tym, iŜ stopień autonomiczności słuŜb kolejowych jest bardzo wysoki. W takich wypadkach
opłacalną rzeczą będzie kontaktowanie z odpowiednimi słuŜbami w odpowiedniej sprawie.

Jednostki ratowniczo-gaśnicze PSP powinny posiadać odpowiednio duŜo informacji na

temat procedur stosowanych na kolei, na temat pojazdów tam stosowanych, obiektów i całego
zaplecza. Co jakiś czas wszystkie informacje muszą być uzupełniane, aktualizowane najlepiej
podczas prowadzenia ćwiczeń, manewrów, działań kontrolno-rozpoznawczych. Wiadomości
te są niezbędne do prowadzenia rzeczywistej akcji ratowniczej. Powinny równieŜ być
materiałem podstawowym do szkolenia ratowników.

Dowódca, który pierwszy przybędzie na miejsce zdarzenia musi jak najszybciej nawiązać

łączność ze słuŜbami kolejowymi. Najczęściej robi się to pośrednio wykorzystując stanowisko
kierowania (SK). Łączność radiowa pomiędzy poszczególnymi słuŜbami na miejscu akcji

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

moŜe być utrudniona ze względu na brak wspólnych częstotliwości. Natomiast większość
pojazdów z ZSP PKP urządzenia pracujące w sieci RASZ (radiotelefoniczna abonencka sieć
zarządzania), co umoŜliwia wywoływanie abonentów w sieci telefonicznej. Dowódca po
dojechaniu na miejsce akcji przekazuje do SK informacje na temat[9]:

−

miejsca zdarzenia,

−

ofiar,

−

ładunków niebezpiecznych,

−

uszkodzeń,

−

zagroŜeń,

−

niezbędnych sił i środków,

−

konieczności odłączenia zasilania trakcyjnego,

−

ograniczeni lub wyłączenia ruchu kolejowego na danym obszarze.

Czynności Kierującego Działaniem Ratowniczym KDR
1.

Rozpoznanie  sytuacji  i  zadecydowanie  gdzie  niezbędne  jest  natychmiastowe  podjęcie
działań  (tj.  ratowanie,  gaszenie).  Bardzo  szczegółowe  określenie  celowości  rozbierania
składu,  ograniczenia  lub  wstrzymania  ruchu  na  danym  terenie,  zastosowanie  wszystkich
procedur bezpieczeństwa.

Przekazanie do SK dokładnego opisu sytuacji (SK zawiadamia dyspozytorów właściwego
szczebla w celu uruchomienia wszystkich sił i środków ratownictwa kolejowego).

Ewentualnie zaŜądać dodatkowych sił i środków i otrzymać potwierdzenie wysłania.
Uwaga: śaden straŜak bez wyraźnej potrzeby nie moŜe zbliŜyć się do pojazdu
trakcyjnego, dopóki nie stanie się to niezbędne.

BieŜące informowanie o podejmowanych decyzjach i przebiegu działań.

Baczenie na ludzi przebywających w strefie zagroŜenia i elastyczności w działaniu
w razie gdyby szybko trzeba było zmienić pozycję ludzi, samochodów i sprzętu dla
optymalnego zagwarantowania ludziom bezpieczeństwa.

Zwracanie  uwagi  na  pełne  wyposaŜenie  straŜaków  w  ubrania  ochronne,  rękawice
ochronne, buty ochronne, hełm z przyłbicą, aparat powietrzny itp.
Uwaga:  KaŜdy  straŜak  ponosi  osobistą  odpowiedzialność  za  stosowanie  się  do
wszystkich  zasad  bezpieczeństwa  podczas  prowadzonych  działań  przyczyniających
się do zmniejszenia bezpieczeństwa swojego lub jakiejkolwiek innej osoby.
W  przypadku  równoległego  stosowania  środków  bezpieczeństwa  z  prowadzonymi

działaniami ratowniczymi naleŜy:
1.

Oszacować wielkość ryzyka w stosunku do prawdopodobieństwa sukcesu akcji.

UŜyć moŜliwie małej liczby straŜaków z niezbędną ilością potrzebnego sprzętu
ratowniczego do pracy na lub w pobliŜu pojazdu szynowego.

Natychmiast podjąć działania mające na celu wstrzymanie lub ograniczenie ruchu
pociągów oraz odłączenie napięcia w sieci trakcyjnej.

Do obowiązków kierującego akcją ratowniczo-gaśniczą naleŜy w szczególności:

−

rozpoznanie sytuacji i podjęcie decyzji o niezwłocznym przystąpieniu do działań,
a w razie konieczności wstrzymanie lub ograniczenie ruchu pociągów,

−

przekazanie wyczerpujących informacji na temat zdarzenia,

−

opracowanie planu prowadzenia działań,

−

określenie nazwy przewoŜonej substancji chemicznej,

−

skierowanie Ŝądania o dodatkowe siły i środki, uzyskanie potwierdzenia rozpoczęcia
działań od właściwych słuŜb kolejowych, (jeŜeli jest to moŜliwe),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wskazanie dogodnych dróg dojazdowych dla przybywających kolejnych ekip
ratowniczych (pilot),

−

rozdzielenie zadań i wydanie rozkazów podległym dowódcom niŜszego szczebla,
wyznaczenie odcinków bojowych (najczęściej kaŜda strona zdarzenia stanowi odrębny
odcinek bojowy),

−

w razie potrzeby wyznaczenie obserwatorów, których zadaniem jest ostrzeganie
nadjeŜdŜających pociągów o zdarzeniu i zapewnienie bezpieczeństwa ratowników,

−

ciągłe informowanie SK o przebiegu akcji, występowaniu nieprzewidzianych sytuacji
i zagroŜeń, i innych sprawach mających na wpływ na przebieg akcji,

−

kontrolowanie przebiegu działań,

−

prowadzenie ciągłego rozpoznania, w razie konieczności wprowadzanie korekt do planu
działania,

−

kontrolowanie przestrzegania zasad bezpieczeństwa oraz podejmowanie w ekstremalnych
warunkach decyzji o odstąpieniu od nich,

−

utrzymywanie kontaktu z przedstawicielami masmediów poprzez rzecznika prasowego.
Jednostki straŜy poŜarnych mają obowiązek wydobywać rannych lub ofiary śmiertelne ze

spiętrzonych  lub  wywróconych  wagonów.  W  katastrofie  pociągu  elektrycznego,  przed
przystąpieniem  do  ratowania  ludzi  trzeba  odłączyć  pantografy  od  linii  wysokiego  napięcia.
PSP  nie  dysponuje  zabezpieczeniami  dielektrycznymi  mogącymi  pomóc  w  odłączeniu  od
sieci  (3000  V).  W  nagłych  wypadkach  o  wyłączenie  sieci  zwracamy  się  do  dyŜurnego
elektromontera  najbliŜszej  podstacji  trakcyjnej.  Ponad  to  wagony  pociągu  naleŜy  rozłączyć,
a sieć  trakcyjną  uszynić  (uszynienie  ma  na  celu  połączenie  sieci  trakcyjnej  z  szyną  toru
kolejowego  za  pomocą  drąŜków  uszyniających)  z  obu  stron  zdarzenia.  KDR  musi  mieć
moŜliwość  stałego  obserwowania  drąŜków  uszyniających,  które  są  koloru  pomarańczowego.
Uszynienie  wykonuje  załoga  pogotowia  sieciowego.  Następnym  posunięciem  KDR-a  jest
włączenie  do  akcji  systemu  poszukiwań  poszkodowanych.  Do  kaŜdego  wagonu  wysłać
wystarczającą ilość ludzi pod kierownictwem najlepiej dowódcy zastępu. Zadaniem dowódcy
zastępu będzie:

−

koordynacja poszukiwania i ratowania ludzi,

−

polecenie uŜycia specjalistycznego sprzętu (np. najaśnicę, noŜyce hydrauliczne,
rozpieracze, pompy do pompowania substancji niebezpiecznych)

−

liczenie osób uratowanych,

−

oznaczanie i oczyszczanie sprawdzonych i przeszukanych przedziałów,

−

asystowanie innym słuŜbom ratowniczym,

−

informowanie KDR-a o przebiegu działań,

Osoby mniej ranne po przybyciu straŜy powinny być skierowane bądź do wagonów, które nie
zostały uszkodzone, bądź do pobliskich stacji kolejowych (szczególnie podczas złych
warunków atmosferycznych). Działanie takie umoŜliwi lepszy, szybszy dostęp do bardziej
poszkodowanych, a jak wiadomo ludzie mniej poszkodowani będący w szoku, mogą stanowić
zagroŜenie dla bezpieczeństwa swojego i ratowników.

Działania ratownicze podczas poŜaru pociągu

W pierwszej fazie poŜaru powodzenie akcji ratowniczych zaleŜy tylko od sprawnego

działania  słuŜb  kolejowych  (alarmowanie,  rozłączanie  i  rozciąganie,  ewakuacja
pasaŜerów)[10].  Bardzo  istotną  sprawą jest szybkie zatrzymanie pociągu. Gdy pociąg będzie
znajdował  się  w  innym  miejscu  niŜ  stacja  to  prawdopodobnie  będzie  to  w  niekorzystnym
miejscu  na  szlaku.  Czas  dojazdu  pierwszych jednostek straŜy poŜarnej na miejsce zajmie od
kilku do kilkunastu minut. Po takim czasie ogniem będzie objęty przynajmniej jeden wagon.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

NaleŜy takŜe pamiętać o tym, Ŝe na miejscu zdarzenia mogą wystąpić kłopoty
z zaopatrzeniem w wodę z powodu jej braku lub duŜej odległości do źródeł czerpania.
Szybkość rozprzestrzeniania poŜaru w wagonach zaleŜy od wielu czynników m.in. od:

−

miejsca powstania poŜaru,

−

szybkości poruszania się pociągu,

−

konstrukcji wagonów (im większe obciąŜenie ogniowe na m

tym szybciej

rozprzestrzenia się ogień),

−

przewoŜonych w danych wagonach ładunków.
Przeprowadzenie sprawnej akcji determinuje fakt czy napięcie jest w sieci trakcyjnej czy

nie.  Przy  włączonym  napięciu  straŜacy  mogą  przystąpić  do  pracy  w  ograniczonym  zakresie
tzn. gasząc tabor od środka tyko i wyłącznie podręcznym sprzętem gaśniczym, zawierającym
odpowiednie  środki  gaśnicze.  Dopuszczenie  gaszenia  z  zewnątrz  moŜe  nastąpić  dopiero  po
otrzymaniu  zezwolenia  od dyspozytora zasilania, przekazanego do KDR-a przez maszynistę,
dyŜurnego ruchu lub brygadzistę pogotowia sieciowego i odnotowaniu tego faktu w dzienniku
pokładowym  maszynisty.  Podczas  poŜaru  wewnętrznego  wagonu  naleŜy  brać  pod  uwagę
moŜliwość  rozgorzenia  ognia  po  otwarciu  drzwi  lub  wybiciu  okna.  Ciecze  i  gazy  palne
przewoŜone w cysternach, podczas poŜaru stanowią duŜe niebezpieczeństwo szczególnie dla
straŜaków  będących  w  akcji.  Cysterny  zawierające  gaz  i  ciecze  palne  mogą  eksplodować.
Dlatego szybkie rozpoznanie zagroŜenia pozwoli na skuteczniejsze działanie. Eksplozja (o ile
do  niej  dojdzie)  spowoduje  natychmiastowe  rozprzestrzenienie  poŜaru  na  inne  wagony,
obiekty  budowlane  itp.  AŜeby  nie  dopuścić  do  wybuch  moŜna  chłodzić  prądami  wody
zbiorniki  z  cieczami  palnymi.  Pamiętać  naleŜy  o  tym,  iŜ  gaszenie  nierozpoznanego  medium
wiąŜe się z ryzykiem emisji toksycznych produktów, których jedyną formą neutralizacji było
spalanie.  Bardzo  waŜne  jest  rozpoznanie  wstępne,  aby  ustalić  czy  w  składzie  pociągu  nie
znajdują  się  substancje  łatwozapalne  lub  inne  materiały  niebezpieczne.  Gdy  cysterny  są
ogrzewane  poprzez  płomienie  w  ich  środku  niebezpiecznie  wzrasta  ciśnienie,  które  moŜe
spowodować  rozerwanie  zbiornika.  Przeciwdziałaniem  jest  właśnie  chłodzenie  zbiornika
prądami wody i obniŜanie w ten sposób ciśnienia.

W razie gdyby w porę nie udało się schłodzić zbiornika to zawartość zostanie wyrzucona

na  zewnątrz  (wybuch,  wykipienie)  i  moŜe  powstać  rozlewisko.  Podczas  takich  wydarzeń
zabiegiem  zabezpieczającym  jest  pokrywanie  rozlewisk  pianą,  ewentualnie  stosowanie
sorbentów  zabezpieczających  przed  przedostaniem  się  mediów  do  gleby.  W  przypadku
wyciekających  mediów  moŜna  je  przepompować  do  sprawnych  zbiorników.  Po  wstępnym
rozpoznaniu  informujemy  SK  i  Generalną  Dyspozyturę  o  przewoŜonych  ładunkach
niebezpiecznych  mogących  wywołać  skaŜenie  toksyczne,  radiologiczne  powietrza,  wód,
gleby. Przed podjęciem decyzji o gaszeniu wycieku, rozlewiska przeanalizować trzeba czy nie
spowoduje  to  większych  szkód  i  czy  nie  korzystniej  jest  rozpiąć  i  odciągnąć  nieuszkodzone
wagony  na  bezpieczną  odległość.  Oprócz  tego  prowadzić  działania  w obronie z jednoczesną
kontrolą  procesu  spalania  się  tej  substancji.  Działania  z  substancjami  niebezpiecznymi
przeprowadzamy  zawsze  od  strony  nawietrznej  najlepiej  w  aparatach  powietrznych  a  jeŜeli
zajdzie  potrzeba  to  w  ubraniach  gazoszczelnych.  JeŜeli  do  strefy  zagroŜenia  wchodzą  ludzie
czy  to  w  aparatach  czy  w  ubraniach  gazoszczelnych to automatycznie musi być wyznaczona
jedna  osoba  odpowiadająca  za  podmiany  tych  ludzi.  Do  strefy  zagroŜenia  ratownicy  zawsze
wchodzą  po  dwóch.  Osoba  nadzorująca  przebywanie  w  strefie  musi  wiedzieć,  kiedy  kaŜdy
z ratowników  wszedł  do  strefy  i  ile  czasu  moŜe  tam  przebywać.  Długość  przebywania
w strefie zaleŜy m.in. od:

−

warunków atmosferycznych (wysoka, niska temperatura otoczenia),

−

widoczności (zadymienie, noc),

−

intensywności pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W akcjach z rozlewiskami często zdarza się, Ŝe pokrycia pianą wymaga duŜa

powierzchnia.  Wtedy  naleŜy  mieć  na  uwadze  moŜliwość  wystąpienia  trudności  w  ciągłości
zaopatrzenia  wodnego.  Dlatego  takie  czynności  jak  dowoŜenie,  przepompowywanie  na  duŜe
odległości,  ewentualnie  wezwanie  cystern  zaopatrzenia  wodnego  wymagają  duŜych  ilości
samochodów i sprzętu ratowniczego.

Inne podejmowane czynności w akcjach ratowniczych:

−

koordynowanie działań zastępów PSP i Zakładowych StraŜy PoŜarnych ZSP PKP,

−

likwidacja wycieków,

−

uszczelnianie cystern (przez ciśnieniowe opaski uszczelniające lub kołki drewniane),

−

rozpowszechnianie wiadomości o zagroŜeniu środowiska,

−

zorganizowanie odwodu taktycznego,

−

zabezpieczenie rowów, rzek i kanalizacji przed skaŜeniami (np. balami słomy, wałami
z ziemi, piasku, poduszkami korkowymi ciśnieniowymi),

−

demontowanie części sieci trakcyjnej,

−

sprowadzanie pustych cystern do przepompowywania,

−

oświetlenie terenu akcji,

−

współpraca z sekcjami pogotowia chemicznego i radiologicznego,

−

dokonywanie pomiarów stęŜeń toksycznych i wybuchowych,

−

udraŜnianie szlaku kolejowego,

−

ewakuowanie ludzi z pobliskich budynków czy teŜ miejscowości (w razie potrzeby).
Wypadek pociągów osobowego i towarowego to sprawa bardziej skomplikowana, ale

postępowanie jest takie samo jak przy innym tego typu wypadku z uwzględnieniem większego
zagroŜenia pasaŜerów pociągu osobowego ze strony np. niebezpiecznych substancji.

Czynności zapewniające bezpieczeństwo straŜakom przy przepompowywaniu substancji

niebezpiecznych:

−

określić, oznakować i zabezpieczyć w odpowiedni sposób strefę ochronną i strefę
zagroŜenia wybuchem,

−

wstrzymać ruch na torach sąsiednich,

−

usunąć wszystkie urządzenia mogące powodować iskrzenie,

−

teren dodatkowo zabezpieczyć samochodami,

−

oczyścić teren z osób postronnych,

−

uziemić cysterny i sprzęt i przyłączyć do wspólnego uziomu,

−

przy wysokiej temperaturze i nasłonecznieniu chłodzić cysterny prądami wody.

Nie naleŜy wykonywać przepompowywania substancji niebezpiecznych podczas burzy
z wyładowaniami atmosferycznymi.

Zasady postępowania ratowniczego podczas zdarzeń w tunelach
Tunel drogowy jest to podziemny obiekt, w którym odbywa się ruch drogowy.
Tunel tworzy tzw. „rurę tunelową”. Ze względu na podział podstawowy rozróŜniamy:

−

tunel jednorurowy,

−

tunel dwururowy.

Ze względu na długość tunele dzielimy na:

−

tunele krótkie – długość pomiędzy 150 m – 300 m,

−

tunele średnie – długość pomiędzy 300 m – 3000 m,

−

tunele długie – długość powyŜej 3000 m.
Rura tunelowa jest główną częścią tunelu drogowego i jest tylko jedną częścią z całego

kompleksu obiektów. Do obiektów tych naleŜą: maszynownie, szyby wentylacyjne,
elektryczne stacje rozdzielcze, stacje trafo itp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obiekty podziemne stwarzają powaŜne zagroŜenie z punku widzenia ochrony

przeciwpoŜarowej.  Największym  zagroŜeniem  jest  niebezpieczeństwo  wystąpienia  poŜaru,
i moŜliwość  powstania  paniki  spowodowanej  trudnościami  podczas  ewakuacji.  Występujące
w  tych  obiektach  materiały  palne,  szczególnie  w  postaci  znajdujących  się  w  nich  pojazdów
i wyposaŜenia,  powodują  zwiększenie  szybkości  rozprzestrzeniania  się  ognia  oraz  wzrost
intensywności  powstawania  dymu.  Toksyczna  atmosfera,  duŜa  ilość  produktów  spalania,
ograniczenie widoczności a nierzadko jej brak, wysoka temperatura, brak łączności radiowej
oraz  przyspieszony  proces  rozkładania  się  zwłok  w  wysokiej  temperaturze  to  tylko  niektóre
z utrudnień z jakimi mają do czynienia ratownicy.

Do najwaŜniejszych problemów determinujących działania ratowniczo – gaśnicze

w tunelach naleŜy zaliczyć czynniki:
1.

wynikające ze specyfiki fizycznej poŜarów w tunelach

−

zmienne parametry spalania, bezpośrednio związane z warunkami wentylacji
wewnątrz tunelu,

−

całkowity brak konwekcyjnych ruchów gazów poŜarowych,

−

bardzo szybki przyrost temperatury w niewielkiej kubaturze tunelu.

związane z taktyką działań ratowniczo – gaśniczych

−

długie drogi dojścia do miejsca zdarzenia wewnątrz tunelu,

−

utrudniony dostęp słuŜb ratowniczych do strefy bezpośrednich działań

−

moŜliwość całkowitego zaniku widoczności podczas działań poszukiwawczych
i ratowniczych,

−

niewielkie odległości pomiędzy pojazdami (wagonami), sprzyjający szybkiemu
rozwojowi poŜaru,

−

mało skuteczna wentylacja,

−

brak odpowiedniego zabezpieczenia biernego tuneli (schrony z zapasem świeŜego
powietrza, wentylacja poŜarowa, stałe urządzenia gaśnicze, monitoring),

−

późne alarmowanie, słaba łączność lub jej brak.

Zasady postępowania z poszkodowanym na miejscu wypadku

Na miejscu zdarzenia (katastrofa, wypadek komunikacyjny, poŜar) często pierwszym

zespołem  ratunkowym  jest  zespół  StraŜy  PoŜarnej.  W  pierwszej  kolejności  naleŜy  dbać
o bezpieczeństwo  własne  i  poszkodowanego,  przed  przystąpieniem  do  udzielania  pomocy
poszkodowanym naleŜy właściwie i szybko ocenić stan zagroŜenia, naleŜy upewnić się, Ŝe do
minimum zostało zredukowane ryzyko wybuchu benzyny, zsunięcia się rozbitego samochodu
z  nasypu,  zawału  ściany  czy  stropu  itp.  W  celu  właściwego  udzielenia  pomocy
poszkodowanemu  i  wykonaniu  ręcznej  stabilizacji  odcinka  szyjnego  kręgosłupa  naleŜy
dokładnie  zbadać  pod  kątem  moŜliwych  urazów.  Następnie  dokonać  oceny  stanu
ś

wiadomości tzn. czy reaguje na głos i bodziec bólowy. JeŜeli poszkodowany reaguje na nasza

pytania  zgodnie  z  obowiązującymi  procedurami  medycznymi  moŜna  zostawić  go  w  zastanej
pozycji,  pod  warunkiem  wydolnych  parametrów  krąŜeniowo  –  oddechowych  oraz  braku
zagroŜeń  pochodzących  od  miejsca  zdarzenia.  Wykonując  zabezpieczając  kręgosłup  szyjny,
zwracając uwagę na:

−

zachowanie poszkodowanego (bełkotliwa mowa, splątanie, pobudzenie psychoruchowe),

−

zabarwienie skóry (sinica, bladość) oraz ciepłotę skóry,

−

wilgotność skóry (poty, suchość),

−

sposób  oddychania  (normalny człowiek oddycha z częstością 10 - 20 oddechów/minutę;
dziecko  15-25  x/minutę;  noworodek  25-40  x/minutę);  a  do  niepokojących  objawów
naleŜą:  nieregularny  oddech,  oddech  szybki  i  głęboki;  oddech,  który  przypomina

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

chwytanie powietrza tzw. rybi oddech; brak przepływu powietrza z ust (wydechu)
z jednoczesnym „szarpaniem" brzuchem i przeponą w rytmie oddechu),

−

lady krwi, wymiocin, moczu, fragmentów tkanek na ubraniu lub w bezpośrednim

otoczeniu poszkodowanego,

−

szybko rozprzestrzeniające się plamy krwi na ubraniu (świadczące o ranach pod
ubraniem),

−

zniekształcenia kończyn, fragmenty kości przebijających ubranie.
NaleŜy się zorientować się, co do mechaniki wypadku zwracając uwagę na zajmowane

miejsce w pojeździe, zapięte pasy bezpieczeństwa (bezwładnościowe) i wypełnienie się
(odpalenie) poduszki powietrznej.

Etapy postępowania z ofiarą wypadku

Etap I

Ocena wstępna stanu poszkodowanego

−

wraŜenia ogólne,

−

ocena stanu świadomości,

−

ocena droŜności górnych dróg oddechowych /inspekcja jamy ustnej + rękoczyny/,

−

ocena oddechu (częstość, głębokość, wysiłek oddechowy),

−

ocena układu krąŜenia (obecność tętna na tętnicach szyjnych i obwodowych; symetria,
temperatura, kolor, wilgotność skóry, ocena nawrotu kapilarnego i obecności duŜych
krwawień),

−

opanowanie krwotoku zewnętrznego jeŜeli takowy istnieje,

−

zebranie  wywiadu  ratowniczego  od  poszkodowanego  i  świadków  zdarzenia  (symptomy,
alergie,  choroby,  zaŜywane  leki,  czas  ostatniego  posiłku  i  zdarzenia  poprzedzające
wypadek, orientacja w czasoprzestrzeni).
Badanie  wstępne  nie  powinno  trwać  dłuŜej  niŜ  dwie  minuty.  Ma  ono  na  celu  wykrycie

podstawowych przyczyn zagroŜenia Ŝycia. MoŜna je przerwać tylko celem zapewnienia
droŜności dróg oddechowych lub/i podjęcia czynności reanimacyjnych.
Etap II

Decyzja o ewentualnym podjęciu szybkiej ewakuacji

Zabezpieczenie podstawowych funkcji Ŝyciowych poprzez:

−

przyrządowe metody utrzymywania droŜności dróg oddechowych,

−

wdroŜenie oddechu zastępczego (workiem samorozpręŜalnym, usta-usta),

−

rozpoczęcie tlenoterapii,

−

zabezpieczenie poszkodowanego przed utratą ciepła lub przegrzaniem,

−

ewakuację poszkodowanego do strefy bezpiecznej,

−

opiekę psychiczną (izolacja od innych ofiar wypadku, zakaz pozostawiania
poszkodowanego bez opieki).

4.2.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Z czego składa się pojazd drogowy i jakie moŜe być jego przeznaczenie?

Jakie są obowiązki dyspozytora Punktu Alarmowego i za co jest odpowiedzialny?

W jaki sposób moŜna wykonać zabezpieczenie miejsca zdarzenia podczas wypadku
komunikacyjnego?

W jaki sposób naleŜy zabezpieczyć miejscu wypadku komunikacyjnego pod względem
przeciwpoŜarowym?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jakie są moŜliwości wykonywania dostępu do uwięzionych nóg kierowcy samochodu
osobowego?

W jaki sposób naleŜy udzielać pierwszej pomocy przedmedycznej poszkodowanym
w wypadkach komunikacyjnych?

W jakiej lokalizacji moŜe wystąpić katastrof kolejowych i jakie wiąŜą się z tym
niebezpieczeństwa dla ratowników?

Jak wygląda schemat powiadamiania słuŜb współdziałających podczas katastrofy
kolejowej?

Jakie zagroŜenia dla ratowników i poszkodowanych mogą wystąpić w następstwie
katastrofy kolejowej?

10.

Jakie zadania spoczywają na słuŜbach PKP na miejscu katastrofy kolejowej?

4.2.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Jesteś dowódcą zastępu ratowniczego, przeprowadź działania ratownicze, jakie wykonasz

po otrzymaniu następującego zgłoszenia.

Zgłoszenie:
W dniu xx.xx.xxxx o godzinie 10.30 w miejscowości ZZZZZZZZ doszło do zderzenia

czołowego  dwóch  samochodów  osobowych.  W  wyniku  zdarzenia  kierowca  pierwszego
samochodu jest uwięziony wewnątrz pojazdu i ma złamaną rękę natomiast kierowca drugiego
samochodu  samodzielnie  opuścił  pojazd  i  telefonicznie  wezwał  StraŜ  PoŜarną.  Aby  uwolnić
poszkodowanego  z  pierwszego  pojazdu,  naleŜy  wyciąć  przednie  drzwi  od  strony  kierowcy
i udzielić mu pierwszej pomocy przedmedycznej. Samochód drugi posiada instalacje LPG.

Sporządź meldunek z miejsca zdarzenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

wezwać na miejsce zdarzenia słuŜby współdziałające,

ustawić samochody ratownicze w odpowiedniej odległości od miejsca zdarzenia,

zabezpieczyć i oznaczyć teren akcji ratowniczej,

wykonać prawidłowe rozpoznanie wstępne na miejscu zdarzenia,

zabezpieczyć pod względem gaśniczym teren działań ratowniczych,

dobrać odpowiedni sprzęt ratowniczy do zaistniałego zdarzenia,

zastosować odpowiednie środki ochrony osobistej dla straŜaków ratowników,

odłączyć media w pojazdach,

prawidłowo wykonać stabilizację pojazdu,

10)

wyznaczyć miejsce składowania sprzętu ratowniczego,

11)

wykonać prawidłowo wycięcie drzwi w pojeździe,

12)

udzielić poszkodowanemu pierwszej pomocy przedmedycznej,

13)

wydobyć poszkodowanego i przekazać go ratownikom medycznym z Pogotowia
Ratunkowego

14)

usunąć skutki zdarzenia,

15)

prowadzić prawidłowo korespondencję radiową,

16)

przekazać miejsce zdarzenia odpowiednim słuŜbom,

17)

sporządzić meldunek z zaistniałego zdarzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura, karty substancji niebezpiecznych,

−

samochody ratownicze GBA oraz SCRT,

−

sprzęt łączność radiowej,

−

literatura z zakresu ochrony przeciwpoŜarowej,

−

dokumentacje Kierującego Działaniami Ratowniczymi,

−

materiały piśmiennicze

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 2

Jesteś dowódcą zastępu ratowniczego, przeprowadź działania ratownicze, jakie wykonasz

po otrzymaniu następującego zgłoszenia.

Zgłoszenie:
W dniu XXXXXXXX o godzinie 22.30 dyspozytor odebrał zgłoszenie o palącym się

samochodzie osobowym na parkingu w miejscowości ZZZZZZZZ na ulicy WWWWWW. Na
parkingu znajduje się kilkanaście innych samochodów.

Sporządź meldunek z miejsca zdarzenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

wezwać na miejsce zdarzenia słuŜby współdziałające,

ustawić samochody ratownicze w odpowiedniej odległości od miejsca zdarzenia,

zabezpieczyć i oznaczyć teren akcji ratowniczej,

oświetlić teren zdarzenia,

wykonać prawidłowe rozpoznanie wstępne na miejscu zdarzenia,

zbudować linię gaśniczą,

zastosować odpowiednie środki ochrony osobistej dla straŜaków ratowników,

ugasić poŜar samochodu,

usunąć skutki zdarzenia,

10)

przekazać miejsce zdarzenia Policji lub właścicielowi,

11)

prowadzić prawidłowo korespondencję radiową,

12)

przekazać miejsce zdarzenia odpowiednim słuŜbom,

13)

sporządzić meldunek z zaistniałego zdarzenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

samochody ratownicze GBA oraz SCRT,

−

sprzęt łączność radiowej,

−

literatura z zakresu ochrony przeciwpoŜarowej,

−

dokumentacje Kierującego Działaniami Ratowniczymi,

−

materiały piśmiennicze

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 3

Jesteś dowódcą zastępu ratowniczego, przeprowadź działania ratownicze, jakie wykonasz

po otrzymaniu następującego zgłoszenia.

Zgłoszenie:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W dniu xx.xx.xxxx o godzinie 10.30 w miejscowości ZZZZZZZZ na przejeździe

tramwajowym  doszło  do  zdarzenia  samochodu  osobowego  ze  zjeŜdŜającym  do  zajezdni
tramwaj.  W  wyniku  zdarzenia  kierowca  samochodu  osobowego  jest  uwięziony  wewnątrz
pojazdu,  jest  nieprzytomny,  ale  ma  zachowane  podstawowe  funkcje  Ŝyciowe  natomiast
w tramwaju  znajduje  się  tylko  motorniczy,  który  narzeka  na  ból  głowy.  Z  samochodu
osobowego widać wyciekające paliwo. SłuŜby MPK odcięły zasilanie sieci trakcyjnej.

Sporządź meldunek z miejsca zdarzenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

wezwać na miejsce zdarzenia słuŜby współdziałające,

ustawić samochody ratownicze w odpowiedniej odległości od miejsca zdarzenia,

zabezpieczyć i oznaczyć teren akcji ratowniczej,

zapewnić kierowanie ruchem drogowym do momentu przybycia Policji,

wykonać prawidłowe rozpoznanie wstępne na miejscu zdarzenia,

zabezpieczyć pod względem gaśniczym teren działań ratowniczych,

połoŜyć dywanik piany pod samochód osobowy oraz tramwaj,

odłączyć pantograf oraz akumulator w samochodzie osobowym,

dobrać odpowiedni sprzęt ratowniczy do zaistniałego zdarzenia,

10)

zastosować odpowiednie środki ochrony osobistej dla straŜaków ratowników,

11)

wykonać prawidłowo stabilizację pojazdu,

12)

wyznaczyć miejsce składowania sprzętu ratowniczego,

13)

prawidłowo wykonać odcięcie dachu samochodu celem wydobycia poszkodowanego,

14)

udzielić poszkodowanym pierwszej pomocy przedmedycznej,

15)

wydobyć poszkodowanych i przekazać go ratownikom medycznym z Pogotowia
Ratunkowego,

16)

usunąć skutki zdarzenia,

17)

prowadzić prawidłowo korespondencję radiową,

18)

przekazać miejsce zdarzenia odpowiednim słuŜbom,

19)

sporządzić meldunek z zaistniałego zdarzenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

samochody ratownicze GBA oraz SCRT,

−

sprzęt łączność radiowej,

−

literatura z zakresu ochrony przeciwpoŜarowej,

−

dokumentacje Kierującego Działaniami Ratowniczymi,

−

materiały piśmiennicze

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

4.2.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić i scharakteryzować rodzaje pojazdów drogowych?

wymienić i opisać zagroŜenia mogące wystąpić na miejscu wypadku
drogowego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wymienić informacje, jakie musi uzyskać dyspozytor od osoby
zgłaszającej wypadek komunikacyjny?

zabezpieczyć miejsce zdarzenia podczas wypadku komunikacyjnego?

opisać zasady wykorzystania ratowniczego sprzętu hydraulicznego?

wymienić i opisać techniki ratownicze na miejscu wypadku
komunikacyjnego?

opisać sposoby usuwania boku uszkodzonego pojazdu?

omówić zasady określania stanu poszkodowanych w wypadkach
komunikacyjnych?

omówić zagroŜenia występujące podczas katastrof kolejowych?

10)

omówić zasady prowadzenia działań ratowniczych podczas katastrofy
kolejowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Działania ratownicze podczas likwidacji skutków katastrof
budowlanych

4.3.1.

Materiał nauczania

Przyczyny katastrof budowlanych:

Budynki są zaprojektowane do przenoszenia określonych obciąŜeń. Jeśli rozpatrywany

element budynku ulegnie osłabieniu lub zostanie przeciąŜony moŜe ulec zniszczeniu
i spowodować zniszczenie innych elementów. Najczęstsze przyczyny to:

−

błędy konstrukcyjne i projektowe,

−

starzenie budynku,

−

zmiany w podłoŜu,

−

nadciśnienie lub podciśnienie,

−

przeciąŜenie poszczególnych części budynku,

−

działanie wody,

−

ogień,

−

inne przyczyny.

Dla sił ratowniczych prowadzących akcję waŜna jest przyczyna katastrofy, gdyŜ dzięki temu
moŜliwe jest uniknięcie ewentualnych zagroŜeń.

Błędy konstrukcyjne

Błędy konstrukcyjne powstają w szczególności w wyniku:

−

przyjęcia złych obciąŜeń dla obliczeń statycznych,

−

niedostatecznego rozpoznania geologicznego terenu pod budynek,

−

błędów obliczeń statycznych,

−

stosowania materiałów budowlanych o złej jakości,

−

nieprofesjonalnego, wadliwego prowadzenia budowy.

Starzenie budynku

Do uszkodzeń budynku moŜe dojść na skutek starzenia materiałów budowlanych

w wyniku:

−

zmęczenia materiału,

−

zmian w materiale na skutek reakcji i wpływu warunków atmosferycznych (np. korozja,
pasoŜyty drewna, gnicie drewna, chemikalia jak i woda morska oraz powietrze
przemysłowe).

Zmiany w gruncie

Zmiany w gruncie powodują przede wszystkim zmianę warunków statycznych budynku,

które mogą prowadzić do jego zniszczenia.
Przyczynami zmian w gruncie są:

−

wahania poziomu wody (np. obniŜenie lub podnoszenie lustra wody gruntowej),

−

wpływ mrozu lub zmian: mrozu i odwilŜy (przełomy),

−

osiadanie budynku (zagęszczanie, wypełnienie pustek, szkody górnicze),

−

przesunięcia warstw ziemi,

−

trzęsienia ziemi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nadciśnienie i podciśnienie powietrza
Szkody tego typu powodowane są przez:

−

silne wiatry (cyklony, huragany),

−

eksplozje wewnątrz budynku (np. eksplozja gazu),

−

eksplozje na zewnątrz budynku,

−

działania zbrojne (np. amunicja z działaniem burzącym, wybuch atomowy),

−

terroryzm.

PrzeciąŜenie elementu budowlanego

PrzeciąŜenie elementu budowlanego wewnątrz budynku ma miejsce wtedy, gdy

obciąŜenie uŜytkowe zostanie przekroczone lub występuje nadmierne działanie sił
zewnętrznych (np. uderzenie pojazdu samochodowego, upadek statku powietrznego), lub, gdy
elementy budowlane zostaną osłabione dodatkowo środkami budowlanymi.

Działanie wody
Budynki mogą być doprowadzone do sytuacji zagroŜenia zawaleniem lub uszkodzenia
w wyniku:

−

podmycia,

−

działania wody z potoków.

Podmycia mogą doprowadzić do osłabienia fundamentów i w konsekwencji do zawalenia
budynku. Woda z potoków napływająca w wyniku uszkodzenia tam, wałów prowadzić moŜe
do zniszczenia budynku, lub jego części poprzez mechaniczny nacisk.

Termiczne działanie ognia
Zawalenia budynków spowodowane działaniem ognia następują poprzez:

−

zmniejszenie przekrojów elementów budowlanych w wyniku spalenia materiału,

−

zmiany fizyczne w strukturze materiału, w szczególności rozszerzenia powodujące
napręŜenia,

−

chemiczne zmiany w materiałach spowodowane oddziaływaniem temperatury
powodujące obniŜenie wytrzymałości.

Ogień moŜe być takŜe przyczyną przeciąŜeń konkretnych elementów budowli, co w końcu
prowadzi do zawalenia budynku.

Inne przyczyny katastrof budowlanych
Do tej grupy przyczyn zaliczyć naleŜy:

−

wyeksploatowanie techniczne,

−

brak właściwej konserwacji,

−

awarie instalacji technicznej,

−

wady w posadowieniu obiektu,

−

nieprawidłowości w wykonawstwie,

−

stosowanie nieodpowiednich materiałów,

−

przeciąŜenia części budynku,

−

ruchy gruntów wywołanych pracami podziemnymi i obciąŜeniami transportowymi,

−

wybuchy materiałów pirotechnicznych,

−

nie zabezpieczenie obiektów przeznaczonych do rozbiórki,

−

wjechania na obiekt środków transportu, oraz wypadków losowych, takich jak: silne
wiatry, powodzie, odsunięcia ziemi, śnieŜyce, gradobicie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szkody w obiektach

Budynek uszkodzony

Budynek jest uszkodzony, jeśli poszczególne elementy budynku są naruszone, lub

zniszczone, natomiast zewnętrzna forma budynku pozostaje niezmieniona. Nie jest przy tym
waŜne, czy budynek moŜe być przywrócony do pierwotnego uŜytkowania, czy teŜ będzie
musiał zostać rozebrany.

Budynek częściowo zniszczony

Budynek traktuje się jako częściowo zniszczony, jeśli jego niektóre elementy zostały

uszkodzone lub zniszczone tak, Ŝe części budynku są zawalone a pozostałe części pozostają
niezniszczone lub tylko uszkodzone.

Budynek całkowicie zniszczony

W przypadku całkowitego zniszczenia budynku, z budynku pozostaje sterta gruzu. Jej

kształt zaleŜy od rodzaju konstrukcji i rodzaju materiałów zastosowanych do wykonania
budynku.

Wielkość zniszczeń

Dla ustalenia potrzeb materiałowych, niezbędnych sił i wstępnego oszacowania czasu

trwania akcji niezbędne jest określenie poziomu strat. NaleŜy tu odróŜnić szkody na terenie
akcji i/lub w konkretnym obiekcie w ramach całego terenu akcji.

Podział terenu akcji ratowniczej w oparciu o liczbę i zakres szkód

W ramach obszaru dotkniętego katastrofą moŜna określić rozmiar i zakres uszkodzeń

w budynkach. RozróŜnia się:

−

miejsca zniszczeń,

−

duŜe miejsce zniszczeń,

−

pole zniszczeń.

Uwzględniając liczbę osób dotkniętych katastrofą określa się potrzeby w zakresie sił
ratowniczych i ustala główne cele działań.

Miejsce zniszczeń

W ramach terenu akcji wyodrębnia się stanowisko akcji ratowniczej, na którym działa

jedna rota lub maksimum sekcja i nazywa się je miejscem zniszczeń. Miejsce zniszczeń moŜe
znajdować się na otwartej przestrzeni, jak i wewnątrz jednej lub więcej budowli.

DuŜe miejsce zniszczeń

Jeśli na części terenu akcji działa więcej zastępów, do siły plutonu ratowniczego włącznie

to określa się je jako duŜe miejsce zniszczeń.

Pole zniszczeń

Jako pole zniszczeń określa się obszar zniszczeń obejmujący teren zabudowany gdzie

niezbędne jest działanie więcej plutonów ratowniczych.

Formy zniszczeń

RozróŜnia się następujące formy zniszczeń:

−

uszkodzenie,

−

częściowe uszkodzenie (częściowe zawalenie),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

całkowite zniszczenie (całkowite zawalenie).

Ta klasyfikacja (formy) zniszczeń słuŜy przede wszystkim ocenie miejsc zniszczeń. Mają one
zastosowanie takŜe w duŜych miejscach zniszczeń i polach zniszczeń.

Rodzaje zawałów (zagruzowań) i zniszczeń budynków

Stopień i rodzaj zniszczenia uszkodzonych obiektów budowlanych uwarunkowany jest
rodzajem materiałów i technologii stosowanych w budownictwie i tak:.

−

w budowlach stalowych w zaleŜności od nasilenia działania czynnika destrukcyjnego
moŜe wystąpić zawalenie się całej konstrukcji lub znaczne odkształcenie poszczególnych
elementów z zachowaniem całości konstrukcji,

−

budowle  z  elementów  prefabrykowanych  mogą  utracić  sztywność  w  połączeniach
i usztywnieniach  (wieńce,  węzły),  lecz  osuwając  się  lub  przemieszczając  tworzą
przestrzenne  komory  wewnętrzne  powstałe  w  wyniku  rozpierania  się  elementów
ułoŜonych  prostopadle  do  siebie.  Większość  elementów  moŜe  być  popękana,  lecz
zachowuje swoje pierwotne kształty,

−

budowle murowane ulegają zniszczeniu w skutek uszkodzenia ścian i filarów nośnych
i tworzą zagruzowanie składające się z uwarstwienia elementów stropowych oraz
fragmentów murów i gruzu ze ścian,

−

budowle Ŝelbetowe monolityczne charakteryzują się duŜą sztywnością w połączeniach
konstrukcyjnych i są dość odporne na działanie sił poziomych. Częstym przypadkiem jest
tu uszkodzenie w postaci utraty stateczności całego budynku,

Znajomość  rodzaju  zagruzowania  charakterystycznego  dla  danej  konstrukcji,  znajomość
miejsc,  w  których  moŜna  znaleźć  poszkodowanych  oraz  zasad  i  sposobów  docierania  do
poszkodowanych  w  celu  udzielenia  im  pomocy  i  jest  podstawowym  obowiązkiem
i warunkiem skutecznego działania jednostek ratownictwa technicznego.

Rodzaje zawałów (zagruzowań)

Technologie i materiały stosowane przy wznoszeniu budynków mieszkalnych i obiektów

budowlanych mają zasadniczy wpływ na to, jakiego rodzaju zgruzowania powstaną w wyniku
katastrofy.
WyróŜniamy następujące rodzaje zagruzowania:

−

stok (zawał pochyły),

−

zawał płaski (uwarstwienie),

−

pomieszczenie wypełnione,

−

pomieszczenie zasypane,

−

ruina brzegowa,

−

pomieszczenie uszkodzone,

−

stoŜek gruntowy (stos rumowiska).

Zasady postępowania po uszkodzeniach budynków wykonanych przy pomocy róŜnych
technologii

Konstrukcja budynku ma znaczny wpływ na rodzaj uszkodzeń. Konstrukcja szkieletowa

odróŜnia się tu wyraźnie od budynków masywnych. Jednak oba systemy konstrukcyjne
w czystej formie występują rzadko, mieszane są takŜe skutki w zniszczonym budynku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Budynki o konstrukcji szkieletowej

Budynki szkieletowe są wytrzymałe odpowiednio do występujących sił. Przy

oddziaływaniu nacisków i ssania (rozciągania) obciąŜenia elementów o relatywnie małej
powierzchni roboczej nie powinny być przekroczone.

Wstrząsy, drgania i mechaniczne uderzenia mogą dzięki wysokiej elastyczności

konstrukcji, być przejmowane w duŜym zakresie. Trzeba przy tym zaznaczyć, Ŝe wypełnienie
juŜ  przy  wystąpieniu  nieznacznych  uszkodzeń  pęka,  i  konstrukcja  moŜe  uleć  zburzeniu.
Zniszczenie  jednego  elementu  nośnego  nie  musi  koniecznie  prowadzić  do  zburzenia  całego
budynku,  poniewaŜ  dzięki  konstrukcyjnym  połączeniom  w  nowej  sytuacji  statycznej  moŜe
być  zachowana  równowaga  dzięki  innym  elementom  nośnym.  Budynki  o  konstrukcji
szkieletowej często po zadziałaniu siły niszczącej (powodującej uszkodzenie), pozostają w ich
dotychczasowej  statycznie  formie.  Łącznie  zawalenia  danej  części  budynku  występują
rzadziej. Jeśli jednak siły niszczące były tak duŜe, Ŝe dochodzi do całkowitego zniszczenia, to
ruiny poprzez duŜe masywne części tworzą osobliwy układ zwisający. Powstałe w ten sposób
wolne przestrzenie są wypełnione tylko częściowo – kaŜdorazowo w zaleŜności od ich masy.

Budynki monolityczne (masywne)

Budynki masywne w sytuacjach wystąpienia uszkodzeń, reagują znacznie wraŜliwej,

w przeciwieństwie do budynków o konstrukcji szkieletowej (są bardziej czułe na wystąpienie
uszkodzeń).  Nadciśnienie  lub  podciśnienie  natrafia  na  elementy  nośne  o  duŜych  przekrojach
(np.  ściany  zewnętrzne)  i  powoduje  to  relatywnie  większe  zniszczenia.  W  przypadku
zawalenia  całej  ściany  powoduje  to  utratę  równowagi  statycznej  i  często  wynikiem  tego  jest
zawalenie  się  całego  budynku.  Układ  zagruzowania  zaleŜny  jest  przede  wszystkim  od
zastosowanych  materiałów  budowlanych.  Mury  wykonane  z  mało  formatowych  kamieni
naturalnych  lub  sztucznych  dają  gruzowisko  jednorodne  z  małymi  tylko  przestrzeniami,
w przypadku  ścian  betonowych  -  w  szczególności  z  odpowiednim  zbrojeniem  daje  części
rumowiska o duŜej powierzchni i dzięki temu powstają takŜe duŜe przestrzenie wolne.

Postępowanie na wypadek katastrofy budowlanej

Rozpoznanie i źródła informacji

WyjeŜdŜający z pierwszymi siłami i środkami dowódca, organizator działań,

rozpoczynając rozpoznanie powinien opierać się na informacjach uzyskanych:

−

meldunku informacyjnego o zdarzeniu,

−

charakterystyki operacyjnej miejscowości, dzielnicy, ulicy, a czasem obiektu,

−

zeznań poszkodowanych i przypadkowych świadków,

−

obserwacji własnej i podległych ratowników poczynionych w trakcie penetracji terenu
akcji,

−

pomiarów róŜnego typu przyrządów do oceny: wybuchowości ulatniających się mediów,
odchyleń i ugięć konstrukcji, wytrzymałości elementów, siły wiatru lub poszukiwań
zagruzowanych,

−

dokumentacji

planów

budowlanych,

instalacyjnych,

technologicznych

oraz

ratowniczych,

−

treści ekspertyz, opinii i meldunków dowódców podległych odcinków bojowych
i sektorów działań, ekspertów, specjalistów,

−

wiedzy i doświadczeń dowódcy oraz członków sztabu,

−

ustaleń przewodników psów ratowniczych poszukujących zagruzowanych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

innych źródeł informacji, specyficznych dla danego obiektu, uwarunkowań terenu,
rozmiarów zdarzenia, liczby i rodzaju poszkodowanych lub czasu wystąpienia katastrofy.
Oczywiście rozpoznanie to proces ciągły trwający do końca akcji ratowniczych. Wymaga

bieŜącej analizy, nowych decyzji, koordynacji działań, wszechstronnego współdziałania
i rozwiązywania nowych zadań - w zaleŜności od rozwoju sytuacji.

Ocena sytuacji

−

Próbując  zdefiniować  “sytuację”  w  ratownictwie  budowlanym  moŜna  przyjąć,  Ŝe  jest  to
stan  po  katastrofie  lub  w  danym  momencie  i  perspektywy  jego  rozwoju.  W  tej  definicji
mieszczą  się  takie  elementy  jak:  miejsce,  czas,  zakres  zniszczeń,  ilość  zagruzowanych,
stopień

zagroŜeń

wywołanych

uwolnieniem

mediów,

zagroŜenie

poŜarowe,

przewidywane  zagroŜenia  od  i  dla  konstrukcji  budynku  oraz  rezultaty  dotychczasowych
działań ratowniczych. Wszystkie te elementy i ich pochodne winny dać moŜliwość oceny
sytuacji.  Dla  sprawnego  jej  przeprowadzenia  moŜna  posługiwać  się  następującym
schematem:  rodzaj  i rozmiary  zagroŜenia  dla  ludzi,  obiektów,  budowli,  urządzenia
i otoczenia, moŜliwości ratownicze posiadanych sił i środków, a takŜe kalkulacja potrzeb
w  aspekcie  rodzaju,  ilości  i  sił  i  środków  czasu.  Jest  to  ocena  katastrofy  (agresora)
i ratowniczych (obrońcy).

Podział na sektory

Jednym z elementów gwarantujących bezpieczeństwo działań ratowniczych i sprawność

realizacyjną jest podział terenu na sektory. Dla poszczególnych dowódców sektorów określa
się zadania, przydziela siły i środki oraz podmiany, a takŜe ustala zasady współdziałania,
zabezpieczenia i łączności. Teren działań ratowniczych jest dzielony na sektory w zaleŜności
od wyników rozpoznania i postawionych do realizacji celów:

−

podział według kierunków geograficznych,

−

podział według pięter (jeden sektor moŜe obejmować kilka pięter),

−

podział na trójkąty (najczęściej stosowany, gdy zawaleniu ulega prawie cały budynek).

Dzieląc teren akcji na sektory, przestrzegać naleŜy następujące zasady:

−

wybierać podział zapewniający największą skuteczność działań ratowniczych
i bezpieczeństwo,

−

sektory nie powinny się nakładać, ale równieŜ nie moŜe być „białych plam”,

−

granice sektorów oznakowywać lub jasno precyzować,

−

na dowódców sektorów wyznaczać dowódców o najwyŜszych kwalifikacjach
i doświadczeniu,

−

precyzyjnie określać zadania, zagroŜenia i zasady współdziałania,

−

nie dopuszczać, by siły i środki pracujące w róŜnych sektorach przeszkadzały sobie
wzajemnie, a tym bardziej powodowały dodatkowe zagroŜenia,

−

stosując podmianę ratowników naleŜy pamiętać o chwilowym zazębianiu się ich na
poszczególnych stanowiskach i o ciągłości dowodzenia,

−

dowódcy sektorów podlegają bezpośrednio dowódcy akcji.
NiezaleŜnie od sektorów zasadniczych, przy akcjach długotrwałych, z udziałem wielu

słuŜb tworzy się sektory pomocnicze takie jak:

−

medyczne: z karetkami, personelem lekarskim, ratownikami medycznymi, punktem
segregacji, ewidencją osób rannych, identyfikacją zwłok, transportu do szpitali itp.

−

porządkowo-ochronne i dochodzeniowych, skupiający siły policyjno-prokuratorskie,

−

psów ratowniczych z przewodnikami,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

oświetlenia: ze specjalistami z zakładów energetycznych, obsługą agregatów i sprzętu
oświetleniowego PSP, wojska itp.

−

zaplecza technicznego: dla sprzętu silnikowego, łączności, oddechowego, narzędzi
ratowniczych itp.

−

zaplecza socjalnego: z wyŜywieniem, noclegami, pomocą dla poszkodowanych itp.,

−

informacyjno-sprawozdawczy: skupiający mass media i publikatory,

−

odwodów i rezerw,

−

transportu maszyn budowlanych,

−

inne, tworzone w zaleŜności od potrzeb i sytuacji.

Zadaniem kaŜdego pomocniczego sektora będzie świadczenie usług na rzecz sektorów
zasadniczych.

Zasady prowadzenia działań ratowniczych w przypadku katastrofy budowlanej

W odniesieniu do działań ratowniczych przy katastrofach budowlanych istnieje zasada

„od  łatwego  do  trudnego”.  Wskazuje  ona  na  stale  rosnący  wysiłek  ratowniczy  ratowników
w przeliczeniu na jedną osobę. Podczas rozwijającej się akcji ratowniczej moŜna wyodrębnić
jej  fazy,  choć  zachodzą  one  na  siebie  i  tylko  w  niektórych  przypadkach  dokładnie  da  się  je
rozgraniczyć.  Od  tej  podstawowej  zasady  taktyki  „objęcia  całego  terenu  akcji  przy
wzrastającym wysiłku ratowniczym rozwijającej się akcji” naleŜy odstąpić, jeŜeli:

−

stojące do dyspozycji siły ratownicze nie są wystarczające,

−

gdy trudna sytuacja wymaga skoncentrowania działań na konkretnym odcinku akcji.

W obydwu przypadkach niezbędne jest określenie głównych zadań akcji ratowniczych. Tylko
szybka uwzględniająca realia sytuacji decyzja dowódcy jednostki lub części jednostki
ratowniczej w ramach tych moŜliwości zapewnia sukces akcji.

Podstawowe zadania jednostek PSP podczas awarii i katastrof budowlanych to:

Lokalizacja oraz rozpoznanie dróg ewakuacyjnych i rejonu zniszczeń w celu podjęcia

działań ratowniczych poprzez:

−

odgruzowanie i otwarcie wejść głównych do budynków lub pomieszczeń,

−

odgruzowanie wejść ewakuacyjnych i awaryjnych,

−

przebicie elementów budowlanych (ściany, stropy).

Odszukanie ofiar oraz wykonanie dojść w celu wydobycia poszkodowanych kierując się
zasadą, Ŝe w pierwszej kolejności naleŜy dotrzeć do osób zagroŜonych przez:

−

brak powietrza,

−

zalanie wodą,

−

ulatniający się gaz,

−

poraŜenie prądem elektrycznym.

Zabezpieczenie naruszonych konstrukcji groŜących zawaleniem, stanowiących przeszkodę
w dotarciu do zasypanych poprzez:

−

zapewnienie stateczności rumowiska,

−

zabezpieczenie metodami technicznymi (podstemplowanie, rozparcie, ściągnięcie),

−

rozbiórkę uszkodzonych elementów.

Lokalizacja uszkodzeń sieci i urządzeń gospodarki komunalnej w celu:

−

określenia stopnia i rodzaju zawalenia,

−

oznakowania miejsca uszkodzenia,

−

zabezpieczenia miejsca uszkodzenia,

−

likwidacji zagroŜenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady bezpieczeństwa na miejscu katastrofy budowlanej

W większości przypadków działania ratownicze podczas awarii i katastrof budowlanych

ze  względu  na  swoją  specyfikę  wymagają  działań  prowadzonych  w  kilku  kierunkach
jednocześnie.  Znajomość  podstawowych  zasad  organizacji  akcji  ratowniczej  pozwala  na
uniknięcie  błędów  w  jej  prowadzeniu  mogących  spowodować  śmierć  ratowanych  osób,  lub
ratowników  oraz  zapewnia  sprawne  wykonywanie  działań  ratowniczych.  Podstawą
bezpiecznej  i  skutecznej  akcji  jest  właściwa  jej  organizacja.  W  rejonie  katastrofy  naleŜy
wyodrębnić  i  oznakować  strefę  bezpośredniego  zagroŜenia,  za  którą  uwaŜa  się  obszar,
w którym,  ze  względu  na  dotychczasowy  rozwój  sytuacji,  moŜe  nastąpić  zagroŜenie  od
naruszonych  konstrukcji  lub  rozszczelnień  sieci  i  instalacji  powstałych  w  wyniku  zdarzenia.
Dlatego  teŜ,  z  wyŜej  wymienionych  zdań,  wynikają  następujące  zalecenia  dotyczące
zapewniania bezpiecznej pracy ratowników:

−

pojazdy ratownicze powinny być ustawione w odległości nie mniejszej niŜ ½ wysokości
mogącej zawalić się budowli lub pełnej wysokości swobodnie stojących, sterczących
elementów konstrukcji z uwzględnieniem kierunku wiatru (w miarę moŜliwości od strony
zawietrznej),

−

w strefie bezpośredniego zagroŜenia wprowadzać tylko siły i środki niezbędne dla
prawidłowego i sprawnego przebiegu działań, po uprzednim sprawdzeniu stanu
konstrukcji,

−

punkty pomocy medycznej i segregacji poszkodowanych, oraz zabezpieczenia
logistycznego, koncentracji odwodu taktycznego organizować poza strefą bezpośredniego
zagroŜenia,

−

przeprowadzić ewakuację ludzi, którzy nie zostali uwięzieni w gruzach, lecz są
kontuzjowani, usunąć ofiary śmiertelne znajdujące się na zewnątrz gruzowiska.

Poszukiwanie zaginionych

JeŜeli wszystkie dostępne miejsca zniszczeń są przeszukane pod kątem osób zasypanych

a mimo tego istnieje podejrzenie jeszcze dalszych osób zaginionych, naleŜy ich poszukiwać
przy pomocy technicznych metod lokalizacji. Dla oceny sytuacji zaleca się wszystkie poszlaki
wynikające z:

−

przyczyny katastrofy,

−

kształtu gruzowiska,

−

podziału pomieszczeń,

−

pory dnia, w której nastąpiło zdarzenie,

−

orientacji sąsiadów i osób juŜ wyratowanych.

Wszystkie  te  informacje  naleŜy  zebrać,  przeanalizować  i  w  oparciu  o  to  otrzyma  się  łączny
obraz, daje to większą szansę sukcesu przy poszukiwaniach dzięki wykorzystaniu wszystkich
moŜliwości.

RozróŜniamy następujące sposoby wyszukiwania zaginionych:

−

metoda nadsłuchiwania, wołania i pukania,

−

poszukiwanie przez psy ratownicze,

−

poszukiwanie przy pomocy środków technicznych (geofonów, kamer termowizyjnych,
kamer wziernikowych, bioradarów),

−

metody przemieszczania się w gruzach zniszczonego budynku:

−

przebicia w ścianach,

−

przebicia otworów w stropach,

−

wykonywanie chodnika do czołgania się,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wykonywanie przekopów,

−

tworzenie sztolni,

−

wykonywanie szybów.

Sprzęt do lokalizacji osób zasypanych

Geofon

Geofony są to urządzenia słuŜące do nasłuchiwania sygnałów dawanych przez ludzi

znajdujących się w zasypie lub zawale (stukanie, drapanie, odgłosy ruchów ciała, wołanie,
szept, stękanie) oraz lokalizacja miejsca pobytu zasypanych. Większość modeli posiada
moŜliwość nawiązania kontaktu z poszkodowanym.

Geofony mają zastosowanie w następujących zdarzeniach:

−

katastrofy budowlane,

−

zawały ziemne,

−

zawały kopalniane.
Odgłosy stukania pochodzące od uwięzionych moŜna zaobserwować jako odpowiednik

mikroskopijnych trzęsień ziemi. Wywołane nimi bardzo słabe wstrząsy rozchodzą się jak fale,
których prędkość w znaczny sposób zaleŜy od środowiska. I tak np. w płytach betonowych
fala wywołana uderzeniem rozchodzi się z prędkością około 5000 m/s, z częstotliwością 100
Hz i więcej. W luźnych podłoŜach i gruzowisku prędkości te mogą być nawet
dziesięciokrotnie mniejsze.

Kamery termowizyjne

Działanie kamer termowizyjnych polega na przetworzeniu obrazu w podczerwieni

wysyłanego  przez  obiekt  o  zróŜnicowanym  polu  temperatur  na  obraz  wizyjny,  czytelny  dla
obserwatora.  Jeśli  więc  w  polu  widzenia  termowizora  będą  występowały  obiekty  o  róŜnej
temperaturze lub obiekt, którego poszczególne fragmenty róŜnią się między sobą temperaturą,
to  intensywność  promieniowania  emitowanego  przez  te  obiekty  lub  ich  fragmenty  będzie
róŜna.  Termowizor  „odbiera”  promieniowanie  podczerwone  emitowane  przez  obiekty
znajdujące  się  w  polu  widzenia,  tworzy  obraz  podczerwony  tych  obiektów,  który  następnie
przetwarza  na  obraz  telewizyjny.  Jasność  poszczególnych  punktów  widzialnego  obrazu
termalnego  jest  proporcjonalna  do  intensywności  promieniowania  w  poszczególnych
punktach  obrazu  podczerwonego  –  ta  zaś  z  kolei  zaleŜy  od  temperatury  obiektów
znajdujących  się  w  polu  widzenia  kamery  termowizyjnej.  Istnieje  jednak  powaŜne
ograniczenie  moŜliwości  stosowania  kamer  termowizyjnych  do  lokalizacji  osób
zagruzowanych. Lokalizacja osób znajdujących się za jakąkolwiek przesłoną (warstwa gruzu,
ś

ciana, itp.) jest niemoŜliwa.

Kamery wziernikowe

Kamery wziernikowe – są to urządzenia słuŜące do dokładnej lokalizacji

poszkodowanych,

szczególnie

znajdujące

zastosowanie

przy

odszukiwaniu

osób

nieprzytomnych. Wykorzystuje się w nich system elektronicznego przetwarzania obrazu
poprzez układy optyczne.

Kamery wziernikowe wykorzystuje się w działaniach podczas katastrof budowlanych,

a w szczególności:

−

poszukiwanie osób zasypanych,

−

dokładna lokalizacja poszkodowanego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

rozpoznanie stanu poszkodowanego,

−

nawiązanie kontaktu z poszkodowanym,

−

penetracja struktury gruzowiska przed rozpoczęciem prac wyburzeniowych.

Bioradar

Bioradar jest to urządzenie wykorzystujące w lokalizacji osób zasadę odbicia fal

radiowych. Poprzez skierowanie fal radiowych na obszar gruzowiska, czuła antena zbiera
wszelkiego rodzaju sygnały pochodzące z odbić. Sygnały te przechodzą analizie i weryfikacji
w właściwym programie komputerowym. Na podstawie wyników analizy moŜemy stwierdzić
czy w gruzowisku znajdują się Ŝywe osoby czy teŜ nie.

Zadania jednostek PSP podczas likwidacji katastrof budowlanych

Doświadczenia z przeprowadzonych akcji ratownictwa budowlanego wskazują, Ŝe przed

słuŜbami ratowniczymi stoją następujące zadania:

−

Poszukiwanie osób zagruzowanych. Do wykonania tego zadania wykorzystuje się
najbardziej doświadczonych ratowników, a takŜe przyrządy reagujące na odgłosy, szmery
i stuków wydobywających się z pod gruzu, kamery termowizyjne, psy ratownicze.

−

Ewakuacja poszkodowanych z wyŜszych pięter. Zadanie to moŜe być przeprowadzane
w następujący sposób:

−

ewakuacja z balkonów i przez otwory okienne,

−

wykorzystanie częściowo zachowanych pionów komunikacyjnych (klatki schodowe,
szyby windowe),

−

zastosowanie do ewakuacji przebić w ścianach i stropach, ewakuacja przy pomocy
helikopterów.

−

Odgruzowywanie,  rozumiane  jako  zespół  czynności  mających  na  celu  wydobycie
z zawałów i gruzów uwięzionych osób. MoŜemy tu mówić o wyburzaniu, stemplowaniu,
podpieraniu,  ściąganiu,  rozpieraniu,  podkopach,  budowach  chodnikowych,  szalunkach,
tunelach,  przebijaniu  i  przewiercaniu,  a  takŜe  usuwaniu  gruzu  metodą  odkrywkową.
Odgruzowanie moŜe być prowadzone w sposób:

−

ręczny (tylko z wykorzystaniem rąk ratowników),

−

z uŜyciem narzędzi,

−

narzędziowo-maszynowy (koparka wspierana jest piłą do cięcia metalu),

−

maszynowy lub ręczno-maszynowy,

−

przy pomocy materiałów wybuchowych.

−

Pomiary i likwidacja wydobywających się mediów zagraŜających poszkodowanym.
Zadaniem słuŜb ratowniczych jest odcięcie zasilania (gazem, prądem, wodą, parą
i innymi mediami) i likwidacja innych zagroŜeń dla poszkodowanych.

−

Ewakuacja  zagroŜonych  i  poszkodowanych,  zarówno  tych  zagruzowanych  oraz
znajdujących  się  na  górnych  piętrach  uszkodzonego  budynku,  jak  i  tych
w studniach,  kanałach  i  tunelach.  Ratowanie  ludzi  odbywa  się  przy  wykorzystaniu
częściowo  zachowanych  pionów  komunikacyjnych,  przez  przebicia  w  stropach,  po
zewnętrznych  stronach  budynku,  śmigłowcami,  a  zwłaszcza  przy  wykorzystaniu  całej
gamy  sprzętu  ratowniczego  do  ewakuacji.  WaŜne  jest,  aby  odgruzowana  osoba  juŜ  w
miejscu odnalezienia otrzymała niezbędną pomoc medyczną.

−

Dostarczenie powietrza. Po kilku godzinach w zasypanych obiektach, wykopach,
tunelach i studniach moŜe brakować powietrza. Powietrze moŜe być dostarczane przez
wykonanie

przebicia,

przewiercenia,

uszkodzoną

instalacją

lub

przewodami

wentylacyjnymi, szybowymi, windowymi itp., a takŜe straŜackimi węŜami. UŜywa się do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

tego celu agregaty piany lekkiej, oddymiające, wentylatory dymowe, spręŜarki od
narzędzi pneumatycznych, a takŜe butle ze spręŜonym powietrzem.

−

Zabezpieczenie przeciwpoŜarowe. Często katastrofom budowlanym towarzyszą poŜary.
Zmniejszają one szansę przeŜycia zagruzowanych.

−

Oznakowanie i zabezpieczenie terenu. Oznakowanie spełnia przy akcji waŜną rolę.
MoŜna je podzielić na oznakowanie:

−

całego terenu akcji,

−

poszczególnych sektorów działań ratowniczych,

−

miejsc dyslokacji poszczególnych słuŜb i odwodów,

−

miejsc gdzie występuje największe prawdopodobieństwo znalezienia zasypanych,

−

miejsc lub rejonów zagroŜonych substancjami toksycznymi i trującymi,

−

dróg alarmowej komunikacji dla ratowników,

−

elementów konstrukcyjnych niebezpiecznych dla ratowników, osób funkcyjnych,
dziennikarzy itp.,

−

tras przejazdowych, wysypisk gruzu i punktów koncentracji dla słuŜb ratowniczych,-
punktów informacyjnych, pomocy socjalnej i medycznej, stanowisk kierowania itp.

−

zabezpieczamy takŜe groŜące dalszym zawaleniem konstrukcje, a przy studniach
i wykopach wykonujemy prace mające na celu niedopuszczenie do dalszego obsuwania
się gruntu.

−

Oświetlenie miejsca i terenu. Akcja ratownictwa budowlanego najczęściej prowadzone
są nieprzerwanie przez długo okres czasu a nawet kilka dni, dlatego dostarczenie energii
elektrycznej i zapewnienie oświetlenia jest waŜne. Na terenie akcji korzysta się
z następujących źródeł energii elektrycznej:

−

sieci zakładów energetycznych,

−

samochodów oświetleniowych PSP,

−

agregatów elektryczno-oświetleniowych,

−

samochodów ratownictwa technicznego, posiadających agregaty i maszty
oświetleniowe,

−

wojskowych samochodów-reflektorów,

−

oświetlenia bateryjno-akumulatorowego.

−

Zabezpieczenie  socjalne.  Zabezpieczenie  socjalne  osób,  które  przeŜyły  katastrofę
budowlaną jest bardzo waŜne. W ramach organizacji tego zabezpieczenia konieczne jest
podejmowanie  działań  i  decyzji  zapewniających:  odzieŜ,  koce,  wyŜywienie,  lekarstwa,
najniezbędniejsze  przedmioty  osobistego  uŜytku,  pomieszczenia  zastępcze  pomoc
prawną,  pedagogiczną,  psychologiczną,  pieniądze,  łączność,  tymczasowe  dokumenty,
informacje,  a  zwłaszcza  reagowanie  na  osobiste  dylematy  poszczególnych  osób.
Zabezpieczenie  socjalne  ratowników  jest  prostsze  w  realizacji.  Ogranicza  się  do
wyŜywienia,  wypoczynku,  wymiany  umundurowania,  pomocy  medycznej,  uzupełnienia
wyekwipowania, a takŜe zapewnienia łączności z domem.

−

Zapewnienie rezerw, odwodów, materiałów ratowniczych i organizacja punktów
naprawczych. Materiały przydatne to drewno do podpór, szalunków, obudów i stempli,
gwoździe, rurki wskaźnikowe, klamry, tarcze do pił itp.

−

Zabezpieczenie dokumentacyjne akcji oraz zabezpieczenie śladów pozwalających
ustalić przyczynę katastrofy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Organizacja działań ratowniczych podczas katastrofy budowlanej

Po przybyciu na miejsce zdarzenia słuŜb ratowniczych naleŜy:

−

miejsce katastrofy budowlanej trzeba odgrodzić w takim promieniu, aby osoby postronne
nie utrudniały akcji i nie poniosły obraŜeń na skutek spadających szczątków. Ruch
kołowy trzeba zamknąć w takiej odległości, aby wstrząsy nie zagraŜały zawaleniem się
budynku. NaleŜy udzielić odpowiednich wskazówek Policji,

−

natychmiast po przybyciu na miejsce katastrofy budowlanej dowódca tej akcji musi
przeprowadzić rozpoznanie, a w nim:

−

bezwzględnie odłączyć wszystkie media zasilające budynek,

−

ocenić rozmiar katastrofy i stan elementów budowli,

−

stwierdzić czy w katastrofie uczestniczyli ludzie a jeŜeli tak to gdzie się znajdują
i czy są ofiary śmiertelne lub ranni,

−

w miarę moŜliwości ustalić liczbę osób mogących się znajdować w budynku,

−

zasięgnąć  informacji  u  mieszkańców  lub  świadków  zdarzenia.  W  razie  wątpliwości
prace  poszukiwawcze  naleŜy  prowadzić  dopóty,  dopóki  nie  ustali  się,  Ŝe  nikt  nie
pozostaje  pod  gruzami.  JeŜeli  budynek  graniczył  z  ulicą,  naleŜy  przyjąć,  Ŝe  pod
rumowiskiem mogą znajdować się zasypani przechodnie,

−

upewnić  się,  czy  w  skutek  uszkodzenia  przewodów  gazowych,  elektrycznych,
wodociągowych lub ciepłowniczych nie ma dalszych zagroŜeń dla poszkodowanych
i ratowników  (np.  wybuchy  gazu,  poraŜenia  prądem),  w  przypadku  istnienia  takich
zagroŜeń niezwłocznie im zapobiec.

−

w zaleŜności od sytuacji i rozmiarów katastrofy, jeŜeli przypuszcza się, Ŝe wśród ofiar są
ludzie  zasypani,  naleŜy  bezzwłocznie  zaŜądać  dodatkowych  ekip  ratunkowych,  w  tym
specjalistycznych  grup  poszukiwawczo  –  ratowniczych  wyposaŜonych  w  elektroniczny
sprzęt  lokalizacyjny  i  posiadających  wyszkolone  psy  poszukiwawcze, policji, pogotowia
ratunkowego,  słuŜb  komunalnych,  wyznaczonych  ekip  technicznych  ze  sprzętem
specjalistycznym przewidzianym w planie działań ratowniczych, a takŜe dodatkowych sił
i środków jednostek ochrony przeciwpoŜarowej oraz specjalisty ds. ratownictwa.

−

przeprowadzić ewakuację ludzi z zagroŜonych miejsc, którzy nie zostali uwięzieni
w gruzach, lecz są ranni.

−

usunąć ofiary śmiertelne znajdujące się na zewnątrz gruzowiska.

−

ekipy ratownicze powinny być jak najmniejsze, aby w razie niebezpieczeństwa ludzie ci
mogli się łatwiej wycofać. Prace ich trzeba asekurować rozstawiając posterunki; ludzie ci
nasłuchują i obserwują czy nie pojawiają się nowe oznaki niebezpieczeństwa.

−

w  szczególnie  niebezpiecznej  sytuacji  naleŜy  ograniczyć  się  do  doraźnego  wzmocnienia
i podparcia  części  zwalonego  budynku,  mając  na  względzie  przede  wszystkim
bezpieczeństwo ekip.

−

gdy akcję przeprowadza się w nocy, miejsce katastrofy musi być dobrze oświetlone.
Ułatwia to pracę i chroni przed wypadkami.

−

po zakończeniu prac umocnieniowych trzeba przedsięwziąć środki, aby uniemoŜliwić
wchodzenie na wzmocnione części budynku i ich uszkodzenie.

−

wstrząsy wywołane ruchem ulicznym mogą rozluźnić stemple. Dlatego naleŜy
skontrolować wszystkie stemple. Zaklinowanie lub usztywnienie ruchomych części
zapobiegnie niebezpieczeństwu ponownego zawalenia się.

−

elementy groŜące runięciem naleŜy prowizorycznie zabezpieczyć, unikając przy tym
wstrząsów. Stemplowanie musi być tak wykonane, aby nie utrudniało w miarę
moŜliwości akcji ratowniczej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

akcję ratowniczą rozpocząć od pomieszczeń, w których poszkodowani zagroŜeni są
brakiem powietrza, ulatniającym się gazem, zalaniem wodą i zapewnić im pomoc
medyczną

−

jeŜeli do ratowania rannych lub zasypanych trzeba przystąpić w warunkach stałego
niebezpieczeństwa, naleŜy wystawić posterunki, które obserwowałyby groŜące
obsunięciem elementów konstrukcji budowlanych.

−

uŜycie sprzętu cięŜkiego w celu usunięcia szczątków i gruzu w momencie dotarcia do
zasypanych naleŜy ograniczyć, gdyŜ ofiary mogłyby doznać obraŜeń.

−

przy usuwaniu zawalonych stropów w pierwszej kolejności usunąć gruz znajdujący się
pomiędzy tymi elementami, a dopiero potem elementy stropu i belki nośne.

−

w razie odnalezienia miejsc zasypanych osób trzeba je wydobyć spod gruzu i natychmiast
udzielić im pierwszej pomocy przed lekarskiej.

−

podczas wydobywania ludzi spod gruzu w pierwszej kolejności uwolnić głowę i piersi, po
czym jak najszybciej oczyścić wyratowanemu twarz (usta, nozdrza).

−

kierujący działaniem ratowniczym powinien jak najszybciej ocenić przyczynę katastrofy
budowlanej i stopień dalszego zagroŜenia.

−

jeŜeli  niezbędne jest podnoszenie zawalonych elementów konstrukcji w celu uwolnienia
ludzi,  a  nie  ma  pewności,  czy  ich  podniesienie  nie  spowoduje  dalszego  zawalenia  się
budynku, naleŜy skorzystać z pomocy specjalisty ds. ratownictwa budowlanego.

−

przed wezwaniem dalszych sił straŜy poŜarnej i zapotrzebowaniem dodatkowego sprzętu
naleŜy: sporządzić szkic dotyczący stemplowania. Ustalić ilość i rodzaj potrzebnego
materiału i sprzętu, określić liczebność sił.

−

akcję ratowniczą zakończyć z chwilą wydobycia z gruzów ostatniego poszkodowanego
oraz upewnienia się, Ŝe stan techniczny obiektu nie stwarza dalszego zagroŜenia.

4.3.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie mogą być potencjalne przyczyny katastrof budowlanych?

Jak brzmi definicja uszkodzonego budynku?

Jakie znasz najczęściej spotykane rodzaje zagruzowań na miejscu katastrofy budowlanej?

Jakie uszkodzenia najczęściej występują podczas katastrof budynków o konstrukcji
szkieletowej?

Jakie informacje i od kogo będziesz starał się ustalić podczas rozpoznania na miejscu
katastrofy budowlanej?

Jakie zagroŜenia dla ratowników mogą wystąpić na miejscu katastrofy budowlanej?

W jaki sposób ratownicy powinni prowadzić poszukiwania osób zagruzowanych na
miejscu katastrofy budowlanej?

Jakie działania ratownicze na miejscu katastrofy budowlanej wykonuje PSP?

Jakie słuŜby współdziałające wspomagają prace ratowników PSP na miejscu katastrofy
budowlanej?

10.

Jakie zagroŜenia mogą pochodzić od instalacji podłączonych do budynków, które uległy
zniszczeniu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Jesteś dowódcą zastępu ratowniczego, przeprowadź działania ratownicze, jakie wykonasz

po otrzymaniu następującego zgłoszenia.

Zgłoszenie:
W dniu xx.xx.xxxx o godzinie 10.30 w miejscowości ZZZZZZZZ doszło do wybuchu

gazu w budynku jednorodzinnym. W wyniku zdarzenia uszkodzeniu uległa ściana zewnętrzna
budynku oraz pali się pomieszczenie kuchni. W budynku mieszkała rodzina dwuosobowa,
najprawdopodobniej jedna osoba przebywała wewnątrz w trakcie wybuchu. Budynek
podłączony jest do instalacji gazu ziemnego.

Sporządź meldunek z miejsca zdarzenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

wezwać na miejsce zdarzenia słuŜby współdziałające,

ustawić samochody ratownicze w odpowiedniej odległości od miejsca zdarzenia,

zabezpieczyć i oznaczyć teren akcji ratowniczej,

wykonać prawidłowe rozpoznanie wstępne na miejscu zdarzenia,

odłączyć media w budynku,

zabezpieczyć pod względem gaśniczym teren działań ratowniczych,

dobrać odpowiedni sprzęt ratowniczy do zaistniałego zdarzenia,

zastosować odpowiednie środki ochrony osobistej dla straŜaków ratowników,

ugasić poŜar budynku,

10)

odnaleźć poszkodowana osobę,

11)

wydobyć poszkodowanego z budynku

12)

udzielić poszkodowanemu pierwszej pomocy przedmedycznej,

13)

przekazać poszkodowanego ratownikom medycznym z Pogotowia Ratunkowego

14)

przeszukać cały teren katastrofy budowlanej

15)

prowadzić prawidłowo korespondencję radiową,

16)

przekazać miejsce zdarzenia odpowiednim słuŜbom,

17)

sporządzić meldunek z zaistniałego zdarzenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura, karty substancji niebezpiecznych,

−

samochody ratownicze GBA oraz SCRT,

−

sprzęt łączność radiowej,

−

literatura z zakresu ochrony przeciwpoŜarowej,

−

dokumentacje Kierującego Działaniami Ratowniczymi,

−

materiały piśmiennicze

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować i wyjaśnić pojęcie: katastrofy budowlanej?

omówić sposoby zabezpieczenia miejsca zdarzenia podczas
katastrofy budowlanej?

przeprowadzić rozpoznanie na miejscu katastrofy budowlanej?

omówić metody poszukiwań osób zasypanych?

wymienić sposoby odgruzowywania przy pomocy specjalistycznego
sprzętu?

wymienić zadania słuŜb współdziałających na miejscu katastrofy
budowlanej?

przedstawić zasady zabezpieczenia ratowników na miejscu katastrofy
budowlanej?

wymienić specjalistyczny sprzęt ratowniczy wykorzystywany na
miejscu katastrofy budowlanej?

wymienić zasady ewakuacji osób poszkodowanych na miejscu
katastrofy budowlanej?

10)

omówić zasady działania geofonów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.

Działania ratownicze podczas usuwania skutków powodzi

4.4.1.

Materiał nauczania

ZagroŜenia związane z powodzią

Powódź jest zjawiskiem przyrodniczym o charakterze ekstremalnym, często

gwałtownym, występującym nieregularnie. MoŜna przyjąć definicję, ze z powodzią mamy do
czynienia wtedy, gdy wezbrane wody rzeki, jeziora lub morza przekraczają granice, w których
zwykle się mieszczą i zalewają nowe obszary, wyrządzając szkody materialne, a często niosąc
ś

mierć ludziom i zwierzętom.

Rodzaje ochrony przeciwpowodziowej
Bierną ochronę przeciwpowodziową stanowią obiekty, które zabezpieczają określone

tereny lub zmniejszają wielkość fali powodziowej przez sam fakt swego istnienia, jak równieŜ
niektóre działania człowieka, a więc:

−

wały przeciwpowodziowe,

−

poldery otwarte (nie sterowane),

−

zbiorniki przepływowe i suche zbiorniki bez zamknięć,

−

kanały ulgi i bramy przeciwpowodziowe,

−

właściwe zagospodarowanie zlewni (głównie zalesienie),

−

utrzymanie właściwego stanu koryta rzeki i międzywała (obszar połoŜony po obu
stronach rzeki, między wałami przeciwpowodziowymi) – bez zwalonych pni
i hamującego przepływ wody zadrzewienia,

−

regulacja rzek i potoków górskich,

−

ewakuacja ludności z zagroŜonych terenów,

−

wzmacnianie wałów przeciwpowodziowych.
Czynna ochrona przeciwpowodziowa polega na sterowaniu obiektami hydrotechnicznymi

w celu ograniczenia skutków powodzi. Sterowanie to opiera się na częściowym zatrzymaniu
fali powodziowej w przygotowanym zbiorniku, kiedy przepływy i stany wody osiągają
najwyŜsze wartości. Taki efekt nazywa się ścięciem szczytu fali powodziowej. Do ochrony
czynnej zaliczamy, zatem eksploatację następujących obiektów i niektóre działania:

−

zbiorniki retencyjne,

−

poldery z ruchomymi zamknięciami pozwalającymi sterować dopływem wody,

−

suche zbiorniki z regulowanym odpływem,

−

lodołamacze i inne metody likwidacji zatorów lodowych.

Przyczyny i rodzaje powodzi

RozróŜniamy następujące rodzaje powodzi:

−

opadowa (powstająca w wyniku intensywnych, a czasami równieŜ długotrwałych
opadów),

−

roztopowa (powstająca w wyniku gwałtownego topnienia pokrywy śnieŜnej),

−

zatorowa (powstająca w wyniku zablokowania koryta rzeki róŜnymi formami lodowymi),

−

sztormowa (powstająca na skutek spychania wód morza lub jezior przez wiatr).
Najczęstszą przyczyną powodzi są intensywne, nierzadko długotrwałe opady deszczu,

które  częściowo  wsiąkają  w  grunt,  ale  w większości  spływają  po  powierzchni  terenu  do
lokalnych  strumyków  i łączą  się  na  dnie  doliny  z  głównym  ciekiem.  Intensywność  i  czas
trwania  wezbrania  powodziowego  wywołanego  opadami  będą  zaleŜne  od  ich  natęŜenia
i czasu  trwania.  Przebieg  wezbrania  zaleŜy  takŜe  od  spadków  poprzecznych  i  podłuŜnych
całej doliny oraz zdolności retencyjnej zlewni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Z powodziami, których przyczyną są intensywne opady, mamy częściej do czynienia na

zlewniach mniejszych (lokalnych) lub w terenach górskich. Długotrwałe i intensywne opady
na znacznych obszarach mogą spowodować wezbrania naszych największych rzek.

Drugim z kolei (pod względem częstości występowania) rodzajem powodzi w klimacie

umiarkowanym, występującym zwykle na wiosnę, są powodzie roztopowe.
Zdarzają się takŜe w zimie, wywołane ociepleniem występującym wraz z opadami deszczu.
Powodzie roztopowe występują częściej w środkowych i dolnych odcinkach rzek.

Wały ochronne

Rozmiary powodzi oraz szkody wyrządzone przez nie mogą być bardzo powaŜnie

ograniczone i zmniejszone w wyniku zastosowania wałów ochronnych.

Budowa obwałowań ochronnych jest najdawniej stosowanym środkiem ochrony od

skutków powodzi. Wały są elementem regulacji rzek na wielką wodę, buduje się je wówczas,
gdy obszary w dorzeczu zagroŜone powodzią są rozległe i, Ŝyzne oraz gdy mają być
zagospodarowane urbanistycznie i przemysłowo. Najlepiej obwałowanymi rzekami w Polsce
są: Wisła, Warta, Odra, Noteć oraz ujściowe odcinki dopływów tych rzek.

Rodzaje obwałowań

Wał przeciwpowodziowy jest to budowla ziemna, chroniąca tereny przyległe przed

zalaniem utrzymująca piętrzenie w okresach występowania wysokich stanów wody.

W zaleŜności od pełnionych zadań wały dzielimy na:

−

wały o pełnej ochronie tzn. wały zimowe, które nie dopuszczają do przelania się przez
korony wody stuletniej lub o mniejszym prawdopodobieństwie tzn., Ŝe wytworzony profil
koryta praktycznie jest bezpieczny - przepuści maksymalny przepływ

−

wały o częściowej ochronie, przez które moŜliwe jest przelanie się wód większych od
wody przyjętej za podstawę obliczeń rozstawy wałów w projekcie z tym, Ŝe
prawdopodobieństwo tej wody jest większe od 1%, do tej grupy naleŜą wały letnie

−

wały główne (przybrzeŜne) buduje się wzdłuŜ biegu rzeki przede wszystkim na terenie
gdzie ciek rozwija swój naturalny nurt, lub wzdłuŜ koryta właściwego.

W zaleŜności od otoczenia wodą rozróŜniamy wały:

−

wały otwarte z obu stron otoczone wodą,

−

wały zamknięte z jednej strony otoczone wodą.

Wały otwarte nie chronią terenów przyległych do zalewów. Zadaniem ich jest prowadzić
wielką wodę w załoŜony kierunek i ułatwić odprowadzenie rumowiska rzecznego, pełnią one
funkcję stałych tarcz kierujących.

Wśród nich rozróŜnia się wały:

−

boczne,

−

poprzeczne,

−

kierujące.
Wały zamknięte mają zawsze charakter obronny. Połączenie i zakończenie wału

głównego z wysokim brzegiem odbywa się za pomocą wałów skrzydłowych.
Poza tym moŜna spotkać wały:

−

wsteczne – słuŜące do ochrony terenów połoŜonych nad dopływem rzeki obwałowanej,

−

Pierścieniowe – które osaczają i chronią przed zalewami poszczególne osiedla, grupy
gospodarstw lub inne waŜne obiekty zlokalizowane na terenach indu akcyjnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

działowe – dzielą teren na mniejsze pola. Ich zadaniem jest graniczenie powierzchni
zatopionej w wypadku przerwania wału lub konieczności zatopienia wydzielonego działu.

W praktycznym zastosowaniu jest równieŜ podział wałów na klasy ze względu na wielkość
obszaru chronionego.

Wzmocnienie doraźne obwałowań w okresie akcji powodziowej

Jako doraźne zabezpieczenie obwałowań traktować naleŜy te, które wykonane są

bezpośrednie przed akcją przeciwpowodziową lub w trakcie jej trwania. Wykonuje się je
natychmiast po stwierdzeniu niekorzystnej sytuacji mogącej spowodować awarię.
Wzmocnienia doraźne obwałowań dotyczą najczęściej zabezpieczenia przed:

−

przelaniem się wody przez koronę obwałowań,

−

przeciekami przez korpus wału,

−

przesiąkami przez korpus i podłoŜe wału,

−

rozmyciem skarpy odwodnej oraz brzegów rzeki przy stopie wału.

Zabezpieczenie przed przelaniem się wody przez koronę wału

Zabezpieczenie przed przelaniem się wody przez koronę polega głównie na

podwyŜszeniu korony, a o przyjęciu sposobu zabezpieczenia decydują:

−

długość odcinka, na którym mają być wykonane roboty,

−

materiały będące w dyspozycji,

−

spodziewane wielkości przyboru wody.

Najczęściej stosowanymi sposobami zabezpieczeń są:

−

podwyŜszanie  wału  workami  z  piaskiem  –  przy  niskich  piętrzeniach  stosować  moŜna
jeden  ciąg  worków,  przy  wyŜszych  piętrzeniach  dwa  ciągi  wypełnione  gruntem  słabo
przepuszczalnym (nawóz zwierzęcy). Worki układa się do wysokości 40 cm. Nie naleŜy
ich  zbytnio  wypełniać  piaskiem,  bo  wtedy  źle  przylegają  do  siebie.  Od  strony  wody
uszczelnia się je nawozem z gliną.

−

wykonanie pojedynczej ścianki – zabezpieczenie to stosuje się na krótkich odcinkach
podwyŜszonych nie wyŜej niŜ 10 cm. Wbijanie pali grozi upłynnieniem gruntu naleŜy,
więc wbijać je przy niskich stanach wody.

−

wykonanie grodzy – Stosuje się na niewielkich odcinkach w przypadku podwyŜszenia
wału nie wyŜej niŜ 1,5 m.

Zabezpieczenie przed przeciekami przez korpus wału.

Pierwszym objawem przecieków jest wydostanie się baniek powietrza. Następuje

zawilgocenie nasypu oraz tworzą się małe źródełka, przekształcające się w wyraźnie
uformowane drogi filtracji. Do najczęściej stosowanych zabezpieczeń przed przeciekami
przez korpus wału moŜna zaliczyć:

−

wbicie ścianki z pali i uszczelnienie gruntem spoistym. Metoda ta ma zastosowanie
w przypadku, gdy w przypowierzchniowej warstwie wału znajdują się nory gryzoni

−

wykonanie na zawale grobelek ochronnych z worków. Grobelki te mają za zadanie
zniwelowanie róŜnicy ciśnień, przez co zmniejszają się gradienty hydrauliczne,
a w efekcie takŜe przecieki i sufozja.

−

wyłoŜenie skarpy odwodnej wału folią i dociąŜenie jej workami z piaskiem. Folię naleŜy
układać ze spadkiem stopy skarpy na zakład około 20 cm. i dociąŜyć workami
z piaskiem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zabezpieczenie przed przesiąkaniem przez korpus i podłoŜe obwałowań

Przesiąki mają charakter bardziej intensywny niŜ przecieki i zajmują najczęściej znaczne

długości korpusu wału oraz mogą występować na długich i szerokich odcinkach podłoŜa
obwałowań. Do najczęściej stosowanych zabezpieczeń doraźnych przed przesiąkami moŜna
zaliczyć:

−

dociąŜenie  stopy  skarpy  odpowietrznej  i  terenu  przyległego  workami  z  piaskiem.  Worki
powinny  być  ułoŜone  rzędami  jeden  na  drugim zgodnie ze spadkiem skarpy. Odległości
między  rzędami  50  do  100  cm.  Obecnie  zaleca  się  układanie  obciąŜenia  z  worków  na
włókninie  filtracyjnej  ułoŜonej  wzdłuŜ  skarpy  na  zakład  30  do  40  cm.  Zapobiega  to
unoszeniu się drobnych cząstek gruntu.

−

dociąŜenie podłoŜa przy odpowietrznej stronie wału. W miejscach przesiąków lub przebić
naleŜy ułoŜyć włókninę filtracyjną wzdłuŜ wału na zakłady, a następnie przysypać ją na
odpowiednią wysokość gruntem piaszczystym.

−

wykonanie ujęć źródlisk (przebić) na podłoŜu poprzez ich obudowę workami z piaskiem
lub wielo średnicowej rury stalowej lub aluminiowej. Przy przebiciach bardziej
rozległych umocnienie tego typu moŜe być większe i mocniejsze.

Zabezpieczenie skarpy odwodnej przed rozmyciem

Rozmycie wału silnym prądem wody ma zwykle miejsce na wklęsłych łukach

obwałownic. Zabezpieczenie przed rozmyciem skarpy jest trudne (obok prób zasypania
wyrwy gruntem kamienistym, workami z piaskiem lub uszczelnienia skarpy folią) moŜna
stosować:

−

ubezpieczenie skarpy wiązkami faszynowymi. Układa się wzdłuŜ wału wiązki faszynowe
wierzchołkami w kierunku przepływu wody przybijając je do wału kołkami poprzez
kiszki faszynowe.

−

odbudowę wyrwy po stronie odpowietrznej.

−

ochronę skarpy przed falowaniem.

Ma ona miejsce tam gdzie przy duŜej odległości na biegu fali utrzymują się przez dłuŜszy czas
silne  wiatry.  Zabezpieczeniem  łagodzącym  skutki  falowania  moŜe  być  w  takim  przypadku
wiązanie  pływających  wiązek  faszynowych  lub  dłuŜyc  drewnianych  na  uwięziach
przytwierdzonych  do  kołków  wbitych  w  wał.  MoŜna  dodatkowo  zastosować  umocnienia
z worków ułoŜonych w strefie mniejszego falowania wody. Zabezpieczenie to moŜe być takŜe
stosowane jako zabezpieczenie przed krą.

Przerwanie wału

Jeśli mimo obrony lub z jej braku wał został przerwany, staramy się wyrwę zlikwidować.

Staramy  się  zwykle  w  pierwszej  fazie  zablokować  wyrwę  drzewami,  spławionymi  z  wodą
i zakotwiczonymi  w  miejscu  wyrwy. Jednocześnie rozpoczynamy bicie pali wzdłuŜ osi wału
i w  ich  oparciu  zatapiamy  elementy  faszynowe  lub  worki  z  piaskiem,  przekładając  to
wszystko  gęsto  kamieniami.  Po  uchwyceniu  wody  część  odpowietrzną  utworzonej  tamy
uszczelniamy nawozem, gliną lub piaskiem.

Ewakuacja

Ewakuacja polega na zorganizowanym przemieszczeniu ludności z rejonów, w których

jej  przebywanie  moŜe  zagraŜać  Ŝyciu  lub  zdrowiu  do  rejonów  bezpiecznych.  Jako  jeden  ze
sposobów  zbiorowej  ochrony  ludności  ma  na  celu  minimalizowanie  strat  spowodowanych
zagroŜeniami  występującymi  w  okresie  pokoju  i  wojny.  Z  uwagi  na  uwarunkowania
wynikające  z  rodzaju  niebezpieczeństwa  lub  zagroŜenia,  ewakuacja  moŜe  być  prowadzona
w sposób  planowy  lub  doraźny.  Ewakuacje  ludności  planuje  się  i  przygotowuje  w  czasie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pokoju, a realizuje w czasie wojny lub w przypadku występowania nadzwyczajnych zagroŜeń,
jeŜeli zachodzi taka konieczność.

Podstawowym działaniem ratowniczym podczas akcji przeciwpowodziowej jest

ewakuacja ludności zwierząt i mienia oraz zaopatrzenie obszarów odciętych wodami
powodziowymi.

Ewakuacja ludności, inwentarza oraz mienia z obszarów zagroŜonych zalaniem

Ewakuacja ludności, inwentarza oraz mienia z obszarów zagroŜonych zalaniem

występuje wtedy, gdy istnieje bezpośrednie niebezpieczeństwo zalania terenów i nie ma innej
moŜliwości  usunięcia  zagroŜenia  dla  Ŝycia  ludności  i  zapobieŜenia  stratom  w  mieniu.
Sytuacja taka daje pewien komfort przeprowadzenia akcji, ze względu na moŜliwość dotarcia
do  ewakuowanych  i przeprowadzenia  ewakuacji  dostępnymi  środkami  transportu  kołowego
wykorzystując  jeszcze  niezalane  drogi.  Wystarczające  do  przeprowadzenia  takiej  ewakuacji
będą  miejscowe  komitety  przeciwpowodziowe  z  lokalnymi  siłami  i  środkami  bez
konieczności  angaŜowania  jednostek  ratowniczych  głównych  sił  akcji  przeciwpowodziowej.
W  tym  czasie  wskazane  jest  ewakuowanie  mienia  waŜnego  i  cennego  dla  gospodarki
narodowej. NaleŜy zabezpieczyć lub przenieś w bezpieczne miejsce dokumenty znajdujące się
w  archiwach,  w urzędach,  zabezpieczyć  bazy  danych  w  komputerach.  NaleŜy przeprowadzić
ewakuację dzieł sztuki, rekwizytów teatralnych, kostiumów, woluminów w bibliotekach oraz
innych wartościowych przedmiotów.

Ewakuacja ludności odciętej wodami powodziowymi

Ewakuacja ludności odciętej wodami powodziowymi z miejsc zagroŜonych występuje

wtedy,  gdy  po  wylewie  wód,  ludność  znalazła  się na otoczonych wodą wzniesieniach terenu
(wysepkach),  a  prognozy  przewidują  dalsze  podniesienie  się  wód  powodziowych  i nie  ma
warunków  na  dłuŜsze  bezpieczne  pozostawanie  tam  ludności.  Sytuacja  ta  wymaga  uŜycia
sprzętu  umoŜliwiającego  dotarcie  do  odciętych  wodami  ludzi  oraz  ich  ewakuację  łącznie
z inwentarzem  Ŝywym  i mieniem.  Akcję taką  winny  przeprowadzić  wszystkie  podmioty
ratownicze  dysponujące  jednostkami  pływającymi  i  śmigłowcami.  Niekiedy  wysokość
poziomu  wód  powodziowych  umoŜliwia  dotarcie  do  ewakuowanych  transportem  kołowym,
zwłaszcza  ciągnikami  z przyczepami,  furmankami,  samochodami  cięŜarowymi  o  wysokim
zawieszeniu  i  napędzie  terenowym.  Akcja  taka  nie  narzuca  ratownikom  bezwzględnego
pośpiechu  w działaniach,  co  pozwala  im  na  właściwe  zapewnienie  bezpieczeństwa
prowadzonych działań i ewakuację większej ilości mienia.

Ratownictwo ludzi z obszarów zalanych wodami powodziowymi

Ratownictwo ludzi z obszarów zalanych wodami powodziowymi; tj. wtedy, gdy ludzie

znajdują  się  bezpośrednio  w  wodzie  lub  na  przedmiotach  pływających  lub  nad  nadwodnych
częściach zalanych obiektów. Sytuacja taka moŜe się zdarzyć przewaŜnie w początkowej fazie
powodzi  lub  wskutek  zatopienia  środka  transportowego  (łodzi,  samochodu,  itp.)
z przewoŜonymi ludźmi. Jest to moment krytyczny i pośpiech jest tu bezwzględnie wskazany
i zdecydowanie  rzutuje  na  powodzenie  akcji.  Akcje  taką  winny  przeprowadzić  wszystkie
podmioty

ratownicze

dysponujące

jednostkami

pływającymi

migłowcami

oraz

poduszkowcami lub innym sprzętem mogącym słuŜyć natychmiastowej pomocy.

Nie zawsze konieczna jest ewakuacja ludności z obszarów odciętych wodami

powodziowymi. JeŜeli tereny te nie są zagroŜone całkowitym zalaniem, ludność pozostaje
w swoich domostwach. W takich okolicznościach jednostki ratownicze mogą spełniać
następujące zadania:

−

przewozić dla ludzi i zwierząt, Ŝywność, wodę pitną, paszę,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

współpracować ze słuŜbą medyczną przy udzielaniu pomocy poszkodowanym (transport
chorych, lekarstw, lekarzy, itp.),

−

współpracować z Policją i wojskiem przy zabezpieczaniu przed grabieŜą terenów
opuszczonych przez ludność.

Zasady ewakuacji

Po powiadomieniu o ewakuacji, ludność podlegająca tej akcji powinna natychmiast

przygotować się do wyjazdu lub do wymarszu. Powinna zabrać ze sobą niezbędne dokumenty,
rzeczy osobiste, ubranie i bieliznę, podręczną apteczkę oraz Ŝywność na trzy dni. BagaŜ
powinien być spakowany w sposób umoŜliwiający łatwe jego przenoszenie. Ogólna ilość
bagaŜu nie powinna przekraczać 50 kg na osobę dorosłą.

W pierwszej kolejności umoŜliwia się ewakuację:

−

kobietom cięŜarnym,

−

osobom starszym,

−

osobom niepełnosprawnym,

−

matkom z dziećmi do lat 7.

W drugiej kolejności umoŜliwia się ewakuację pozostałej zagroŜonej ludności.

Sprzęt ratowniczy słuŜący do ewakuacji

Sprzęt podstawowy przydatny w czasie akcji przeciwpowodziowej ze względu na jego

zastosowanie przedstawia się następująco:
Sprzęt do patrolowania i obserwacji oraz rozpoznawania zagroŜeń powodziowych:

−

migłowce, samoloty,

−

poduszkowce,

−

samochody terenowe,

−

łodzie motorowe,

−

zestawy do nurkowania.

Sprzęt do ewakuacji i transportu oraz zaopatrzenia ludności i zwierząt na terenie
powodziowym w Ŝywność, wodę, lekarstwa i paszę:

−

samochody cięŜarowe,

−

transportery pływające (amfibie),

−

łodzie,

−

migłowce,

−

poduszkowce,

−

ciągniki z przyczepami,

−

zaprzęgi konne z furmankami.

Zasady bezpieczeństwa podczas ewakuacji

Podczas ewakuacji dla bezpieczeństwa ratowników i ratowanych na jednostkach

pływających naleŜy obsadzać osoby umiejące dobrze pływać, a zwłaszcza tych
z uprawnieniami wodnymi (np. ratownik wodny WOPR, płetwonurek, sternik motorowodny,
patent Ŝeglarski, itp.). Ratownik musi znać środowisko wodne i mieć świadomość zagroŜenia
wodnego, pozwoli to na bezpieczne i właściwe prowadzenie działań ratowniczych.

Na jednostki pływające po terenach zatopionych naleŜy zabierać przewodnika spośród

miejscowej ludności. Uchroni to łódź lub amfibię przed wpłynięciem na słupki, kołki czy
płoty, które mogą przedziurawić im dno i je zatopić.

Podczas przeprowadzania /ładowania/ ewakuowanych osób na jednostki pływające naleŜy

przestrzegać następujących zasad:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

nie przekraczać ładowności łodzi,

−

ewakuowanych przemieszczać tylko w pozycji siedzącej na dnie łodzi,

−

zabraniać wykonywania wszelkich niezbędnych ruchów,

−

wszyscy ewakuowani winni by ubrani obowiązkowo w kamizelki asekuracyjne,

−

w pierwszej kolejności przeprowadzać do łodzi kobiety i dzieci, zapewniając im opiekę
męŜczyzn,

−

w celu uniknięcia paniki nie zabierać na łódź samych kobiet lub dzieci,

−

zachować spokój i opanowanie.
W miejscu pobytu ludność ewakuowana winna mieć zapewnione godziwe lokum, opiekę

medyczną, Ŝywność a takŜe opiekę psychologa.

4.4.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak brzmi definicja powodzi?

Jakie obiekty zaliczamy do obiektów spełniających zadania biernej ochrony przed
powodzią?

Jakie znasz przyczyny i rodzaje powodzi?

W jaki sposób naleŜy przeprowadzać ewakuację osób poszkodowanych podczas
powodzi?

Przy pomocy jakiego sprzętu będziesz wykonywał ewakuację ludzi i mienia podczas
powodzi?

Jakie znasz rodzaje wałów przeciwpowodziowych?

Jak znasz sposoby zabezpieczania wałów przed przerwaniem?

W jaki sposób naleŜy ułoŜyć worki z piaskiem w celu podwyŜszania korony wałów
przeciwpowodziowych?

4.4.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Jesteś dowódcą zastępu ratowniczego, przeprowadź działania ratownicze, jakie

wykonasz, po otrzymaniu następującego zgłoszenia.

Zgłoszenie:
W dniu xx.xx.xxxx o godzinie 10.30 w miejscowości ZZZZZZZZ w wyniku

gwałtownych opadów deszczu doszło do wylania rzeczki i podtopienia kilku budynków.
Z uwagi na ciągłe opady deszczu naleŜy wykonać zabezpieczenie brzegu rzeczki za pomocą
ułoŜenia wału z worków z piaskiem.

Sporządź meldunek z miejsca zdarzenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

wezwać na miejsce zdarzenia słuŜby współdziałające,

ustawić samochody ratownicze w odpowiedniej odległości od miejsca zdarzenia,

zabezpieczyć i oznaczyć teren akcji ratowniczej,

wykonać prawidłowe rozpoznanie wstępne na miejscu zdarzenia,

poinformować ludność o istniejącym zagroŜeniu,

prawidłowo ułoŜyć wał z worków z piaskiem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

prowadzić prawidłowo korespondencję radiową,

przekazać miejsce zdarzenia odpowiednim słuŜbom,

sporządzić meldunek z zaistniałego zdarzenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

samochody ratownicze GBA oraz SCRT,

−

wywrotka piasku,

−

worki jutowe,

−

sprzęt łączność radiowej,

−

literatura z zakresu ochrony przeciwpoŜarowej,

−

dokumentację Kierującego Działaniami Ratowniczymi,

−

materiały piśmiennicze,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 2

Jesteś dowódcą zastępu ratowniczego, przeprowadź działania ratownicze, jakie

wykonasz, po otrzymaniu następującego zgłoszenia.

Zgłoszenie:
W dniu xx.xx.xxxx o godzinie 10.30 w miejscowości ZZZZZZZZ w budynku

jednorodzinnym w wyniku pęknięcia rury z wodą doszło do zalania piwnicy. NaleŜy odciąć
dopływ wody do budynku i wypompować wodę z piwnicy.

Sporządź meldunek z miejsca zdarzenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

wezwać na miejsce zdarzenia słuŜby współdziałające,

ustawić samochody ratownicze w odpowiedniej odległości od miejsca zdarzenia,

zabezpieczyć i oznaczyć teren akcji ratowniczej,

wykonać prawidłowe rozpoznanie wstępne na miejscu zdarzenia,

zakręcić dopływ wody do budynku oraz wyłączyć prąd,

dobrać odpowiedni sprzęt do wypompowania wody z piwnicy,

wypompować wodę z piwnicy,

prowadzić prawidłowo korespondencję radiową,

przekazać miejsce zdarzenia właścicielowi,

10)

sporządzić meldunek z zaistniałego zdarzenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

samochody ratownicze GBA oraz SCRT,

−

sprzęt łączność radiowej,

−

literatura z zakresu ochrony przeciwpoŜarowej,

−

dokumentację Kierującego Działaniami Ratowniczymi,

−

materiały piśmiennicze,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

podać definicję powodzi?

wymienić rodzaje powodzi i przyczyny ich powstawania?

wyjaśnić definicje ewakuacji ludności z terenów zagroŜonych?

wskazać róŜnicę pomiędzy ewakuacją osób z terenów zalanych
a terenów odciętych wodami powodziowymi?

wymienić zagroŜenia występujące podczas powodzi?

wskazać róŜnicę pomiędzy zagroŜeniami spowodowanymi przez
powódź w górach i na równinach?

wyjaśnić definicję wałów ochronnych i przedstawić ich rodzaje?

omówić zabezpieczenie przed przeciekaniem wody przez korpus
wału?

omówić sposoby podnoszenia korony wałów przy pomocy worków
z piaskiem?

10)

przedstawić zagroŜenia dla ludności mogące powstać w wyniku
przerwania wałów przeciwpowodziowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.

Działania ratownicze podczas likwidacji skutków innych
miejscowych zagroŜeń

4.5.1.

Materiał nauczania

Potencjalne zagroŜenia pochodzące od zerwanych linii energetycznych

Podczas prowadzenia akcji ratowniczych z zakresu ratownictwa technicznego

związanego z powalonymi drzewami i zerwanymi liniami energetycznymi mogą wystąpić
róŜne zagroŜenia. Do tych zagroŜeń zaliczamy miedzy innymi:

−

poraŜenie prądem elektrycznym,

−

poraŜenie napięciem krokowym,

−

przygniecenie obalanym drzewem,

−

potrącenie przez inny pojazd,

−

przemoczenie i przemarznięcie, itp.

Ze względu na niebezpieczeństwo, jakie niesie za sobą poraŜenie prądem elektrycznym
w mojej pracy rozwinąłem ten temat szerzej.

Niebezpieczeństwo poraŜenia prądem elektrycznym

Groźba kontaktu z urządzeniami i instalacjami elektrycznymi występuje niemal w kaŜdej

akcji.  W  zasadzie  wszelkie  czynności  przy  tych  urządzeniach  powinni  wykonać  pracownicy
pogotowia  elektrycznego  lub  personel  elektro-energetyczny  danego  zakładu  pracy.
W sytuacjach  wymagających  natychmiastowego  działania  mogą  podjąć  je  straŜacy
posiadający  odpowiednie  przygotowanie,  a  praca  powinna  przebiegać  w  obecności  dowódcy
zastępu.

JeŜeli nie udało się wyłączyć dopływu prądu, lub ze względu na potrzeby akcji bądź

zakładu pracy nie moŜna tego uczynić, przyjmuje się, Ŝe kaŜdy przewód i urządzenie
elektryczne znajduje się pod napięciem stwarza niebezpieczeństwo poraŜenia.

Podstawowe zasady bezpieczeństwa podczas działań ratowniczych przy zerwanych

liniach energetycznych

−

Dowódca  akcji  moŜe  zaŜądać  od  właściwych  słuŜb  natychmiastowego  wyłączenia
zasilania  w  podstacjach,  kabinach  lub  wyłącznikach  sekcyjnych.  W  zakładach  pracy,
gdzie  występują  urządzenia  energetyczne  duŜej  mocy  moŜna  po  odłączeniu  zasilania
Ŝą

dać pisemnego zezwolenia na pracę.

−

Stosować  naleŜy  sprzęt  i  środki  chroniące  przed  poraŜeniem.  Przy  braku  sprzętu
dielektrycznego  naleŜy  posługiwać  się  narzędziami  z  osłonami  zabezpieczającymi,  od
podłoŜa  moŜna  odizolować  się  wykorzystując  chociaŜby  suche  wycieraczki  bądź
dywaniki gumowe. Zwracać uwagę na wystąpienie zagroŜenia napięciem krokowym.

−

UwaŜać  naleŜy  by  nie  dotykać  sprzętem  poŜarniczym  bądź  innymi  przedmiotami,  które
w czasie akcji mogły ulec zamoczeniu – przewodów i urządzeń będących pod napięciem.
Przestrzegać naleŜy zasady utrzymywania 3 m odległości od napowietrznych przewodów
niskiego  napięcia,  zwłaszcza  podczas  posługiwania  się  drabinami  i  podnośnikami.
Generalnie  unikać  trzeba  zajmowania  stanowisk  bojowych  pod  napowietrznymi
przewodami prądu, w tym takŜe pod siecią trakcyjną,

−

Samodzielnego wyłączenia prądu moŜna wykonać w miejscach niezastrzeŜonych dla
słuŜb energetycznych i sieciowych, poprzez uruchomienie wyłączników głównych lub
wykręcenie (odłączenie) zabezpieczeń na tablicach rozdzielczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Unikać  wykonywania  zwarć  pętlą  liniową  lub  zarzutką  na  przyłączach  napowietrznych.
JeŜeli  nie  mamy  innej  moŜliwości  postąpienia  –  zwarcia  dokonuje  się  na  przewodach
fazowych  (np.  220/380V)  lub  odcina  się  przewody  kolejno,  zaczynając  od  najniŜej
połoŜonego  za  słupem.  Zachować  naleŜy  przy  tym  szczególną  ostroŜność,  bowiem
spadający przewód moŜe porazić ludzi. W Ŝadnym wypadku nie wolno wykonywać tych
czynności na liniach wysokiego napięcia lub sieci trakcyjnej.

−

W  środkach  komunikacji  o  napędzie  elektrycznym  odcinamy  dopływ  prądu  przez
odciągnięcie pantografów od sieci lub odłączenie dopływu prądu z baterii akumulatorów.
Przy zestawach wielo wagonowych czynności te wykonujemy przy wszystkich wagonach.
Sieć  trakcyjna  musi  zostać  uszyniona  specjalnymi  tyczkami,  chroniącymi  przed
moŜliwością  przeniesienia  napięcia  z  innej  sieci.  Uszynienie  musi  być  wykonane
w sposób widoczny dla kierującego akcją ratowniczo-gaśniczą.

−

Gasząc poŜary w obrębie urządzeń będących pod napięciem stosować musimy właściwe
ś

rodki gaśnicze lub teŜ odpowiednie techniki ich podawania, pamiętając, Ŝe nie ma

rodka idealnie bezpiecznego.

−

Kończąc działania musimy zabezpieczyć miejsce akcji przed moŜliwością poraŜenia
prądem innych osób.

Działania ratownicze podczas uwalniania osób z wind
Ze względu na przeznaczenie windy dzielimy na:

−

osobowe,

−

szpitalne,

−

towarowe małe,

−

towarowe i towarowo-osobowe,

−

panoramiczne.

Ze względu na napęd windy dzielimy na:

−

linowe,

−

hydrauliczne.

Zasady uwalniania osób z kabin dźwigów o napędzie elektrycznym:

Osoba zajmująca się uwalnianiem pasaŜerów z kabiny dźwigu o napędzie elektrycznym

powinna podjąć następujące działania:

−

wyłączyć łącznik główny w maszynowni,

−

nawiązać kontakt z osobami zablokowanymi,

−

sprawdzić czy drzwi kabinowe są zamknięte, jeśli nie, to osoby zablokowane w kabinie
powinny je zamknąć. Uprzedzić osoby zablokowane o zamierzonych ruchach kabiny,

−

załoŜyć koło do ręcznego pokręcania dźwigiem i wolno opuszczać / podciągać kabinę
(ruch kabiny powinien być powolny, nie wolno przejechać najbliŜszego przystanku),

−

gdy  kabina  dojedzie  do  najbliŜszego  przystanku,  co  moŜna  stwierdzić  na  podstawie
wskaźnika  połoŜenia  kabiny,  spowodować,  aby  osoby  zablokowane  otworzyły  drzwi
kabinowe,  w  razie  potrzeby  przy  pomocy  z  zewnątrz.  Do  otworzenia  drzwi  szybowych
uŜyć klucza awaryjnego otwierania drzwi.

−

wezwać osoby zablokowane do opuszczenia kabiny.

Jeśli kabina nie moŜe być poruszona przy uŜyciu koła awaryjnego, to naleŜy otworzyć
najbliŜsze drzwi przystankowe leŜące ponad podłogą kabiny i poprzez odryglowanie awaryjne
uwolnić osoby zamknięte w kabinie przez wyjście do góry.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady uwalniania osób z kabin dźwigów o napędzie hydraulicznym
Osoba uwalniająca pasaŜerów z kabiny dźwigu hydraulicznego powinna:

−

wyłączyć łącznik główny w maszynowni,

−

przyłączyć manometr,

−

uruchomić pompę ręczną obserwując przyrost ciśnienia na manometrze, gdy mimo
dalszego pompowania ciśnienie nie przyrasta, naleŜy zaniechać pompowanie,

−

opuszczać kabinę w dół przez uruchomienie awaryjnego zaworu spustowego,

−

naleŜy zwaŜać na moŜliwość wystąpienia zwisu liny, dlatego awaryjny zawór spustowy
powinien być uruchamiany w sposób przerywany,

JeŜeli środki zastosowane do uwolnienia:

−

przy uŜyciu pompy ręcznej,

−

przez uruchomienie awaryjnego zaworu spustowego,

−

przez odryglowanie awaryjne drzwi przystankowych,

nie  dają  rezultatu  moŜliwe  lub  jeśli  zranienie  osób  zablokowanych  wymaga  szczególnej
interwencji to naleŜy powiadomić firmę specjalistyczną.

Do  chwili  nadejścia  niezbędnej  pomocy  z  osobami  zablokowanymi  musi  być  utrzymywany
kontakt słowny.

Zasady uwalniania pasaŜerów przy awarii lub braku zasilania

−

Nowoczesne dźwigi osobowe wyposaŜone w sterowanie elektroniczne, posiadają
specjalną funkcję słuŜąca do uwalniania pasaŜerów zablokowanych w kabinie windy. Jest
to funkcja określona mianem „jazdy uwalniającej”, aby ją uruchomić naleŜy wcisnąć
jednocześnie przełącznik jazdy uwalniającej i przycisk luzownika (BRB 1).

−

PołoŜenie kabiny windy widoczne jest na wyświetlaczu (DS1 – DS2), zaś rząd diod
ś

więcących wskazuje jej kierunek ruchu. Sygnał akustyczny informuje o przekroczeniu

przez kabinę prędkości 0.3 m/s. Dźwig zostaje w tym momencie automatycznie
zahamowany. JeŜeli to nie nastąpi, a sygnał dźwiękowy rozbrzmiewa dłuŜej niŜ 5 s
konieczne jest natychmiastowe zwolnienie przycisku i przerwanie uwalniania pasaŜerów
oraz wezwanie serwisu.

−

Przy poprawnej pracy układu uwalniania, kabina dojedzie do najbliŜszej strefy drzwiowej
i zostanie automatycznie zatrzymana. Obecność kabiny w strefie drzwiowej potwierdza
zapalenie się diody DZ. Następnym krokiem jest udanie się na przystanek, którego numer
wyświetlany jest na wskaźniku, otworzyć drzwi szybowe przy pomocy specjalnego
klucza i uwolnić pasaŜerów.

−

Tak jak w przypadku innych dźwigów, niezbędny jest kontakt głosowy z osobami
zablokowanymi w kabinie, tyle tylko, Ŝe nowoczesnych dźwigach moŜna go utrzymywać
poprzez interkom.

Zasady uwalniania osób w przypadku zaistnienia poŜaru

W przypadku zaistnienia poŜaru ( rozumie się przez to wzrost temperatury w szybie

dźwigu do 70°C i 40°C w maszynowni) wykonać naleŜy następujące czynności:

−

sprowadzić wszystkie dźwigi na parter, aby umoŜliwić uŜytkownikom opuszczenie
kabiny,

−

wyłączyć wyłączniki główne tych wind,

−

jeŜeli winda wraz z pasaŜerami został zablokowana, to po nawiązaniu z nimi kontaktu
głosowego i odłączeniu głównego wyłącznika przystąpić naleŜy do awaryjnego
uwalniania osób:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

kluczem awaryjnym naleŜy otworzyć drzwi szybowe, zwracając uwagę na to czy kabina
znajduje się w górnej czy w dolnej części drzwi przystankowych,

−

jeŜeli kabina zatrzymana jest w górnej części drzwi nie naleŜy uwalniać pasaŜerów, gdyŜ
opuszczając kabinę zazwyczaj robią to plecami do ratowników i z tej pozycji łatwo mogą
wślizgnąć się do szybu windy – uwalnianie osób w tej sytuacji jest dopuszczalne pod
warunkiem zastawienia pustej przestrzeni,

W przypadku, kiedy moŜliwe jest dojście do maszynowni naleŜy opuścić kabinę do

najbliŜszego przystanku. W tym celu konieczne jest mechaniczne poluzowanie hamulca
i poruszanie kabiny windy poprzez pokręcanie kołem zamachowym umieszczonym na silniku.
Następnie odblokować drzwi kabiny dźwigu i uwolnić pasaŜerów.

W obecnie stosowanych urządzeniach dźwigowych istnieje tzw. funkcja jazdy

poŜarowej. Windy taki posiadają połączenie z centrala poŜarową i w przypadku otrzymania
sygnału o zaistnieniu zagroŜenia kabina zjeŜdŜa na określony przystanek, gdzie zatrzymuje się
z otwartymi drzwiami i nie reaguje na inne polecenia niŜ te, które wydaje się za pomocą
tablicy sterowania kabiny po odblokowaniu jej specjalnym kluczem

Ratowanie poszkodowanych z zamarzniętej wody

Ratując wychłodzonego poszkodowanego, ratownicy powinni zdawać sobie sprawę, Ŝe

znaczne  obniŜenie  siły  mięśniowej  i  zaburzenia  koordynacji  ruchowej  mogą  wykluczyć  jego
współpracę  w  momencie  ratowania  (np.  niemoŜność  wciągnięcia  na  pokład  z  wody),
poniewaŜ  utrata  ciepła  na  powietrzu  jest  25  razy  mniejsza  niŜ  w wodzie.  Absolutnie
niedopuszczalne jest holowanie poszkodowanego do brzegu. Pamiętać naleŜy równieŜ o tym,
aby  poszkodowanego  wydobywać  z  wody  w  pozycji  poziomej,  gdyŜ fizjologiczne
mechanizmy dostosowawcze do przebywania w wodzie spowodować mogą tragiczny spadek
ciśnienia  przy  próbie  pionizacji.  Po  wydobyciu  na  powierzchnię  poszkodowanego,  naleŜy
zabezpieczyć  przed  dalszą  utratą  ciepła  za  pomocą  materiałów  termoizolujących  (folia
aluminiowa),  a  w  razie  potrzeby  przeprowadzić  pełną  resuscytację  krąŜeniowo-oddechową.
Jakiekolwiek inne metody ogrzewania ratowanego nieprzytomnego w warunkach polowych są
niedopuszczalne. Poszkodowani przytomni mogą otrzymać do picia niewielkie ilości ciepłych
płynów.

Urazy mechaniczne powinny być opatrywane zgodnie z zasada mi ogólnymi, nie wolno

zapominać o tendencji do lekcewaŜenia urazów i dolegliwości przez nurków pracujących
w stresie i obniŜonej temperaturze wody. Rany, krwawienia, krwotoki opatrujemy typowymi
materiałami opatrunkowymi, m.in. uciskowymi, dostępnym w kaŜdej aptece.

Szczególną ostroŜność naleŜy zachować u poszkodowanych z urazem kręgosłupa

szyjnego  czy  urazem  głowy,  dbając  w  miarę  moŜliwości  jeszcze  przed  wydobyciem  z  wody
o prawidłowe  unieruchomienie  kręgosłupa  szyjnego.  Dotyczy  to  równieŜ  złamań,  które
powinny  być zaopatrzone  (unieruchomione),  aby  przy  przemieszczaniu  poszkodowanego
z łodzi  na  pomost,  z  pomostu  na  materac,  z materaca  na  nosze  itd.  nie  doprowadzić  do
powaŜniejszych  urazów.  W  cięŜkich  złamaniach  kości  długich,  miednicy  czy  obraŜeniach
mnogich naleŜy zastosować tlenoterapię 100-proc. tlenem i zapewnić komfort cieplny poprzez
stosowanie  na  przykład  materiałów  termoizolacyjnych.  Niezwykle  waŜna  jest  pomoc
psychiczna dla poszkodowanego, zapewniona chociaŜby przez ratowników, którzy juŜ swoją
obecnością i działaniami dają mu niezbędne poczucie bezpieczeństwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ratowanie tonących przy pomocy DS (desko - sań)

"HANSA – BOARD" jest to deska ratownicza w kształcie boba, o długości 3,5 m

i szerokości  65  cm.  Zewnętrzna  powłoka  wykonana  jest  z tworzyw  sztucznych  -  kewlaru
i vinylestheru  z wewnętrznymi  wzmocnieniami  aluminium.  Cały  korpus  wypełniony  jest
spienionym  poliuretanem.  Dzięki  takiej  konstrukcji  waga  deski,  bez  wyposaŜenia,  nie
przekracza  25  kg,  a  jej  wyporność  pozwala  unieść  na  wodzie  około  300  kg.  Z przodu  i  tyłu
deski  znajdują  się  metalowe  uchwyty.  Na  całej  długości  umieszczone  zostało  8  pętli
ułatwiających  wciąganie  się  na  deskę,  względnie  utrzymanie  się  na  wodzie.  W  przedniej
części znajduje się wziernik z okularami do przeszukiwania głębin wodnych.

Główną jej zaletą jest prosta obsługa i moŜliwość uŜycia we wszystkich porach roku, bez

względu  na  warunki  atmosferyczne  panujące  na  lądzie  i  na  wodzie.  Znalazła  ona  takŜe
zastosowanie na zamarzniętych akwenach wodnych, gdzie dzięki uchwytom moŜe słuŜyć jako
sanki,  oraz  na  lądzie  -  jako  nosze.  Specjalnie  ukształtowany  przód  deski  umoŜliwia,  po
zanurzeniu w wodzie, łatwe wciąganie ratowanego.

W skład podstawowego wyposaŜenia deski wchodzą: wiosło, teleskopowy bosak, dwa

czekany umoŜliwiające poruszanie się po gładkim lodzie, aluminiowy pokrowiec dla
ratowanej osoby, dwa pręty świecące oraz 15 m linka ratownicza przytwierdzona do deski,
słuŜąca jako rzutka bądź zabezpieczenie dla osoby nurkującej.

Deska podczas akcji zabezpieczana jest za pomocą 300 m linki propylenowej o średnicy

8 mm, nawiniętej na bęben, co pozwala na szybkie ściągnięcie osób ratowanych na brzeg.

Usuwanie gniazd os i szerszeni przez jednostki Państwowej StraŜy PoŜarnej

Osy jak i szerszenie budują swoje gniazda w miejscach osłoniętych od wiatrów, deszczu,

działania  bezpośredniego  promieni  słonecznych,  są  to  najczęściej  poddasza,  luki
wentylacyjne, zaciszne miejsca na balkonach, dziuple drzew, wolne przestrzenie pod dachami,
itp.  W  wielu  przypadkach,  podstawowym  problemem  dotarcia  do  gniazda  jest  utorowanie
sobie  drogi,  przygotowanie  do  zejścia  po  pochyłościach.  Niejednokrotnie  sprzęt  woŜony
w samochodzie,  a  przeznaczony  do  usuwania  zagroŜeń  jest  niewystarczający  do
przeprowadzenia  akcji  w  sposób  bezpieczny  i  skuteczny.  Dzieje  się  to  zwłaszcza  podczas
usuwania  gniazd  usytuowanych  na  duŜych  wysokościach,  bez  moŜliwości  dotarcia  do  tego
miejsca od strony dachu, okna, drabiny nasadkowej, bądź innej drogi. W takich przypadkach
niezbędna jest pomoc samochodu z drabiną lub podnośnikiem hydraulicznym.

Po dotarciu na miejsce zdarzenia przeprowadzamy jego dokładne oględziny, tj. miejsce

usytuowania gniazda, jego wielkość, drogi wejścia owadów. W zaleŜności od wymienionych
warunków przygotowujemy sprzęt potrzebny w czasie działania, dobieramy rodzaj skrzynki
transportowej, usuwamy na bezpieczną odległość osoby postronne. Cała akcja polega głównie
na bezpiecznym zebraniu gniazda owadów i umiejscowieniu go w skrzynce transportowej,
a następnie wywiezieniu w bezpieczne miejsce niezagraŜające ludziom.
Gniazdo na poddaszu z dostępem z wewnątrz

JeŜeli jest to moŜliwe to przystawiamy skrzynkę i odcinamy gniazdo, jeŜeli owady są

pobudzone  to  przez  otwory  prowadzące  do  wnętrza  gniazda  wprowadzamy  strumień
dwutlenku  węgla.  Po  upływie  około  30  sek.,  owady  odurzone  gazem  i  odrętwiałe  pod
wpływem  niskiej  temperatury  przestają  być  aktywne.  Pod  gniazdo  podstawiamy  skrzynkę
transportową  i  zdecydowanymi  cięciami  noŜa  odcinamy  gniazdo  od  miejsca  jego
zamocowania,  a  następnie  lokujemy  je  w  tejŜe  skrzynce.  NaleŜy  pamiętać  o  dokładnym
sprzątnięciu  wszystkich  pozostałości  po  gnieździe.  Miejsce  po  gnieździe,  drogi  dojścia
owadów do gniazda zabezpieczamy środkami owadobójczymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gniazda na poddaszu z dostępem od zewnątrz

Po zlokalizowaniu miejsca usytuowania gniazda, przystępujemy do przygotowania drogi

dostępu do owadów przy uŜyciu odpowiedniego sprzętu. W zaleŜności od sytuacji, usuwamy
element dachowy dzielący nas od gniazda albo usuwamy części ścian, np. cegły, deski, itp.
NaleŜy pamiętać, aby nie naruszyć konstrukcji budynku. Po odurzeniu owadów C02, (niska
temperatura) odcinamy gniazdo noŜem i umieszczamy w skrzynce transportowej. Miejsce po
gnieździe oczyszczamy z pozostałości i spryskujemy środkiem chemicznym.
Gniazdo w otworach drzewa

Po dotarciu do miejsca załoŜenia gniazda, owady odurzmy CO

. W tym przypadku

niemoŜliwe jest zebranie gniazda w całości. Robimy to na "raty", uŜywając do tego
dowolnego typu czerpaka, łyŜki, itp. NaleŜy przy tym uwaŜać, poniewaŜ we wnęce mogą
pozostać Ŝywe owady, które mogą nam zagrozić.
Gniazda w materiałach rolowanych np. dywanach, materiałach itp.

Usuwanie takich gniazd jest związane z kilkukrotnym działaniem CO

. Po odurzeniu

owadów  w  pierwszej  warstwie,  wycinamy  gniazdo  i  umieszczamy  jego  część  w  skrzynce.
Odwijamy  następną  warstwę  materiału  i  czynności  powtarzamy  do  momentu  całkowitego
zebrania  całego  gniazda.  Pozostałość  po  miejscu  usadowienia  gniazda  usuwamy
i zabezpieczamy środkiem owadobójczym.
Gniazdo między gałązkami krzewów i drzew

Po odurzeniu CO

, sekatorem lub ostrym noŜem odcinamy gałązki tak, aby nie uszkodzić

gniazda. Gniazdo wraz z częściami gałązek umieszczamy w skrzynce transportowej. Miejsce
po gnieździe zabezpieczamy jw. Usuwanie tak umiejscowionych gniazd jest bardzo uciąŜliwe,
poniewaŜ trudno nam się do niego dostać.
Gniazdo w kanale wentylacyjnym

Niezbędną czynnością, jest tu dotarcie do gniazda poprzez usunięcie róŜnego rodzaju

elementów  typu:  kratki,  cegły,  itp.  Często  otwór  wentylacyjny  zbudowany  jest  w  kształcie
litery "Z". W tym przypadku dojście do gniazda trzeba wykonać z dwóch stron. Bywa i tak, Ŝe
otwór  wentylacyjny  jest  zbyt  długi,  a  dotarcie  do  gniazda  niemoŜliwe.  Wówczas  lokalizację
gniazda  naleŜy  prowadzić  na  zasadzie  nasłuchiwania.  W  miejscach,  gdzie  spodziewamy  się
gniazda  przesuwamy  narzędziem  po  ścianie  kanału.  Gdy  trafimy  na  gniazdo,  w  miejscu  tym
słychać  będzie  wyraźny  szum.  Prowadząc  nasłuch  naleŜy  uwzględnić  odgłosy  dochodzące
z zewnątrz  budynku  (szumy  z  ulicy,  liście  na  drzewach,  podmuch  wiatru,  itp.).  Po
zlokalizowaniu  gniazda  do  kanału  wprowadzamy  C0

. W chwilę po ustaniu szumu robimy

otwór w kanale, by usunąć zagroŜenie. W przypadku zauwaŜenia wzmoŜonej aktywności
owadów, czynność z CO

ponawiamy. Po usunięciu gniazda do skrzynki miejsce to

zabezpieczamy środkiem owadobójczym.
Gniazdo w ziemi

Usunięcie polega na rozkopaniu miejsca zagnieŜdŜenia i zebraniu gniazda, jak

w przypadkach przedstawionych powyŜej. Jeśli dotarcie do niego jest niemoŜliwe, naleŜy
miejsce

usadowienia

owadów

zatopić

wodą.

UŜywając

rodków

chemicznych

(owadobójczych),  naleŜy  bezwzględnie  stosować  półmaski  z  pochłaniaczem  oraz  okulary
ochronne.  Po  zakończeniu  akcji  umyć  twarz  i  ręce,  a  usta  wypłukać  ciepłą  wodą.  W  razie
podejrzenia o zatrucie, wezwać lekarza i w pierwszych momentach po wystąpieniu objawów
stosować  się  do  zaleceń  producenta  lub  dystrybutora  uŜywanych  środków.  Czynności
związane z objawami zatrucia są podane w instrukcji uŜywanego środka chemicznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak brzmi definicja linii energetycznej?

Jak rozumiesz pojęcie napięcia krokowego?

Jak zapewnisz bezpieczeństwo ratownikowi, który będzie musiał poruszać się po lodzie.

Jaki sprzęt ratowniczy stosowany przez PSP naleŜy uŜyć podczas ratowania osób
z zamarzniętych akwenów wodnych.

Jak naleŜy zabezpieczyć ratownika podczas zdarzeń z udziałem owadów.

Jakimi sposobami moŜna wydobywać poszkodowanych ze studni i wykopów.

4.5.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Jesteś dowódcą zastępu ratowniczego, przeprowadź działania ratownicze, jakie

wykonasz, po otrzymaniu następującego zgłoszenia.

Zgłoszenie:
W dniu xx.xx.xxxx o godzinie 10.30 dyspozytor Punktu Alarmowego przyjął zgłoszenie

o konieczności wyciągnięcia męŜczyzny z głębokiego wykopu w miejscowości ZZZZZZZZ
na ulicy WWWWWWW. W skutek upadku męŜczyzna ma najprawdopodobniej złamaną
nogę. Aby wyciągnąć poszkodowanego, naleŜy męŜczyznę połoŜyć na noszach i przy pomocy
trójnogu wciągnąć na górę.

Sporządź meldunek z miejsca zdarzenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

wezwać na miejsce zdarzenia słuŜby współdziałające,

ustawić samochody ratownicze w odpowiedniej odległości od miejsca zdarzenia,

zabezpieczyć i oznaczyć teren akcji ratowniczej,

wykonać prawidłowe rozpoznanie wstępne na miejscu zdarzenia,

opuścić ratownika z noszami do poszkodowanego,

udzielić poszkodowanemu pierwszej pomocy przedmedycznej,

rozstawić trójnóg,

ułoŜyć poszkodowanego na noszach i zabezpieczyć go przed wypadnięciem z noszy

wyciągnąć poszkodowanego na powierzchnie,

10)

przekazać poszkodowanego ratownikom medycznym z Pogotowia Ratunkowego

11)

prowadzić prawidłowo korespondencję radiową,

12)

przekazać miejsce zdarzenia odpowiednim słuŜbom,

13)

sporządzić meldunek z zaistniałego zdarzenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

samochody ratownicze GBA oraz SCRT,

−

sprzęt łączność radiowej,

−

literatura z zakresu ochrony przeciwpoŜarowej,

−

dokumentacje Kierującego Działaniami Ratowniczymi,

−

materiały piśmiennicze,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcie: inne miejscowa zagroŜenia?

wymienić zagroŜenia pochodzące od zerwanych linii energetycznych?

zabezpieczyć

miejsce

zdarzenia

podczas

zerwania

linii

energetycznych?

wymienić zasady uwalniania osób z wind o napędzie elektrycznym?

wymienić zasady uwalniania osób z wind o napędzie hydraulicznym?

omówić zagroŜenia występujące podczas ratowania osób z
zamarzniętych akwenów wodnych?

omówić sposoby ratowania tonących przy pomocy sań lodowych?

omówić zasady osuwania gniazd os i szerszeni?

przedstawić zasady ratowania osób ze studni przy pomocy drabiny
przenośnej?

10)

przedstawić zasady ratowania osób ze studni przy pomocy trójnogu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi.

Test zawiera 25 zadań dotyczących tematu „Prowadzenie podstawowych działań
ratowniczych”. Wszystkie zadania są wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest
prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej Karcie odpowiedzi: w zadaniach wielokrotnego
wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku pomyłki naleŜy błędną
odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 40 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Prawidłowo wykonana stabilizacja pojazdu przed jego rozmontowaniem to
a)

zaciągnięcie hamulca ręcznego.

podłoŜenie podpór pod progi i kliny pod koła.

zaciągnięcie hamulca i podłoŜenie kliny pod koła.

podłoŜenie podpór pod progi i zaciągnięcie hamulca.

Poszkodowanych z przewróconych na dach lub bok pojazdów naleŜy wydobywać
a)

po ustawieniu pojazdu na kołach.

po wykonaniu stabilizacji bez przemieszczania.

po ustawieniu na kołach i wykonaniu stabilizacji .

po podaniu „dywanika piany” i ustawieniu pojazdu na kołach.

Na miejscu wypadku drogowego z udziałem dwóch samochodów stwierdzając wyciek
paliwa naleŜy
a)

zabezpieczyć wyciek odpowiednimi sorbentami i zneutralizować.

wyciek pokryć dywanikiem piany gaśniczej.

obficie zrosić wodą w celu odpowiedniego rozcieńczenia.

przemieścić samochód bez wycieku w bezpieczne miejsce.

Przy odciąganiu kolumny kierowniczej, końcówki łańcuchów mocujemy do
a)

kolumny kierowniczej i przedniego zderzaka.

koła kierownicy i przedniego zderzaka.

kolumny kierowniczej i stabilnego elementu podwozia.

koła kierownicy i stabilnego elementu podwozia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do prawidłowej kolejności działań podczas katastrof drogowych naleŜy:
a)

dojazd, działania ratownicze, zakończenie akcji.

dojazd, zabezpieczenie terenu, rozpoznanie, działania ratownicze, zakończenie akcji.

dojazd, rozpoznanie, zabezpieczenie terenu, działania ratownicze, zakończenie.

dojazd, zabezpieczenie terenu, działania ratownicze, zakończenie akcji.

Katastrofa budowlana to
a)

gwałtowne zniszczenie wykonywanego, albo istniejącego obiektu lub jego części,
a takŜe konstrukcyjnych elementów rusztowań.

gwałtowne zniszczenie wykonywanego, albo istniejącego obiektu lub jego części.

utrata własności wytrzymałościowych budowli, wadliwy montaŜ, lub technologia
budowli.

wada materiałów lub elementów konstrukcyjnych.

JeŜeli, w wypadku uczestniczy autobus i inny pojazd, w którym znajduje się bardzo duŜo
poszkodowanych to ratowanie rozpoczynamy
a)

od najcięŜej poszkodowanych, bo wymagają natychmiastowej pomocy.

od najmniej poszkodowanych, aby opuścili pole działania dla sprzętu
specjalistycznego i ratowników.

w kolejności bez znaczenia, najwaŜniejsze to ewakuacja i uwolnienie w jak
najszybszym czasie.

od matek z dziećmi.

W sieci trakcyjnej PKP występuje napięcie
a)

3 kV prądu stałego.

3000 V prądu przemiennego.

600 V prądu przemiennego.

1,5 kV prądu stałego.

Ewakuacja pasaŜerów ze zniszczonego pociągu powinna odbywać się
a)

systematycznie wagon po wagonie.

tylko z najbardziej zniszczonych wagonów.

od strony ustawienia sił i środków PSP.

tylko z ustabilizowanych wagonów.

10.

Działaniami ratowniczymi prowadzonymi pod wodą dowodzi
a)

d-ca zastępu, który pierwszy przybył na miejsce zdarzenia.

oficer operacyjny województwa.

instruktor płetwonurkowania.

kierownik robót nurkowych MSW.

11.

W pojazdach czterodrzwiowych usuwanie boku polega na
a)

wybiciu lub opuszczeniu szyb drzwiowych, otwarciu drzwi tylnych i przednich
i wycięcia słupka C.

wybiciu lub opuszczeniu szyb drzwiowych, otwarciu drzwi tylnych i wycięcia słupka
C wraz zamkniętymi drzwiami przednimi.

wybiciu lub opuszczeniu szyb drzwiowych, otwarciu drzwi, podcięcia u dołu słupka
C.

wycięciu drzwi, słupka C oraz odciągnięciu kolumny kierownicy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12.

W wyniku doziemienia napowietrznej sieci energetycznej mamy do czynienia
z zagroŜeniem wynikającym z
a)

napięcia krokowego.

napięcia dotykowego.

pola elektromagnetycznego.

prądów błądzących.

13.

Na wodach płynących rzutkę rzucamy
a)

w tonącego.

przed tonącego.

uŜywamy tylko koła ratunkowego.

potrzebni są płetwonurkowie.

14.

Podczas prowadzenia działań ratowniczych na lodzie ratownik powinien
a)

być ubrany w kombinezon nurkowy (suchy).

posiadać ze sobą „szydełka”.

posiadać koło ratunkowe.

być zabezpieczony liną.

15.

Dekontaminacja wstępna (na miejscu akcji ratowniczej) polega na
a)

zapakowaniu skaŜonego sprzętu i ubrań w szczelne pojemniki w celu przewiezienia
do punktu właściwej dekontaminacji.

odkaŜenie środkami chemicznymi (substancjami neutralizującymi).

zmyciu zanieczyszczeń wodą z niewielkimi ilościami detergentów.

wezwaniu zastępu ratownictwa chemicznego i przekazaniu im skaŜonych ubrań.

16.

Identyfikacja substancji niebezpiecznych podczas wypadków w trakcie transportu,
powinna opierać się
a)

wyłącznie na interpretacji oznaczeń pojazdu przewoŜącego dana substancję.

na wywiadzie z kierowcą lub przewoźnikiem, ewentualnie na podstawie informacji
uzyskanych od właściciela (cysterny) pojazdu.

na interpretacji oznaczenia pojazdu i stwierdzenia zgodności oznakowania
z dokumentami przewozowymi.

na sprawdzeniu organoleptycznym substancji.

17.

Ratownik wyznaczający granicę strefy niebezpiecznej (tzw. I strefy)
a)

powinien być ubrany w ubranie gazoszczelne – przebywa w strefie oddziaływania
substancji niebezpiecznych.

moŜe być wyposaŜony tylko w aparat ochrony dróg oddechowych – wyznacza on
przecieŜ granicę stęŜenia Ndsch, czyli granice stęŜenia, przy jakim moŜna pracować
przez czas 30 minut.

powinien dokonywać ciągłego pomiaru stęŜenia danej substancji niebezpiecznej
i wyznaczać zasięg strefy I.

wykonuje pomiar strefy, wyznacza jej zasięg i dołącza do działań innych
ratowników.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18.

Przewóz drogowy materiałów niebezpiecznych klasy 3 (wg klasyfikacji ADR) dotyczy
a)

materiałów wybuchowych.

substancji toksycznych i zakaźnych.

substancji utleniających .

materiały ciekłe zapalne.

19.

Dyspergowanie jest to
a)

likwidacja rozlewów na drodze naturalnej.

proces wytwarzania się emulsji wodno- olejowej.

proces osadzania się na dnie cięŜkich frakcji olejowych.

metoda chemicznego rozproszenia oleju w celu przyspieszenia procesu jego
biologicznego rozkładu.

20.

Kolor niebieski nalepki ostrzegawczej zgodnie z przepisami ADR oznacza
a)

materiał stały zapalny, stwarzający niebezpieczeństwo wybuchu.

materiał, który w zetknięciu z wodą jest skłonny do wytwarzania gazu zapalnego.

materiał stały zapalny, stwarzający niebezpieczeństwo reakcji z woda.

materiały Ŝrące, które niszczą tkanki nabłonkowe skóry lub błon śluzowych.

21.

JeŜeli podczas zderzenia czołowego pojazdu nie zostały uruchomione poduszki
powietrzne AIRBAG, to naleŜy je zabezpieczyć poprzez
a)

załoŜenie objemek.

załoŜenie nakładek.

zabezpieczenie deską ratowniczą.

zdjęcie koła kierownicy z kolumny.

22.

Kartę zdarzenia wypełnia
a)

dowódca plutonu.

dowódca zmiany.

dyspozytor.

Kierujący Działaniem Ratowniczym.

23.

Informacje ze zdarzenia wypełnia się w
a)

momencie zgłoszenia.

na miejscu zdarzenia.

bezpośrednio w trakcie zdarzenia.

po powrocie do koszar.

24.

Zastosowanie kurtyny wodnej oznacza walkę z
a)

obłokiem substancji niebezpiecznej.

wyciekiem szkodliwej substancji do gleby.

wydostaniem się szkodliwej substancji ciekłej na powierzchni wody.

niebezpiecznym zapyleniem w miejscu zdarzenia.

25.

W kartę manipulacyjną wpisujemy
a)

siły i środki biorące udział w akcji.

treść meldunków korespondencji radiowej.

wszystkie działania podjęte na miejscu zdarzenia.

ilość i stan poszkodowanych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko:..........................................................................................

Prowadzenie podstawowych działań ratowniczych

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Adamski A., Zarzycki J., Podstawowe pojęcia i definicje z zakresy ratownictwa
w transporcie, Szkoła Główna SłuŜby PoŜarniczej, Warszawa 1999

Bednarek Z., Marciniak A., Działania ratownicze podczas katastrof budowlanych, Szkoła
Aspirantów Państwowej StraŜy PoŜarnej, Kraków 1995

Bielicki P., Taktyka działań gaśniczych dla słuchaczy kursu kwalifikacyjnego
szeregowych Państwowej StraŜy PoŜarnej, Komenda Główna Państwowej straŜy
PoŜarnej, Fundacja Edukacja i Technika Ratownicza, Warszawa 2004

Grosset R. (red.), Zasady postępowania ratowniczego. Przewodnik, Państwowy Instytut
Ochrony Środowiska, Warszawa1997

Guzewski P., Pawłowski R., Auto na gaz. Instalacja zasilania samochodów ciekłym
gazem. Taktyka Działań Gaśniczych, Szkoła Podoficerska Państwowej straŜy PoŜarnej,
Opole 1994

Guzewski P., Pawłowski R., Ranecki J., Ubrania ochrony przeciwchemicznej, Szkoła
Aspirantów Państwowej straŜy PoŜarnej, Poznań 1997.

Kielin J. (tłum.), Akcje ratownicze podczas katastrof budowlanych, Szkoła Aspirantów
Państwowej straŜy PoŜarnej, Kraków 1999

Klimek E., Lebkowska M., Biotechnologia w ochronie środowiska, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2003

Likwidacja  zanieczyszczeń  substancjami  ropopochodnymi  w  środowisku  wodno
gruntowym,  praca  zbiorowa,  Państwowa  Inspekcja  Ochrony  Środowiska,  Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Warszawa 1994.

10.

Małaczyński M., Nadzwyczajne zagroŜenia środowiska, cz.. I, Szkoła Aspirantów
Państwowej straŜy PoŜarnej, Kraków 1994

11.

Materiały szkoleniowe z zakresu ratownictwa chemiczno-ekologicznego, praca zbiorowa,
S.A. Państwowej StraŜy PoŜarnej, Poznań 1994

12.

PN-EN 12561 – 1:2001 Kolejnictwo. Wagony. Cysterny. Część 1: Znakowanie wagonów
cystern do przewozu ładunków niebezpiecznych.

13.

Ranecki J., Procedury postępowania i technika działań ratowniczych przy wykorzystaniu
samochodu ratownictwa chemiczno – ekologicznego, Szkoła Aspirantów Państwowej
StraŜy PoŜarnej, Poznań 1999.

14.

Ranecki J., Ratownictwo chemiczno-ekologiczne, Poznań 1998.

15.

Schroeder M., Ćwiczenia ratownicze, Szkoła Aspirantów Państwowej StraŜy PoŜarnej,
Poznań 2002

16.

Schroeder M., Osoby i zjawiska towarzyszące akcji ratowniczej, Szkoła Aspirantów
Państwowej StraŜy PoŜarnej. Poznań 2002

17.

Schroeder M., Wypadki w komunikacji drogowej, Fundacja Edukacja i Technika
Ratownicza, Warszawa 2001

18.

Surygała J. Zanieczyszczenia naftowe w gruncie, Oficyna wydawnicza Politechniki
Wrocławskiej, Wrocław 2000

19.

Wskazówki metodyczne do oceny stopnia zanieczyszczenia gruntów i wód podziemnych
produktami ropopochodnymi i innymi substancjami chemicznymi w procesach
rekultywacji, praca zbiorowa, Wydawca: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska,
Warszawa 1994